Keritimeti​—Eaa i Rongonui ei i Tiapani?

TE IRINAKI anga ki roto ia Papa Keritimeti te oonu ra te reira i rotopu i te au tamariki i te enua Buda Tinitau o Tiapani. I te 1989 kua tata te au tamariki Tiapani e 160,000 au reta ki te Santa World i Tuitene. Kare atu e enua tei tuku e maata atu i te reira. Kua tata ratou i te au reta te manako anga no te akamerengo i te au anoano a to ratou ngakau, koia oki no tetai apinga kangakanga e “Komopiuta” e 18,000-yen ($136, U.T.) me kare e 12,500-yen ($95, U.T.) manga vitio kangakanga meangiti ua.

Ki te au tamariki tamaine mapu Tiapani, te riro ra tetai tapao anga ki tetai Peretana tane i te Aiai i mua ake i te Ra Keritimeti ei aiteanga takake. “I tau ki te tare anga o te au mapu vaine,” i tuatuaʼi te Mainchi Daily News, “e 38 patene tei tuatua e kua maani takere ratou i te au parani no te Ra Keritimeti e tai marama i mua ake.” Te manako muna o te au mapu tane te inangaroanga kia noo ma to ratou au oa vaine i te Ra Keritimeti. “Te manako meitaki ko te pure kapipiti anga ma te muteki ki taau oa vaine,” i karangaʼi tetai makatini no te au mapu tane. “E rave i te reira ki tetai ngai manea. Ka riro i reira to korua pirianga ei mea piri vaitata tikai.”

Kua manakonako rai te au tane Tiapani no te akaari i etai mana manamana te akono anga i te Keritimeti na te okoanga i tetai “keke tei akamaneaia” ia ratou e oki ra ki te kainga mei te angaanga mai. Te raveanga i te apainga a Santa Claus koia oki kua tamanakoia e na te tutaki anga i te akangaropoinaanga i te ngutuare tangata i te mataiti i mua mai.

E tikai, kua aka te Keritimeti i rotopu i te au Tiapani kare i te Kerititiano. Te tika, e 78 patene o te aronga tei tareia e tetai pupu no te are toa mamaata tei tuatua e e rave ana ratou i tetai mea takake no te Keritimeti. Te reitio e aka tikai i roto i tetai enua e 1 patene anake rai o te katoa anga o te tangata te karanga ra te irinaki ra ratou i te akonoanga Kerititiano. Koi akatutu ei ia ratou ei aronga Buda me kare aronga Tinitau, te rekareka ra ratou i te orote “Kerititiano.” I roto i tana papaanga, kapiti atu te au oroa Tiapani, te papa ra te Tinitau Ise Shrine ia Titema 25 ei “ra anau anga no te Karaiti.” Kua o te aronga kare i te Kerititiano ki roto i te tamataoraanga o te tuatau Keritimeti, inara te vaira te uianga:

Naai Teia Tamataora Anga Keritimeti?

I ta Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary aiteanga i te Keritimeti ko “tetai kaikai anga Kerititiano ia Titema 25 . . . ei akamaara anga i te ra anau anga o Karaiti.” Kua tamanakoia ana te reira ei tuatau no te “au Kerititiano” kia “taokotai i to ratou au manako ngakau o te rekareka i te ra anau anga o Karaiti.”

Te aronga tei akono i te Keritimeti ei oroa akonoanga tikai penei ka manako ratou i te aronga tei akatumu i te reira ra ei ra noa ua nei ma te au tamataoraanga e te oronga anga apinga ei mea ririia e te akakino anga. “I Tiapani kua o te reira ki roto i te ravenga maata o te kimi anga puapinga: kare e Karaiti,” i tataʼi tetai tangata Marike e noo ra i Tiapani. “I te akara anga a te tangata i te Tua Opunga Ra,” kua tata tetai atu no runga i te Keritimeti i Tiapani e, “kare ko te pipi kororo [tei kare i kiteaia i te au makete o Tiapani] te ngaro atu ra, mari ra ko te au apinga puapinga rava atu, te vaerua Keritimeti.”

Eaa i reira te vaerua Keritimeti? E rave anga ainei te reira o tetai pure ekaretia ma tona au imene, e te orii, e te au kanara, koia i te maata anga o te taime e taangaangaia ana no ta ratou tere ki te ekaretia i te mataiti taki tai ravarai? Me kare ko te aroa ainei, te rekareka, e te orongaanga apinga aroa te akakeu ra i te manganui kia oronga ua? Ko te tu maru ainei te tupu ra i mua i te ngai tamaki anga koi akara ei te au vaeau e nga ra ua o te “au i te enua nei”?

Ma te umere, te poka ra te vaerua Keritimeti i te apai mai i te au pera katoa ki te ngutuare tangata. I tau ki tetai tare anga 1987 i Engarani kua tamanakoia e ka tupu tetai ‘tamaki na te tangata’ i roto i te 70 patene au kainga i Peritane i te tuatau Keritimeti i te reira mataiti. Te tumu tikai ko te putoto anga moni. Te inu kava maata e te kore anga e rave i ta tetai apainga i roto i te ngutuare tangata kua arataki atu te reira ki te ta.

“E umere ana au me te ngere nei tatou i tetai mea no runga i te aiteanga tikai o te Keritimeti,” i tataʼi tetai tangata no te Tua Opunga Ra te noo ra i Tiapani tei atoro i tona kainga i te tuatau Keritimeti i te mataiti i topa ake nei. “I te au Titema 25 ravarai, e manako ana au no te oki ki te tu taito mua o te Keritimeti​—te oroa peikani tei akonoia i te tuatau paroro tei tu ra na te akamorianga i te au tumu rakau e te tamataora anga akaturi. Te vai nei rai kia tatou te au ereere peikani ravarai​—ma te mitarato, te orii, te au rakau viri e te vai atura—​inara kare rava te Keritimeti i aiteite akaou ana mei te taime i opuiaʼi e te au Kerititiano e kua taui i te reira ei tamataora anga akonoanga.”

Ma te kore e ekoko anga, e ra orote peikani te Keritimeti. Kare te au Kerititiano i mua ana i akono i te reira “no te mea kua tamanako ratou i te reira ei oroa akono anga i te ra anau anga o tetai ua atu ei peu peikani,” i tuatuaʼi The World Book Encyclopedia. Te au oroa peikani o Saturnalia e te Mataiti Ou e tumu ia no te tamataoraanga e te oronga anga apinga aroa.

I te mea e e peikani tikai te Keritimeti, kia ui te au Kerititiano ngakau tae i te uianga, te tau ainei te Keritimeti no te au Kerititiano? Ka akara ana tatou i ta te Puka Tapu e tuatua ra no runga i te akono anga i te ra anau anga o Karaiti.

[Pia i te kapi 4]

Te Akamata Anga o te Akono Anga Keritimeti

Noatu e kua ngaro te au papaanga tuatua tikai i roto i te au rave anga o te au apinga tika tikai, kua akakiteia e i te tae anga ki te 336 T.N., kua akonoia tetai tu Keritimeti e te ekaretia Roma. “Te ra Keritimeti kua akatumu tikaiia te reira no Titema 25,” i akataka ei The New Encyclopædia Britannica, “no te opara atu ki muri i te oroa maata o te atua o te ra.” Ko te reira te taime i o pu ua atu ei te au tamataora anga i te tuatau o te au oroa o te Tatunaria Roma e te oroa Tetiki e te Tiamani o te iti anga o te ra i te tuatau paroro. Kua tuatua The New Caxton Encyclopedia e “kua opu te Ekaretia i te tuatau no te Akakerititiano i teia au oroa.”