Akapeea Tatou me Tatanu i te Tu Tika-meitaki
TE AKATAKA ra te au tikitinari o teia tuatau i te “tu tika-meitaki” e e “tu meitaki maata; e tu meitaki roa.” E “angaanga tika ia e te manakoanga tika; e meitaki roa te au tu.” Te akakite ra te tangata tata tikitinari ko Marvin R. Vincent e ko te aite anga mua o te tuatua Ereni no te “tu tika-meitaki” te akataka ra i te “tu meitaki maata no tetai ua atu apinga.” Kare i te mea poitirere, i reira, ko te au tu mei te kite roa, mataku kore, ako-uaorai, tau tikai, tangi aroa, aruaru, tu tika, tu akaaka, e te tiratiratu kua akapaapaaia ei au tu tika-meitaki tikai i tetai taime me kare ki tetai. Kua akataka katoaia te tu tika-meitaki “e akono anga i te turanga tika.”
Naai te turanga akono tikai, meitaki roa, e te tika ka tau tatou kia akono atu? “Kia tau ki te au pupu tangata maata o te apii akono anga kite tikai,” i akakite ei te makatini Newsweek, “te apiianga ekokoia tei akamataia e te Akapupuanga Aronga Kite kua akameangiti pouroa i te au manako tika e te tarevake ki te au iki anga a tetai, te iki anga manako ngakau me kore te iki anga i te pae o te peu.” Inara ko tei rekaia me kore tei inangaroia te mataara merengo anga no te akatakaanga i te tika e te tarevake? Kare. E raukai ia tatou te tatanu i te tu tika-meitaki, ka anoano tatou i tetai turanga tau o te meitaki e te kino—tetai turanga ka tika kia akavaia tetai raveanga, te tu tangata, me kore te tu me kua tika me kore kua tarevake.
Te Tumu Tika Anake o te Au Turanga Akono
Te vaira e okotai ua Tumu tika anake no te au turanga akono—ko Tei Anga i te tangata ravarai, ko te Atua ko Iehova. Kare i roa i muri mai i te anga mai anga i te tangata mua, ko Adamu ra, kua akanoo te Atua ko Iehova i teia akauenga ki te tangata ra: “E kai ua koe i to te au rakau katoa o te kainga nei: Kareka i to te rakau e kite ei i te meitaki e te kino, auraka koe e kai i to reira; i te rā e kai ei koe i to reira, ka mate ïa koe.” (Genese 2:16, 17) Kua tapa te Atua ko Iehova i taua rakau i tetai ingoa tuke roa kia akakite i tona tika anga akatakakeia no te iki i te mea meitaki e te kino no tana au mea ora. No reira kua riro mai ta te Atua au turanga no te meitaki e te kino e ko te tumu anga no te akavaanga, me kore no te akataka anga, i ta tetai tangata au angaanga, akaraanga, e te au tu tangata. Ma te kore taua au turanga kare e rauka ia tatou te akataka tikai mei te tika e te tarevake.
Te akauenga no te rakau kite i te meitaki e te kino tei tukunaia ki mua ia Adamu raua ko Eva kua akanoo i tetai iki anga—kia akarongo me kare kia kore e akarongo. No raua, te aite anga o te tu tika-meitaki koia oki kia akarongo i taua akauenga. Kare i roaia, kua akaari katoa mai a Iehova e eaa te akamareka ra iaia e tei kore e akamareka ana iaia, e kua rekotiia teia no tatou ki roto i te Pipiria. No reira, te tatanuanga i te tu tika-meitaki, te kapiti maira e kia taui tatou ki ta Iehova au turanga tuatua tika tei akanooia ki roto i te au Tuatua Tapu.
E Akamatau Meitaki Tikai i te Au Turanga a te Atua
I te mea kua akanoo te Atua ko Iehova i te au turanga no te meitaki e te kino e kua akaari mai i te reira i roto i te Pipiria, kare ainei e tau e kia akamatau meitaki tikai tatou ki te reira? Kua tata te apotetoro ko Paulo: “Te au tuatua tapu katoa i tataia ra, e mea akauruia mai e te Atua, e e mea meitaki ei apiianga, ei akoanga, ei akakiteanga apa, e ei akakite mai i te tuatua-tika ra. Kia apa kore te tangata o te Atua, ma te tau tikai i te au angaanga memeitaki katoa ra.”—2 Timoteo 3:16, 17.
Ei akaraanga, ka akamanako ana i te tu marama kore tei aro atu a Kunihito, tei taikuia i te atikara i mua akenei, no te akaarianga i te tu mako mei tei akamanakoia e tana peu matauia. Te akara meitaki anga i te au turanga Tuatua Tapu i muri kua tauturu iaia kia akara tuke atu i te reira. E tika te akamaroiroi ra te Pipiria i te tu mako, e te ako maira auraka e manako papu tikai e te ngakau parau. (Maseli 11:2; Mika 6:8) Inara, i te akanoonoo anga i te au tika anga no te “taoonga episekopo ra,” kua tuatua te apotetoro ko Paulo no te “inangaro” i taua akameitaki anga. (1 Timoteo 3:1) Kia raveia teia “inangaro” kare ua ma te kore te akatietie me kore te ngakau parau pera katoa ma te kore e tuku ia koe uaorai ki raro.
Eaa ta te Pipiria e akakite ra no runga i te tu akono meitaki tikai i roto i te ngai pitiniti? Te rave anga i te au ravenga ekokoia me kore te rave viviki ua i te au arai anga kavamani e te au ture no te tero e rave anga matauia i roto i te ao pitiniti. Inara, noatu e eaa ta tetai e rave ra, te turanga a te Pipiria koia oki kia ‘akono meitaki tatou i ta tatou au mea katoa.’ (Ebera 13:18) No reira, ka tatanu tatou i te tu tika-meitaki na roto i te tu tika tikai e te tau ua ma te pu angaanga, te aronga angaanga, te aronga okooko, e te au kavamani noa ua. (Deuteronomi 25:13-16; Roma 13:1; Tito 2:9, 10) Papu tikai te akamaata ra te tu tika i te tu irinaki e te tu meitaki. E na te tataanga i te au akatika anga te arairai ra i te marama kore anga e te au tu ngata te ka tupu mai no te “tuatau e te tupu anga kite koreia.”—Koheleta 9:11, NW; Iakobo 4:13, 14.
Ko tetai atu ngai ko te kakau aao e te akamanea anga i roto i te reira ka anoanoia tatou kia tatanu i te tu tika-meitaki. Te tuke tuke ra te au iki anga kakau tei tau ki te peu, e penei ka pakari te taomianga no te akono atu i te au tu ou roa atu e te peu matauia. Inara eaa ra tatou ka aru atu ei i te tu kakau te tupu maira? Te raurau maira te Pipiria ia tatou “eiaa e akatau atu i teianei ao.” (Roma 12:2) Koi kore ei i akapapa i te au ture, kua tata te apotetoro ko Paulo na raro ake i te akauruanga: “E te au vaine ra oki, kia akamanea ia ratou uaorai i te kakau e tau ra, ma te akatietie kore, e te akono meitaki; auraka ma te rauru iri, e te auro, e te poe, e te kakau oko maata ra; Ma te tuatua meitaki ra, ko tei tau i te au vaine i mou i te akono i te Atua ra.” (1 Timoteo 2:9, 10) Te tau ra teia turanga ki te tane e te au vaine ra. E tikai, te vaira te tika anga no te tu reka tikai tei tupu mai no te iki anga peu me kore taau ua e reka ra.
Te akataka katoa maira te Pipiria i te au ravenga akono tau kore ta te Atua e akaapa ra. Ia 1 Korinetia 6:9, 10, ka tatau tatou i te akamatakite anga: “Kare ainei kotou i kite e, kare te aronga tuatua-tika kore e noo i te basileia o te Atua? Auraka e vavare: kare te kanga, e te akamori idolo, e te akaturi, e te akavaine, e te aronga sodoma, E te keia, e te noinoi apinga, e te konā kava, e te akakino, e te āru, kare anake ïa e noo i te basileia o te Atua.” Kua tauturu teia irava ia Maria, tei taikuia i mua ana, kia kite e kia tau ki te turanga o te tu akono meitaki tikai tei akanooia e Tei Anga maira, tona kapiti anga kia Juan e mea tarevake ia e kia akamutu aia i te reira me te anoano ra aia i to te Atua tu mareka anga. Te taka meitaki ra, kia tatanu i te tu tika-meitaki, ka anoanoia tatou kia matau meitaki tikai i te au turanga a Iehova.
E Apii ma te Ngakau
Kare te tu tika-meitaki e ko te kopae ua i tei kino ra. E mana to te reira i te pae akono. E tu meitaki ua to tetai tangata akono i te tu tika-meitaki. Te “tu tika-meitaki,” i na tetai poropeta ei, “ka anoanoia e kia apiiia ma te ngakau e pera katoa te upoko.” Te tatanuanga i te tu tika-meitaki i reira, te kapiti maira e maata atu i te matau meitaki anga i te Tuatua a te Atua. Te anoano ra te reira i te akamaaraara anga no runga i tei tataia i reira e raukai e kia akakiia to tatou ngakau ma te ariki ua ia Iehova e te akakeuia ra tatou kia taangaanga i te au kaveinga Tuatua Tapu i roto i to tatou au oraanga.
“Te maata rava nei toku inangaro i taau ra ture!” i akakite maata ei te tata taramo. “Ko toku ïa maaraara anga i te rā katoa nei.” (Salamo 119:97) E kua tata te Ariki ko Davida e: “Te manako nei au i te tuatau taito ra; te akamaaraara nei au i taau [ta te Atua] ra au angaanga katoa; te akaeatu ua nei au i te au angaanga a to rima ra.” (Salamo 143:5) Ka anoano katoaia tatou kia rave i te akamaaraara anga na roto i te pure e tuanga maata ia o ta tatou apiianga i te Pipiria e te au puka akanooia ki runga i te Pipiria.
E tika, te akanooanga i tetai tuatau no te apii maroiroi anga kapiti mai i te akamaaraara anga ka riro ei akaaoanga. Inara te umuumu maira te aruaru anga i te tu tika-meitaki e kia taporoporo tatou i tetai tuatau mei tetai atu au angaanga ke. (Ephesia 5:15, 16) E taporoporo ana a Aaron, e 24 mataiti, i tetai tuatau i te au ra na te ara vave anga e 30 miniti i mua ake i tei kore i raveia e ia i mua ana. Te akakite maira aia: “I te akamata anga, ka tatau ua au i te Pipiria no tetai apa ora. I ou ua akenei kua kite mai au i te puapinga tikai o te akamaaraara anga. No reira i teianei te taangaanga ra au e apa ora no te manakonako anga no runga i taku i tatau ra. Kua riro teia ei mea puapinga tikai.” Ka rauka e kia raveia te akamaaraara anga i tetai taime ke atu. Na roto i tetai imene kia Iehova, kua imene a Davida: “Kia akamaara au ia koe i te au atianga ra.” (Salamo 63:6) Te akakite maira te Pipiria: “E kua aere aturā Isaaka ki vao i te kainga i te aiai e pure.”—Genese 24:63.
E puapinga maata te akamaaraara anga no te tatanu anga i te tu tika-meitaki, no te mea te tauturu maira te reira ia tatou kia manako mei ia Iehova rai e kia akariro i tona au manako e no tatou. Ei akaraanga, kua kite a Maria e te arai ra te Atua i te poneia. Inara kia “rikarika i te kino; kia kapiti atu ki te meitaki,” kua anoanoia aia kia akamaaraara i te au irava maata o te Pipiria. (Roma 12:9) Kua tauturuia aia kia kite i te anoano kia rave i te au tauianga i muri mai i te tatauanga ia Kolosa 3:5, te raurau ra ia tatou kia ‘tamate i to tatou au melo i te au mea o teianei ao; te akaturi, te tuatua viivii, te anoano viivii ra, te inangaro tika kore, e te noinoi apinga.’ Kua ui a Maria kiaia uaorai: ‘Eaa te tu ainga tau kore taku ka tamate? Eaa taku ka kopae kia kore e akakeukeu i te au anoano viivii? E au taui anga ainei tetai te anoanoia ra au kia akono na roto i taku akono anga i tetai me e tane me kore e vaine?’
Te kapiti maira ki roto i te akamaaraara anga te manako anga i te tupu anga o tetai angaanga. Te raurau maira a Paulo i te au Kerititiano auraka e rave i te poneia e kia akono i te akatere-uaorai kia kore “rava tetai e rave i te ara, e te mea tika kore i tona taeake i taua mea nei.” (1 Tesalonia 4:3-7) Te au uianga meitaki ka tau kia akamanakoia: ‘Eaa te kino taku ka akatupu kiaku uaorai, ki toku pamiri, e tetai atu na te raveanga i teia? Akapeea teia i te akakino anga iaku i te pae vaerua, ngakau, e te kopapa? Mei teaa rai te tupu anga ki tetai atu tei aati i te ture a te Atua i te tuatau i topa?’ Kua akariro taua manakonako anga ia Maria kia pakari meitaki i te ngakau, e ka pera rai no tatou.
E Apii mei te Au Akaraanga
Ka rauka ainei te tu tika-meitaki i te apiiia i roto i te pia apii? Kua akaoripu teia uianga i te aronga manako no tetai mareniamu. Kua irinaki te tangata kite Ereni ko Plato i te manako anga e ka rauka te reira. I tetai tua ra, te akamarama ra a Aristotle, e ka rauka te tu tika-meitaki na roto i te taangaanga. Kua taopenga tetai tangata tata tianara i taua maro anga na teia tu: “Ma te poto ua, kare te apiianga o te tu tika-meitaki e rauka kia apiipii uaia. Kare katoa e rauka e kia apiipii uaia mei te au puka apii. Te aere maira te tu meitaki mei te nooanga i roto i te ngai tangata . . . i reira te akamaroiroiia ra e te tutakiia ra te tu tika-meitaki.” Inara ka kitea iea e tatou te au tangata tu tika-meitaki? Koi oronga ei te maata anga o tetai au peu i te akaraanga tau o te tu tika-meitaki, i roto i ta ratou au tangata rongonui maani ua e te au tua, te ki ra te Pipiria i te au akaraanga tika tikai.
Te akaraanga meitaki rava o te tu tika-meitaki koia oki ko Iehova. Te rave ua ra aia na roto i te tu tika-meitaki e te rave ra i te mea tuatua tika e te meitaki. Ka rauka ia tatou i te tatanu i te tu tika-meitaki na te riro anga mai ‘ei aronga aru i te Atua.’ (Ephesia 5:1) E kua ‘vaoo mai te Tamaiti a te Atua ko Iesu Karaiti, i te akaraanga no tatou, kia aru tatou i tona takainga vaevae.’ (1 Petero 2:21) Pera katoa, te ki ra te Pipiria i te au tataanga o te au tangata tiratiratu tataki tai, mei ia Aberahama, Sara, Iosepha, Ruta, Iobu, e Daniela e tona taeake Epera tokotoru. Auraka kia akangaropoina i te au akaraanga o te tu tika-meitaki o te au tavini i teianei o Iehova.
Ka Manuia Tatou
Ka manuia ainei tatou i te raveanga i tei tika-meitaki i roto i nga mata o te Atua? I te mea kua tuia e te tu apa ua, i tetai taime penei ka putoto i roto ia tatou tetai maro anga kino i rotopu i te manako e te kopapa—i rotopu i te inangaro anga i te rave i tei tika-meitaki e te aru anga i to tatou au turanga ara ua. (Roma 5:12; 7:13-23) Inara ka re te tamaki anga ma te tauturu a te Atua. (Roma 7:24, 25) Kua oronga mai a Iehova i tana Tuatua e te au puka tei akanooia ki runga i te Pipiria. Na roto i te apii maroiroi anga i te au Tuatua Tapu e te akamaaraara anga na roto i te pure i te reira, ka ma tatou i te pae ngakau. Mei taua ngakau ma ka aere mai te au manako, te au tuatua, e te au angaanga tika-meitaki. (Luka 6:45) Tei akanooia ki runga i te au akaraanga o te Atua ko Iehova e Iesu Karaiti, ka rauka ia tatou te patu i te tu peretana akono i te Atua. E ka rauka papu ia tatou i te apii maata mei te au tangata tataki tai te tiratiratu ra i te tavini anga ia Iehova i teia tuatau.
Kua raurau te apotetoro ko Paulo i tana aronga tatau “e akamaara i taua au mea” tika-meitaki ra e tetai atu au mea akapaapaaia. Te raveanga i teia papu e ka akatupu mai i ta te Atua akameitaki anga. (Philipi 4:8, 9) Ma ta Iehova tauturu, ka manuia tatou i te tatanuanga i te tu tika-meitaki.
[Tutu i te kapi 6]
Akariro i te akamaaraara anga e ko tetai tuanga o taau apii Pipiria
[Tutu i te kapi 7]
E patu i tetai tu akono i te Atua na te aruanga ia Iesu Karaiti