Ambeti ndali ti Mbeti ti bungbi: Kusala ti e nga na gigi ti e
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
YENGA TI 1-7 MAI
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | 2 CHRONIQUE 17-19
“Bâ amba ti mo tongana ti so Jéhovah abâ na ala”
Mo yeke sara ye alingbi na ye so ayeke na yâ ti Bible?
7 Ka ti Josaphat, molenge ti Asa ayeke tongana nyen? Lo yeke lani na apendere sarango ye mingi. So Josaphat azia lani bê ti lo na Nzapa, lo sara anzoni ye mingi. Me lo mû lani ambeni sioni desizion. Na tapande, lo leke lani ti tene molenge ti lo ti koli asara mariage na molenge ti sioni Gbia Achab ti royaume ti nord. Atâa so prophète Micaïah amû wango na Josaphat, lo mû peko ti Achab ala sara bira na azo ti Syrie. Na yâ ti bira ni, a ngbâ kete a fâ Josaphat. Na pekoni, lo kiri na Jérusalem (2 Chron. 18:1-32). Prophète Jéhu ahunda lo, atene: “Zo ti sioni la mo yeke mû maboko na lo? nga azo so ake Jéhovah la mo yeke ndoye ala?”—Diko 2 Chronique 19:1-3.
Gbu li ti mo na ndö ti ndoye ti Jéhovah so angbâ lakue
8 Jéhovah aye ti tene e hinga so lo ye e nga lo yeke bâ gï awokongo ti e pëpe. Lo yeke gi ti bâ gï aye ti nzoni so e yeke sara (2 Chron. 16:9). A yeke ye so lo sara lani na Josaphat, gbia ti Juda. Mbeni lâ, Josaphat amû sioni desizion, lo mû peko ti Achab, gbia ti Israël, ti tene ala gue ala sara bira na azo ti Syrie ti mû gbata ti Ramoth-Galaad. Atâa so aprophète ti wataka 400 atene na sioni Gbia Achab so lo yeke sö benda, Micaïah so ayeke tâ prophète ti Jéhovah atene na Josaphat so tongana lo gue na bira ni, lo yeke sö benda ape. A fâ Achab na yâ ti bira ni, me Josaphat asigi na lê ti kuâ. Na ngoi so lo kiri na Jérusalem, Jéhovah amû na lo wango na lege ti Jéhu ndali ti faute so lo sara so. Ye oko, Jéhu atene nga na lo, a tene: “[Jéhovah a]wara mbeni ye ti nzoni na lege ti mo.”—2 Chron. 18:4, 5, 18-22, 33, 34; 19:1-3.
9 Angu mingi kozoni, Josaphat ahunda na amokonzi, aLévite nga na aprêtre ti gue na yâ ti agbata kue ti Juda ti fa na azo Ndia ti Jéhovah. Ala sara kua ni nzoni ndali ti so même amara so ayeke na terê ti agbata ni ato nda ti kpe mbeto ti Jéhovah (2 Chron. 17:3-10). Atâa so lani Josaphat asara ye ti buba, Jéhovah agirisa pëpe aye ti nzoni so lo sara kozo. Mbaï ti Bible so adabe ti e so atâa so siokpari ayeke na terê ti e, tongana e sara kue ti sara ye so bê ti Jéhovah aye, lo yeke ngbâ ti ye e lakue.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Sara na Jéhovah na bê ti mo kue
10 Josaphat, molenge ti Asa ti koli, “[a]ngbâ ti sara ye tongana ti babâ ti lo Asa.” (2 Chron. 20:31, 32). Lo sara ni tongana nyen? Josaphat asara ye tongana ti babâ ti lo, lo wa azo ti gi Jéhovah. Lo sara ni na lege so lo leke mbeni kapa ti fango ye na yâ ti “mbeti ti Ndia ti Jéhovah”. (2 Chron. 17:7-10). Lo gue même lani na yâ ti territoire ti nord ti Israël juska na ando so ahoto ayeke dä na Éphraïm, “ti sara si ala kiri na mbage ti Jéhovah”. (2 Chron. 19:4). Josaphat ayeke lani mbeni gbia “so agi lani Jéhovah na bê ti lo kue.”—2 Chron. 22:9.
11 Laso, Jéhovah aye ti tene a fa ye na ndö ti lo na azo na yâ ti dunia kue, na e kue e lingbi ti mû maboko na kua ni. Eskê mo leke na bê ti mo nze oko oko ti fa tënë ti Nzapa na azo ti gi ti ndu bê ti ala ti sara na Nzapa? Tongana mo sara ngangu ti sara ni nga na lege ti tufa ti Nzapa, mo lingbi ti komanse ti manda Bible na mbeni zo. A yeke ye so mo leke ti sara so mo yeke sambela ndali ni? Mo yeke nduru ti manda Bible na mbeni zo atâa a lingbi mo sara ni na yâ ti ambeni ngoi so mo mû ti wu terê ti mo? Nga gï tongana ti so Josaphat ague lani na territoire ti Éphraïm ti mû maboko na azo ti kiri na yâ ti tâ vorongo, e lingbi ti gi ti mû maboko na azo so ayeke fa tënë mbeni pëpe. Na ndö ni, a-ancien ti congrégation ayeke leke ti sara vizite nga ti mû maboko na azo so a bi ala na gigi na so azia lege ti siokpari so ala yeke sara lani.
YENGA TI 8-14 MAI
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | 2 CHRONIQUE 20-21
“Mä na bê na Jéhovah Nzapa ti mo”
E duti beoko na yâ ti alango ti nda ni ti dunia so
8 Na ngoi ti Gbia Josaphat, “azo mingi mingi” so ayeke ngangu mingi aga ti sara bira na awakua ti Nzapa (2 Chron. 20:1, 2). Awakua ti Nzapa agi lani pëpe ti hon awato ti ala na ngangu ti ala wani. Me ala zia bê ti ala na Jéhovah na ala sambela lo ti fa lege na ala. (Diko 2 Chronique 20:3, 4.) Azo ti Israël agi ti leke kpale ni zo oko oko ape, me ala kue abungbi oko ti sara ni. Bible atene: “Azo ti Juda kue, na akete molenge ti ala, na awali ti ala, na amolenge-koli ti ala, aluti na gbele L’Éternel.” (2 Chron. 20:13). Azo ni kue, amaseka nga na akangba, asara ngangu ti mû peko ti fango lege ti Jéhovah, na Jéhovah abata ala si awato ti ala asara sioni na ala ape (2 Chron. 20:20-27). So ayeke mbeni nzoni tapande so afa tongana nyen awakua ti Nzapa alingbi ti hon ndö ti akpale.
Ala so asara mariage fini fini, ala zia kua ti Jéhovah kozo na yâ ti fini ti ala
7 Jéhovah akiri tënë na Josaphat na lege ti Jahaziel, mbeni Lévite. Jéhovah atene: “Ala luti gï kpô na place ti ala, na ala bâ salut so Jéhovah ayeke ga na ni na ala.” (2 Chron. 20:13-17). A yeke sara ka bira tongaso ape! Ye oko, ye so a fa na ala ti sara so alondo na zo ape, alondo na Jéhovah. So Josaphat azia bê ti lo kue na Nzapa ti lo, lo sara ye so a tene na lo ti sara. Na ngoi so lo na azo ni ague ti tingbi na awato ni, azo so lo zia ala na devant ayeke angangu turugu ape, me azo ti hengo bia so ayeke na aye ti bira ape. Jéhovah azia vundu na bê ti Josaphat ape me Lo sö benda na ndö ti awato ni.—2 Chron. 20:18-23.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
it-2 l. 1190 par. 5-6
Joram
Na mbeni mbage, ndali ti sioni sarango ye ti wali ti Joram, Athalie, lo sara ye pëpe tongana ti babâ ti lo Josaphat so asara ye na lege ni (2aG 8:18). Joram afâ lani gï aita ti lo ti koli omene nga na ambeni mokonzi ti Juda ape, me lo sara nga si azo ni avoro anzapa ti wataka (2Ch 21:1-6, 11-14). Na ngoi ti komandema ti lo wusuwusu ayeke na yâ ti kodro ni nga bira ayeke na gigi ni. Kozoni, azo ti Édom asara ngangu-li; na pekoni azo ti Libnah nga kue alondo ti ke yanga ti gbia ti Juda (2aG 8:20-22). Na yâ ti mbeti so prophète Élie asû na Joram, lo gboto mê ti lo, lo tene: “Jéhovah ayeke ga na ye ti ngangu mingi na ndö ti azo ti mo, amolenge ti mo, awali ti mo nga na aye ti mo kue.” Nga, mo, Gbia Joram, “mo yeke wara ande akobela mingi, même mbeni kobela so ayeke ndu akamba ti yâ ti mo, juska akamba ti yâ ti mo asigi na gigi lâ na lâ.”—2Ch 21:12-15.
A yeke tâ gï ye so asi lani. Jéhovah azia si azo ti Arabie nga na aPhilistin ague amû kodro ni nga ala gbu awali ti Joram na amolenge ti lo ala gue na ala na ngbâa. Nzapa azia si gï Joachaz (so a iri nga lo Achaziah), so ayeke tanga ti molenge ti Joram ti koli la angbâ. Ye oko, Nzapa asara tongaso ndali ti mbele ti Royaume so lo te lani na David. “Na peko ti aye so kue, Jéhovah asara si mbeni kobela so andu akamba ti yâ amû lo; a lingbi ti sava kobela ni so pëpe.” Ngu use na pekoni “akamba ti yâ ti lo asigi na gigi” na yeke yeke lo kui. Ge la fini ti sioni koli so ahunzi. “Tënë ti kuâ ti lo ason zo oko pëpe.” A lu lo na Gbata ti David, “me na cimetière ti agbia pëpe.” Molenge ti lo Achaziah aga gbia na peko ti lo.—2Ch 21:7, 16-20; 22:1; 1Ch 3:10, 11.
YENGA TI 15-21 MAI
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | 2 CHRONIQUE 22-24
“Jéhovah afuta azo so asara ye na courage”
Joas azia Jéhovah ndali ti asioni kamarade
Ye so asi na Jérusalem, gbata so temple ti Jéhovah ayeke dä, ayeke sioni mingi. A londo ti fâ Gbia Achaziah la. Mama ti Achaziah, Athalie, asara mbeni ye so ahon gbungo li ti zo. Lo fâ amolenge ti Achaziah ti koli, so ayeke apropre âta ti lo! Lo sara tongaso ngbanga ti nyen? Ti tene lo la lo ga gbia me mbeni molenge ti Achaziah ape.
Ye oko, Joas so ayeke bébé na so ayeke âta ti Athalie asö kuâ, me âta ti lo ni ahinga même tënë ni ape. Mo ye ti hinga comment ye ni apassé? Jéhoshéba, so ayeke omba ti Joas la ahonde lo na yâ ti temple ti Jéhovah. Lo wara lege ti sara ni ndali ti so koli ti lo ayeke Kota prêtre Jéhoïada. Lo na koli ti lo asara kue ti bata Joas na fini.
Joas azia Jéhovah ndali ti asioni kamarade
Teti ngu omene, a bata Joas na yâ ti temple. Kâ, a fa na lo ye kue na ndö ti Jéhovah Nzapa nga na andia ti lo. Na ngoi so Joas awara ngu mbasambala, Jéhoïada asara mbeni ye ti zia Joas gbia. Mo ye ti hinga fason so Jéhoïada asara na ni nga ye so asi na sioni Gbia-wali Athalie, so ayeke âta ti Joas?
Na hondengo ni Jéhoïada abungbi agarde ti yangbo ti gbia ti Jérusalem. Lo fa na ala tongana nyen la lo na wali ti lo abata lani molenge ti Gbia Achaziah so ayeke bébé. Na pekoni, Jéhoïada afa Joas na agarde ni, so ahinga fadeso awe so lo la lo doit ti duti gbia. Tongaso ala leke ye ti zia lo gbia.
Jéhoïada asigi na Joas na lo zia couronne ti gbia na li ti lo. Ge la azo ni kue ‘akomanse ti pika maboko, na ala dekongo, ala tene: “Gbia na nduzu!”’ Agarde ni angoro terê ti Joas ti bata lo. Na ngoi so Athalie amä go ti azo ni so ayeke dekongo na ngia, lo sigi na loro lo dekongo ti ke ye so ala sara. Me Jéhoïada amû yanga na agarde ni ti fâ Athalie.—2 aGbia 11:1-16.
it-1 l. 776 par. 8
Ando ti lungo kuâ
A mû nengo na Kota prêtre Jéhoïada so ayeke nzoni zo na lege so a lu lo na “Gbata ti David na cimetière ti agbia,” gï lo oko so lo yeke na yâ ti ahale ti agbia ape la a sara ye na lo nde tongaso.—2Ch 24:15, 16.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
it-2 l. 1231 par. 10
Zacharie
12. Lo yeke molenge ti Kota prêtre Jéhoïada. Na peko ti kuâ ti Jéhoïada, Gbia Joas azia lege ti tâ vorongo Nzapa, lo mä asioni wango ahon ti mä aprophète ti Jéhovah. Zacharie, so ayeke molenge ti omba ti Joas (2Ch 22:11), agboto mê ti azo ti mara ni ngangu na ndö ti ye so, me ahon ti tene ala changé bê ti ala, azo ni abo lo na tênë na yâ ti lacour ti temple. Na ngoi so Zacharie ayeke kui, lo tene: “Zia Jéhovah abâ ni, na lo hunda ngbanga ti mênë ti mbi na maboko ti mo.” Jéhovah amä ye so Zacharie ahunda na lege ti prophétie so ndali ti so azo ti Asyrie abuba aye sioni sioni na Juda, nga azo ti kua ti Joas use afâ lo “ndali ti so lo tuku mênë ti amolenge ti prêtre Jéhoïada.” Bible ti Septante ti yanga ti grec nga na ti Vulgate ti yanga ti latin atene so a fâ Joas ti vengé mênë ti “molenge” ti Jéhoïada. A-Massorète nga na Bible ti Peshitta so ayeke na yanga ti Syriaque atene ti ala “amolenge”, âmanke ala sara tongaso ti fa nzoni nga na nengo ti prêtre Zacharie so lo ayeke nga prophète. Lo yeke molenge ti Jéhoïada.—2Ch 24:17-22, 25.
YENGA TI 22-28 MAI
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | 2 CHRONIQUE 25-27
“Jéhovah ayeke na ngangu ti mû na mo ye mingi ahon so”
it-2 l. 1186 par. 3
Joas
Joas nga amû aturugu ti lo 100000 na gbia ti Juda ti tiri na azo ti Édom. Me na lege ti wango ti mbeni “zo ti tâ Nzapa” gbia ni atene na aturugu ni ti kiri na ndo ti ala. Atâa so a futa ala déjà awe na atalent ti argent ngbangbo oko (660 600$) aturugu ni asara ngonzo ngangu so a tene na ala ti kiri na ndo ti ala so, peut-être ndali ti so ala ye fade ti mû aye na peko ti bira ni. Ni la na peko ti so ala kiri na mbage ti nord, ala pillé agbata ti royaume ti sud, alondo na Samarie (peut-être ndo so camp ti ala ayeke dä) juska na Beth-Horon.—2Ch 25:6-10, 13.
Tongana nyen la mo peut ti ‘tara na ti bâ so Jéhovah ayeke nzoni’?
16 Sara asacrifice ndali ti Jéhovah. E bezoin ti dö aye kue e zia si e zia ngia na bê ti Jéhovah ape (Zo-ti. 5:19, 20). Ye oko, tongana e soro pëpe ti sara aye mingi na yâ ti kua ti Jéhovah ndali ti so e ye pëpe ti zia lege ti ambeni ye so e ye ni mingi, e yeke sara même faute ti koli ti yâ ti toli ti Jésus so, so asara kua ngangu ti wara aye mingi me lo sara sanka ti Nzapa. (Diko Luc 12:16-21.) Christian, mbeni ita-koli na France, atene: “Mbi yeke mû lani pëpe ngoi nga na ngangu ti mbi kue ndali ti Jéhovah nga na sewa ti mbi.” Lo na wali ti lo amû desizion ti ga apionnier. Me ti sara ni, ala doit ti ke kua ti ala. Ti wara aye so ala bezoin ni, ala komanse ti sara kua ti sukulango yâ ti ada nga na abureau, nga ala manda ti duti na ngia na kete pata so ala yeke na ni. Eskê ala yeke na ngia so ala dö ambeni ye azia ti ga apionnier? Christian atene: “Fadeso, e ye kua ti fango tënë mingi nga a nzere na e ti bâ azo so e yeke manda Bible na ala nga na avizite ti e so ayeke manda ye na ndö ti Jéhovah.”
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Mo yeke na mbeni ita so ayeke biazo?
NA NGOI so Ozias ayeke na ngu 16, lo ga gbia ti royaume ti Juda so ayeke na sud. Lo komande ahon ngu 50, ti londo na hunzingo ti angu 800 ti si na tongo nda ti angu 700 kozo na ngoi ti e. Ngbene ye na ngoi so Ozias ade maseka, “lo ngbâ ti sara ye so ayeke na lege ni na lê ti Jéhovah.” Nyen la apusu lo ti ngbâ ti sara ye so ayeke na lege ni? Mbeni tënë ti mbaï atene so, “[Ozias] asara kue ti gi Nzapa na ngoi ti Zacharie, so afa na lo ti kpe mbeto ti tâ Nzapa; nga na ngoi kue so lo yeke gi tâ Nzapa Jéhovah, tâ Nzapa asara si aye ti lo amaï.”—2 Chronique 26:1, 4, 5.
Nde na aversê ti Bible so asara tënë ti Zacharie, so ayeke zo ti mungo wango na gbia Osias, e hinga ye mingi na ndö ti lo ape. Me ‘so Zacharie afa na lo ti kpe mbeto ti tâ Nzapa,” a fa so lo sara nzoni ye mingi na ndö ti gbia so ade maseka so, ni la apusu lo ti sara ye lani na lege ni. Mbeni commentaire ti Bible (The Expositor’s Bible) atene so Zacharie ayeke lani “mbeni koli so abi terê ti lo kue ti manda atënë so ayeke nzoni-kue, lo yeke bâ yâ ti aye nzoni na lege ti yingo nga lo hinga ti fa na azo aye so lo hinga.” Mbeni wandara ti Bible atene na ndö ti Zacharie, atene: “Lo hinga aprophétie nzoni mingi nga . . . lo hinga ye, lo mû bê ti lo kue na kua ti Nzapa nga lo yeke nzoni; na bango ni, lo sara nzoni ye ngangu mingi na ndö ti Osias.”
YENGA TI 29 MAI–4 JUIN
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | 2 CHRONIQUE 28-29
“Mo peut ti sara na Jéhovah atâa aparent ti mo ayeke nzoni tapande ape”
Mû tapande ti akota kamarade ti Jéhovah
8 Nde na Ruth, a dü maseka Ézéchias na yâ ti kodro so azo ni amû terê ti ala na Jéhovah. Me azo ti Israël kue la asara ye alingbi na mungo terê ti ala na Jéhovah ape. Gbia Achaz, babâ ti Ézéchias, ayeke lani sioni zo. Lo sara si azo ti Juda atï na yâ ti vorongo yanda, lo sara même si temple ti Jéhovah so ayeke na Jérusalem aga sioni. Tongana e gbu li na ndö ti ngoi so Ézéchias ade lani kete e yeke bâ so a yeke lani ngangu mingi, ndali ti so ambeni ita ti lo akui sioni kuâ, a zö ala na fini lê ti ala na sacrifice na anzapa ti wataka.—2 aGbia 16:2-4, 10-17; 2 Chron. 28:1-3.
Mû tapande ti akota kamarade ti Jéhovah
9 Sioni tapande ti Achaz alingbi lani ti sara si bê ti Ézéchias ason wala lo lingbi ti sara ngonzo na terê ti Jéhovah. Ambeni zo so agbu ngangu na yâ ti tara so ayeke ngangu alingbi na ti Ézéchias ape apensé so ala yeke na nzoni raison ti tene ‘bê ti ala ason na terê ti Jéhovah’ wala na terê ti bungbi ti lo (aProv. 19:3). Ambeni apensé so sioni sarango ye ti azo ti sewa ti ala alingbi ti sara si fini ti ala aduti nzoni ape, wala ala sara a-oko faute so ababâ na amama ti ala asara lani (Ézéch. 18:2, 3). Mara ti abibe tongaso ayeke na lege ni?
10 Aye so asi na yâ ti gigi ti Ézéchias afa so kiringo tënë ni ayeke Ên-ën. Mbeni raison oko ti tene e sara ngonzo na terê ti Jéhovah ayeke dä ape, ndali ti so lo la lo yeke pëpe na peko ti aye ti sioni so ayeke si na azo na yâ ti sioni dunia so (Job 34:10). Tâ tënë, ababâ na amama alingbi ti zia nzoni tapande wala sioni tapande na amolenge ti ala (aProv. 22:6; aCol. 3:21). Me so aye pëpe ti tene sarango ye ti sewa ti mbeni zo la ayeke sara si zo ni aga nzoni zo wala sioni zo na yâ ti gigi ti lo. Me, Jéhovah amû na azo kue mbeni pendere matabisi so ayeke ngangu ti soro ti sara nzoni ye wala sioni ye (Deut. 30:19). Tongana nyen la Ézéchias asara lani kua na matabisi so?
11 Atâa so Ézéchias ayeke lani molenge ti mbeni sioni gbia ti Juda, lo ga mbeni nzoni gbia. (Diko 2 aGbia 18:5, 6.) Lo mû sioni tapande ti babâ ti lo ape. Me, lo dengi mê nzoni na aprophète ti Jéhovah tongana Ésaïe, Osée na Michée. Lo sara ye alingbi na wango nga na sengo ndo ti Jéhovah. Ye so asara si lo leke akpale so babâ ti lo aga na ni lani. Lo sara ni na lege so lo zi asioni ye na yâ ti temple, lo hunda na Jéhovah ti pardonné sioni ti azo ti Juda nga lo futi ayanda kue ti apaïen so ayeke na yâ ti kodro ni (2 Chron. 29:1-11, 18-24; 31:1). Na pekoni, na ngoi so Sanchérib, gbia ti Assyrie, atene so lo yeke ga ti sara bira na azo ti Jérusalem, Ézéchias asara ye na mbeto ape nga na mabe. Lo zia lani bê ti lo kue na Nzapa ti sö lo nga lo kpengba azo ti lo na atënë ti yanga ti lo nga na tapande ti lo (2 Chron. 32:7, 8). Na mbeni ngoi baba alï bê ti lo, me Jéhovah asuku na lo, lo sara terê ti lo kete na lo changé bê ti lo (2 Chron. 32:24-26). Biani, Ézéchias azia pëpe si aye so asi ândö abuba fini ti lo nga na gigi ti kekereke ti lo. Me, lo fa so lo yeke kamarade ti Nzapa nga lo zia na e mbeni nzoni tapande.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Nathan amû mbage ti tâ vorongo na bê ti lo kue
Teti so Nathan ayeke mbeni zo so ayeke voro Jéhovah na bê ti lo kue, lo yeke na ngia ti mû maboko na pialo ti David so ti leke mbeni kozo ndo so a yeke voro Jéhovah dä na ndö ti sese. Ye oko, na ngoi ni so Nathan afa atënë ti bê ti lo wani me pëpe tënë so Jéhovah atene na lo. Na bï ni, Nzapa atene mbeni tënë nde na prophète ti lo ti gue ti tene ni na gbia ni. Lo tene so David la ayeke leke temple ti Jéhovah pëpe. Mbeni oko ti amolenge ti David la ayeke sara ni. Me Nathan atene lani na David so Nzapa ate mbele na David so fade trône ti lo “angbâ lakue.”—2 Sam. 7:4-16.
Bibe ti Nathan na ndö ti zo so ayeke leke temple ni so ague oko pëpe na ye so bê ti Nzapa aye. Ye oko, sân ti diko tënë na gbe ti go, prophète ni asara terê ti lo kete lo yeda na ye so Jéhovah aleke ti sara na lo sara ye alingbi na ni. Ye so ayeke mbeni nzoni tapande teti e tongana Nzapa ase e na yâ ti ambeni ye. Aye so Nathan asara na pekoni tongana prophète afa so lo ngbâ lakue ti nzere na lê ti Nzapa. Biani, e bâ so na lege ti yingo ti Jéhovah, lo pusu Nathan na Gad zo ti bango nda ti ye ti fa na David tongana nyen ti leke yâ ti azo 4000 so ayeke pika mozoko na yâ ti temple.—1 Chron. 23:1-5; 2 Chron. 29:25.
YENGA TI 5-11 JUIN
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | 2 CHRONIQUE 30-31
“Ti bungbi ndo oko ayeke nzoni ndali ti e”
it-1 l. 1132 par. 4
Ézéchias
Lo yapu na yâ ti tâ vorongo Nzapa. Ézéchias afa so lo yapu na vorongo Jéhovah hio na peko ti so lo ga gbia na ngoi so lo yeke na ngu 25. Kozo ye so lo sara ayeke ti kiri ti zi yanga ti temple na ti kiri ti leke peko ni. Na pekoni, lo bungbi aprêtre nga na azo ti mara ti Lévi, na lo tene na ala: “Mbi ye ti te mbele na Jéhovah Nzapa ti Israël.” So ayeke mbele ti dutingo be-ta-zo, mo bâ mo tene a kiri na Juda, mbele ti Ndia, so angbâ na ngangu me so a sara sanka ni lani. Ézéchias amû ngangu ti lo kue ti leke yâ ti azo ti mara ti Lévi na yâ ti kua ti ala, nga lo kiri na place ni aye so a leke so andu aye ti mozoko nga na hengo bia ti sepela na Nzapa. A yeke nze ti Nisan, nze so a yeke sara Matanga ti Pâque. Me temple, aprêtre nga na azo ti mara ti Lévi aga lani sioni awe. Na lango 16 ni ti Nisan, a zi aye ti sioni na temple nga a leke akungba ti temple ni nzoni. Na pekoni a doit ti sara sandaga ndali ti siokpari ti azo ti Israël kue. Kozoni, akota zo ti gbata ni aga na asandaga, sandaga ndali ti siokpari tënë ti kodro ni, tënë ti ndo so ayeke nzoni-kue nga tënë ti azo ti Juda, na pekoni azo ni aga na asandaga so a zö ni agbi kue saki mingi.—2Ch 29:1-36.
it-1 l. 1132 par. 5
Ézéchias
So azo ni aga sioni akanga lege na ala ti sara Matanga ti Pâque ni na ngoi so a yeke sara ka na ni, Ézéchias aprofité na ndia so amû lege na azo so aga sioni ti sara matanga ni nze oko na pekoni. Lo tokua yanga gï na azo ti Juda ape me nga na azo ti Israël na lege so lo tokua na ala alettre na lege ti azo ti guengo na tokua na loro na yâ ti kodro ni kue ti londo na Béer-Shéba juska na Dan. Azo ni mingi ahe azo ti tokua ni. Ye oko, azo ti mara ti Aser, ti Manassé na ti Zabulon asara terê ti ala kete na ala gue na Jérusalem, ambeni zo ti Éphraïm nga na ti Issacar aga nga. Na ndö ni gbâ ti azo so ayeke voro Jéhovah so ayeke azo ti Israël ape kue aga. A peut ti duti kete ye ape na azo ti royaume ti nord so, so amû mbage ti tâ vorongo Nzapa, so aga na matanga so. Legeoko tongana ti azo ti tokua so, a doit ti kanga lege na ala nga ti he ala, ndali ti so amara bale-oko ti royaume ni aga lani kirikiri; ala tï na yâ ti vorongo nzapa ti wataka nga azo ti Assyrie ayeke zia lani mbeto na yâ ti ala.—2Ch 30:1-20; Nb 9:10-13.
it-1 l. 1132 par. 6-7
Ézéchias
Na peko ti Matanga ti Pâque, a sara lani Matanga ti mapa so a sara na levure pëpe teti lango mbasambala; so terê ti azo so aga anzere mingi, congrégation ni kue asoro ti zia lango mbasambala dä encore. Même na angoi so ayeke sioni mingi so, Jéhovah airi tënë nzoni mingi dä asara si “a yeke lani ye ti kota ngia mingi na Jérusalem, ndali ti so ngbene ye na ngoi ti Salomon molenge ti David so ayeke lani gbia ti Israël, mara ti ye tongaso ade ti si na Jérusalem pëpe.”—2Ch 30:21-27.
So ayeke biani kiringo na tâ vorongo Nzapa na place ni nga ti tene zo akiri avivre ni, me a yeke gï pëpe senge sentiment so azo so abungbi awara so ayeke hon hongo, tongana ti so a sigi ge so. Kozo ti tene azo so aga akiri na ndo ti ala, ala kungbi yâ ti ayanda ti tênë, ala dë na sese ayongoro yanda, nga ala kungbi na sese ando so ayeke na nduzu nga na agbalaka so a sara ni ndali ti ambeni nzapa nde. Ala sara tongaso na sese ti Juda, ti Benjamin, ti Éphraïm nga na ti Manassé, juska ala futi aye so kue (2Ch 31:1). Ézéchias azia tapande ni na lege so lo neka yâ ti ngbo ti cuivre so Moïse asara ni ândö, ndali ti so azo ti Israël ayeke voro ni lani nga ala yeke zö asandaga na ngbo ni (2aG 18:4). Na peko ti kota matanga so, Ézéchias asara kue ti tene azo ni angbâ ti sara ye alingbi na tâ vorongo Nzapa, na lege so lo kangbi yâ ti aprêtre na yâ ti abungbi nde nde nga lo leke ye ndali ti mungo maboko na akua so a yeke sara na temple. Lo wa azo ni ti sara ye alingbi na Ndia so ahunda ti mû dîme nga na akozo lê ti kobe na azo ti mara ti Lévi nga na aprêtre, na azo ni asara ye alingbi na ni na bê ti ala kue.—2Ch 31:2-12.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
“Tongana ala hinga aye so, ala yeke duti na ngia tongana ala sara ye alingbi na ni”
14 Mbeni lege so e lingbi ti fa so e sara terê ti e kete ayeke ti mä azo nzoni. Jacques 1:19 atene na e ti ‘duti nduru ti mä tënë’. Jéhovah wani azia na e tâ nzoni tapande na ndö ti tënë so (Gen. 18:32; Jos. 10:14). Gbu li na ndö ti ye so e lingbi ti manda na lege ti lisoro so ayeke na Exode 32:11-14. (Diko ni.) Atâa so Jéhovah ayeke pëpe na bezoin ti abango ndo ti Moïse, lo zia lege na lo ti fa ni. Zo wa la ayeke kanga bê ti mä atënë ti mbeni zo so abango ndo ti lo ayeke na lege ni ape nga na pekoni lo sara ye so zo ni atene? Me Jéhovah akanga bê lo mä azo kue so asambela lo na mabe.
15 A yeke nzoni e oko oko kue e hunda terê ti e: ‘Tongana Jéhovah asara terê ti lo kete si lo mä azo na tapande lo mä lani Abraham, Rachel, Moïse, Josué, Manoah, Élie nga na Ézéchias, mbi doit ti gi ti sara nga tongaso ape? Mbi lingbi ti ne aita ti mbi kue na lege so mbi mä ala na ngoi so ala yeke fa abango ndo ti ala na ndö ti mbeni tënë nga mbi sara ye alingbi na ni, tongana lege ayeke dä? Mbeni zo na yâ ti congrégation ti mbi wala na yâ ti sewa ti mbi ayeke dä so mbi lingbi ti fa so mbi pensé na lo fadeso? Nyen la mbi yeke sara ti fa so mbi pensé na lo?—Gen. 30:6; aJu. 13:9; 1 aGbia 17:22; 2 Chron. 30:20.
YENGA TI 12-18 JUIN
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | 2 CHRONIQUE 32-33
“Kpengba aita ti mo na angoi ti ngangu”
it-1 l. 212 par. 6
Assyrie
Sennakérib. Sennakérib, molenge ti Sargon II, asara bira na royaume ti Juda na ngu 14 ti komandema ti Ézéchias (732 kozo na ngoi ti e) (2aG 18:13; És 36:1). Ézéchias asara lani kpengbango-li na gbia ti Assyrie ndali ti nengo kungba so lo zia na ndö ti azo ti Juda ndali ti sarango ye ti babâ ti lo Achaz (2aG 18:7). Sennakérib alï na ngangu na Juda, lo mû agbata (bâ nga És 36:1, 2), nga na pekoni, na camp ti lo so ayeke na Lakish, lo hunda na Ézéchias gbia ti Juda ti futa na lo talent ti lor 30 (11560000$ t.) nga na talent ti argent 300 tongana amende (1982000$ t.) (2aG 18:14-16; 2Ch 32:1; bâ nga És 8:5-8.). Me atâa so a futa amende so, Sennakérib atokua azo lo ti hunda ti mû Jérusalem sân ti sara bira (2aG 18:17–19:34; 2Ch 32:2-20). Gï na bï oko, ange ti Jéhovah aga afâ aturugu 185000 na yâ ti camp ti azo ti Assyrie. Ye so apusu zo ti baba ti Assyrie so ti gboto terê ti lo ti kiri na Ninive (2aG 19:35, 36). Kâ, na pekoni, amolenge ti lo use afâ lo na a zia mbeni molenge ti lo ti koli nde, Ésar-Haddon, na place ti lo (2aG 19:37; 2Ch 32:21, 22; És 37:36-38). A sû nga aye so asi so, nga na tënë ti futingo aturugu ti Assyrie na ndö ti mbeni ye so a sara tënë ti Sennakérib nga na ti so a sara tënë ti Ésar-Haddon dä.
Azo wa la laso ayeke aberger mbasambala na amokonzi miombe?
12 Na ngoi so e bâ so e lingbi pëpe ti hon ndö ti akpale ti e, Jéhovah ayeke lakue nduru ti mû na e maboko so e yeke na bezoin ni. Me lo yeke ku ti tene e wani e sara ye kue so e lingbi ti sara na gbele kpale ni. Ézéchias asara lani ye kue so lo lingbi ti sara. Bible atene lo gi wango na mbage ti “amokonzi na azo ti ngangu ti lo”, na lo na ala amû desizion “ti kanga li-ngu kue so ayeke na gigi na terê ti kodro . . . Ézéchias agbu ngangu, na lo leke gbagba ti bira na ndo kue so dû ayeke dä, lo sara tour na ndö gbagba so, na lo sara mbeni gbagba ti bira na gigi, . . . na lo sara ye ti bira mingi na vala mingi.” (2 Chron. 32:3-5). Na yâ ti ngoi ni so, Jéhovah asara kua na Ézéchias, amokonzi ti lo nga na aprophète so ayeke be-ta-zo ti bata azo ti lo nga ti fa lege na ala.
Azo wa la laso ayeke aberger mbasambala na amokonzi miombe?
13 Na pekoni, Ézéchias asara lani mbeni ye so ayeke kota mingi ahon kangango ngu wala sarango tour na ndö ti gbagba. Teti so Ézéchias ayeke lani mbeni nzoni berger, lo bungbi azo ni na lo kpengba ala na lege ti yingo, lo tene: “Ala sara mbeto pëpe, na ala zia bê ti ala awoko pëpe tënë ti gbia ti Assyrie . . . Lo so ayeke na e ayeke kota ahon lo so ayeke na lo. Tïtî mitele ayeke na lo, me L’Éternel Nzapa ti e ayeke na e ti tiri bira ti e.” Ézéchias adabe ti azo ti Jéhovah so Jéhovah la ayeke tiri ande ndali ti ala. Na mango tënë so “azo ni azia bê ti ala na tënë ti Ézéchias gbia ti Juda.” Bâ kete si, a yeke lani “tënë ti Ézéchias” la asara si azo ni aduti na beku. Ézéchias na amokonzi ti lo, prophète Michée nga na prophète Ésaïe afa so ala yeke anzoni berger, gï tongana ti so Jéhovah atene na lege ti prophète ti lo.—2 Chron. 32:7, 8; diko Michée 5:4, 5.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Tâ changengo bê aye ti tene nyen?
11 Ambeni ngoi na pekoni, Jéhovah akiri tënë na asambela ti Manassé. Lo bâ so koli so achangé bê ti lo, tongana ti so lo tene na yâ ti asambela ti lo. Manassé ahunda pardon na Jéhovah, Jéhovah amä lo na lo sara si lo kiri lo ga gbia. Manassé asara ye kue so lo peut ti sara ti fa so lo changé bê ti lo biani. Lo sara ye so Achab asara lâ oko ape. Lo changé sarango ye ti lo. Lo ke vorongo nzapa ti wataka na lo wa azo ti voro Jéhovah. (Diko 2 Chronique 33:15, 16.) Manassé abezoin lani ti sara ye na mbeto ape nga ti sara ye na mabe si lo sara ni, ndali ti so kozo si lo changé, lo zia sioni tapande na azo ti sewa ti lo, akota zo ti kodro nga na azo ti kodro ni teti ngu mingi. Me na yâ ti andangba ngu ti fini ti Manassé, lo gi ti leke ambeni ye ti sioni so lo sara lani. Peut-être lo zia nzoni tapande na âta ti lo, Josias, so aga mbeni nzoni gbia ambeni ngoi na pekoni.—2 aGbia 22:1, 2.
12 Nyen la e peut ti manda na lege ti tapande ti Manassé? Lo sara lani terê ti lo kete nga lo sara ambeni ye encore. Lo sambela Nzapa, lo voro yanga na lo ti sara nzoni bê na lo. Nga, lo changé asarango ye ti lo. Lo sara kue ti leke asioni ye so lo sara lani, lo gi ti voro Jéhovah nga lo mû maboko na ambeni zo ti sara nga tongaso. Tapande ti Manassé amû beku na azo so asara aye so ayeke même sioni mingi. Ye so asi na Manassé afa so Jéhovah Nzapa ayeke ‘nzoni nga lo yeke nduru ti pardonné zo’. (Ps 86:5). A peut ti pardonné azo so achangé bê ti ala biani.
YENGA TI 19-25 JUIN
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | 2 CHRONIQUE 34-36
“Eskê mo yeke wara ye ti nzoni mingi na lege ti Bible?”
it-1 1152 par. 9
Huldah
Na ngoi so Josias amä dikongo “mbeti ti Ndia” so Kota prêtre Hilkiah awara na yâ ti temple na ngoi so a yeke leke peko ni, lo tokua azo ti gue ti hunda tënë na Jéhovah. Azo ni ague na ndo ti Huldah, na lo tene na ala tënë ti aye ti vundu kue so Jéhovah atene ayeke si na azo so amä yanga ape, a lingbi na tënë so ayeke na yâ ti “mbeti” ni, lo tene a yeke si na azo ni so ague na peko ti ambeni nzapa nde. Huldah atene nga na Josias so, ndali ti so lo sara terê ti lo kete na gbele Jéhovah, lo yeke bâ ande aye ti vundu ni ape me lo yeke wu terê ti lo tongana ti akotara ti lo na a yeke lu ande lo na yâ ti siriri.—2aG 22:8-20; 2Ch 34:14-28.
Zia si tënë ti da ti Jéhovah agbu bê ti mo ngangu!
20 Na ngoi ti kusala ti lekengo aye so abuba na terê ti temple so Gbia Josias azia na sese, Kota Prêtre Hilkiah “awara mbeti ti Ndia ti L’Éternel so Moïse asara.” Lo mû mbeti ni na Saphan, wakuasu ti yangbo ti gbia, na Saphan ato nda ti diko ni na Josias. (Diko 2 Chronique 34:14-18.) Ye ti peko ni ayeke so wa? Hio tongaso gbia ni asuru yâ ti bongo ti lo ti fa vundu ti bê ti lo nga lo mû yanga na azo ti lo ti gue ti hinga tënë ti bê ti Jéhovah na ndö ti atënë so a diko na lo. Na lege ti wali-prophète Hulda, Nzapa afa so lo ke ambeni ye so azo ti Juda ayeke sara na yâ ti vorongo ti ala. Ye oko, Jéhovah abâ angangu so Josias asara ti zi aye so azo asara ti voro na ayanda, na Jéhovah angbâ ti bâ lo na nzoni lê atâa so a fa kozoni awe so aye ti vundu ayeke si na mara ni kue (2 Chron. 34:19-28). Ye so afa nyen na e? Kite ayeke dä pëpe so bibe ti e ague oko na ti Josias. E ye ti sara hio ye so Jéhovah afa na e, na e yeke gbu li ti e nzoni na ndö ti ye so alingbi ti si tongana e zia si sarango ye ti a-apostat nga na bibe ti sarango ye nde na ti so Jéhovah ahunda akanga lege na e ti voro lo na lege ni. Na ndö ni, zia e hinga biani so tongana Jéhovah abâ so tënë ti tâ vorongo agbu bê ti e mingi, lo yeke bâ e na nzoni lê tongana ti so lo bâ lani na Josias.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Mo yeke sara ye alingbi na ye so ayeke na yâ ti Bible?
15 Na nda ni, nyen la e lingbi ti manda na lege ti ye so asi na nzoni Gbia Josias? Gbu li na ndö ti ye so asara si a sö benda na ndö ti lo nga lo kui. (Diko 2 Chronique 35:20-22.) Josias “ague ti sara bira na” Néco gbia ti Égypte, atâa so gbia so atene na Josias so lo yeke na tënë na lo pëpe. Bible atene so tënë so Néco atene “alondo na Nzapa.” Ngbanga ti nyen la Josias ague ti tiri na lo? Bible afa raison ni pëpe
16 Tongana nyen la Josias alingbi ti hinga so tënë so Néco atene alondo na Jéhovah? Lo lingbi lani ti hunda Jérémie, mbeni prophète so ayeke be-ta-zo (2 Chron. 35:23, 25). Me lo sara ni pëpe. Nga, Néco ayeke gue lani na Carkémish ti sara bira “na mbeni kodro nde” me pëpe na Jérusalem. Na ndö ni, tënë ni andu lani iri ti Nzapa pëpe ndali ti so Néco agi lani yanga ti Jéhovah wala ti azo ti lo pëpe. Tongaso, desizion so Josias amû ti sara bira na Néco ayeke na lege ni pëpe. Nyen la e lingbi ti manda na lege ti ye so asi so? Tongana e tingbi na mbeni kpale si e ye ti mû desizion, a lingbi e gi kozoni ti hinga ye so Jéhovah aye ti tene e sara.
17 Tongana mbeni kpale alondo, a lingbi e gbu li ti e na ndö ti amama-ndia ti Bible so alingbi ti mû maboko na e nga e gi ti bâ tongana nyen la e yeke sara ye alingbi na ni. Na yâ ti ambeni ye ni, e lingbi ti bâ a-ancien. E lingbi ti gbu li ti e na ndö ti ye so e hinga kozo awe na ndö ti tënë ni wala peut-être e gi nda ti ye na ndö ti tënë ni na yâ ti ambeti ti e awe. Ye oko, ambeni mama-ndia ti Bible nde alingbi ti duti dä so a lingbi e bâ ni, so mbeni ancien alingbi ti mû maboko na e ti bâ ni nzoni. Na tapande, mbeni ita-wali ahinga so lo doit ti fa nzoni tënë (Kus. 4:20). Ye oko, tara ti bâ so lo leke ti gue ti fa tënë na mbeni lango, me koli ti lo so ayeke Témoin ape aye ti tene lo ngbâ na yanga-da. Lo tene so a ninga kete ala mû ngoi mingi ti duti ndo oko ape na lo ye ti tene ala sara mbeni ye legeoko. Tongaso, ita-wali ni agbu li ti lo na ndö ti ambeni versê so alingbi ti mû maboko na lo ti mû nzoni desizion. Lo hinga so a lingbi lo mä yanga ti Nzapa nga so Jésus amû yanga ti tene e sara adisciple (Mat. 28:19, 20; Kus. 5:29). Me lo dabe ti lo so a lingbi wali awoko terê ti lo na gbe ti koli ti lo nga so a lingbi awakua ti Nzapa asara ye ahon ndö ni pëpe (aÉph. 5:22-24; aPhil. 4:5). Eskê koli ti lo ni ake biani biani ti tene lo gue na fango tënë wala lo hunda na lo ti sara mbeni ye nde gï na lango ni so? A lingbi e sara ye na lege ni na ngoi so e yeke gi ti sara ye so bê ti Nzapa aye nga e yeke sara ngangu ti duti na nzoni conscience.
YENGA TI JUIN 26–2 JUILLET
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | ESDRAS 1-3
“Mû lege na Jéhovah ti sara kua na mo”
Eskê mo bâ ye so Zacharie abâ lani?
TERÊ ti aJuif anzere lani mingi. Jéhovah Nzapa “azia na bê ti Cyrus, gbia ti Perse” ti zi azo ti Israël so asara angu mingi na ngbâa na Babylone. Gbia ni atene so aJuif apeut ti kiri na kodro ti ala ‘na ti kiri ti sara da ti Jéhovah Nzapa ti Israël’. (Esdras 1:1, 3). So pendere mbela! A ye ti fa so aJuif ayeke wara lege ti kiri ti voro tâ Nzapa na kodro so lo mû na ala.
Apuse ti mbarata nga na mbeni couronne ayeke bata mo
2 Zacharie ahinga lani so aJuif so akiri na Jérusalem ayeke akoli na awali so ayeke na mabe. Ala yeke “azo kue so tâ Nzapa azia nzara ti kua ni na yâ ti bê ti ala” so ala dö anzoni da ti ala nga na abuze ti ala ala zia (Esdras 1:2, 3, 5). Ala zia kodro so ala hinga ni nzoni na ala gue na mbeni ndo so mingi ti ala abâ ni lâ oko ape. Tongana fade kua ti kiringo ti lekengo temple ni ayeke kota ye ape, ka ala voyagé kilomètre 1600 na yâ ti ando so ayeke sioni tongaso so ape.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Akota tënë ti buku ti Esdras
1:3-6. Legeoko tongana ti ambeni zo ti Israël so angbâ lani na Babylone, mingi ti aTémoin ti Jéhovah alingbi pëpe ti sara kusala ti ngoi kue wala ti gue ti fa tënë na ando so bezoin ayeke dä mingi. Atâa so kue, ala yeke mû maboko nga na wango na ala so alingbi ti sara ni, nga ala yeke mû a-offrande ti mû maboko na kusala ti fango tënë na ti sarango adisciple.