Ambeti ndali ti Mbeti ti bungbi: Kusala ti e nga na gigi ti e
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
YENGA TI 3-9 JUILLET
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | ESDRAS 4-6
‘Ala kanga lege na kua ni pëpe’
Eskê mo bâ ye so Zacharie abâ lani?
13 A kanga lani lege na kua ti lekengo temple. Me ambeni koli so a zia ala ti mû li ni, na tapande Kota prêtre Josué nga na Gouverneur Zorobabel, “alondo ti kiri ti leke da ti Nzapa”. (Esdras 5:1, 2). Na bango ni, na lê ti ambeni aJuif, desizion so ayeke na lege ni ape. Ala peut lani ti honde kua ti lekengo temple ni na lê ti awato ti ala ape, so ayeke sara kue ti kanga lege na kua ni. Josué nga na Zorobabel so ayeke mû li ni abezoin lani ti dë bê ti ala so Jéhovah ayeke mû maboko na ala. Ala sara ni tongana nyen?
w86 1/2 l. 29, encadré par. 2-3
Lê ti Jéhovah “ayeke na ndö ti a-ancien”
Na peko ti so tanga ti aJuif alondo na Babylone akiri, mbeni ngoi so aninga ngu 16 so kua ayeke dä ape akomanse. Prophète Aggée nga na prophète Zacharie awara lege ti sara si aJuif akiri ayapu nga kua ti lekengo temple akiri akomanse. Ye oko, kete na pekoni, akota zo ti Perse akanga lege lani na kua ni. Awato ni ahunda ndo, atene: “Zo wa la amû yanga na ala ti leke da so?”—Esdras 5:1-3.
Fason so aJuif akiri na tënë lani na hunda so ayeke kota ye mingi. Tongana a-ancien ni asara mbeto, kua ti lekengo temple ni ayeke arrêté gï hio. Tongana a-ancien ni asara si akota zo ni asara gonzo, ala yeke hunda gï na lê ni lê ni ti tene a arrêté kua ni. Tongaso a-ancien ni (so kite ayeke dä ape Gouverneur Zorobabel nga na Kota prêtre Josué amû li ni na ndö ti ala) asara ye na ndara na mbeni lege so aga na ye ti nzoni. Ala dabe ti akota zo ni na mbeni mbela so Cyrus amû so ala girisa ni aninga mingi awe, so gbia amû lege lani na aJuif ti kiri ti sara kua ti lekengo temple so. So akota zo ni ahinga so na lege ti ndia ti aPerse a doit ti doro pëpe mbeni mbela so a mû, na ndara ala zia ti sara ye ague nde na mbela ti gbia ni. Ala ngbâ azia lege na aJuif ni ti continué kua ti ala juska ti tene Gbia Darius ayeda na mbela ni so.—Esdras 5:11-17; 6:6-12.
Eskê mo bâ ye so Zacharie abâ lani?
7 Mbeni ye apassé lani so a-aidé azo ti lekengo temple ni. Nyen la apassé? Na ngu 520 kozo na ngoi ti e, Darius I aga fini gbia ti Perse. Na use ngu ti komandema ti lo, lo ga ti bâ so kangango lege na kua ti temple ni ague nde na ndia. Tongaso, Darius ayeda ti tene a hunzi kua ni (Esdras 6:1-3). Desizion ti gbia ni ahon gbungo li ti azo kue, me lo ngbâ gï ge ape. Gbia ni amû yanga na azo ti akodro so angoro ala ti zia lege na ala ti sara kua ni nga ti mû na ala nginza nga na aye so ala bezoin ni ti hunzi kua ni (Esdras 6:7-12). A sara si aJuif ahunzi kua ti temple ni na yâ ti ngu osio tongaso, na ngu 515 kozo na ngoi ti e.—Esdras 6:15.
Eskê mo bâ ye so Zacharie abâ lani?
16 Mbeni lege so Jéhovah ayeke fa lege na e ayeke na lege ti “ngbâa be-ta-zo so ayeke sara ye na ndara”. (Mat. 24:45). Na ambeni ngoi, ngbâa so apeut ti fa na e mbeni ye so e mä yâ ni kue ape. Na tapande, a peut ti fa na e ambeni mbilimbili ye ti sara ti leke terê ti e ndali ti mbeni kota kpale so e pensé so apeut ti si na ndo so e yeke dä ape. Wala e peut ti bâ so ngbâa so asara hange ahon ndö ni na ngoi ti mbeni kobela so amû ndo. Nyen la a yeke nzoni e sara tongana e bâ so afango lege so ayeke na lege ti ndara ape? E peut ti gbu li na ndö ti aye ti nzoni so azo ti Israël awara lani ndali ti so ala sara ye alingbi na wango so Josué na Zorobabel amû na ala. E peut nga ti gbu li na ndö ti ambeni mbaï ti Bible so e diko. Na ambeni ngoi, awakua ti Jéhovah awara afango lege so na bango ndo ti zo ayeke na lege ni ape, me so a sö fini ti ala.—aJu. 7:7; 8:10.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
w93 15/6 l. 32 par. 3-5
Mo peut ti sara confiance na Bible?
A sara lê ti nginza so na Tarse, mbeni gbata so ayeke na sud-est ti ndo so laso ayeke Turquie. A sara lê ti nginza so na ngoi ti komandema ti gouverneur ti Perse Mazaeus na ngu 300 kozo na ngoi ti e ti si na ngu 400 kozo na ngoi ti e. A tene so lo yeke gouverneur ti province ti “Mbage ti ngu ni,” so ti tene Ngu ti Euphrate.
Ngbanga ti nyen la tënë “Mbage ti ngu ni” ayeke kota tënë? A yeke ngbanga ti so même tënë ni so ayeke na yâ ti Bible ti mo. Esdras 5:6–6:13 azia mbeni kamba na popo Darius, gbia ti Perse, nga na gouverneur Tattenaï. A yeke na ndö ti tënë ti kiringo ti lekengo temple na Jérusalem. Esdras ahinga ti sû peko ti Ndia ti Nzapa pendere mingi na e peut ti tene so aye so lo sû ayeke polele nga ayeke tâ tënë. Mo peut ti bâ so na Esdras 5:6 nga na 6:13 lo tene Tattenaï, “gouverneur ti ando so ayeke na Mbage ti ngu ni”.
Esdras asû tënë so angu 460 tongaso kozo na ngoi ti e, ngu 100 tongaso kozo ti tene asigi na lê ti nginza so. Ambeni zo apeut ti pensé so, so a fa iri ti mbeni ngbene kota zo ayeke gï mbeni kete detail. Me tongana mo peut ti sara confiance na azo so asû Bible même na yâ ti akete détail, a yeke sara si mo sara confiance encore mingi na atanga ti aye so ala sû.
YENGA TI 10-16 JUILLET
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | ESDRAS 7-8
“Sarango ye ti Esdras aga na gonda na ndö ti Jéhovah”
Mandango Ye: Mbeni Kusala so Anzere na Aga na Futa
8 Tâ tënë, a lingbi ndoye ti e teti Tënë ti Jéhovah alondo na bê ti e, gunda ti atënë so agbu bê. A lingbi e wara ngia na lutingo a ninga kete na ndö ti ambeni versê so e diko ade ti ninga pëpe. A lingbi e sara si bibe ti e kue ague na ndö ti atënë ti yingo so nda ni alï mingi, e bi terê ti e kue dä, na e gbu li na ndö ni. So a hunda ti tene e duti kpô ti gbu li na ti sambela. Tongana Esdras, a lingbi e leke bê ti e teti dikongo nga mandango Tënë ti Nzapa. Na ndö ti lo a sû na mbeti: “Esdras aleke lani bê ti lo ti gi nda ti Ndia ti Jéhovah na ti sara ye alingbi na ni, nga ti fa andia nga na ambela ti Nzapa ni so a lingbi azo asara ye alingbi na ni na Israël.” (Esdras 7:10, FD). Bâ anda ti tënë ota so ngbanga ni Esdras aleke bê ti lo: ti manda ye, ti sara ye alingbi na ni na yâ fini ti lo mveni, na ti fa ye. A lingbi e mû tapande ti lo.
si l. 75 par. 5
Buku ti Bible numéro 13—1 Chronique
5 Gï Esdras la alingbi biani ti bungbi vrai mbaï so tâ na lege ni ahon azo kue. “Esdras aleke lani bê ti lo ti gi nda ti Ndia ti Jéhovah na ti sara ye alingbi na ni, nga ti fa andia nga na ambela ti Nzapa ni so a lingbi azo asara ye alingbi na ni na Israël.” (Esdras 7:10). Jéhovah a-aidé lo na lege ti yingo vulu. So kota zo ti gouvernement ti Perse ahinga so Esdras ayeke na ndara so alondo na Nzapa, lo mû na lo ngangu ti sara kua na yâ ti kodro-komanda ti Juda (Esdras 7:12-26). So Esdras awara ngangu na mbage ti Nzapa nga na mbage ti gbia ti kodro, lo wara lege ti bungbi atënë ti mbaï so lo sû na lege ti anzoni mbeti so ayeke dä.
it-1 l. 1155 par. 10
Sarango terê kete
A fa na e nzoni lege. Zo so asara terê ti lo kete na lê ti Nzapa apeut ti ku ti wara fango lege ti lo. Esdras ayeke na mbeni kota kua ti mû li ni na ndö ti akoli 1500, aprêtre, aNéthinim, awali nga na amolenge so ayeke na Babylone ti kiri na ala na Jérusalem. Nga, ala mû gbâ ti lor nga na argent ti gue ti leke na temple na Jérusalem ti tene aduti pendere. Ala besoin ti tene a bata ala na ngoi ti voyage ni, me Esdras aye pëpe ti hunda na gbia ti Perse ti mû na ala aturugu ti bata ala ndali ti so tongana lo sara tongaso afa so lo zia bê ti lo na ngangu ti zo. Me lo tene kozo na gbia awe lo tene: “Maboko ti Nzapa ti e ayeke na ndö ti azo kue so ayeke gi lo.” Tongaso lo mû yanga na azo ni ti mû jeûne ti sara terê ti ala kete na lê ti Jéhovah. Ala sambela Nzapa na lo mä sambela ti ala, lo bata ala na ala tï pëpe na maboko ti awato so ayeke honde terê ti ala na terê ti lege ti sara sioni na ala, me ala hon na yâ ti sioni ndo so juska ala si nzoni (Esd 8:1-14, 21-32). Nzapa abâ prophète Daniel, so a gue na lo na Babylone, tâ na nzoni lê na lege so lo tokua mbeni ange na lo na lege ti mbeni vision, ndali ti so Daniel asara terê ti lo kete na gbele Nzapa na yâ ti aye so lo yeke sara ti gi fango lege ti lo nga ti mä yâ ti atënë ti lo.—Dan 10:12.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Akota tënë ti buku ti Esdras
7:28–8:20—Ngbanga ti nyen si gbâ ti aJuif so ayeke na Babylone aye lani pëpe ti kiri legeoko na Esdras na Jérusalem? Atâa so ngu 60 tongaso ahon awe so kozo bungbi ti aJuif alondo lani na Babylone si akiri na Jérusalem, a yeke wara gi azo oko oko na yâ ti kodro ni. Ti kiri na Jérusalem a hunda ti kiri ti leke mbeni fini gigi ti sewa na yâ ti akpale nga na aye ti ngangu. Na lê ti aJuif so peut-être awara mosoro mingi na Babylone, mbeni ye ti nzoni so ala lingbi ti wara ni ande na Jérusalem na ngoi ni so ayeke dä pëpe. Na zia e girisa pëpe kpale so ayeke na lege ti voyage ni. A lingbi azo so ayeke kiri aduti na mbeni kpengba mabe na Jéhovah, ala duti na wâ teti tâ vorongo Nzapa nga ala duti na mbeto pëpe ti sara voyage ni. Même Esdras lo wani awara ngangu ndali ti maboko ti Jéhovah ayeke na ndö ti lo. Na lege ti wango ti Esdras asewa 1500, so wungo ti azo ti yâ ni kue asi 6000 tongaso, ayeda lani ti kiri. Esdras asara nga ambeni ye na pekoni, na aLévite 38 nga na aNéthinim 220 ayeda ti gue.
YENGA TI 17-23 JUILLET
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | ESDRAS 9-10
“Pasi ti peko ti kengo yanga”
Akota tënë ti buku ti Esdras
9:1, 2—Mariage so azo ti Israël asara ni na azo ti ndo ni so alingbi lani ti ga na kota kpale wa? A lingbi mara ti Jéhovah so lo kiri lo leke ni aduti mara so ayeke bata vorongo ti Jéhovah juska ti si na gango ti Messie. Sarango mariage na azo ti ndo ni so ayeke aJuif pëpe ayeke biani mbeni kpale ndali ti tâ vorongo Nzapa. Teti so ambeni ate mbele awe na lege ti mariage na azo ti amara so ayeke voro ayanda, fade mara ni kue alingbi na nda ni ti ga oko ti amara so ayeke apaïen. Na tâ vorongo Nzapa alingbi ti hon ande biani biani na ndö ti sese. Tongana ye so asi, fade Messie ni ayeke sigi na yâ ti mara wa? A yeke ye ti dongo bê pëpe so bê ti Esdras ason ti bâ sarango ye ni so!
Nyen la Jéhovah ahunda na e ti sara?
Tongana e mä yanga ti Jéhovah na bê ti wani, e yeke wara nzoni dä. Moïse atene: “Mo bata acommandement . . . so mbi yeke fa na mo laso ndali ti nzoni ti mo wani.” (Deutéronome 10:13). Ti tâ tënë ni, acommandement ti Jéhovah kue, aye kue so lo hunda na e ti sara, ayeke ndali ti nzoni ti e. A doit ti duti gï tongaso ndali ti so Bible atene: “Nzapa ayeke ndoye.” (1 Jean 4:8). Ni la, lo mû na e acommandement so ti tene e duti na ngia aninga (Ésaïe 48:17). Tongana e sara ye kue so Jéhovah ahunda na e ti sara e yeke wara agingo bê mingi ape laso, nga na gbe ti Royaume ti lo, e yeke wara gbâ ti aye ti nzoni teti lakue lakue.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Akota tënë ti buku ti Esdras
10:3, 44—Ngbanga ti nyen a tomba lani awali ni legeoko na amolenge ni? Tongana a zia amolenge ni angbâ, mingi ti awali ni so a tomba ala awe ayeke wara lege ti kiri ande ndali ti amolenge ni. Nga, amolenge so ade kete ayeke lakue na bezoin ti amama ti ala ti bâ lege ti ala.
YENGA TI 24-30 JUILLET
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | NÉHÉMIE 1-2
“Hio, mbi ngbâ mbi sambela”
Zia Jéhovah na gbele mo lakue
5 Na ambeni ngoi, a hunda ti tene e sambela hio ti hunda na Nzapa ti mû maboko na e. Mbeni lâ, Artaxerxès gbia ti Perse abâ so Néhémie so ayeke zo ti mungo ye ti nyongo ni na lo ayeke na vundu. Gbia ni ahunda lo, lo tene: “Ye so mo hunda ayeke nyen?” Hio “tongaso [Néhémie asambela] Nzapa ti yayu.” Néhémie asambela gï na yâ ti bê ti lo. Lo bâ so lo lingbi pëpe ti tene mbeni yongoro sambela. Ye oko, Nzapa akiri tënë na sambela so ndali ti so gbia ni amû maboko na Néhémie ti kiri ti leke gbagba ti Jérusalem. (Diko Néhémie 2:1-8.) Biani, même gï mbeni nduru sambela so zo asara ni na yâ ti bê ti lo alingbi ti ga na ye ti nzoni mingi.
Sarango tënë so aga gï na bê ti lo mveni
Tongana a hunda na mo gï tongaso ti fa nda ti atënë ti mabe ti mo, nyen la alingbi ti mû maboko na mo ti kiri tënë nzoni? Mû tapande ti Néhémie so asambela na bê ti lo kozo ti kiri tënë na hundango tënë ti Gbia Artaxerxès (Néh. 2:4). Na pekoni, leke hio mbeni plan na yâ ti li ti mo. Mo lingbi ti mû peko ti akota ye so ge: (1) Soro tënë oko wala use so a lingbi a duti na yâ ti fango nda ti tënë ti mo (mo lingbi ti soro atënë so ayeke na yâ ti buku Comment raisonner à partir des Écritures). (2) Soro aversê wa mo ye ti sara na kusala ti mû ngangu na atënë so. (3) Bâ tongana nyen mo yeke to nda ti fango nda ti ye ti mo na ndara si zo so ahunda tënë ni ayeke duti nduru ti mä mo. Na to nda ti sara tënë.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
w86 15/2 l. 25
Tâ vorongo asö benda
Ên-ën, ndali ti so tënë ti bubango ti Jérusalem ayeke ye so Néhémie ayeke sambela ndali ni “bï na lâ” asara ambeni ngoi awe (1:4, 6). Na ngoi so Néhémie awara lege ti sara tënë na Gbia Artaxerxès na ndö ti nzara ti lo ti lekengo gbagba ti Jérusalem, lo kiri lo sambela, donc lo kiri lo sara ye so lo sara lani fani mingi awe so. Jéhovah akiri tënë na sambela ti lo, na a mû na lo kua ti kiri ti leke gbagba ti gbata ni.
Ye ti manda ni: Néhémie agi fango lege ti Jéhovah. Tongana e tingbi na akota desizion ti mungo ni e nga kue a lingbi e “ngbâ lakue ti sambela” nga e sara ye ague oko na fango lege ti Jéhovah.—aRomian 12:12.
YENGA TI 31 JUILLET–6 AOÛT
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | NÉHÉMIE 3-4
“Mo bâ so mo yeke kota mingi mo peut ti sara kua ti maboko ape?”
Akota tënë ti buku ti Néhémie
3:5, 27. A lingbi e bâ pëpe ngangu kua so a sara ni ndali ti tâ vorongo tongana ye so akiri na nengo ti e na peko, tongana ti “akota zo” ti kodro ti Técoa. Nde na so, a lingbi e mû tapande ti tanga ti awakodro ni so amû terê ti ala kue na kua ni.
Ye so Jéhovah alingbi ti sara si mo ga ni
11 Angu ngbangbo mingi na pekoni, amolenge ti Shallum ti wali ayeke lani na popo ti azo so Jéhovah asara lani kua na ala ti leke amur ti Jérusalem so abuba (Néh. 2:20; 3:12). Atâa so babâ ti ala ayeke lani mokonzi, amolenge ti lo ti wali ayeda na bê ti ala ti sara kua so ayeke ngangu nga so alingbi ti ga na ala kpale (Néh. 4:15-18). Ala yeke lani tâ nde mingi na akoli ti kodro ti Técoa so “aye ti woko terê ti ala pëpe” ti sara kua (Néh. 3:5). Imaginé nzerengo terê ti amolenge ti Shallum ti wali na ngoi so kua ni ahunzi gï na yâ ti lango 52 (Néh. 6:15). Na ngoi ti e, aita-wali ayeda na bê ti ala ti sara ambeni kota kua na yâ ti kua ti Nzapa, na tapande lekengo ada so a yeke sara kua ti Jéhovah dä nga bango lege ni. Kode so ala yeke na ni, nzara so ala yeke na ni ti sara akua so nga so ala yeke be-ta-zo ayeke akota ye so ayeke sara si akota kua so ague nzoni.
E gi ti duti na bango ndo ti Christ na ndo dutingo kota
16 A-Chrétien kue, maseka na mbakoro, alingbi ti gi ti duti na bango ndo ti Christ na ndö ti dutingo kota. Na yâ ti congrégation, a lingbi ti mû na mo mara ti akusala nde nde. Zia bê ti mo ason lâ oko pëpe tongana a hunda na mo ti sara mbeni kua so akpa senge ye (1 Samuel 25:41; 2 aGbia 3:11). Ababâ na mama, ala yeke wa amolenge ti ala nga na ala so aga maseka awe ti sara akusala kue so a mû na ala na ngia, atâa a yeke na Da ti Royaume wala na ando ti kota bungbi? Ala yeke bâ mo na sarango asenge kusala? Mbeni ita-koli so ayeke sara kusala fadeso na kota ndokua ti aTémoin ti Jéhovah adabe ti lo nzoni mingi na tapande ti babâ na mama ti lo. Lo tene: “Lege so ala yeke bâ na kua ti lekengo ndo na Da ti Royaume wala na mbeni ndo ti kota bungbi afa na mbi so ala yeke bâ ni na nene ni mingi. Mingi ni, ala yeke mû terê ti ala mveni ti sara akusala so ayeke teti nzoni ti congrégation wala ti aita, atâa a lingbi ti duti asenge kusala. Bibe so amû maboko na mbi ti duti nduru ti yeda na kusala kue so a mû na mbi ge na Béthel.”
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Akota tënë ti buku ti Néhémie
4:17, 18—Tongana nyen mbeni zo alingbi ti sara kusala ti gbagba ni gï na maboko oko? Ti ala so ayeke yô ka nengo kungba, a yeke kpale pëpe. Tongana a zia kungba ni na li ti ala wala na ndo ti go ti ala, a yeke ngangu na ala pëpe ti bi ni mbage na mbage, na ti “gbu ye ti bira ti ala na mbeni maboko”. Ti awasarango gbagba ni, so ayeke na bezoin ti maboko ti ala use kue ti sara na kua, “ala oko oko kue akanga épée ti ala na terê ti ala, na ala sara kusala tongaso.” Tongaso, ala yeke nduru ti tiri tongana awato aga.
YENGA TI 7-13 AOÛT
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | NÉHÉMIE 5-7
“Néhémie aye ti sara kua na azo, me pëpe ti tene azo la asara kua na lo”
Awamungo maboko na tâ vorongo ti giriri na ti laso
Néhémie amû pëpe gï ngoi nga na akode ti lo ti lekengo yâ ti akua. Lo mû nga amosoro ti lo ti mû maboko na tâ vorongo. Na nginza ti lo mveni, lo zi aita ti lo aJuif na gbe ti ngbâa. Lo mû nginza na bon na azo na interêt pëpe. Lo “zia kungba” lâ oko pëpe na ndö ti aJuif na hundango na ala ti futa na lo mbeni ye teti so lo yeke gouverneur. Nde na so, ‘azo ngbangbo oko na ndö ni bale-oku . . . na azo so aduti na popo ti amara so angoro lo’ alingbi lani ti gue lakue na da ti lo ti wara kobe ti tengo ni. Lâ oko oko lo mû teti azo so aga na da ti lo ‘koli bagara oko, na angasangbaga omene ti nzoni nga na andeke’. Nga, fani oko na yâ alango bale-oko, lo mû na ala “vin nde nde mingi”; ye so kue gi na nginza ti bozo ti lo.—Néhémie 5:8, 10, 14-18.
“Zia maboko ti mo awoko pëpe”
16 Jéhovah amû maboko na Néhémie na amba ti lo ti kpengba maboko ti ala na yâ ti kua ti lekengo gbagba ti Jérusalem. Ala hunzi kua ni gï na yâ ti lango 52 (Néh. 2:18; 6:15, 16). Néhémie ayeke bâ lani gi ndo na ndö ti kua ni ape. Lo kue lani lo yeke sara kua ni (Néh. 5:16). Legeoko nga a-ancien mingi ayeke sara ye tongana Néhémie na lege so ala yeke mû mbage na lekengo ada so andu aye ti Royaume wala ala yeke bata Da ti Royaume ti ala nzoni nga si aduti na saleté pëpe. Ala yeke kpengba nga maboko ti aita so awoko so gingo bê ahon ndö ti ala tongana ala fa tënë legeoko na ala nga ala sara avizite na ala ti kpengba ala.—Diko Ésaïe 35:3, 4.
Fade Jéhovah Ayeke Dabe Lo na Mo Tongana Nyen?
Mingi ni, Bible afa so ti Nzapa, “dango bê” aye ti tene sarango nzoni kusala. Na tapande, na peko ti so ngu ti moa ahon ndö ti sese teti alango 150, “Nzapa adabe Lo na Noé. . . . Nzapa asara si pupu aya na ndö ti sese, na ngu [ni ato nda ti hule].” (Genèse 8:1). Angu ngbangbo mingi na pekoni, Samson, so aPhilistin asara lo waziba na akanga lo na zingiri, asambela: “Nzapa, mbi voro Mo, Mo dabe Mo na mbi; mbi voro Mo, Mo sara si mbi wara ngangu gï lege oko so.” Jéhovah adabe ti lo na Samson na mungo na lo ngangu so ahon ti azo si lo lingbi ti futa kula teti lo mveni na ndö ti awato ti Nzapa (aJuge 16:28-30). Ti Néhémie, Jéhovah ahiri deba nzoni na ndö ti angangu so lo sara, na tâ vorongo akiri na Jérusalem.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Ngbâ ti ‘hon ndö ti ye ti sioni na lege ti ye ti nzoni’
15 Ota ni, awato ti Néhémie asara kusala na Sémaja, mbeni zo ti Israël so ayeke zo ti kango kodro ti pusu Néhémie ti doro Ndia ti Moïse. Sémaja atene na Néhémie, lo tene: “Zia e bungbi na da ti Nzapa, na yâ Temple, na e kanga yanga ti Temple; teti fade ala ga ti fâ mo.” Sémaja atene so a ga nduru ti fâ Néhémie awe, me lo lingbi ti sö fini ti lo tongana lo honde terê ti lo na yâ ti temple. Ye oko, Néhémie ayeke prêtre pëpe. Lo yeke sara siokpari tongana lo honde terê ti lo na yâ ti da ti Nzapa. Lo yeke yeda ti doro Ndia ti Moïse ti sö fini ti lo? Néhémie akiri tënë, lo tene: “Zo tongana mbi alingbi ti gue na yâ ti Temple ti sö fini ti lo tongana nyen? Fade mbi gue na yâ ni pëpe.” Ngbanga ti nyen Néhémie atï pëpe na yâ ti gbanda so a ye ti gbu na lo? Ngbanga ti so lo hinga so, atâa so Sémaja ayeke mba ti lo zo ti Israël, “a yeke Nzapa [si] ato lo pëpe”. Biani, mbeni tâ prophète alingbi lani pëpe ti mû wango na mbeni zo ti doro Ndia ti Moïse. Ti so ni nga, Néhémie azia pëpe si awato ti lo ahon lo na lege ti ye ti sioni. Kete na pekoni, lo lingbi ti tene: “Tongaso na lâ bale-use na ndö ni oku ti nze ti Élul, gbagba ni awe; lâ ti kusala ni kue ayeke lâ bale-oku na ndö ni use.”—Néhémie 6:10-15; Nombre 1:51; 18:7.
YENGA TI 14-20 AOÛT
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | NÉHÉMIE 8-9
“Ngia so alondo na Jéhovah la ayeke ngangu gbagba so ayeke bata ala”
Mbeni sambela so a leke atënë ni kozo nzoni so e lingbi ti manda ye dä
2 A-Juif akiri aleke gbagba ti Jérusalem na ala hunzi ni nze oko kozoni na bungbi so (Néh. 6:15). Ala hunzi kua ni gï na yâ ti lango 52, na pekoni ala komanse ti bibe ti ala mingi na ndö ti abezoin ti ala na lege ti yingo. Tongaso, na kozo lango ti fini nze, Tishri, aJuif abungbi lani terê ti ala na mbeni ndo ti mä Esdras nga na ambeni Lévite so ayeke diko aNdia ti Nzapa na kota go nga ala yeke fa nda ni. (Foto 1) Azo ti asewa ni kue so na popo ni, a yeke wara “ala kue so alingbi mä tënë na hinga nda ni” aluti lani na ala yeke mä tënë ti londo “na ndapre juska kota lâ”. Azo ti Israël azia na e mbeni tapande so ayeke nzoni mingi laso. Atâa so e lingbi ti sara bungbi na yâ ti pendere Da ti Royaume, na ambeni ngoi e lingbi ti zia si li ti e ahon na ndö ti ambeni ye nde na ngoi ti abungbi. Me azo ti Israël adengi mê nzoni nga ala gbu li ti ala na ndö ti aye so ala mä na ala tï na toto na ngoi so ala ga ti hinga so ala sara ye pëpe alingbi na aNdia ti Nzapa.—Néh. 8:1-9.
Mo yeke ngbâ ti “tambela na lege ti yingo”?
9 Zo so ayeke na tâ ngia ayeke zo so terê ti lo anzere mingi. Jéhovah ayeke “Nzapa so ayeke na ngia”. (1 Timothée 1:11, MN; Psaume 104:31). Jésus ayeke na ngia mingi ti sara ye so bê ti Babâ ti lo aye (Psaume 40:9; aHébreu 10:7-9). Nga, “tâ ngia ti L’Éternel ayeke ngangu ti [e].”—Néhémie 8:10.
10 Tâ ngia so Nzapa amû na e asara si terê ti e anzere mingi tongana e sara ye so bê ti lo aye atâa na angoi ti ye ti ngangu, ti vundu wala na angoi so a sara ye ti ngangu na e. So tâ ngia si ‘hingango ye ti Nzapa’ aga na ni na e! (aProverbe 2:1-5). Songo so e yeke na ni na Nzapa, so asara si e yeke na ngia, aluti na ndö ti tâ hingango ye so e wara nga na mabe so e yeke na ni na lo. Songo so aluti nga na ndö ti mabe so e yeke na ni na yâ fini ti Jésus so lo mû na sandaga ti zi e (1 Jean 2:1, 2). Na ndö ti sese kue, a yeke wara gï mbeni bungbi oko so azo ti yâ ni ayeke tongana atâ ita. E yeke na ngia mingi ti duti na yâ ti bungbi so (Sophonie 3:9; Aggée 2:7). Beku ti e na ndö ti aye so Royaume ti Nzapa ayeke sara ande nga na pendere kusala ti fango nzo tënë so e yeke sara ni asara si e yeke na ngia mingi (Matthieu 6:9, 10; 24:14). Beku ti fini ti lakue lakue so e yeke na ni asara nga si e yeke na ngia mingi (Jean 17:3). Teti so e yeke na pendere beku so, a yeke nzoni e duti na “tâ ngia mingi.”—Deutéronome 16:15.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
it-1 l. 151 par. 7
Araméen
Angu mingi na peko ti so aJuif alondo na Babylone akiri, Esdras so ayeke prêtre adiko mbeti ti Ndia na aJuif so abungbi na Jérusalem, na aLévite afa peko ni na azo ni, Néhémie 8:8 atene: “Ala yeke diko tënë ti yâ ti mbeti ti Ndia ti tâ Nzapa ni na kota go, ala yeke fa ndani nzoni nga ala sara si azo amä yâ ti ye so a diko so; tongaso ala sara si azo ni ahinga nda ti ye so a ngbâ ti diko na ala so.” Peut-être fango nda ti ye ni so a diko so wala kiringo peko ni andu nga mungo atënë ti yanga ti Hébreu ti kiri na ni na yanga ti Araméen, aHébreu akomanse ti tene yanga ti Araméen na ngoi so ala yeke na Babylone. Kite ayeke dä ape so, na yâ ti fango nda ti Ndia ni a yeke zia acommentaire dä ti tene aJuif, atâa so ala comprendre Hébreu, amä yâ ti aye so a yeke diko nzoni.
YENGA TI 21-27 AOÛT
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | NÉHÉMIE 10-11
“Ala sara asacrifice ndali ti Jéhovah”
w98 1/11 l. 17 par. 13
Jérusalem so Alingbi na Iri ti Lo
13 “Tâ mbele” so ate na lâ ti Néhémie aleke azo ti Nzapa ti giriri teti lango ti matanga ti zingo yanga ti gbagba ti Jérusalem. Me a lingbi abi lê fade fade na ndö ti mbeni tënë nde. Teti so mbeni kota gbagba so ayanga ni ayeke 12 angoro Jérusalem kue fadeso awe, a hunda ti tene azo mingi ahon asara kodro na yâ ni. Atâa so ambeni zo ti Israël ayeke lango dä, “kodro ni ayeke kota, na a mû sese mingi; me azo ni ayeke gï oko oko na yâ ni.” (Néhémie 7:4). Ti leke kpale so, azo ni “asara ye ti mû iri ti ala ti bâ fade zo nyen na popo ti azo bale-oko aga ti duti na Jérusalem, kodro ti nzoni-kue.” Dutingo nduru ti yeda na ye so aleke apusu azo ni ti hiri deba nzoni na ndö ti “akoli kue so amû ala mveni na nzobe ti duti na Jérusalem.” (Néhémie 11:1, 2). So mbeni pendere tapande teti atâ wavorongo ti laso, so alege azi na ala ti gue na ndo so ahunda ti wara mungo maboko ti aChrétien biazo!
w86 15/2 l. 26
Tâ vorongo Nzapa asö benda
Ti zia ahéritage ti mo na ti gue na Jérusalem ti sara kodro kâ apeut ti hunda na mo ti sara adépense nga mo peut ti wara ambeni kpale. Peut-être azo so ayeke na yâ ti gbata ni apeut nga ti wara lani akpale nde nde. Na yâ ti aye so kue, ambeni Juif ni abâ so avolontaire alingbi na gonda na kite ayeke dä ape so ala sambela Jéhovah ti iri tënë nzoni na ndö ti ala.
Tongana e duti be-ta-zo Jéhovah ayeke bâ e na nzoni lê
15 Na ngoi so e mû fini ti e na Jéhovah, e mû zendo na lo ti sara na lo na bê ti e kue. E hinga so ti sara ye alingbi na zendo ti e so alingbi e sara asacrifice. Me e yeke sara ye tongana nyen tongana a hunda na e ti sara mbeni ye so e ye ni ape? Tongana e hon ndö ti mbeto ti e si e mä yanga ti Nzapa na bê ti e kue, e yeke fa so e yeke be-ta-zo. Asacrifice so e sara alingbi ti ga na e vundu, me atufa ti Jéhovah ayeke lakue kota mingi ahon ni (Mal. 3:10). Kâ ti molenge ti Jephté?
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Akota tënë ti buku ti Néhémie
10:34—Ngbanga ti nyen a hunda na azo ti ga na keke ti wâ? Ndia ti Moïse ahunda lani ti mû akeke ti wâ pëpe. A hunda ni lani ngbanga ti so bezoin ni ayeke dä. A hunda gbâ ti akeke so ti tene a zö na asandaga na ndö ti balaga. Peut-être lani aNéthin ayeke mingi pëpe, ala so ayeke awande so asara kua tongana angbâa na temple. Tongaso, ala sara ye ti mû iri ti azo ti ga lakue na keke ti wâ.
YENGA TI 28 AOÛT–3 SEPTEMBRE
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | NÉHÉMIE 12-13
“Duti be-ta-zo na Jéhovah na ngoi so mo yeke soro akamarade”
it-1 l. 100 par. 8
Azo ti Ammon
Na peko ti so a tomba Tobiah na temple, a yeke diko lani nga a yeke sara ye alingbi na ndia ti Nzapa so ayeke na Deutéronome 23:3-6, so ake na azo ti Ammon nga na azo ti Moab ti ga na yâ ti congrégation ti Israël (Né 13:1-3). A ke na azo ti Ammon na azo ti Moab angu 1000 tongaso awe ndali ti so ala ke ti mû maboko na azo ti Israël na ngoi so ala ga nduru na Sese ti zendo, a ke na ala ti ga membre ti mara ti Israël so awara adroit kue nga na apasa kue tongana tanga ti azo ti Israël. A ye ti tene ape so azo ti Ammon na azo ti Moab apeut ti bungbi oko ape na azo ti Israël wala ti vivre ndo oko na ala ti bâ nzoni na lege ti tufa so Nzapa asara na ndö ti azo ti lo. A yeke ye so asigi polele na lege ti Zélec so e sara tënë ti lo fade so ayeke na popo ti angangu turugu ti David nga na Ruth zo ti Moab.—Ru 1:4, 16-18.
A sara si ala ga nzoni-kue
5 Diko Néhémie 13:4-9. E yeke na popo ti azo so sarango ye ti ala ayeke sioni, ni la ti ngbâ ti duti nzoni-kue ayeke kete ye pëpe. Zia e sara tënë na ndö ti Éliashib na Tobiah. Éliashib ayeke lani kota prêtre na Tobiah ayeke zo ti mara ti Ammon nga peut-être mbeni senge zo ti kua so ayeke sara kua na gbata ti Juda na iri ti kodro ti Perse. Tobiah na azo ti lo akanga lege na aye so Néhémie asara ti tene a kiri a leke gbagba ti Jérusalem (Néh. 2:10). A ke lani na azo ti mara ti Ammon ti ga na yâ ti temple (Deut. 23:3). Tongaso, ngbanga ti nyen Kota Prêtre Éliashib amû na Tobiah mbeni place na yâ ti da ti tengo kobe ti temple?
6 Tobiah aga mbeni kota kamarade ti Éliashib. Tobiah na molenge ti lo Johanan asara mariage na awali so ayeke aJuif, na aJuif mingi atene nzoni tënë ti Tobiah (Néh. 6:17-19). Mbeni âta ti Éliashib asara mariage na molenge ti Sanballat, gouverneur ti Samarie so ayeke lani kota kamarade ti Tobiah (Néh. 13:28). Peut-être songo so la asara si Kota Prêtre Éliashib azia si Tobiah so ayeke païen nga wato asara ngangu na ndö ti lo. Me Néhémie afa so lo yeke be-ta-zo na Jéhovah na lege so lo tuku na gigi akungba ti Tobiah kue so ayeke na yâ ti da ti tengo kobe.
w96 15/3 l. 16 par. 6
E fa so e yeke be-ta-zo
6 Tongana e yeke be-ta-zo na Jéhovah Nzapa, e yeke sara kamarade ape na azo kue so ayeke awato ti lo. A yeke ye so disciple Jacques atene: “Ala awali so agi akoli nde, ala hinga so sarango kamarade na dunia so ayeke dutingo wato ti Nzapa la ape? Ni la, zo kue so aye ti ga kamarade ti dunia so ayeke sara terê ti lo wato ti Nzapa.” (Jacques 4:4). E ye ti duti be-ta-zo tongana Gbia David so atene: “Jéhovah, azo so ake mo, mbi ke ala ape? Nga azo so asara kpengba-li na mo, bê ti mbi ake ala ape? Mbi ke ala bê oko, ala ga atâ wato ti mbi.” (Psaume 139:21, 22). E ye pëpe ti ga kamarade ti ala so asara siokpari na mbana, ndali ti so mbeni ye oko abungbi e na ala ape. Dutingo be-ta-zo ti e na Nzapa adoit ti kanga lege na e ti sara kamarade na awato ti Jéhovah so, atâa droit tongaso wala na lege ti télé.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
it-2 l. 359 par. 8
Mozoko
A bâ na nene ni mingi tënë ti hengo bia lani na temple. A yeke ye so asigi polele na yâ ti aversê mingi so asara tënë ti azo ti hengo bia ni nga so “a mû na ala mbeni kua nde pëpe” tongana ti tanga ti azo ti mara ti Levi, ti mû lege na ala ti bi terê ti ala kue na yâ ti kua ti ala (1Ch 9:33). So a fa wungo ti ala nde na ti azo so alondo na Babylone akiri, a fa so ala ngbâ ti sara kua tongana mbeni bungbi ti azo ti mara ti Levi so ayeke nde (Esd 2:40, 41). Même Artaxerxès (Yongoro Maboko) so ayeke gbia ti Perse asara ye ti aidé ala, lo tene ala, nga na ambeni groupe ni so a zia ala nde, adoit ti futa pëpe ‘impôt, impôt so a doit ti futa wala impôt ti lege.’ (Esd 7:24). Na pekoni, gbia ahunda ti tene “a leke mbeni mbilimbili ye ti sara ti bâ lege ti azo ti hengo bia ni, a lingbi na abezoin ti ala ti lango oko oko.” Atâa so a tene so Artaxerxès la amû yanga so, kite ayeke dä ape so ayeke Esdras la amû yanga ni na lege ti ngangu so Artaxerxès amû na lo (Né 11:23; Esd 7:18-26). Tongaso, e comprendre ndani so, atâa so azo ti hengo bia kue ayeke azo ti mara ti lévi, Bible asara tënë ti azo ti hengo bia tongana mbeni groupe so ayeke nde, atene: “azo ti hengo bia nga na azo ti mara ti Lévi”.—Né 7:1; 13:10.