Te Kino i Teianei o te Tu Aiteite Kore
“Te mou nei matou i teia tuatua mou e te tika ra iaia uaorai, e kua angaia te au tangata ravarai ma te aiteite, e kua orongaia kia ratou te au Tika takake e Tei Anga ra, e i roto i teia ko te Ora, te tu Matara e te aruaru anga i te Mataora.”—Declaration of Independence, akonoia e Marike i te 1776.
“Kua anau rangatira pouroaia te au tangata ravarai e te aiteite ra i te au tika anga.”—Declaration of the Rights of Man and of the Citizen, akonoia e te National Assembly o Varani i te 1789.
“Kua anau rangatira pouroaia te au tangata ravarai e te aiteite ra i te tu ngateitei e te au tika anga.”—Universal Declaration of Human Rights, akonoia e te United Nations General Assembly i te 1948.
KARE e ekoko anga no te reira. I roto i te au tangata ko te anoano i te tu aiteite tei te ao katoa e pini ua ake. Inara e mea mii kia tuatuaia, te tika e kua tuatua putuputuia te manako tu aiteite no te tangata te akapapu maira e tae mai ki teianei kua kore te tu aiteite mei te tangata ravarai.
Ka rauka ainei i tetai i te taumaro tikai e i teianei te vaitata nei ki te openga o te 20 anere mataiti, kua taui te au mea kia meitaki atu? Te rekareka ra ainei te katoa anga o te au tangata i Marike e Varani, me kare tetai o te 185 au mema o te United Nations, i te au tika anga aiteite tei manakoia e kua anauia mai ratou ma te reira?
Noatu e penei te “tika ra iaia uaorai” te manako o te tu aiteite i roto i te au tangata pouroa, te au tika anga ki te “Ora, te tu Matara e te aruaru anga i te Mataora” kare ia i aiteite ki te au tangata ravarai. Ei akaraanga, eaa te tu aiteite i roto i te tika anga kia ora ka tuatua tatou me ka tua tetai tamaiti i Aperika i te taote okotai ki tetai atu au tangata e 2,569, e ka pera tetai tamaiti i Europa ki tetai ua e 289? Me kare eaa te tu aiteite i roto i te au tika anga ki te tu matara e te aruaru anga i te mataora te vaira me e tai toru o te au tamaroa e e rua toru o te au tamaine i Initia ka maata mai kare e kite apiianga, e i te au ngai mei ia Tiapani, Tiamani, e Peritane, vaitata rai kua akapapuia te kite apiianga ki tetai tamaiti?
Te rekareka ra ainei te au tangata i te au enua i Marike Rotopu tei rauka tataki tai te moni tutaki e $1,380 i te “tu ngateitei e te au tika anga” aiteite i te oraanga mei te aronga i Varani, i reira ka rauka tataki tai te moni tutaki tere atu i te $24,990? Eaa te tu aiteite o tetai pepe tamaine anau ouia ma te roa te ora anga ki te 56 mataiti i Aperika e rekareka ra me akaaiteia atu ki te au pepe tamaine roa te ora anga ki te 79 mataiti i Marike Tokerau?
E manganui te au tutu o te tu aiteite kore, pouroa te reira e mea viivii. Te tu aiteite kore i roto i te au turanga o te oraanga e te au tuatau akono anga i te pae kopapa e te kite apiianga ko tetai ia i te reira. I etai taime kua rave papu te au tu poritiki tuke, te iriiri tangata, me kare te akonoanga i tetai tuanga no te akangereanga i te tangata i to ratou tu ngateitei e te tu matara. Noatu te au tuatua no runga i te tu aiteite, te noo nei tatou i roto i tetai ao tu aiteite kore. Mei tetai tu kino—“e tumu akatotoa me kare e mamae maata,” i akatakaia te tuatua—te totoa ra te tu aiteite kore ki roto i te au turanga o te taiate tangata. Te mamae ta te reira e akatupu ra i roto i te tu o te putaua, te maki, te akateitei, kare e angaanga, e te iriiri tangata e mea mamae tikai ki te ngakau.
“Kua anga aiteite pouroaia te au tangata ravarai.” Mei teaa te manea i taua manako! Mei teaa ra te maromaroa e kua tuke rai te akaraanga.
[Akameitakianga no te Tutu i te kapi 3]
UN PHOTO 152113/SHELLEY ROTNER