Ambeti ndali ti Mbeti ti bungbi: Kusala ti e nga na gigi ti e
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
YENGA TI 4-10 SEPTEMBRE
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | ESTHER 1-2
“Sara kue ti sara terê ti mo kete tongana Esther”
Mo lingbi ti ngbâ ti sara terê ti mo kete na yâ ti atara
11 Tongana a gonda e mingi, a lingbi ti duti ngangu na e ti sara terê ti e kete. Gbu li na ndö ti pendere ye so Esther asara na yâ ti mbeni ye so ahon gbungo li ti zo. Lo yeke lani pendere mingi nga teti ngu oko, a sara na lo aye so asara si lo kiri lo ga pendere mingi. Lâ na lâ lo yeke na terê ti gbâ ti amaseka-wali ti akodro kue so ayeke na gbe ti Perse so ayeke sara mandako ti tene gbia abâ ala. Ye oko, lo ngbâ ti sara ye na nengo zo nga ti duti kpô. Même na peko ti so gbia asoro lo ti ga gbia-wali, lo sara ye na baba pëpe me lo ngbâ ti sara terê ti lo kete.—Esther 2:9, 12, 15, 17.
Lo mû mbage ti azo ti Nzapa
15 Fadeso ngoi ti tene a gue na Esther na gbia ni asi awe. Tongaso, a tene na lo ti soro aye ti bê ti lo so lo bezoin ni, peut-être ti tene lo kiri lo sara terê ti lo pendere mingi. Me na tâ be-ti-molenge, lo hunda ye oko ape gï aye so Hégaï afa na lo (Esther 2:15). Âmanke lo bâ so gï pendere ti terê oko alingbi ti pika bê ti gbia ni ape, me kota ye ni ayeke sarango terê kete, mbeni sarango ye so a yeke ngangu ti wara ni na yangbo ti gbia ni. So Esther asara tongaso, a yeke na lege ni?
Mo lingbi ti ngbâ ti sara terê ti mo kete na yâ ti atara
12 Sarango terê kete ayeke mû maboko na e lakue ti yü bongo, ti leke terê ti e nga ti sara ye na lege ni nga na mbeni lege so ane zo. E hinga so ye so asara si azo aye e ayeke pëpe pikango kate wala gbotongo lê senge senge na ndö ti e wani, me a yeke “bibe ti dutingo na siriri nga ti sarango ye na ngangu pëpe”. (Diko 1 Pierre 3:3, 4; Jér. 9:23, 24.) Tongana bibe ti baba ayeke na yâ ti bê ti e, yeke yeke a yeke sigi na yâ ti asarango ye ti e. Peut-être e yeke tene atënë so asara si azo apensé so e yeke na pasa ti sara ambeni kua so ayeke nde, gï e la e hinga ambeni tënë wala e yeke na kpengba songo na aita so amû li ni na yâ ti bungbi. Wala peut-être e yeke fa peko ti mbeni ye na mbeni fason so afa so grâce na e la mbeni kua atambela nzoni, atâa so azo mingi la asara ni. Jésus akiri azia na e pendere tapande mingi. Mingi ti atënë so Jésus atene lo mû ni na yâ ti mbage ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu wala ague oko na ni. Lo sara terê ti lo kete na lo sara kua na atënë so ti tene azo so amä lo ahinga so atënë so lo tene alondo na Jéhovah me alondo pëpe na hingango ndo wala ndara ti lo wani.—Jean 8:28.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Mo hinga?
Azo ti gingo nda ti ye awara mbeni ye so azo ti Perse asara ândö na argile, so a kpaka atënë na ndö ni, so asara tënë ti mbeni zo so iri ti lo Marduka (na Sango, Mardochée). Lo yeke lani mbeni kota zo, peut-être lo sara kua ti comptable, na Suse. Na ngoi so a wara lani ye ni so na Perse, Arthur Ungnad, so ahinga ye mingi na ndö ti mbaï ti ndo so a wara ni dä, atene so a yeke ti kozo ni la ti tene mbeni mbeti nde na Bible asara tënë ti Mardochée.
Ngbene ye so Ungnad asû tënë ti ye so lo wara, awandara akiri na peko ti atënë so azo ti Perse akpaka na ndö ti aye ti argile saki mingi. Na popo ti aye so, a yeke wara atableau ti tênë so a wara na yâ ti agbagbara da ti gbata ti Persépolis. A wara ni na Ndo so a yeke bata mosoro dä, nduru na agbagba ti gbata ni. A sara atableau ni so na ngoi ti komandema ti Xerxes I. A sû atënë ni na yanga ti kodro ti ahale ti Élam, nga na popo ti atënë ni, mo yeke wara ambeni iri so ayeke na yâ ti mbeti ti Esther.
Na lê ti ambeni tableau so a wara na Persépolis, a wara lani iri Marduka, so lo yeke lani wakuasu ti gbia na yâ ti da ti gbia na Suse, na ngoi ti komandema ti Xerxes I. Na lê ti mbeni tableau ni atene so Marduka ayeke zo so ayeke kiri na peko ti ambeti. Tënë so ague oko na tënë so Bible atene na ndö ti Mardochée. Lo yeke lani mbeni kota zo na yangbo ti Gbia Assuérus (Xerxes I) nga lo tene yanga ti kodro use tongaso. Mardochée ayeke duti lani lakue na yanga ti gbagba ti yangbo ti gbia na Suse (Esther 2:19, 21; 3:3). Yanga ti gbagba so ayeke lani mbeni kota da so akota zo ti yangbo ti gbia ayeke sara kua dä.
Aye ayeke dä so akpa terê mingi na popo ti Marduka so a sara tënë ti lo na lê ti atableau so nga na Mardochée so Bible asara tënë ti lo. Ala vivre na oko ngoi na oko yangbo ti gbia nga ala yeke lani akota zo na oko place ti kua. Na bango ni, aye so kue afa so Marduka nga na Mardochée ayeke même zo.
YENGA TI 11-17 SEPTEMBRE
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | ESTHER 3-5
“Aidé amba ti mo ti sara kua nzoni na akode so ala yeke na ni”
it-2 l. 345 par. 5
Mardochée
Lo ke ti kuku na gbe ti Haman. Na peko ti so Assuérus azia Haman so ayeke zo ti mara ti Agag premier ministre, lo mû yanga ti tene azo kue so ayeke na yanga ti gbagba ti gbia akpo li ti ala na sese na gbe ti Haman ndali ti fini kua so lo mû na lo. Mardochée ake na kuru go ti sara ni na lo fa nda ni lo tene lo yeke Juif (És 3:1-4). Raison so Mardochée amû afa so lo ke ndali ti so andu songo ti lo na Nzapa ti lo Jéhovah so lo mû terê ti lo na lo tongana Juif. Lo hinga so ti kpo li ti lo na sese na gbe ti Haman ayeke gï senge tingo na sese ti mû nengo na zo ape, ye so azo ti Israël ayeke sara lani ndali ti kamba ti kua ti mbeni kota zo (2Sa 14:4; 18:28; 1aG 1:16). Mardochée ayeke na nzoni raison ti ke ti kuku na gbe ti Haman. Haman ayeke peut-être mbeni zo ti mara ti Amalec na Jéhovah atene lani so lo yeke sara bira na Amalec “na ahale ti lo ti gue na ni.” (Ex 17:16). Ti Mardochée, tënë ni andu dutingo be-ta-zo ti lo na Nzapa me pëpe tënë ti poroso.
it-2 l. 345 par. 7
Mardochée
Ye so lo sara ti mû mbage ti sö azo ti Israël. Na ngoi so Mardochée amä tënë ti mbela so a sigi na ni ti tene a futi aJuif kue na yâ ti kodro ni, Mardochée afa so lo yeke na confiance so Esther aga gbia-wali na ngoi ni so ti sö aJuif. Lo fa na lo kota kua so ayeke na ndö ti go ti lo nga lo tene na lo ti gue ti voro yanga na gbia ti sara nzoni bê na ala nga ti aidé ala. Atâa so na sarango tongaso Esther ayeke zia fini ti lo na lê ti kuâ, lo yeda ti sara ni.—Est 4:7–5:2.
Lo mû mbage ti azo ti Nzapa
22 Na mango tënë ni so, bê ti Esther ayeke gï na nduzu nduzu. Mabe ti lo ayeke fadeso na yâ ti kota tara. Mbeto ahon ndö ti lo, tongana ti so lo wani lo fa ni na Mardochée. Lo dabe ti Mardochée na ndia so gbia ni azia ni lani, so tongana mbeni zo aga ti bâ gbia ni sân ti tene gbia ni ahunda ni na lo, kuâ la ayeke ku zo ni so. Me gï tongana gbia ni ayôro keke ti lo ti lor si zo ni alingbi ti ngbâ na fini. Lo Esther ni lo yeke ti lo zo wa? so lani même Vasthi ake ti ga na gbele gbia ni si lo wara tënë na li ti lo so! Esther atene na Mardochée so a sara lango 30 awe la si gbia ni airi ni ape. Hinga ape ni nzere encore na lê ti lo ape, teti ye ayeke te ka li ti lo tengo.—Esther 4:9-11.
23 Mardochée akiri atene tënë na Esther ti kpengba mabe ti lo. Lo honde lê ti tënë na lo ape, lo tene so tongana Esther ni asara ye oko ape, salut ti aJuif ayeke londo na mbeni ndo nde. Me tongana fango aJuif ni ayeke mû ndo ande, Esther ni apensé so lo yeke sigi na lê ni ande? Na tenengo tënë so, Mardochée afa kota mabe so lo yeke na ni na mbage ti Jéhovah. Lo hinga so Jéhovah ayeke zia lâ oko ape ti tene a futi azo ti lo kue kue kue si atënë ti yanga ti lo alï ngu (Jos. 23:14). Na pekoni, Mardochée atene na Esther: “Zo [wa la] ahinga? peut-être mo si na yâ royaume ni teti ngoi ni so.” (Esther 4:12-14). So tâ pendere tapande si Mardochée azia na e so! Lo zia bê ti lo kue na Nzapa ti lo, Jéhovah. Ka e?—aProv. 3:5, 6.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
E tiri ndali ti liberté ti vorongo Nzapa
14 Legeoko tongana Esther na Mardochée, awakua ti Jéhovah laso atiri ndali ti liberté ti ala ti voro lo alingbi na lege so lo fa na ala (Esther 4:13-16). Mo kue mo lingbi ti mû mbage dä? En. Mo lingbi ti sambela lakue ndali ti aita ti mo ti yingo so ayeke bâ pasi na ndembe so ndali ti fango ngbanga ti kirikiri. Asambela tongaso alingbi ti mû ngangu na aita ti e so ayeke na gbe ti atara nga na sarango ngangu. (Diko Jacques 5:16.) Jéhovah ayeke sara ye alingbi na asambela tongaso? Asongo benda ti e afa so a yeke tongaso biani!—aHéb. 13:18, 19.
YENGA TI 18-24 SEPTEMBRE
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | ESTHER 6-8
“Manda ye na lege ti mbeni nzoni lisoro”
Lo sara ye na ndara, na mbeto pëpe nga lo pensé gi na lo wani ape
15 Ndali ti so Esther akanga bê, lo ku lango oko kozoni si lo fa tënë ti lo na gbia ni, Haman wani aga na tënë na li ti lo. Hinga ape Jéhovah Nzapa la asara si lango akpe fade na lê ti gbia ni so (aProv. 21:1). Biani, tongana Bible awa e ti “ku Nzapa”, ndani ayeke dä. (Diko Michée 7:7.) Tongana e zia akpale ti e na maboko ti Nzapa, e yeke bâ so lo la lo hinga ti leke kpale ni tâ nzoni ahon e.
Lo zi yanga, lo sara tënë
16 Ti so ni so, Esther abâ so a yeke nzoni lo zia gbia ni aku ngbii encore ape. Na use matanga ni, lo doit ti fa tënë ni na gbia ni. Me tongana nyen? Gbia ni amû lege ni na lo na lege so lo kiri lo hunda na lo ye so lo Esther ni aye (Esther 7:2). Fadeso, ngoi ti tene Esther asara tënë asi awe.
Lo sara ye na ndara, na mbeto pëpe nga lo pensé gi na lo wani ape
17 Peut-être kozo ti tene Esther afa tënë ni na gbia ni, lo sambela Nzapa hio na yâ ti bê ti lo, si na pekoni awe lo tene na lo atënë so: “Tongana mbi ga nzoni na lê ti mo, O gbia, na tongana a yeke nzoni na lê ti gbia, ye so mbi ye ayeke fini ti mbi, na ye so mbi ye ti hunda ayeke fini ti mara ti mbi.” (Esther 7:3). Bâ so na yâ ti tënë ti lo, Esther afa na gbia ni so a yeke na lo gbia ni ti bâ ye so ayeke nzoni na lê ti lo wani. Biani, Esther ayeke tâ nde mingi na Vasthi, ngbene wali ti gbia ni, so azia lani kamene na lê ti koli ti lo tâ gï na ti mbana ni (Esther 1:10-12). Nga, Esther atene pëpe na gbia ni so a yeke ye ti buba la si lo zia bê ti lo kue na Haman so. Me lo hunda gï na lo ti zi lo na yâ ti sioni ye so ayeke hara lo.
Lo sara ye na ndara, na mbeto pëpe nga lo pensé gi na lo wani ape
18 Ye so Esther ahunda so ayengi gbia ni, nga li ti lo akpe kirikiri. Tâ zo wa la aye ti sara sioni na wali ti lo ni so zo wa? Esther angbâ atene: “A kä e, mbi na mara ti mbi, ti futi e, ti fâ e, na ti sara si e kui. Tongana a kä e ti ga angbâa ti koli na angbâa ti wali, tongaso mbi kaï, me ye so fade gbia agirisa ayeke kota ahon futa so wato ni alingbi mû.” (Esther 7:4). Esther afa kpale ti lo ni tâ polele na gbia ni, me lo tene nga so tongana a yeke ti dutingo ngbâa, ka ni yeke zi yanga ape, me a ye ti fâ lo na azo ti mara ti lo kue kue kue. Ye so ayeke sara ande gbia ni nzoni ti kete ape.
19 Tapande ti Esther afa tongana nyen ti gue na mbeni zo ti yeda na tënë ti e. Tongana a si so e doit ti gue na mbeni kota tënë na gbele mbeni zo so e ye lo wala na gbele mbeni zo so ayeke na komandema, a yeke nzoni e kanga bê e ku, e ne zo ni nga e fa tënë ni polele na lo.—aProv. 16:21, 23.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Akota tënë ti mbeti ti Esther
7:4—Na lege wa “ye so fade gbia agirisa ayeke kota” tongana a futi aJuif kue? Tongana lo tene na gbia ni na kode tënë ti kango aJuif na ngbâa, Esther agboto lê ti gbia na ndö ti aye mingi so lo yeke girisa tongana a futi ala kue. Saki bale-oko ti argent so Haman aze lani na gbia ni ayeke ga na ye mingi pëpe na ndö ti mosoro ti gbia tongana a haka ni na nginza so kodro ni ayeke wara tongana lo kä aJuif na ngbâa. Tongana lani a fâ aJuif kue, ka Gbia-wali Esther nga kue awara kuâ.
YENGA TI 25 SEPTEMBRE–1 OCTOBRE
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | ESTHER 9-10
“Lo sara kua na komandema ti lo ti aidé azo ti mara ti lo”
it-2 l. 346 par. 1
Mardochée
Mardochée aga premier ministre na place ti Haman nga a mû na lo bague so gbia ayeke kpo na nzoroko na ndö ti ambela. Esther azia Mardochée ti bâ ndo na ndö ti da ti Haman, da so Gbia Assuérus amû na Esther. Na lege ti komandema so gbia amû na Mardochée, lo sigi na mbeni mbela nde so amû na aJuif droit so ndia ayeda na ni ti tiri ti bata fini ti ala. Na aJuif lani, a yeke mbeni ngoi ti songo ala nga ngoi ti ngia. Azo mingi na kodro ti Perse amû peko ti aJuif, nga na ngoi so lango 13 ti nze ti Adar alingbi, lango so a komanse ti sara ye alingbi na ndia ni, aJuif ayeke lani prêt awe. Akota zo ti kodro ni amû peko ti aJuif ndali ti so Mardochée ayeke kota zo. Na Susse, a zia lango oko na ndö ti lango ti tiri ni. Na kodro ti Perse, a fâ awato ahon 75000, na popo ni a yeke wara amolenge ti Haman ti koli bale-oko (Est 8:1–9:18). Esther ayeda na Mardochée ti mû yanga ti tene ngu oko oko a sara matanga na lango 14 nga na 15 ti nze ti Adar, “alango ti Purim”, so fadeso ayeke ngoi ti nzerengo terê, ti tengo ye nga ti tokuango kobe na mba nga ti tokuango acadeau na awayere. Ajuif ayeda ti sara matanga so na ala mû yanga na amolenge ti ala nga na azo kue so ayeda ti lï na popo ti ala ti sara ni. A-Juif, so ayeke azo so amû terê ti ala na Nzapa awe, ane mingi Mardochée, so lo yeke use kota zo na ya ti kodro ni nga lo ngbâ ti sara kua ndali ti nzoni ti ala.—Est 9:19-22, 27-32; 10:2, 3.
it-2 l. 628 par. 4
Purim
Ndani. Ambeni zo atene so Matanga ti Purim so aJuif ayeke sara laso andu mingi senge matanga ahon tënë ti vorongo Nzapa, na ambeni ngoi ala yeke sara ye ahon ndö ni, me a yeke lani tongaso ape na temps so a zia matanga ni na sese nga a yeke sara ni lani. Mardochée na Esther ayeke lani awakua ti tâ Nzapa Jéhovah, na ala zia lani matanga ni na sese ti gonda na Lo. A peut ti tene so a yeke grâce na Jéhovah Nzapa la a sö lani aJuif na ngoi ni so, ndali ti so kpale ni alondo lani ndali ti dutingo be-ta-zo ti Mardochée, so ayeke voro lani gï Jéhovah oko. Peut-être Haman ayeke mbeni zo ti mara ti Amalec, mara so Jéhovah adeba ni awe na a doit ti futi ni. Mardochée akpe mbela ti Nzapa na lo ke ti kuku na gbe ti Haman (Est 3:2, 5; Ex 17:14-16). Nga, tënë so Mardochée atene na Esther (Est 4:14) afa so lo zia bê ti lo na mbeni ngangu so ahon ngangu kue ti sö aJuif, nga so Esther amû jeûne kozo ti gue na ndo ti gbia ti kozoni ti hunda ye na lo, so ti tene ti tisa lo na mbeni matanga, afa so lo gi mungo maboko ti Nzapa.—Est 4:16.
Sara kusala na ngangu ti mo ‘tongana ti so Nzapa asara’
12 Jéhovah aleke ti tene azo amû li ni na yâ ti congrégation ti aChrétien (aHébreu 13:17). A yeke ti akoli so, so alingbi kue, ti sara kusala na ngangu ti komande so Nzapa amû na ala ti mû maboko so kundu ni ahunda, nga ti sara si lo maï na lege ti yingo. Dutingo ti a-ancien amû lege na ala ti komande tongana amokonzi na ndö ti amba ti ala awamabe? Oko pëpe! A lingbi a-ancien ahinga akatikati ti ala na ala duti na nzoni bango ndo na ndö ti kusala ti ala na yâ ti congrégation (1 Pierre 5:2, 3). Bible atene na ala: ‘Ala bata azo ti congrégation so Nzapa asoro ala na lege ti mênë ti molenge ti lo so nzoni.’ (Kusala 20:28, FM 01). So ayeke tâ ngangu nda ti tënë ti sara ye na azo ti kundu ni na nzoni bê.
13 E lingbi ti fa ni tongaso: Mbeni kota kamarade ti mo ahunda na mo ti bata mbeni ye so lo ye tënë ni mingi. Mo hinga so lo futa kota nginza ti vo na ye ni. Fade mo yeke bata ni nzoni, na hange pëpe? Legeoko tongaso nga, Nzapa amû na a-ancien kungba ti bâ ndo na ndö ti mbeni ye ti ngere mingi: congrégation, so a haka azo ni na ataba (Jean 21:16, 17). Jéhovah abâ na nene ni mingi ataba ti lo. Ni la, lo vo ala na ngangu mênë ti Molenge ti lo ngengele oko, Jésus Christ. Mbeni kota ngere ti hon ngere so ayeke pëpe. A-ancien so ayeke na be-ti-molenge ahinga ni, si ala sara ye na ataba ti Jéhovah alingbi na ni.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Akota tënë ti mbeti ti Esther
9:10, 15, 16—Atâa so mbela ni azi lege na aJuif ti gbu ye ti azo ni, ngbanga ti nyen ala ke ti sara ni? So ala ke ti sara ni afa polele so ye so lani ala gi ayeke batango fini ti ala, me mosoro pëpe
YENGA TI 2-8 OCTOBRE
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | JOB 1-3
“Ngbâ ti fa so mo ye Jéhovah mingi”
Sara ye na mabe nga mä yanga tongana Noé, Daniel nga na Job
16 Akpale so Job awara lani. Gigi ti Job achangé lani mingi. Kozo ti tene lo wara tara, lo yeke lani “kota ahon tanga ti azo ti Est kue.” (Job 1:3). Lo yeke lani zo ti mosoro, azo ahinga lo mingi nga azo ane lo mingi (Job 29:7-16). Me atâa so kue, Job abâ terê ti lo kota ape wala lo bâ pëpe so lo bezoin Nzapa ape. Ni la Jéhovah airi lo “wakua ti mbi”. Jéhovah atene nga, atene: “Lo yeke mbeni koli so ayeke sara ye lakue mbilimbili, lo kpe mbeto ti Nzapa nga lo kpe ye ti sioni.”—Job 1:8.
17 Gï na yâ ti kete ngoi, gigi ti Job achangé ngangu. Lo tï na yâ ti kota yere nga lo bâ so mbeni ye ti sarango ni ayeke dä ape. E hinga so zo so asara aye so lani ayeke Satan, zo ti pango zo, so atene mvene atene Job ayeke voro Nzapa gï ndali ti aye so lo yeke na ni. (Diko Job 1:9, 10.) Jéhovah asara sanka ti sioni tënë so Satan abi na li ti Job so ape. Me Nzapa azia lege na Job ti fa so lo yeke be-ta-zo na lo nga ti fa so lo voro lo ndali ti so lo ye lo.
Ngbâ ti sara ye ti mo ti mbilimbili!
10 Satan ayeke gi ti sara tongaso na e oko oko kue. Tënë so Satan abi lani na ndö ti Job so abâ mo tongana nyen? A yeke mo bâ mo tene, lo tene so mo ye Jéhovah Nzapa biani ape, mo yeke zia ande lege ti sarango na lo ti bata terê ti mo nga mo yeke ngbâ ande ti sara ye ti mbilimbili ape (Job 2:4, 5; Apoc. 12:10). Ye so asara mo tongana nyen? A son bê ti mo ngangu? Ye oko, pensé na ndö ti ye so: Jéhovah ayeke na confiance na mo mingi ni la lo zia na gbele mo mbeni pendere pasa. Jéhovah azia lege na Satan ti tara mo ti bâ wala mo yeke ngbâ ti sara ye ti mbilimbili. Jéhovah ayeke na confiance so mo lingbi ti ngbâ ti sara ye ti mbilimbili nga ti mû maboko ti fa so Satan ayeke zo ti mvene. Lo tene nga so lo yeke mû maboko na mo ti sara ni (aHéb. 13:6). So Gbia ti dunia kue azia confiance ti lo na mo ayeke mbeni pasa. Mo bâ ngbanga ti nyen la ti sara ye ti mbilimbili ayeke kota ye mingi? A yeke mû lege na e ti ke amvene ti Satan, ti gbu koko ti nzoni iri ti Babâ ti e nga ti mû mbage ti komandema ti lo. Nyen la e lingbi ti sara ti ngbâ ti sara ye ti mbilimbili?
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Aye so e lingbi ti manda na lege ti andangba tënë ti Jésus
9 Jésus atene lani nyen? Ngoi kete kozo si Jésus akui, lo dekongo, lo tene: “Nzapa ti mbi, Nzapa ti mbi, mo zia mbi ngbanga ti nyen?” (Mat. 27:46). Bible afa pëpe ndani so Jésus atene tënë so. Me gbu li na ndö ti ye so tënë so afa na e. Mbeni ye so e manda ayeke so, so Jésus atene tënë so, lo sara si prophétie so ayeke na Psaume 22:1 aga tâ tënë. Nga, atënë so afa polele so Jéhovah asara pëpe mbeni “gbagba na terê ti” Molenge ti lo ti bata lo (Job 1:10). Jésus ahinga so Babâ ti lo azia lege na azo so ake lo ti tara mabe ti lo ngangu juska na kuâ. Ade a tara mbeni zo tongana ti so a tara lani Jésus so ape. Na ndö ni, atënë so afa so lo sara pëpe mbeni ye ti sioni so ndali ni lo lingbi na kuâ..
YENGA TI 9-15 OCTOBRE
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | JOB 4-5
“Ke asango so ayeke na lege ni ape”
it-1 l. 725 par. 17
Éliphaz
2. Lo yeke oko ti akamarade ti Job ota (Job 2:11). Lo yeke zo ti Théman, lo yeke mbeni molenge ti Ésaü, tongaso lo yeke mbeni hale ti Abraham nga mbeni fami ti Job. Lo na ahale ti lo asara baba ti ndara ti ala (Jér 49:7). Na yâ ti ala ota so atene ala ga ti “dë bê” ti Job, Éliphaz la ala bâ lo na nene ni mingi nga lo yeke na ngangu na ndö ti ala, ye so asara si e peut ti tene so lo la lo yeke kota zo ti ala. Fani ota so ala sara lisoro, lo la lo sara tënë kozo na atënë ti lo ayo ahon ti atanga ni.
Kpe abango ndo so ayeke na lege ni pëpe!
Tongana lo dabe ti lo na mbeni ye ti kpene so asi na lo, Éliphaz atene: “Mbeni yingo ahon na gbele mbi; kuä ti terê ti mbi alondo. Fadeso yingo ni aluti kpô, me mbi bâ lo nzoni pëpe; mbeni ye aluti na devant ti mbi; ndo adë ngii, na pekoni mbi mä mbeni go atene” (Job 4:15, 16). Yingo wa la asara ngangu na ndö ti bango ndo ti Éliphaz? Asioni tënë so lo tene na pekoni afa so yingo ni so ayeke lani mbeni nzoni ange ti Nzapa pëpe (Job 4:17, 18). A yeke mbeni sioni ange. A yeke biani tongaso ngbanga ti so na pekoni, Jéhovah asuku na Éliphaz nga na akamarade ti lo use ndali ti so ala tene amvene (Job 42:7). Biani, Éliphaz ayeke lani na gbe ti ngangu ti ayingo sioni. Atënë ti lo afa so bango ndo ti lo ayeke nde na ti Nzapa.
w10 15/2 l. 19 par. 5-6
Ke atënë ti mvene ti Satan
Satan asara kua na Éliphaz, mbeni oko ti akamarade ti Job ota so aga ti bâ lo, ti fa so mbeni beku ti tene azo asigi na gbe ti wokongo ti ala ayeke dä ape. Lo tene na Job so azo ayeke tongana ‘azo so ayeke lango na yâ ti da so a leke na popoto, so gunda ti ala ayeke na yâ ti fuku ti sese, so hio tongaso a yeke neka yâ ti ala tongana makongo ti tengo bongo. Ti londo na ndapre ti si na lakui, a neka yâ ti ala kue.’—Job 4:19, 20.
Na yâ ti mbeni versê ti Bible a haka e na “ata ti sese”, ta so a sara ni na popoto so akpengba ape (2 aCor. 4:7). E woko ndali ti so a dü e na siokpari na terê ti e na e yeke mbilimbili-kue ape (aRom. 5:12). Tongana e yeke gï e oko, a yeke ngangu ape na Satan ti sara sioni na e. Me so e yeke aChrétien, e yeke wara mungo maboko lakue. Atâa so e yeke na awokongo, e yeke aye so ngere ni ayeke kota mingi na lê ti Nzapa (És. 43:4). Na ndö ni, Jéhovah ayeke mû yingo vulu ti lo na azo so ahunda ni na lo (Luc 11:13). Yingo ti lo apeut ti mû na e “ngangu so ahon ti so zo ayeke na ni” ti mû lege na e ti hon ndö ti angangu kpale kue so Satan ayeke ga na ni na ndö ti e (2 aCor. 4:7; aPhil. 4:13). Tongana e luti ti ke Zabolo, e “kpengba na yâ ti mabe,” Nzapa ayeke sara si e luti ngangu nga e kpengba (1 Pi. 5:8-10). Tongaso, e bezoin ti sara mbeto ti Satan Zabolo ape.
mrt 32 par. 13-17
Ke asango so ayeke na lege ni ape
● Gi ti hinga ndo so sango ni alondo dä nga atënë ti yâ ti sango ni
Ye so Bible atene: “Ala gi ti bâ wala aye kue ayeke tâ tënë.”—1 aThessalonicien 5:21.
Kozo ti yeda na mbeni tënë wala ti tokua ni na mbeni zo, même mbeni tënë so azo mingi ahinga ni wala a sara tënë ni fani mingi na yâ ti asango, gi ti bâ wala a yeke tâ tënë. Ngbanga ti nyen?
Gi ti hinga wala ndo so sango ni alondo dä ayeke ndo so zo asara confiance na ni. Ndokua ti mungo asango nga na ambeni bungbi apeut ti kangbi mbeni tënë so ayeke na lege ni ape ti maï aye ti buze ti ala wala aye ti poroso. Gi ti haka ye so mo bâ na yâ ti mbeni mbeti sango na ti mbeni so ndo so alondo ayeke nde. Na ambeni ngoi, ambeni kamarade ti mo apeut ti tokua na mo na mbana ape mbeni sango so ayeke na lege ni ape na lege ti email wala aréseau sociaux. Tongaso, sara confiance na mbeni sango ape kozo ti tene mo gi ti hinga ndo so sango ni alondo dä.
Gi ti hinga wala tënë ti sango ni ayeke na lege ni nga ayeke sango so aga gbene ni ape. Gi ti hinga lango ni nga na aye so afa so sango ni ayeke vrai. Sara hange mingi tongana a sara ambeni sango so ayeke ngangu ti comprendre ni na mbeni fason so ayeke simple mingi wala a sara article ni ti pusu mo sara ye na mbeni fason.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Luti ngangu, na sö benda na yâ loro teti fini
Ti duti mbage ti kota sewa ti atâ wavorongo Nzapa na ndö lê ti sese kue alingbi ti sara si e luti ngangu biani. A yeke tâ ye ti deba nzoni mingi ti bungbi oko na sewa ti aita so ayeke na ndoye tongaso na ndö ti sese kue! (1 Pierre 2:17). Nga, e lingbi ti sara si aita ti e na yâ ti vorongo aluti ngangu.
Bâ gï kusala so Job, mbeni koli ti mbilimbili, asara ti mû maboko na azo. Même Éliphaz so atene na wataka so ni ga ti lungula vundu ti Job ayeda na yanga ti lo, lo tene: “Tënë ti mo [Job] abata zo so ayeke tï, na mo sara si likuni so awoko akpengba.” (Job 4:4). E yeke sara tongaso nga teti ambeni zo? E oko oko kue e yeke na kungba ti mû maboko na aita ti e ti koli na ti wali na lege ti yingo ti gbu ngangu na yâ ti kusala ti Nzapa. Na yâ ti sarango ye ti e na mbage ti ala, e lingbi ti sara tongana ti so versê so atene: “Ala sara si maboko so awoko awara ngangu, na ala sara si likuni so ayeke na ngangu pëpe akpengba.” (Esaïe 35:3). Ni la, ngbanga ti nyen pëpe ti zia na gbele mo ti kpengba na ti mû ngangu na mbeni ita ti mo Chrétien oko wala use na ngoi kue so mo yeke tingbi na ala? (aHébreu 10:24, 25). Tongana e gonda ala na e kiri singila na ala teti angangu so ala yeke sara lakue ti nzere na Jéhovah, fade a yeke mû maboko na ala biani ti ngbâ ti luti ngangu na beku ti sö benda na yâ ti loro teti fini.
YENGA TI 16-22 OCTOBRE
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | JOB 6-7
“Tongana mo bâ so gigi akpengba na mo mingi”
Akota tënë ti mbeti ti Job
7:1; 14:14—Tënë “kusala”, wala “angangu kua” aye ti tene nyen? Pono so Job awu ayeke ngangu mingi ni la lo bâ dutingo ti lo na fini tongana mbeni senge kusala pëpe, me mbeni ngangu kua so a gbu lo na ngangu ti sara ni. Tënë “ye ti bira nde nde” so a wara na Job 10:17, a lingbi nga ti kiri peko ni na ‘kusala nde nde so a gbu zo na ngangu ti sara ni.’ Teti ngoi so mbeni zo ayeke sara na yâ ti Shéol, so ti tene ngoi so alondo na lango ti kuâ ti si na lango so a yeke zingo lo ande na popo ti akuâ, ayeke tongana mbeni ngoi so zo mveni si ayeke soro ni pëpe, tongaso Job ahaka ngoi ni so na mbeni kusala so ayeke ngangu wala mbeni kua so a gbu zo na ngangu ti sara ni.
“Jéhovah ayeke . . . sö azo so bê ti ala awoko kue”
NA AMBENI ngoi, peut-être e yeke gbu li na ndö ti gigi ti e so ayeke gï nduru nga so “asi singo na aye ti vundu.” (Job 14:1). Tongaso, na ambeni ngoi, bê ti e ayeke woko, wala e yeke découragé. Awakua ti Jéhovah mingi ti ândö adécouragé lani. Ambeni aye même ti kui (1 aGbia 19:2-4; Job 3:1-3, 11; 7:15, 16). Me fani mingi, Jéhovah, Nzapa so ala zia bê ti ala na lo, adë bê ti ala nga akpengba ala. A sû mbaï ti ala na yâ ti Bible ti dë bê ti e nga ti fa ye na e.—aRom. 15:4..
g 1/12 l. 16-17
Tongana mo yeke na nzara ti ngbâ na fini encore ape
Même tongana mo yeke na yâ ti mbeni ye so na bango ni mbeni ye ti sarango ni ayeke dä ape, hinga so mo yeke gï mo oko ape. Nga, ye ti mawa ni ayeke so mingi ti azo ayeke wara akpale laso. Bible atene: “Création kue angbâ gï ti dema legeoko na ti bâ pasi legeoko.” (aRomain 8:22). Na bango ni hio tongaso, mo bâ peut-être so mo peut ti leke kpale ti mo ni ape, me fani mingi tongana ngoi ayeke hon, aye ayeke ga nzoni na pekoni. Na ngoi so mo yeke ku ti tene ye aga nzoni, nyen la apeut ti aidé mo?
Fa atënë ti bê ti mo na mbeni kamarade ti mo so ayeke biazo, so mo yeke na confance na lo. Bible atene: “Tâ kamarade aye mba ti lo na ngoi kue nga lo yeke mbeni ita so a dü lo ndali ti angoi ti vundu.” (aProverbe 17:17). Job, so Bible atene lo yeke zo ti mbilimbili, afa vundu ti bê ti lo na amba ti lo. Lo fa ye so ayeke na bê ti lo, lo tene: “Mbi ke fini ti mbi. Mbi yeke fa adema ti mbi na gigi. Na yâ ti kota vundu ti mbi, mbi yeke sara tënë!” (Job 10:1). Tongana mo fa atënë ti bê ti mo na ambeni zo, bê ti mo ayeke dë kete, nga a peut ti sara si mo duti na mbeni bango ndo so ayeke nde na ndö ti akpale ti mo.
Zi bê ti mo na Jéhovah na yâ ti sambela. Ambeni zo atene so sambela ayeke gï mbeni ye so ayeke aidé li ti zo. Me Bible atene ti lo tongaso ape. Psaume 65:2 atene Jéhovah ayeke Nzapa so ‘ayeke mä sambela’ nga 1 Pierre 5:7 atene: “Lo yeke bi bê ti lo na ndö ti ala.” Aversê mingi na yâ ti Bible afa ndani so ayeke kota ye ti zia bê ti e na ndö ti Nzapa. Na tapande:
“Zia bê ti mo kue na ndö ti Jéhovah; zia bê ti mo pëpe na ndö ti hingango ndo ti mo wani. Na yâ ti aye kue so mo sara, bi bê ti mo na ndö ti lo, na lo yeke sara si alege ti mo aga nzoni.”—APROVERBE 3:5, 6.
“[Jéhovah amû] na azo so akpe mbeto ti lo aye so ala sara nzara ni; lo mä toto so ala toto na lo ti mû maboko na ala, na lo zi ala.”—PSAUME 145:19.
“Confiance so e yeke na ni na lo ayeke so: Atâa ye wa la e hunda, tongana a gue oko na ye so bê ti lo aye, lo yeke mä e.”—1 JEAN 5:14.
“Jéhovah ayeke yongoro na azo ti sioni, me lo mä sambela ti azo ti mbilimbili.”—APROVERBE 15:29.
Tongana mo fa akpale ti mo na Nzapa, lo yeke aidé mo. A yeke na lege ni so Bible awa e atene “Ala zia bê ti ala na ndö ti lo na ngoi kue. Ala zi bê ti ala kue na lo.”—Psaume 62:8.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Mä amba ti mo, gi ti hinga ala nga bâ mawa ti ala
10 E lingbi ti mû tapande ti Jéhovah na lege so e gi ti comprendre amba ti e. Gi ti hinga aita ti mo nzoni mingi. Sara lisoro na ala kozo na bungbi nga na pekoni, fa tënë legeoko na ala nga tongana lege ayeke dä tisa ala ti te mbeni kobe. Tongana mo sara ni, peut-être mo yeke hinga so mbeni ita-wali so mo bâ so lo ye ti sara kamarade na azo ape ayeke kamene mingi, mbeni ita-koli so mo pensé so lo ye aye ti sese mingi ayeke zo so ayamba azo wala mbeni sewa so fani mingi aga na abungbi na retard ayeke gbu ngangu na yâ ti kangango lege (Job 6:29). Tâ tënë, a lingbi e “yôro yanga ti [e] na yâ ti atënë ti azo” ape (1 Tim. 5:13). Ye oko, a yeke nzoni ti hinga ambeni ye na ndö ti aita ti e nga na aye so asi na yâ ti fini ti ala. Ye so alingbi ti mû maboko na e ti hinga ala nzoni mingi
YENGA TI 23-29 OCTOBRE
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | JOB 8-10
“Tâ ndoye ti Nzapa abata e si amvene ti Satan asara sioni na e ape”
Eskê e peut ti zia ngia na bê ti Nzapa?
Job abâ lani pasi mingi. Aye ti ngangu nde nde asi na lo na peko ti terê; na bango ni, a yeke na lege ni ape. Lo pensé ti lo so Nzapa ayeke gi nga pëpe ti hinga wala ni Job ni ngbâ na mabe na mbage ti Lo Nzapa ni wala pëpe (Job 9:20-22). Job ayeke tâ sûr so lo sara ye ti sioni oko ape, a sara si ambeni zo apensé so Job aye ti fa so lo yeke mbilimbili ahon Nzapa.—Job 32:1, 2; 35:1, 2.
Tâ ndoye ti Jéhovah aga na mo ye ti nzoni wa?
14 Tâ ndoye ti Nzapa abata songo ti e na lo. David atene na Jéhovah na yâ ti sambela, atene: “Mo yeke ndo so mbi kpe dä ti honde terê ti mbi; mo yeke bata mbi si ye ti vundu asi na mbi pëpe. Mo yeke sara si dekongo ti ngia ti salut ti mo angoro mbi kue. . . . Zo so azia bê ti lo na ndö ti Jéhovah, Lo yeke sara si tâ ndoye ti Lo angoro zo ni kue.” (Ps. 32:7, 10). Ândö, gbagba so angoro mbeni gbata ayeke bata azo ni si awato asara sioni na ala ape. Tâ ndoye ti Jéhovah ayeke tongana mbeni gbagba so ayeke bata e si mbeni ye abuba songo ti e na lo ape. Nga, tâ ndoye ti Jéhovah apusu lo ti gboto e na mbage ti lo.—Jér. 31:3.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
“Zo wa si ahinga bibe ti Jéhovah?”
19 Nyen la e manda na ndö ti “bibe ti Jéhovah”? A lingbi e zia si Mbeti ti Nzapa aleke gbungo nda ti ye ti e na ndö ti bibe ti Jéhovah. Teti so e lingbi kue pëpe, a lingbi e fâ ngbanga lâ oko pëpe na ndö ti Jéhovah alingbi na bango ndo ti e wala aye so e bâ ti e e tene ayeke nzoni lege ti sarango ye. Job atene: “Nzapa ayeke zo tongana mbi pëpe, si mbi lingbi kiri tënë na Lo, si e lingbi gue na ngbanga legeoko.” (Job 9:32). Legeoko tongana Job, na ngoi so e to nda ti hinga bibe ti Jéhovah, a yeke pusu e ti tene: “Bâ, so ayeke gï kete yanga ti kusala ti Lo; na e mä gi kete tënë ti Lo. Me zo wa alingbi hinga nda ti ngangu ti Lo so atoto tongana bekpa?”—Job 26:14.
20 Na ngoi so e yeke diko Bible, tongana e tingbi na mbeni versê so e gbu ndani pëpe, mingi ni tongana andu bibe ti Jéhovah, a lingbi e sara nyen? Tongana e gi ndani, me e bâ so e gbu ndani pëpe, a yeke nzoni e bâ ni tongana mbeni ye so atara ziango bê ti e na Jéhovah. Hinga so, na ambeni ngoi ambeni versê amû lege na e ti fa so e zia bê ti e kue na alege so Jéhovah ayeke sara na ye. Zia si na tâ be-ti-molenge e yeda so e lingbi pëpe ti gbu nda ti aye kue so lo yeke sara (Zo-ti. 11:5). Tongaso, e yeke duti ande nduru ti yeda na tënë ti bazengele Paul so atene: “Bâ, tongana nyen mosoro ti Nzapa, ndara ti lo na hingango ye ti lo ayeke kota! Biani, zo alingbi ti gi nda ti afango ngbanga ti lo pëpe, zo alingbi nga ti hinga alege ti lo kue pëpe. Teti ‘zo wa si ahinga bibe ti Jéhovah, wala zo wa si aga zo ti mungo wango na lo?’ Wala ‘zo wa si amû li ni kozo ti mû ye na lo, tongaso si lo kiri lo futa ni na zo ni?’ Aye kue alondo na lo, ayeke na lege ti lo na ayeke ti lo. Zia a mû na lo gloire lakue lakue. Amen.”—aRom. 11:33-36.
YENGA TI 30 OCTOBRE–5 NOVEMBRE
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | JOB 11-12
“Aye ota ti sara ti wara ndara nga ti bâ nzoni dä”
Job ane mingi iri ti Jéhovah
17 Nyen la amû maboko na Job ti ngbâ be-ta-zo? A yeke polele so kozoni si aye ti vundu asi na lo, lo yeke na mbeni kpengba songo na Jéhovah. Atâa so mbeni ye afa na e pëpe so Job ahinga ye na ndö ti kite so Satan adë na Jéhovah, Job aleke na bê ti lo ti ngbâ be-ta-zo. Lo tene: “Fade mbi zia mbilimbili ti mbi pëpe juska mbi kui.” (Job 27:5). Nyen la amû maboko na Job ti lë kpengba songo na Nzapa? Kite ayeke dä pëpe so lo bâ na nene ni ye so lo mä na ndö ti lege so Nzapa asara ye na mbage ti Abraham, Isaac nga na Jacob, so ayeke akotara ti lo. Na ndö ni, bango aye so Jéhovah asara amû lege na Job ti hinga asarango ye ti Jéhovah mingi.—Diko Job 12:7-9, 13, 16.
Jéhovah ayeke lakue na terê ti mo, tongaso mo yeke gï mo oko ape
10 Sara kamarade na aChrétien so ayeke be-ta-zo. Gi ti sara kamarade na aita so mo peut ti manda ye na mbage ti ala, atâa so ngu ti ala wala ngobo ti ala ayeke nde na ti mo. Bible adabe ti e so a yeke wara ndara “na popo ti ambakoro”. (Job 12:12). Ambakoro nga alingbi ti manda aye mingi na mbage ti amaseka so ayeke be-ta-zo. David ayeke lani maseka mingi na Jonathan, me ye so akanga lege na ala ape ti ga akota kamarade (1 Sam. 18:1). David na Jonathan a-aidé lani mba ti sara na Jéhovah atâa angangu kpale so ala wara (1 Sam. 23:16-18). Irina, mbeni ita-wali so laso gï lo oko la lo yeke Témoin na yâ ti sewa ti lo, atene: “Aita ti bungbi alingbi biani ti ga tongana ababâ na amama ti e wala aita ti e. Jéhovah apeut ti sara kua na ala ti duti sewa so e bezoin ni.”
11 Ti wara afini kamarade ayeke kete ye ape, mbilimbili tongana mo yeke zo ti kamene. Ratna, mbeni ita-wali so ayeke kamene so amanda tâ tënë atâa so a kanga lege na lo, atene: “Mbi ga ti bâ so mbi bezoin lani mungo maboko ti aita ti mbi ti bungbi.” A peut ti duti ngangu ti fa tënë ti bê ti mo na mbeni zo, me tongana mo sara ni, ala peut ti ga akota kamarade. Akamarade ti mo aye ti kpengba mo nga ti aidé mo, me ala bezoin ti hinga tongana nyen la ala peut ti sara ni.
12 Mbeni pendere lege ti wara akamarade ayeke ti tene mo na amba ti mo Chrétien afa tënë. Carol, so e sara tënë ti lo fade, atene: “Mbi wara gbâ ti anzoni kamarade na lege so mbi na aita-wali e fa tënë nga e sara ambeni kua ti Jéhovah nde. Jéhovah amû maboko na mbi na yâ ti angu mingi na lege ti akamarade so.” Ti sara kamarade na aChrétien so ayeke be-ta-zo ayeke lakue nzoni ndali ti e. Jéhovah ayeke sara kua na akamarade so ti kpengba e tongana e découragé, na tapande tongana e bâ so e yeke gï e oko.—aProv. 17:17.
it-2 l. 851 par. 7
Ndara
Ndara ti Nzapa. Jéhovah Nzapa ayeke na ndara so alingbi kue, ‘gï lo oko la lo yeke na ndara’ so (aRm 16:27; Apc 7:12). Ti wara hingango ye ayeke ti hinga aye so asi, nga ndali ti so Jéhovah la acréé aye, nga so lo yeke dä “ngbene ye lakue lakue nga lakue lakue” (Ps 90:1, 2), lo hinga aye kue so a doit ti hinga na ndö ti dunia, fason so a leke na ni nga na aye so ayeke na yâ ni, nga na aye kue so apassé ândö na yâ ni juska laso. Lo la lo sigi na andia so ayeke fa lege na aye so ayeke tambela na yâ ti dunia, aye so asara si ye tongana ngu aduti dä lakue, amama-ndia so azo azia bê ti ala dä ti sara na arecherche nga ti sigi na aye, so tongana ayeke dä fade ape ala peut ti sara ye oko ape nga ala yeke wara pëpe mbeni nzoni ye so ala apeut ti sara kua na ni ti sigi na aye (Job 38:34-38; Ps 104:24; aPr 3:19; Jér 10:12, 13). A yeke na lege ni so andia ti Nzapa na ndö ti nzoni sarango ye angbâ lakue kota ye mingi na azo ti sara si ala sara ye kirikiri ape, ala gbu li nzoni nga gigi ti ala aga nzoni (De 32:4-6). Hingango ye ti lo ahon ahingango ye kue (És 40:13, 14). Même si lo zia teti mbeni ngoi, ambeni ye so ague nde na amama-ndia ti lo so ayeke na lege ni ague na li ni, na yâ ti angoi so ayeke ga lo yeke na ngangu ti sara si aye ni kue ague oko na ye so bê ti lo aye; na aye so lo tene tënë ni ‘nyen na nyen lo yeke sara ni.’—És 55:8-11; 46:9-11.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Lege ti sara lisoro na amaseka
▪ ‘Eskê mbi yeke comprendre idée so ayeke na peko ti atënë?’ Job 12:11 atene: “Mê ayeke tara tënë tongana ti so langue ayeke tara kobe ape?” Fadeso mo bezoin mingi ahon ti kozo ti “tara tënë” so molenge ti mo ti koli wala ti wali atene. Fani mingi amaseka ayeke sara tënë polele. Na tapande, molenge ti mo ti koli wala ti wali apeut ti tene: “Mo yeke bâ mbi lakue tongana mbeni kete molenge!” wala “Mo yeke mä ka mbi ape!” Ahon ti tene mo luti gi na ndö ti fason so lo sara na tënë ni so lo yoro tënë “lakue” nga na tënë ‘ka ape’ na yâ ti atënë ti lo, gi ti hinga so ayeke biani ye molenge ti mo aye ti tene vrai vrai tongaso la ape. Na tapande “Mo yeke bâ mbi lakue tongana mbeni kete molenge!” aye ti tene “Mbi pensé so mo yeke na confiance na mbi ape” nga “Mo yeke mä ka mbi ape!” aye ti tene “Mbi ye ti tene na mo ye ayeke na bê ti mbi.” Gi ti comprendre idée so ayeke na peko ti atënë.