Akaarianga i te Aroa Kerititiano ki te Au Ruaine

KUA akakite a Samuel Johnson, e tangata tata no te 18 anere mataiti, i te tua no runga i tetai mapu tane tei ngaropoina e kua tuku aia i tona pare kiea, iaia e atoro ra i te au oa. Kare rava e tuatua. “Inara me kiteaia teia tu manako kore ki tetai tangata metua,” i tuatuaʼi a Johnson, “ka takirikiri te au tangata i to ratou au pakuivi e ka tuatua e, ‘Te ngaro atura tona manako.’”

Te akaari maira ta Johnson tua e ko te au ruaine, penei mei tetai atu au pupu meangiti ua, te akapupuia ra ma te tika kore. Koi riro ei te akonoanga i te au anoano o te au ruaine ei akaaoanga, ka tupu te au puapinga ki te au pupu katoatoa tei piri atura. Eaa te au akaaoanga e te au tutaki, e eaa ra teia tumu tuatua ka pa ei i te au tangata e manganui?

I tau ki te au tare anga, e 6 patene o te au tangata katoa o teianei ao e 65 mataiti me kore e pakari atu, e i roto i te au enua tutupu ra kua takirua te maata o te patene. I roto i te European Community, tei tuku i te 1993 ei “Mataiti Europa o te Aronga Pakarikari e te Tu Taokotai i Rotopu i te Au Uki,” e 1 tangata i roto i te 3 kua tere atu i te 50 mataiti. Te vaira, mei to roto i te maata anga o te au enua angaanga ra, te topa anga o te au anau anga e te tupu anga o te oraanga tapapaia te akariro ra i te katoa anga o te au tangata ruaine kia maata atu. Te taka ua ra e e aka angaanga i te akono i te au ruaine i raro ake i teia au turanga. Mei teaa atura te tuke i te au mea i te tuatau Orieni i topa!

“Aronga Oronga i te Kite”

Te akakite ra te Handwörterbuch des Biblischen Altertums für gebildete Bibelleser (Puka no te Tuatau Taito o te Puka Tapu na te Aronga Tatau Apiiia o te Puka Tapu) e i te au tuatau Orieni taito “kua manakoia te au ruaine ei aronga akono i te au puapinga matauia o te tu pakari e te kite teitei, te tumu oki te reira i raurauiaʼi te aronga ou kia kimi ia ratou ei tokorua e kia apii mei ia ratou.” Kua akataka te Smith’s Bible Dictionary e: “I roto i te oraanga takake kua kiteaia [te au ruaine] ei aronga oronga i te kite . . . Kua tuku [te aronga ou] ia ratou kia oronga i to ratou manako na mua.”

Kua akaataia te akangateitei anga i te au ruaine i roto i te Ture a Mose ia Levitiku 19:32: “E tu koe ki runga ki mua i te aroaro o te upoko inaina, e akangateitei koe i te tangata metua.” No reira kua tu te au ruaine i te turanga akameitakiia i roto i te au tangata e kua akaraia ratou ei aronga puapinga tikai. Na teia tu tikai ta te vaine Moabi ra ko Ruta akaraanga i tona metua vaine ongai Iseraela, ko Naomi.

Kua manako papu atu a Ruta i te aru atu ia Naomi mei Moabi ki Iseraela, te akarongo meitaki anga i ta Naomi tuatua i muri ake. I to raua tae anga ki Betelehema, kua kite a Naomi e na te rima o Iehova e akatere ra i te au mea e kua ikuiku atura ia Ruta e akapeea i te noo anga. (Ruta 2:20; 3:3, 4, 18) Kua akatikatikaia to Ruta oraanga i tau ki te tu teokaratiki iaia e apii ra mei te vaine kite ra ko Naomi. Kua riro tona metua vaine ongai ei oronga mai i te kite.

Ma te aiteite rai, ka puapingaia te au mapu vaine Kerititiano na te pirianga atu ki te au vaine ruaine i roto i te putuputuanga. Penei te manakonako ra tetai tuaine i te akaipoipo me kore te putoto ra i tetai manamanata nona uaorai. Mei teaa atura i te pakari no te kimi atu i te ako anga e te turu anga a tetai tuaine ruaine karape e kite tona no runga i teia mea!

Pera katoa, ka puapingaia tetai pupu aronga pakari na te tukuanga ia ratou uaorai kia kimi i te kite o te au ruaine i rotopu ia ratou. Ka apii tatou mei to Lota autu kore anga i te rave i teia. Na tetai taumaro anga i rotopu i te aronga akono manu a Aberahama e Lota i raveiaʼi tetai tuku anga tuatua te ka pa i te katoatoa. Kua rave a Lota i tetai iki anga pakari kore. Mei teaa atura te meitaki i te ui atu i ta Aberahama ako anga na mua! Ka rauka i reira ia Lota te akatere anga karape e ka ora mai i reira tona pamiri i te manamanata tei tupu mei tana iki anga viviki. (Genese 13:7-13; 14:12; 19:4, 5, 9, 26, 29) E akarongo meitaki ana ainei koe i ta te aronga pakari karape ka tuatua i mua ake ka tuku ei koe i taau uaorai akava anga no tetai uianga?

E manganui te au ruaine ma te maroiroi ope kore ra no ta Iehova angaanga, mei ia Simeona raua ko Ana i te anere mataiti mua. (Luka 2:25, 36, 37) E akairo te reira no te tu ngateitei e e akaata anga no te tu akono tau i te au ruaine mei teia kia akapiri mai ia ratou ki roto i te au angaanga putuputuanga i te ka rauka i to ratou maroiroi, noatu i te pakari anga o te mataiti. Penei ka anoano tetai mapu i te tauturu no te akapapa i tetai tuku anga angaanga no te Apii Orometua Teokaratiki. Penei ka taopenga tetai tangata pakari karape e te tangata tau meitaki ko tetai mema ruaine o te putuputuanga, tei maru ra te pakari, te mako, e e taime tona.

Inara, e maata atu te ka o mai ki roto i te akonoanga i te au anoano takake o te au ruaine. E manganui te tamanataia ra e te maromaroa, te mataku i te kino, e te au tu ngata i te pae o te puapinga. Pera katoa, me apikepike ana te au ruaine, ka akamaataia atu teia au manamanata e te oraanga autu kore e te mareka kore i to ratou uaorai maroiroi e ngaro atura. I reira ka anoanoia kia akara maataia ratou. Akapeea te aronga tataki tai e te putuputuanga i te ariu katoa anga atu?

‘E Rave i te Tu Akono i te Atua’

I te tuatau o te anere mataiti mua, i raro ake i te akauru anga kua tata a Paulo ia 1 Timoteo 5:4, 16: “Ko te vaine takaua ra, e tamariki tana e te mokopuna, e rave ana ratou [“na mua i te tu akono i te Atua,” NW] i te paieti i te angai anga i to ratou uaorai ngutuare, ka tutaki atu ei i to ratou au metua ra: e mea meitaki te reira e te tau oki i te aroaro o te Atua. E vaine takaua to te ngutuare o tetai tangata akarongo, e to tetai vaine akarongo ra, e tauturu aia i taua takaua ra, e eiaa te ekalesia e akateiaaia, kia tika i te reira kia tauturu i te au takaua tikai.” Te akono anga i te au ruaine e apainga ia na te pamiri. Me te anoano ra tetai mema ruaine o te putuputuanga i te tauturu i muri ake i ta te pamiri tauturu anga maata ra, te vaira te apainga ki runga i te putuputuanga. Kare teia au kaveinga i taui.

Eaa tei tauturu i te au Kerititiano kia akaari i te aroa Kerititiano ki te au ruaine na te raveanga i te tu akono i te Atua i to ratou uaorai ngutuare tangata? Ka akara ana i te au akakite anga te ka aru mai mei tetai Au Kite tei kite ra i te akono i te au ruaine.

Akara Tamou Anga i te Au Anoano Pae Vaerua

“Na te uriuri kapipiti anga i te irava tuatua no te ra e tauturu maata tikai ia,” i maaraʼi ia Felix, tei tauturu ra i tana vaine i te akono i tona nga metua. “Te au kiteanga uaorai e te au anoano pakari kua taokotaiia ma te au kaveinga a Iehova.” E tikai, i te raveanga i te angaanga o te akonoanga i te au kopu tangata ruaine, ko tetai tika maata koia ko te orongaanga i te akara tikai i to ratou turanga pae vaerua. E mea tau teia i te akamanako anga i te au tuatua a Iesu ia Mataio 5:3: “E mataora to te aronga tei manako i to ratou anoano i te pae vaerua.” (NW) Ka rauka te irava tuatua no te ra i te akamaataia ki tetai porokarama tatauanga Puka Tapu, na te uriurianga i te au puka tei akatumuia ki runga i te Puka Tapu, e na roto i te pure. “Te akara anga e e reka ana te au ruaine i tetai akapapaanga tamou,” i tuatuaʼi a Peter.

Ae, e mea puapinga te akapapa anga tamou i roto i te au mea pae vaerua. E reka ana te au ruaine i te akapapa anga matauia kare anake i roto anake i te au mea pae vaerua mari katoa ra i roto i te oraanga o te au ra. Pera katoa te aronga e manga apikepike to ratou ka rauka ratou i te akamaroiroiia ma te maana ra “kia tu mai mei runga i te roi e kia akamanea meitaki i te au ra takitai,” i tuatuaʼi a Ursula. E tikai, ka inangaro tatou i te kopae i te akakite ua anga ki te aronga ruaine. Kua akatika a Doris e ma te maromaroa kua aere ke tana au tauta anga meitaki. “E maata ua atu taku au tarevake i rave. I tetai ra kua pati atu au i toku papa kia taui i tona pona i te au ra ravarai. Kua akamaara mai toku mama iaku e: ‘E naku rai teia tane!’”

I mapu ana te au ruaine, inara no te aronga mapu i te tuku ia ratou uaorai i te ngai o te au ruaine e aka angaanga tikai ia. Inara, ko te taviri ia ki te maramaanga i to ratou au anoano takake. Ka apai mai te pakari anga o te mataiti i te au tu apiapi. Kua akataka a Gerhard e: “Kua riri toku papa ongai iaia uaorai no te mea kare e rauka akaou iaia i te rave i te au mea ravarai tana i rave ana i mua ana. Na te ariki anga i te turanga e mea mamae tikai teia kiaia. Kua taui tona tu.”

I raro ake i te au turanga taui ua ra, kare i te mea matau koreia no tetai tangata metua i te akakite i tona au manako apiapi na te akaapaanga i tetai atu, te aronga tikai e akono ra iaia. E ngoie ua te tumu. Ka riro to ratou tu aroa ei akamaara iaia i tona uaorai tu autu kore. Akapeea koe me ariu atu ki teia akaapa anga me kore kopekope anga tau kore?

E akamaara, kare teia au manako papu kore e akaata ana i to Iehova manako no taau au tauta anga. E rave ua atu i te meitaki, e e akono i tetai akava ngakau ma, noatu me te kite ra koe i te au tuatua tika kore i tetai au taime. (Akaaite ia 1 Petero 2:19.) E maata te tauturu te ka rauka i te putuputuanga i te oronga.

Te ka Rauka i te Putuputuanga i te Rave

E tumu to te manganui o te au putuputuanga kia akameitaki oonu i te au tauta anga i topa a to tatou au tungane e te au tuaine ruaine akaperepereia. Na ratou i tuku i te tango no te putuputuanga, te patuanga i te reira mei tetai au papuritia ua e ngauru ua atu mataiti i topa. Teiea ngai te putuputuanga e vai ei me kare ta ratou angaanga maroiroi i topa, e penei te turuanga pae puapinga i teianei?

Me tupu maata ake te anoano o te akono anga i tetai papuritia ruaine, kare te au kopu tangata e anoano anake uaia kia rave i te apainga. Ka rauka i tetai pae atu i te tauturu na te oro aere anga i te rave i te au mea, te tunu kai, te tama, te apai i tei ruaine ra no te oriori aere, te apai ki te au uipaanga Kerititiano, me kore te pukapuka ua anga ma ia ra i ko i te Are Uipaanga Patireia. Ka rauka i te katoatoa i te piri ki roto, inara ka meitaki atu te tu mako e te akapapa anga matauia me akatereia te au tauta anga.

E tau te aronga pakari kia akamanako i te akatere anga me akaaereia te au atoro anga tiaki. Te riro ra tetai au putuputuanga ei akaraanga no teia tu, te akapapu ra te aronga pakari e kia raveia te au atoro anga tiaki tamou ki te au ruaine e te paruparu, pera katoa te aronga te akono meitakiia ra e to ratou au pamiri. Inara, te akara anga e kia kite maata tetai atu au putuputuanga i ta ratou apainga no te au ruaine.

Ko tetai tungane akarongo tei tere atu tona mataiti i te 80, kua akonoia e tana tamaine e tana tamaiti ongai, tei akaruke ra i te Betela no te rave i te reira. Inara, kua riro rai te au atoro anga a tetai atu au mema o te putuputuanga ei mea puapinga kiaia. “I toku atoro anga i te aronga maki i mua ana,” i na te tungane ei, “kua pure au ma ratou ra. Inara kare rava tetai i pure kapiti ake kiaku.” Kare te akono aroa a te au kopu tangata e akakore i te aronga pakari mei te apainga no te ‘tiaki i te anana a te Atua i roto ia kotou na.’ (1 Petero 5:2) Pera katoa, te aronga te akono ra i te au ruaine te anoanoia ra kia akaketaketaia e kia akamaroiroiia no te rave ua atu i ta ratou angaanga memeitaki.

‘Ruaine e Tei Merengo’

Ko Alexander von Humboldt e taineti Tiamani no te 19 anere mataiti, e 89 ona mataiti i te ui anga tetai mapu vaine kiaia e me e manako apiapi ana aia i te tu ruaine. “E tano rai taau,” i na te tangata kite ei. “Inara ko te mataara anake ua te reira no te nooanga no tetai tuatau roa.” Ma te aiteite rai, e manganui te au tungane e te au tuaine i teia tuatau te akanoo ra i tetai akaraanga memeitaki o te arikianga i te au manamanata o te ruaine kia rauka te akangateiteianga o te aratakianga i tetai ­oraanga roa. Te akaata ra ratou i te tu tei akaariia e Aberahama, Isaaka, Davida, e Iobu, tei ‘ruaine e tei merengo.’​—Genese 25:8; 35:29; 1 Paraleipomeno 23:1; Iobu 42:17.

Te apai maira te pakari anga atu o te mataiti i te akaaoanga o te ariki meitaki anga i te tauturu e te akakiteanga i te tu ariki ma te ngakau tae ra. Te umuumu ra te tu pakari e kia kite tetai i te au kotinga o tona maroiroi. Inara, kare te reira e kopae i tetai tangata ruaine kia kore e angaanga. Kua tere atu to Maria mataiti i te 90 mataiti, inara te aere ra rai aia ki te au uipaanga putuputuanga e te oronga ra rai i te au pauanga i reira. Akapeea aia i te rave anga i te reira? “Kare e rauka akaou iaku i te tatau, inara e akarongo ana au ki Te Punanga Tiaki i runga i te tepe. E maata taku e ngaropoina ana, inara i tetai au taime ka rauka iaku i te oronga i tetai pau anga.” Mei ia Maria rai, na te angaanga anga ma te au mea tei riro ra ei mea akamaroiroi ka tauturu ia i tetai tangata kia vai maroiroi e kia akono i te tu Kerititiano.

I raro ake i te Patireia o te Atua, ka kore te tu ruaine. A te reira taime ko te aronga tei ruaine atu i roto i teia akatereanga e penei tei mate atura ka rauka ia ratou te au akamaara anga meitaki i to ratou akono meitaki angaia. I te ora e te maroiroi, e rauka maira i teia aronga ruaine te papu ra e ka aroa maata tikai ratou ia Iehova e ka ariki oonu i te aronga tei noo i te pae ia ratou i te tuatau o to ratou au timata anga i roto i teia akatereanga taito.​—Akaaite ia Luka 22:28.

Akapeea te aronga te akono ra i te au ruaine i teianei? Kare e roa atu ana, me rave tikai te Patireia i te akatere i te enua, ka akara ratou ki muri ma te rekareka e te maru e kare ratou i akangaropoina ana i ta ratou apainga mari ra kua rave i te tu akono i te Atua na te akaarianga i te aroa Kerititiano ki te au ruaine.​—1 Timoteo 5:4.

[Pia i te kapi 30]

Ka Ariki te Au Ruaine i Taau Au Atoro Anga

E maata te meitaki te ka akatupuia na te paranianga i tetai atoro anga, penei e 15 miniti, ki tetai ruaine i muri ake i te angaanga tutu aere. Inara kare i te mea meitaki i te akaruke i teia au atoro anga kia tupu ua, mei ta te kite anga ka aru mai e akaari maira.

Te tutu kapiti aere ra a Brigitte raua ko Hannelore, te pukapuka anga ki tetai tangata ruaine i te ngutupa. Kua tuatua te nga tuaine kiaia no tetai rima miniti i mua ake i te kiteanga e koia rai tetai Kite o Iehova, e mema no taua putuputuanga rai. Mei teaa atura i te akama! Inara kua taopenga te kite anga ma tetai tuatua papu. Kua rave viviki a Hannelore i te au parani no te atoro atu i te tungane e te tauturu iaia i te aere ki te au uipaanga putuputuanga.

Kua kite ainei koe i te ingoa e te ngai noo anga o te au papuritia ruaine takitai te noo ra i te ngai taau e tutu aere ra? Ka rauka ainei ia koe i te akanoo no te atoro poto ua atu? Te papu ra e ka ariki maata tikaiia te reira.