Ti mo: Sese alingbi ande ti ga Paradis?

A YEKE gi azo kete si amä na bê so sese ayeke ga ande mbeni paradis. Azo mingi abâ so sese ni ayeke ngbâ ande lakue pëpe. Na lege ti mbeni buku (The Sacred Earth) ti Brian Leigh Molyneaux, sese so abâ gigi na lege ti ‘mbeni kota sungbango ti aye ti ndagigi’ so asi a sala angu kutu mingi awe. Nga tongana zo mveni afuti sese ni pëpe, azo mingi atene so peut-être sese ni nga na ndagigi kue “ayeke sungba ti ga mbeni kota wâ.”

John Milton, wasungo poème ti siècle 17 ti kodoro ti Grande-Bretagne, ayeke na mara ti sioni bango ndo tongaso pëpe. Na yâ kpengba poème ti lo Paradis perdu, lo sû na mbeti so Nzapa aleke lani sese ti duti mbeni paradis teti azo. Paradis so a leke ni kozoni agirisa ândö awe. Ye oko, Milton abâ ti lo so a yeke kiri ande ti leke ni, na Jésus Christ, tongana watongo zo, alingbi mbeni lâ ti “futa abe-ta-zo ti lo, na ti tene ala wara kota ngia . . . na Yayu wala na Sese”. Na beku Milton atene: “Teti na lâ ni kâ, sese kue ayeke ga ande paradis.”

Paradis: Na yayu wala na sese?

Azo mingi ti alege ti vorongo nde nde ayeke na mara ti bibe ti Milton so. Ala tene so na nda ni, fade ala yeke wara mbeni matabisi teti aye ti sioni mingi nga na kota pasi so ala luti na gbele ni ge na ndo sese. Ye oko, fade ala yeke wara matabisi ni so na ndo wa? A yeke duti ande “na Yayu wala na Sese”? Ti ambeni zo, ti duti na ndo sese aga ti lo lâ oko pëpe na li ti ala. Ala tene so azo ayeke wara ande “kota ngia” ni gi na peko ti so ala zia sese ni ti gue na mbeni ndo ti yingo na yayu.

Na yâ ti mbeni buku (Heaven​—A History), awasungo buku ni C. McDannell na B. Lang atene so Irénée, wandara ti alege ti vorongo ti siècle use ti ngoi ti e atene so fini na ndo mbeni paradis so a kiri a leke ni “alingbi ande ti duti pëpe na mbeni ndo so ayo kâ na yayu, me na ndo sese”. Na lege ti buku so, atâa so amokonzi-nzapa tongana Jean Calvin na Martin Luther ayeke lani na beku ti gue na yayu, ala yeda nga so “Nzapa ayeke kiri ti leke sese”. Azo ti ambeni lege ti vorongo amä na bê nga na mara ti atënë tongaso. McDannell na Lang atene nga so ambeni Juif amä na bê so na ngoi so Nzapa mveni adiko, “fade a yeke zi [akpale ti azo kue], si azo aduti na fini so anzere mingi na ndo sese”. Mbeni kota bakari (The Encyclopaedia of Middle Eastern Mythology and Religion) atene so legeoko na tënë ti mabe ti azo ti Perse ti giriri, “fade a yeke kiri ti leke sese pendere tongana ti giriri nga fade azo ayeke kiri mbeni ti duti na siriri”.

Ka ti beku ti mbeni paradis na ndo sese ni a yeke tongana nyen? E ga gango gi teti kete ngoi na ndo sese ni? A yeke gi, tongana ti so Philo, wasenda-ndara so ayeke Juif ti kozo siècle atene, “mbeni ndulu ngoi so azo abâ pasi dä” na lege ti gue na mbeni ndo ti yingo? Wala Nzapa ayeke ândö na mbeni ye nde na li ti lo tongana lo leke sese na lo zia azo dä na yâ mbeni paradis? Azo alingbi ti wara tâ nzoni dutingo na lege ti yingo nga na kota ngia tâ gi ge na ndo sese? Ngbanga ti nyen ti bâ pëpe ye so Bible atene na ndo tënë so? Mo lingbi peut-être ti tene na nda ni, legeoko tongana azo so wungo ti ala ahon kutu omene atene ni awe, so ti duti na beku so fade a yeke kiri ti leke paradis na ndo sese ayeke biani tâ na lege ni.

[Foto na lembeti 3]

Wasungo poème John Milton atene so a lingbi ande ti kiri ti leke Paradis

[Lingu ti foto na lembeti 2]]

KOZO LEMBETI: Sese: U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C./NASA

[Lingu ti foto na lembeti 3]

Sese: U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C./NASA; John Milton: Leslie’s