Tua Oraanga
Tauturuia mai kia Autu i Toku Tu Akama
AKAKITEIA E RUTH L. ULRICH
Kua aue au i ko tikai i te ngutupa o tetai orometua. Koi oti ua akera iaia te akaapa kino ia Charles T. Russell, tei tavini e ko te peretiteni mua o te Taiate Punanga Tiaki Pipiria e te Pepa. E tuku mai ana iaku kia akamarama e akapeea au, ei tamaine mapu, te rave anga i te atoro anga i te tangata.
KUA anauia mai au ki roto i tetai pamiri akonoanga tikai i runga i te pama i Nebraska, U.S.A., i te 1910. Kua tatau kapipiti to matou pamiri i te Pipiria i te au popongi ravarai e te aiai i muri ake i te kaikai anga. E akaaere a Papa no te apii i te Tapati o te akonoanga Methodist i roto i tetai taoni meangiti o Winside, vaitata i te 6 kiro mita mei ta matou pama. E pereoo akaoroia e te oroenua to matou ma te au apinga amo e te au arai i nga maramarama, e noatu eaa te reva, ka rauka ia matou te aere ki te pure i te popongi Tapati.
Mei te varu rai oku mataiti, kua makiia toku tungane i te maki pepe akamate, e kua apai a Mama iaia ki te ngai rapakau anga maki i Iowa kia rapakauia. Noatu tana akono meitaki anga, kua mate toku tungane ia raua i reira. Inara, i taua taime rai, kua aravei a Mama, i Iowa, i tetai vaine Apiipii Pipiria, tei kapikiia te Au Kite o Iehova i te reira taime. Kua maata ta raua au uriuri anga, e kua aere atu a Mama ma taua vaine ra ki etai o te au uipaanga a te Aronga Apiipii Pipiria.
I te oki mai anga a Mama ki te kainga, kua apai mai aia i etai au voriumu o te Studies in the Scriptures, tei neneiia e te Taiate Punanga Tiaki. Kare i roa ana kua irinaki papu aia e te apii ra te Aronga Apiipii Pipiria i te tuatua mou e kare i tika te au apiianga mate kore o te meta tangata e te tamamae anga mutu kore i te aronga kino.—Genese 2:7; Koheleta 9:5, 10; Ezekiela 18:4.
Inara, kua riri tikai a Papa, e kua patoi aia i ta Mama tauta anga kia aere ki te au uipaanga a te Aronga Apiipii Pipiria. Kua apai ua atu aia ia maua ko toku tungane, ko Clarence, ki te pure ma ia katoa. Inara me kare a Papa i te kainga, kua apii a Mama i te tuatua mou kia maua. Tei tupu mai, kua rauka ia maua nga tamariki te tuatau no te akaaite i te au apiianga a te Aronga Apiipii Pipiria ki ta matou akonoanga.
E aere putuputu ana maua ko Clarence ki te apii i te Tapati i te pure, e kua ui aia ki te puapii i te au uianga tei kore i rauka iaia i te pau mai. I te tae anga maua ki te kainga, kua akakite maua ki to maua Mama, e kua taki atu teia ki roto i te au uriurianga roa no teia au manako. I te openga ra, kua akaruke au i te ekaretia e kua aere atu ki te au uipaanga a te Aronga Apiipii Pipiria ma toku Mama, e kare i roa ana kua aru katoa mai a Clarence.
Autuanga i te Tu Akama
Ia Tepetema 1922, kua aere atu maua ko Mama ki tetai uruoaanga akamaaraia a te Aronga Apiipii Pipiria i Cedar Point, Ohio. Te kite nei rai au i te kakau akairo maatamaata e tautau ra ia Joseph F. Rutherford, te peretiteni i te reira taime o te Taiate Punanga Tiaki, e raurau maira i te maata anga i te 18,000 tei tae atu, i te au tuatua i runga i te arai: “E Akakite Aere i te Ariki e te Patireia.” Kua akakeu oonuia tikai au e kua kite atu i te tu rapurapu kia akakite ki tetai atu i te tuatua meitaki o te Patireia o te Atua.—Mataio 6:9, 10; 24:14.
I te au uruoaanga tei raveia mei te 1922 ki te 1928, kua arikiia etai au akakoro anga, e kua kapitiia atu te au akakite anga ki roto i te au pepa te tua aere ra te Aronga Apiipii Pipiria e maata atu i te ngauru mirioni ki te au tangata ravarai takapini i te ao. E tu roa e te ikoke ua toku—kua kapiki mai ratou iaku e ko te greyhound—e aere rapurapu ana au mei tera are ki tera are i te tua aereanga i teia au tuatua neneiia. Kua rekareka tikai au i teia angaanga. Inara, te tuatuaanga i te ngutupa, te akakite ua anga ki tetai ke no runga i te Patireia o te Atua, e manako ke ia.
Kia kite koe, e tamaine akama tikai au e e mataku ana au me pati a Mama i te au kopu tangata i te au mataiti ravarai. Kua tangaro au iaku ki roto i toku pia e kua noo ki reira. I tetai taime, kua inangaro a Mama i te nenei i te katoa anga o te pamiri, e kua akakite mai aia iaku kia aere mai ki vao. Kare au e inangaro i te kapiti atu kia ratou, kua ava maata au iaia e uuti maira iaku ki vao.
Inara, kua tae te ra, kua aruaru au i te tuku i etai puka Pipiria ki roto i toku pute. Kua tuatua ripiti ua au, “kare e rauka iaku te rave i te reira,” e oti kua akakite au kiaku uaorai, “ka rave au i te reira.” I te openga ra, kua aere au i te tutu aere ra. I muri ake, kua mataora au e kua rauka iaku te mataku kore i te aere atu. Ko toku rekareka anga maata koia oki kua rauka te rave i te angaanga, kare i te rave anga i te reira. I taua taime rai kua aravei au i te orometua tei taikuia i mua ana e kua aere ke mai ma te aue anga. I te au tuatau e topa atura, ma te tauturu a Iehova kua rauka iaku i te tuatua ki te tangata i to ratou ngutupa, e kua akamaataia toku rekareka. E oti, i te 1925, kua akatutu au i toku akatapu anga kia Iehova na roto i te papetito anga ki te vai.
Akamataanga i te Angaanga Orometua Tamou
I toku 18 mataiti anga, kua oko mai au i tetai motoka ma taku moni tei rauka mai iaku na roto i toku aniti e kua akamata au i te painia, tei kapikiia ra te angaanga orometua tamou. E rua mataiti i muri mai, i te 1930, kua ariki maua ko toku patana i tetai tuku angaanga tutuanga. Tae mai ki taua taime kua akamata katoa a Clarence i te painia. Kare i roa ana i muri mai kua ariki aia i tetai pati anga kia tavini i te Betela, te opati maata o te Au Kite o Iehova i Brooklyn, New York.
Tae mai ki taua taime kua takake to maua nga metua, no reira kua patuia tetai are terera no maua ko Mama e kua akamata i te painia kapipiti. Kua tupu te reira i te akamata anga te Taitaia Anga Maata i Marike. Kia rave tamou ua atu ki roto i te angaanga painia kua riro ei akaaoanga, inara kua tauta maua auraka kia akaruke. Kua oronga maua i te puka Pipiria no te au moa, ua moa, e te au kai rau rakau, e pera katoa te au patiri taito e te aluminum kare i inangaroia. Te mea openga ra kua akariro maua ei moni kia oko penitini no to maua motoka e no etai atu au apinga. Kua apii katoa au e akapeea me ta inu i te motoka e kia taui i te inu kia akarava i te moni. Kua kite maua ia Iehova, kua tika ki tana taputou, i te akatuera anga i te mataara ei tauturu ia maua kia autu i te au arai anga.—Mataio 6:33.
Aerenga ki te Au Angaanga Mitinari
I te 1946, kua patiia mai au kia aere atu ki te pupu itu o te Apii Pipiria Punanga Tiaki o Gileada, ka kiteia vaitata ia South Lansing, New York. Tae mai ki taua taime kua painia kapipiti maua ko Mama e tere atu i te 15 mataiti, inara kare aia i inangaro ana i te tamanamanata i toku tuatau kia rauka te terenianga no te angaanga mitinari. No reira kua akamaroiroi mai aia iaku kia ariki i te akameitaki anga kia aere atu ki te Apii Gileada. I muri ake i te karatuati anga mai, kua riro mai maua ko Martha Hess o Peoria, Illinois, ei nga patana. Kua tukunaia maua, e tetai atu e rua, ki Cleveland, Ohio, e okotai mataiti koi tiaki ei maua i tetai tukuanga angaanga i tetai enua.
Kua orongaia mai taua tuku anga angaanga i te 1947. Kua tukunaia maua ko Martha ki Vaii. I te mea e te ngoie ra no te aere atu ki teia au airani, kua aere mai a Mama i te noo mai i te pae mai ia maua i te oire o Honolulu. Te kino ra tona oraanga kopapa, no reira i te pae mai i te akonoanga i taku au angaanga mitinari, kua tauturu au ia Mama. Kua rauka iaku i te akono iaia e tae ua atu i te takake anga aia i Vaii i te 1956, i te 77 mataiti. I te tae anga maua ki reira, te vaira e 130 Au Kite i Vaii, inara i te tae anga ki te taime i mate ei a Mama, kua tere atu i te tauatini, e kare i anoanoia te au mitinari i reira.
I reira kua rauka mai ia maua ko Martha tetai reta no ko mai i te Taiate Punanga Tiaki tei oronga mai i tetai tuku anga angaanga na maua ki Tiapani. Ko ta maua i manamanata mua me ka rauka rai ia maua i to maua mataiti i te apii i te reo Tiapani. E 48 oku mataiti i te reira taime, e a mataiti ou ake a Martha iaku. Inara kua akaruke maua i te reira ki roto i te nga rima o Iehova e kua ariki i te tukuanga angaanga.
I muri ake i te uruoaanga pa enua i New York City Yankee Stadium e te Polo Grounds i te 1958, kua aere atu maua ki Tiapani na runga i te pai. Kua u atu maua ki roto i tetai uriia toropika ia maua e vaitata ra ki te uapu o Yokohama, i reira kua aravei mai a Don raua ko Mabel Haslett, Lloyd raua ko Melba Barry, e tetai atu au mitinari ia maua. I taua taime, te vaira e 1,124 Au Kite i Tiapani.
Kua akamata maua i te apii i te reo Tiapani e kua piri atu ki roto i te angaanga orometua mei tera ngutupa ki tera ngutupa. I te taangaangaanga i te ara reta Papaa, kua tata maua i ta maua tuatua akamata anga i roto i te reo Tiapani, ta maua ka tatau. I te pau mai anga ka tuatua mai te tangata ngutuare e, “Yoroshii desu” me kare, “Kekko desu,” ta maua i kite mai e ko te aite anga, “Te tano ra” me kare, “Te meitaki ra.” Inara kare maua e kite ana me te inangaro maira te tangata ngutuare, i te mea te taangaanga katoaia ra te reira au tuatua ei patoi. Tei runga ua te aite anga i te tangi anga o te reo e tuatuaia ra me kare ki runga i te tutu akaraanga o tetai tangata. Kua pou te tuatau ia maua no te apii anga no runga i teia.
Au Kiteanga tei Akamaana i Toku Ngakau
Te putoto ra rai i te reo, kua aere atu au ki tetai are noo anga no te Kamupani Mitsubishi i tetai ra e kua aravei atu i tetai vaine e 20 mataiti. Kua tere meitaki aia i te kite i te Pipiria e kua papetitoia i te 1966. I tetai mataiti i muri mai kua akamata aia i te painia e kare i roa ana i muri mai kua ikiia ei painia takake. Kua tavini aia mei te reira e nei. Kua riro ei akauruanga kiaku i te kite atu e akapeea aia i te taangaanga anga i tona taime e te maroiroi mei te ou anga ki roto i te angaanga orometua tamou.
Te akono anga i te tu no te tuatua mou Pipiria e akaaoanga ia koia tikai no te au tangata e noo ra i roto i te taiate kare i te Kerititiano. Inara, e manganui te tauatini tei akono atu i teia akaaoanga, kapiti mai i etai numero taku i apii atu i te Pipiria. Kua takore ratou i etai au atarau oko maata o Buda e te au paata Shinto tei kite matau uaia i roto i te au kainga Tiapani. I te mea kua manako te au kopu i taua rave anga ei tu akangateitei kore ki te ui tupuna tei mate, ka anoanoia te tu mataku kore no te aronga ou kia rave i teia. E akamaaraara anga ta ratou au ravenga mataku kore i te au Kerititiano mua tei akarangatira ia ratou uaorai i te au apinga kapitiia ma te akamori anga pikikaa.—Angaanga 19:18-20.
Te maara nei iaku tetai tangata apiipii Pipiria, e vaine noo kainga, te parani ra no te akaruke ia Tokyo ma tona pamiri. Kua inangaro aia i te neke atu ki roto i tetai kainga ou kare e au apinga tei piri atu ki te akamori anga peikani. No reira kua akakite aia ki tana tane i tona anoano, e kua taokotai puareinga ua mai aia. Kua akakite rekareka mai aia kiaku no runga i te reira e kua maara e kua vai aia i tetai kapu patapata oko maata tana i oko mai no te mea kua tuatuaia e ka apai mai i te mataora ki roto i te kainga. I te mea kua ekoko aia e penei e piri anga to teia ki te akamori anga pikikaa, kua akapueurikiriki aia i te kapu i te amara e kua titiri atu i te reira.
I te kiteanga teia vaine e tetai atu i te takore puareinga ua anga i te au apinga oko maata te piri atura ki te akamorianga pikikaa kua akamata mataku kore i tetai oraanga ou no te tavinianga ia Iehova kua riro ei tutakianga puapinga e te akamerengo anga kiaku. Te akameitaki putuputu nei au ia Iehova e kua rauka iaku te rekareka e maata atu i te 40 mataiti o te angaanga mitinari i Tiapani.
“Au Temeio” i Teia Tuatau
Me akara au ki muri iaku i roto i te angaanga orometua tamou e maata atu i te 70 mataiti, te umere nei au i tei akara anga kiaku e e au temeio o teia tuatau. Ei mapu akama tikai, kare rava au i manako ana e ka rauka iaku i te akapou i te katoa anga o toku oraanga i te tuatua anga ki te tangata no runga i tetai Patireia kare te maata anga e inangaro ana i te akarongo mai. Inara, kare anake i rauka iaku i te rave i te reira inara kua kite ana au e anere ua atu, me kare e au tauatini, i tetai ke i te rave akapera anga. E kua rave ratou i te reira ma te meitaki tikai e tei kore i maata atu i te tauatini Au Kite i Tiapani i toku tae anga i te 1958 kua tere atu ki te 222,000 i teia tuatau!
I te tae mua anga maua ko Martha ki Tiapani, kua tukunaia maua kia noo ki roto i te opati manga i Tokyo. I te 1963 kua patuia tetai opati e ono taua i taua ngai ra, e kua neke maua ki reira e tae ua mai i teianei. Ia Noema 1963 ko maua tetai i roto i te 163 tei tae atu no te tuatua akatapu anga a to matou akaaere manga, ko Lloyd Barry. Tae mai ki taua taime kua taeria atu e matou e 3,000 Au Kite i Tiapani.
Kua riro ei rekareka anga kia kite atu i te angaanga tutuanga i te Patireia i te tupu viviki anga, te itae anga e maata atu i te 14,000 i te 1972 i te oti anga tetai manga akamaataia e te ou i te oire ko Numazu. Inara i te 1982 kua tere atu i te 68,000 aronga akakite aere i te Patireia i Tiapani, e kua patuia tetai are manga maatamaata i te oire ko Ebina, mei te 80 kiro mita mei Tokyo mai.
I taua taime rai, kua akaouia te are manga mua i te kopu o Tokyo. Kare i roa ana, kua riro ei kainga mitinari no etai 20 mitinari tei tavini ana i Tiapani e 40 me kare e 50 mataiti me kare kua roa, kapiti mai ia maua ko toku patana roa, ko Martha Hess. Te noo katoa ra tetai taote e tana vaine, e neti katoa, i roto i to matou kainga. Na raua e akono ana ia matou, te akono anga i to matou au anoano i te pae kopapa. I ou akenei, kua kapiti akaouia mai tetai neti, e e aere mai ana tetai au tuaine Kerititiano ei au neti tauturu i te ra. E aere mai ana e rua mema o te pamiri Betela no Ebina mai e taui ana i te maani kai e te tama i to matou kainga. E tikai, e meitaki a Iehova kia matou.—Salamo 34:8, 10.
Kua tupu mai tetai akaraanga meitaki ki toku oraanga mitinari ia Noema i topa ua akenei, e 36 mataiti i muri ake i te akatapuanga o te are te noo nei te maata anga ia matou te au mitinari roa. Ia Noema 13, 1999, ko au tetai o te 4,486, kapiti mai te Au Kite tei roa te tavini anga mei te 37 enua, tei aere atu ki te akatapuanga o te au are akamaataia i te manga Tiapani o te Taiate Punanga Tiaki e te Pepa i Ebina. I teianei, te vaira e 650 i roto i te reira pamiri manga.
Vaitata i te 80 mataiti i te akamata akama anga au i te aere mei tera are ki tera are te oronga anga i te tuatua Pipiria, kua riro a Iehova ei akamaroiroi anga kiaku. Kua tauturu mai aia iaku kia autu i toku tu akama. Te irinaki papu nei au e ka rauka ia Iehova i te taangaanga i tetai ua atu tei tuku i te irinaki anga ki roto iaia, pera katoa te aronga akama tikai mei iaku rai. Mei teaa ra te oraanga merengo tei rauka iaku i te tuatua anga ki te au tangata ke no runga i te Atua, ko Iehova!
[Tutu i te kapi 21]
Ma toku Mama e Clarence, tei atoro mai ia maua mei te Betela
[Tutu i te kapi 23]
Au mema o to matou pupu te apii ra i runga i te matie i te Apii Gileada i te pae ia South Lansing, New York
[Tutu i te kapi 23]
Kaui: Ko au, ko Martha Hess, e mama, i Vaii
[Tutu i te kapi 24]
Katau: Au mema o to matou kainga mitinari i Tokyo
[Tutu i te kapi 24]
I raro ake: Ma toku patana roa, ko Martha Hess
[Tutu i te kapi 25]
To matou au are manga akamaataia i Ebina kua akatapuia ia Noema i topa ua akenei