Te Apinga Meitaki Rava Atu i te Rave ma Toku Oraanga

AKAKITEIA E BOB ANDERSON

Mei tetai tai ngauru mataiti i topa, kua ui mai etai au taeake iaku: “Eaa ra koe e Bob i tamou ua atu ei painia mei teia te roa?” “Ina,” kua kata au e kua karanga atu e, “ka rauka ainei ia kotou i te akamanako i tetai apinga meitaki atu i te rave mei te painia?”

E 23 oku mataiti i te 1931 i toku tomo anga atu i roto i te angaanga painia. I teianei tei roto au i te 87 anga o toku mataiti e te painia nei rai. Kua kite au e kare aku apinga meitaki atu i te rave ma toku oraanga. E tuku mai ana iaku kia akamarama atu e no teaa ra.

I te 1914 kua akarukeia mai tetai aenga pepa ki to matou kainga. Kua neneiia te reira e te Aronga Apii Puka Tapu Pa Enua, tei kapikiia te Au Kite o Iehova i te reira taime. I te oki akaou anga mai te Kite, kua ui meitaki atu toku mama kiaia no runga i te ai era. Kua apii pakariia aia ei Metatoti i te apii anga a Wesley inara kare rava i rauka iaia te ariki i te apiianga o te tamamae anga mutu kore ki te Atua aroa. I te apii anga rai aia i te tuatua mou o te reira, kua karanga aia e: “Te kite nei au i te mataora tei kore rava i kiteaia ana e au i toku oraanga!”

I reira rai kua akamutu toku mama i te apii i te apii Tapati Metatoti e kua kapiti atu ki te pupu meangiti o te Aronga Apii Puka Tapu. Kua akamata aia i te tutu aere i roto i to matou taoni ko Birkenhead, tei aro atu i te pae ava o Liverpool i tetai tua i te Kauvai Mersey, e kare i roa ana kua takatakai putuputu atu na runga i te patikara ki te au taoni e manganui i te pae mai. Kua akakitekite aere aia i roto i teia ngai maata no te katoa anga o tona oraanga e kua kitea meitakiia, te tukuanga i te akaraanga meitaki no tana tamariki. Kua mate aia i te 1971 i te tae anga tona mataiti i te 97, e Kite maroiroi tikai e tae ua atu ki te openga.

Kua apainaia atu maua ko toku tuaine, ko Kathleen, mei te apii Tapati Metatoti kia aru atu ia Mama ki tana au uipaanga ma te Aronga Apii Puka Tapu. I muri mai, i te aru katoa mai anga toku papa, kua akanoonoo toku nga metua i tetai apiianga Puka Tapu putuputu na te pamiri i roto i te puka The Harp of God. Teia apiianga e mea ou ia i te reira tuatau, inara teia terenianga mua i te tuatua mou o te Puka Tapu kua puapingaia, i te mea e i te openga iora kua tomo atu maua ko toku tuaine ki roto i te angaanga painia.

Kua tamou ua rai a Mama i te manako e ko te akaraanga i te “Nuku-Teata o te Anga Mai Anga” i Liverpool i te 1920 ko te tauianga ia i te pae vaerua no maua nga tamariki, e kua tano rai tana. Noatu toku tu ou, ko te reira akaarianga kua akaruke mai i te au akaraanga marama ki toku manako. Tei vai tikai ki toku manako koia oki ko te tuanga tei akatutu mai i te oraanga o Iesu, te akaari mai anga tikai i tona aaereanga atu ki tona mate. Kua tauturu te tupuanga katoa iaku kia akara atu i te angaanga puapinga rava atu o te oraanga​—te tutu aereanga!

I te akamata anga o te au mataiti 1920, kua akamata au i te tua aere i te au aenga pepa ma toku mama i te au avatea Tapati. I te akamata anga kua ikuikuia mai maua kia akaruke i te reira i ko i te au kainga; i muri mai kua akakiteia mai maua kia oronga atu i te reira ki te au tangata o te ngutuare e kia oki akaou atu i te atoro i te aronga tei inangaro. Kua kite ua rai au i teia ei tango mua no ta tatou atoro akaou anga e te angaanga apii Puka Tapu, tei puapinga tikai i teia tuatau.

I Roto i te Angaanga Painia!

Kua papetitoia maua ko Kathleen i te 1927. Te angaanga ra au ei tangata apii kemikara i Liverpool e, i te 1931, kua akarongo au i te ikianga kia ariki i te ingoa Au Kite o Iehova. E kite putuputu ua ana rai au i te au koropota o te Totaiete (tei kapikiia i teianei ko te au painia) i te angaanga anga i te au ngai pitiniti i Liverpool, e kua akatupu to ratou akaraanga i te akangateitei anga maata kiaku. Mei teaa te maata i toku inangaro kia matara mai mei te kapitianga atu i to teianei ao, kia akapou i toku oraanga i roto i ta Iehova angaanga!

I te tuatau maana o te reira mataiti rai, kua akakite mai toku oa ko Gerry Garrard kiaku e kua ariki aia i tetai tukuanga angaanga mei ko mai i te rua o te peretiteni o te Totaiete Punanga Tiaki, ko Joseph F. Rutherford, kia tutu aere i Initia. I mua ua ake i te teretereanga, kua aere mai aia i te atoro iaku e kua tuatua mai no runga i te akameitakianga o te tavinianga tamou. Iaia e akaruke ra, kua akamaroiroi ua mai aia iaku na te tuatua anga e, “E mea papu iaku kare e roa atu ana ka riro mai koe ei painia, e Bob.” E kua pera rai. Kua tomo atu au i roto i te reira i roto rai ia Okotopa. Mei teaa ia rekareka, mei teaa ia tu rangatira, i te takatakai anga atu na runga i te patikara na roto i te au ara o te enua, te tutu aereanga i te au ngai tangata mamao! Kua kite au i reira e te piri atura au ki roto i tetai angaanga puapinga rava atu te ka rauka iaku i te rave.

Taku tukuanga angaanga mua ei painia ki Wales Apatonga te ngai i kapiti atu ei au ia Cyril Stentiford. I muri mai kua akaipoipo a Cyril ia Kathleen, e kua painia kapiti raua no tetai au mataiti. I muri mai, kua kapiti katoa atu ta raua tamaine, ko Ruth, i roto i te angaanga painia. I te 1937, tei Fleetwood au, i Lancashire​—ei patana no Eric Cooke. I mua atu ana, kua angaanga ua te au painia i te au ngai mamao o Peritane, i vao mai i te ngai o te putuputuanga. Inara kua iki a Albert D. Schroeder, tei rave i te apainga o te angaanga a te opati manga o te Totaiete i London i te reira taime, i te neke atu ia maua ki te oire o Bradford, Yorkshire. Ko te taime mua teia i tukunaia atu ei te au painia o Peritane kia tauturu i tetai putuputuanga takake.

I te 1946, kua aere atu a Eric ki te Apii Puka Tapu Punanga Tiaki o Gileada e kua tukunaia atu ki Rotetia (Rhodesia) Apatonga, ko Timipapue i teianei, e te tavini tiratiratu ra rai raua ko tana vaine ei nga mitinari i Durban, Aperika Apatonga.

I te 1938 kua rave au i tetai atu tukuanga angaanga, i teia taime ei tavini tutaka (kua kapikiia i teianei ei akaaere kotinga) no Lancashire apatokerau opunga e te Tapere Vai Roto manea. Kua aravei au ia Olive Duckett i reira, e i muri ake i to maua akaipoipo anga, i reira rai kua kapiti mai aia iaku i roto i te angaanga kotinga.

Airerani i te Tuatau o te Au Mataiti Tamaki

Ia Tepetema 1939, i muri ua ake i to Peritane tamaki anga atu ia Tiamani, kua tauiia taku tukuanga angaanga ki Airerani. Kua akamata te iki anga o te au tangata no te vaeau i Peritane kare ra i te Repapuriki apatonga o Airerani, tei vai rai ei enua neutara i te tuatau o te tamaki. Te Repapuriki o Airerani e Airerani Apatokerau ka riro mai ei kotinga okotai. Inara te tupu ra te au arairai anga, e kua anoanoia tetai pepa akatika anga no te teretere aere e raukaʼi te akaruke ia Peritane no tetai ua atu tuanga o Airerani. Kua akakite mai te au mana taoonga e ka rauka iaku te aere, inara kia akatika au i te oki mai ki Engarani i reira rai me kapikiia mai toku pupu i ikiia no te vaeau. Kua akakite vaa ua atu au, inara i toku potirere, i te rauka anga mai toku pepa akatika anga, kare ua rai e au akakite anga i kapitiia mai ki te reira!

I te reira taime, tei runga ua ake i te 100 Au Kite i roto i te katoa anga o Airerani. I to maua tae anga atu ki Dublin ia Noema 1939, kua aravei mai a Jack Corr ia maua, e painia no tetai tuatau roa. Kua akakite mai aia kia maua e e rua atu nga painia i tetai taoni i te pae mai e tetai au tangata inangaro tokoiti ua i Dublin, mei te 20 te katoa anga. Kua tutaki a Jack i tetai ngai i Dublin ei ngai uipaanga e kua akatika te katoatoa i te aravei putuputu atu ki reira i te au Tapati tataki tai. Kua tamou ua atu rai teia akapapaanga e tae ua atu i te akatumu angaia te putuputuanga i te 1940.

Ei tuanga no te Patireia Taokotaiia, te tamaki ra a Airerani Apatokerau ia Tiamani, no reira ia matou e neke atura i te apatokerau ki Belfast, kua aravei atu matou i tetai tuatau poiri i te po e kua taangaanga i te au puka e au aenga pepa to roto ei oko i te au kai mama. Noatu e ka rere te au pairere Nati mei te 1,600 kiro mita te mamao e tae ei ki Belfast oki atu ei ki te au ngai toanga i Europa, kua rauka ia ratou te pomu i te oire ma te puapinga. I te tuatau o te pomuanga mua, kua kino to matou Are Uipaanga Patireia e kua takoreia atu to matou apatimani ia matou e atoro ra i te au taeake i tetai tuanga ke atu o te oire, e mea umere tikai kua ora mai matou. I te reira po rai, kua oro atu tetai pamiri Kite ki tetai ngai paruru anga i te reira ngai. I to ratou tae anga atu ki reira, kua kite ratou e kua ki te reira e kua oki atura ki to ratou kainga. Kua pomuia te ngai paruru anga, e kua mate te katoatoa i roto i te reira, inara kua ora mai to tatou au taeake ma te au motumotu meangiti ua e te au ngai uri kerekere. I te tuatau o teia au mataiti tamaki ngata tikai, kare rava tetai o to tatou au taeake i kino tikai, e ka akameitaki tatou ia Iehova no te reira.

Au Putunga Kai Vaerua

I te tamaki e tere atura ki mua, kua pakari atu te au arairai anga, i te openga iora kua akamata te mere i te akara matatioia. Ko te aite anga o teia kua araiia The Watchtower e kare i akatikaia i roto i te enua. Noatu e kua akamanako matou i ta matou ka rave, kare rava te rima o Iehova i poto. I tetai popongi kua tae mai kiaku tetai reta mei ko mai i tetai “katini” i Kanata tei tata mai kiaku no runga i te au mea o te pamiri. Kare rava au i kite e koai aia, inara i roto i tetai tataanga tei kapitiia mai ki te reta kua karanga aia e te kapiti maira aia i “tetai atikara reka no runga i te Puka Tapu” ei tatau naku. E kopi te reira no The Watchtower, inara i te mea e tei roto te reira i tetai vai ua nei, kare te reira i akaateaia e te tangata akara matatio i te mere.

I reira rai kua akamata au e taku vaine, ma te tauturu a te Au Kite i te reira ngai, kapiti katoa mai a Maggie Cooper tei angaanga ana i roto i te “Nuku-Teata,” i te kopi i te au atikara. Kare i roa ana kua akaaere matou ia matou uaorai kia tua aere i te au kopi e 120 ki tetai tua o te enua, i te au Watchtower makatini i roto i te vai ua nei e tae putuputu maira mei ko mai i te au oa i Kanata, Otereria, e te Unaite Teite. Kia akameitakiia to ratou tu aruaru e te takinga meitaki, kare rava matou i ngere i tetai itiu i te katoa anga o te tuatau tamaki.

Kua rauka katoa ia matou te rave i te au akaputuputuanga. Kua kitea puuaia te uruoaanga i te 1941 i te tukuna angaia te puka ou Children. I te akaraanga kare te tangata akara matatio i te mere i patoi i tetai puka tei manakoia e ia e no runga i te tamariki, no reira kua tae mai ta matou putunga i roto i te enua ma te kore e manamanata! I tetai atu atianga, kua nenei matou i te puka rikiriki Peace​—Can It Last? i konei rai i teia ngai no te mea kare e rauka te tuku mai i te au kopi mei London mai. Noatu te au arairai anga tei tukunaia mai ki runga ia matou, kua akono meitakiia matou i te pae vaerua.

Autuanga i te Patoi Anga

Tetai orometua e noo ra i roto i tetai kainga o te au neti i Belfast tei akaaereia e tetai o te Au Kite o Iehova kua tuku atu i tetai kopi o te puka Riches na tana vaine i Engarani. Kua patoi tikai aia i te tuatua mou, e i roto i tana pauanga kua akataka meitaki mai aia i te reira manako. Kua akakite katoa aia e e “akaaerenga akangateitei kore” tatou. Kua kitea teia e te tangata akara matatio i te mere e kua ripoti atu i teia mea ki te Tipatimani o te Kimikimi Anga i te Raveanga Kino. Ko tei tupu, kua kapikiia mai au kia aere atu iko i te ngai o te au akava kia akamarama atu i teia e kua patiia mai kia apai atu i tetai kopi o te Riches. Ma te umere tikai, i te openga iora i te akaokiia mai anga te puka, kua kite au e ko te au tuanga tei akairoia ia raro ake no runga pouroa i te Akonoanga Katorika Roma. Kua manako au e e mea puapinga tikai teia, i te mea e kua kite au e te matakite ua ra te au akava i te angaanga a te IRA (Irish Republican Army).

Kua uiui meitakiia au no runga i to tatou turanga neutara i te tuatau o te tamaki, i te mea e kua ngata i te au akava i te marama i to tatou turanga. Inara kare rava te aronga mana i rave ana i tetai apinga ia matou. I muri mai, i toku kimi anga i tetai akatika anga kia rave i tetai akaputuputuanga, kua maro mai te au akava kia tuku mai i tetai nga akava ei ripoti mai i te au mea i tupu. Kua karanga atu au, “Ka ariki matou ia raua!” No reira kua aere mai raua e kua noo mai i roto i te uipaanga avatea, te tata anga i te au tataanga tapotoia ua. I te openga o te reira, kua ui mai raua, “Eaa maua i tonoia mai ei i konei? Te rekareka nei maua i te katoa anga o teia!” Kua oki akaou mai raua i tera mai ra e kua ariki rekareka tikai i tetai kopi kare e tutaki o ta tatou puka rikiriki Peace​—Can It Last? Kua oti atu te katoa anga o te akaputuputuanga ma te kore e tupuanga kino.

I te akamutu anga te tamaki e kua maru mai te arairai anga o te teretere anga, kua aere mai a Pryce Hughes mei te Betela mai i London ki Belfast. Kua aruia mai aia e Harold King, tei tukunaia atu i muri mai ki Tinito ei mitinari. I muri ake i tetai ono mataiti i te takake anga mei te opati manga i London, kua akamaroiroiia tikai matou e te au tuatuaanga ta teia nga taeake i oronga mai. I muri poto ua ake i te reira, kua tonoia mai a Harold Duerden, e painia tiratiratu katoa, mei Engarani mai kia akamaroiroi i te angaanga Patireia i Belfast.

Oki Anga Atu ki Engarani

Kua tupu to matou inangaro i te au taeake Airerani, e kua ngata tikai i te oki atu ki Engarani. Inara kua tukuna akaouia atu maua ko taku vaine ki Manchester e i muri mai kua neke atu ki Newton-le-Willows, e taoni katoa i Lancashire e ngai e maata atu te tauturu e umuumuia ra. Kua anauia ta maua tamaine ko Lois i te 1953, e e mea pumaana tikai i te kite iaia i te tomo anga atu i roto i te angaanga painia i te 16 mataiti anga. I muri ake i tona akaipoipo anga i tetai painia ko David Parkinson, kua tamou ua atu raua i ta raua tavinianga tamou i Airerani Apatokerau, i te au tu e manganui te aru akaou ra i te au takainga ta maua ko Olive i apai. I teianei, kua oki akaou mai raua ma ta raua tamariki ki Engarani nei, e te tavini katoatoa nei matou i roto i te putuputuanga okotai.

Noatu te au taui anga o to matou au turanga, kare rava au i akamutu ana i te painia​—kare rava a Olive i inangaro i te reira, pera katoa au. Kua kite ua rai au e kua kapiti mai taku vaine ma te tau tikai ki runga i toku rekoti painia no te mea naringa kare tana turuanga tamou e te aroa, kare rava e rauka iaku i te tamou ua atu i te tavinianga tamou. E tika, e mea ngoie ua ia maua i teianei i te viviki i te roiroi, inara, e mea rekarekaia rai te akakitekite aere, ia maua tikai e kapiti atura i te raveanga i te au apiianga Puka Tapu ma to maua au tangata tupu. I te au mataiti i topa, kua akameitakiia maua kia tauturu atu mei te tai anere au tangata kia akatapuia, e kia papetitoia ei au tavini no Iehova. Mei teaa te rekareka i te reira! E i taku tamanako anga te tere atura teia numero i teianei e manganui ua atu te taime i te au pamiri mei te toru e te a o te uki e riro katoa maira ei Au Kite.

E tuatua putuputu ua ana rai maua ko Olive no runga i to maua au akameitakianga e te au tupuanga e manganui i te au mataiti i topa. Mei teaa ia au mataiti mataora, e mei teaa ra te viviki i te reira i topa anga atu ki muri! Kua kite au e kare e kiteaia e au tetai apinga meitaki atu i te rave ma toku oraanga mari ra i te tavini atu i toku Atua, ia Iehova, ei painia i teia au mataiti katoatoa. I teianei, me te akara atura ki muri ma te akameitaki anga me kore te akara atura ki mua ma te tapapa anga, kua kite au e e aiteanga maata tikai to te au tuatua a Ieremia: “No te aroa tini o Iehova i kore ei tatou i pou, no te mea kare tona tangi e mutu. E mea ou i te au popongi katoa nei: . . . no reira au i irinaki atu ei iaia.”​—Te Aue o Ieremia 3:22-24.

[Tutu i te kapi 26]

Bob e Olive Anderson