Chapitre Oku

Mabe ti Ala Ahon Tara na Ngangu

A LINGBI mo mu bê ti mo kue na Nzapa wala na kodoro so mo yeke dä? Fade azo mingi atene: ‘Mbi yekia ala use kue. Mbi voro Nzapa na batango akpengba-ndia ti lege ti vorongo ti mbi; nga na oko ngoi ni, mbi yeda na kodoro ti mbi.’

² Tongana laso kangbi na popo ti dutingo ndulu na Nzapa na yengo kodoro ayeke ngoi na ngoi polele pepe, na yâ Babylone ti giriri a lingbi ti tene so kangbi tongaso ayeke dä pepe. Biani, ye so andu aye so ayeke senge na aye ti nzoni-kue abungbi giriri tele ngangu mingi na tongaso ngoi na ngoi lege ayeke dä pepe ti kangbi popo ni. Charles Pfeiffer, mbeni wafango ye, asû na mbeti: “Na yâ ti Babylone ti giriri, gbia ayeke kota prêtre nga na zo so akomande. Lo yeke mu asadaka na lo ba tene ti lege ti vorongo ti azo ti lo.”

³ Zia e mu tapande ti Gbia Neboukadnetsar. Tâ iri ti lo aye ti tene “Ô Nebo, Bata Héritier Ni!” Nebo ayeke nzapa ti Babylone ti ndara na ti fango yaka. Neboukadnetsar ayeke mbeni koli so aye tene ti nzapa mingi. Tongana ti so e ba awe, lo sala na lo leke pendere atemple teti anzapa nde nde ti Babylone, na lo ye mingi Mardouk, so na lë ti lo amu na lo hongo na ngangu na yâ ti abira.a A ba nga so Neboukadnetsar azia giriri bê mingi na gingo bendo ti leke na akode ti bira ti lo.—Ézéchiel 21:18-23.

⁴ Ti tâ tene ni, kodoro ti Babylone kue ayeke giriri na yâ vorongo. Gbata ni apika kate teti so lo yeke na atemple ahon 50, so na yâ ni azo avoro gbâ ti anzapa na anzapa-wali, na tapande nzapa ti li ota so abungbi Anou (nzapa ti yayu), Enlil (nzapa ti sese, ti pupu na ti kota ngu-nduzu), na Ea (nzapa so akomande na ndo angu). Mbeni nzapa ti li ota ni abungbi Sîn (nzapa-nze), Shamash (nzapa-lâ) na Ishtar (nzapa-wali ti dungo). Magie, tene ti likundu na gingo nda ti atongoro asala giriri ye mingi na yâ lege ti vorongo ti Babylone.

⁵ A yeke la ni biani tene ti kite teti aJuif so ague na ala na ngba ti duti na popo ti mbeni mara so avoro gbâ ti anzapa tongaso. A-siècle mingi kozoni, Moïse agboto mê ti azo ti Israël na ndo ti aye ti vundu so ayeke si na ala tongana ala londo ti ke Walungo Ndia ti Kota Ahon Kue. Lo tene giriri na ala: “Fade L’Eternel [“Jéhovah,” NW] asala si mo, na gbia so fade mo zia na ndo mo, fade i gue na popo ti mbeni mara so mo na akotara ti mo ahinga ala pepe; na ndo so kâ, fade mo sambela ambeni nzapa nde ti keke na ti tênë.”—Deutéronome 28:15, 36.

⁶ Fadeso, aJuif aduti biani na yâ ye ti sioni so. A yeke kete ye pepe ti duti be-ta-zo na Jéhovah, mbilimbili teti Daniel, Hanania, Mishaël na Azaria. Biani, a soro apendere Hébreu osio so ti fa na ala ye si ala lingbi ti sala kusala na yâ ti ngorogbia. (Daniel 1:3-5) Mo dabe mo so a mu na ala même a-iri ti azo ti Babylone, Beltshatsar, Shadrak, Méshak na Abed-Négo, peut-être ti pusu ala ti sala ye alingbi na fini ndo so ala yeke na yâ ni.b Teti kota ndo so akoli so ayeke na ni, tongana ala ke ti voro anzapa ti kodoro ni azo kue ayeke hinga, na ayeke ba ala tongana azo so akä kodoro.

MBENI IMAGE TI LOR LINGU TI KPALE

⁷ Peut-être ti kpengba beoko ti kodoro-togbia ti lo, Neboukadnetsar aleke mbeni yanda ti lor na yâ popo-hoto ti Doura. Yanda so ayo na nduzu coudée 60 (mètre 27) na konongo ti yâ ni ayeke coudée 6 (mètre 2,70).c Ambeni atene yanda ni ayeke gi mbeni senge yongoro ye na nduzu. A yeke giriri peut-être mbeni kota yanda ti zo, so aduti fä ti Neboukadnetsar lo mveni wala ti nzapa Nebo so aluti na ndo mbeni kota ye so ayo na nduzu mingi. Atä ye ni ayeke tongana nyen, kota yanda so ayeke la ni fä ti Kodoro-togbia ti Babylone. Na tongaso, a sala ni ti tene aba na avoro ni.—Daniel 3:1.

⁸ Na pekoni, Neboukadnetsar aleke mbeni matanga teti yanda ni. Lo bungbi akota zo ti lo kue, asatrape, apréfet, agouverneur, awawango, azo so abata mosoro, awafango ngbanga, azo ti fango ngbanga ti lapolice na azo kue ti komande ti sese nde nde. Mbeni zo ti tongo mbela atene na kongo: “A komande i, O azo, amara, na azo ti yanga nde nde, na l’heure ni so i mä toto ti trompette, flûte, harpe, sambuque, kundi, cornemuse, na mozoko nde nde kue, i tï na sese, i sambela yanda ti lor so gbia Nebucadnetsar ayä na nduzu; na zo so atï na sese pepe, lo sambela pepe, fade a bi lo na l’heure ni mveni na yâ four ti wâ so aza ngangu.”—Daniel 3:2-6.

⁹ Ambeni zo atene Neboukadnetsar aleke matanga so ti pusu aJuif ti bele mabe ti ala si ala sala ye nde na lege ti vorongo ti Jéhovah. A lingbi ti tene so a yeke tongaso pepe, teti biani, a yeke gi akota zo si atisa ala dä. Tongaso, a-oko Juif so ayeke duti ande dä ayeke ala so ayeke na kusala na yâ ti ngorogbia. Ni la, ti zuku na gbele yanda ni ayeke mbeni matanga so asala ni ti kpengba beoko ti ala so amu li ni. John Walvoord, mbeni wandara, asala tene so: “Mara ti bungbi ti akota zo tongaso ayeke la ni fango na gigi na baba kota ngangu ti kodoro-togbia ti Neboukadnetsar, nga na mbage, mbeni lege ti yekia anzapa so, na lë ti ala, ayeke na gunda ti ahongo na ngangu ti ala.”

AWAKUA TI JÉHOVAH AKE TI BELE MABE TI ALA

¹⁰ Mingi ti ala so abungbi na gbele yanda ti Neboukadnetsar aba ye ti sioni oko pepe ti voro ni atä so ala yeke sala na ambeni nzapa nde. Mbeni wagingo nda ti Bible atene: “Ala kue ayeke voro ayanda, na ti voro mbeni nzapa akanga lege na ala pepe ti mu gonda na mbeni nde.” Lo kiri lo tene: “Ye so ague legeoko na atene so atambela na popo ti awavorongo ayanda, so na lë ti ala, anzapa ayeke mingi . . . na ye ti sioni ayeke dä pepe ti yekia nzapa ti mbeni mara nde wala ti mbeni kodoro nde.”

¹¹ Ye oko, ti aJuif a yeke tongaso pepe. Nzapa ti ala, Jéhovah, amu yanga so na ala: “A lingbi mo sala mbeni yanda so a leke na kode teti mo mveni pepe, wala mbeni ye so akpa ye ti yayu na nduzu, wala a kpa ye ti sese na gbe ti yayu, wala a kpa ye ti ngu na gbe ti sese; a lingbi mo kuku tele ti mo na gbele ye tongaso pepe, na mo sala na ala pepe, teti mbi, Jéhovah Nzapa ti mo, mbi yeke Nzapa so ahunda na mo ti voro gi mbi oko.” (Exode 20:4, 5, NW) A yeke nda ni la, si na ngoi so mozoko atoto na akoli so abungbi tele akuku na gbele yanda ni, apendere Hébreu ota, Shadrak, Méshak na Abed-Négo, angbâ na nduzu.—Daniel 3:7.

¹² So aHébreu ota so ayeke awakua ti gbia ake ti voro yanda ni asala si ambeni zo ti Chaldée asala ngonzo ngangu. Fade fade ala ga ndulu na gbia na “ala klame aJuif.”d Ala ye ti mä tene ti ala pepe. Ala ye si ase aHébreu so teti ala ke yanga na ala kä kodoro ni. Tongaso, ala tene: “Ambeni Juif ayeke so mo zia ala na ndo kusala nde nde ti sese ti Babylone: Sadrac, Mésac na Abed-Nego; azo so amä mo pepe, O gbia; ala sambela anzapa ti mo pepe, na yanda ti lor so mo yä na nduzu, ala sambela nga pepe.”—Daniel 3:8-12.

¹³ A lingbi ti tene bê ti Neboukadnetsar aso biani mingi ngbanga ti aHébreu ota so ake ti mä yanga ti lo. A fa biani so lo wara lege pepe ti gbian Shadrak, Méshak na Abed-Négo ti ga azo so amu mbage kue ti Kodoro-togbia ti Babylone. Lo fa ye na ala pepe na yâ ndara ti azo ti Chaldée? Lo mu même na ala afini iri! Ye oko, tongana Neboukadnetsar abi bê ti lo so mbeni mandango mbeti ti ndara ayeke yôro na yâ bê ti ala mbeni fini kode ti vorongo nzapa wala so gbiango iri ti ala ayeke gbian ala biani, lo handa tele ti lo ngangu. Shadrak, Méshak na Abed-Négo angbâ awakua be-ta-zo ti Jéhovah.

¹⁴ Ngonzo agbu Gbia Neboukadnetsar ngangu mingi. Fade fade, lo hiri Shadrak, Méshak na Abed-Négo. Lo hunda ala: “A yeke biani? so i ke ti sambela nzapa ti mbi, O Sadrac, Mésac na Abed-Nego, na i ke ti sambela yanda ti lor so mbi yä na nduzu?” Neboukadnetsar asala biani atene so na go ti zo so aye ti mä na bê pepe na kota tene so lo londo ti mä ni. Lo lingbi ti tene na bê ti lo: ‘Tongana nyen akoli ota so li ti ala ayeke dä, ake yanga so amu ni polele, mbeni yanga so alingbi ti ga na ala ye ti sioni mingi tongaso?’—Daniel 3:13, 14.

¹⁵ Neboukadnetsar ayeke giriri ndulu ti mu na aHébreu ota so lege ti kiri ti sala ye nzoni. Lo tene: “Fadeso, tongana i leke bê ti i ti tï na sese na l’heure ni so i mä toto ti trompette, flûte, harpe, sambuque, kundi, cornemuse, na mozoko nde nde kue, na i sambela yanda so mbi sala, a yeke nzoni, me tongana i sambela pepe, fade a bi i na l’heure ni mveni na yâ four ti wâ so aza ngangu; na fade a yeke nzapa nyen so alingbi ti zi i na tïtî mbi?”—Daniel 3:15.

¹⁶ Na bango ndo, ye so suma ti yanda ni (so afa peko ti tene ni na Daniel chapitre 2) afa asala ye mingi pepe na ndo yingo nga na bê ti Neboukadnetsar. Peut-être lo glisa awe tene so lo mveni atene na Daniel: “Nzapa ti mo ayeke Nzapa ti anzapa na Seigneur ti agbia.” (Daniel 2:47) Fadeso, a yeke tongana ti so Neboukadnetsar aye ti dë kite na Jéhovah na tenengo so atä Lo mveni alingbi ti zi pepe aHébreu na yâ kpale so aku ala.

¹⁷ Shadrak, Méshak na Abed-Négo aye pepe ti kiri na ndo tene so. Fade fade ala kiri tene: “Ô Nebucadnetsar, a lingbi e gi bê ti e pepe ti kiri tene na mo na tene so. Ba, Nzapa ti e, Lo so e sala na Lo, Lo lingbi zi e na yâ four ti wâ so aza ngangu; na fade Lo zi e na tïtî mo, O gbia! Me tongana a zi e pepe, a lingbi mo hinga, O gbia, fade e sambela nzapa ti mo pepe, na e sambela yanda ti lor pepe so mo yä na nduzu.”—Daniel 3:16-18.

NA YÂ FOUR TI WÂ!

¹⁸ Na kota ngonzo na bê, Neboukadnetsar amu yanga na awakua ti lo ti sala si four ni amu wâ fani mbasambala ahon so ayeke sala ka. Na pekoni lo mu yanga na “ambeni kota zo ti ngangu” ti kanga Shadrak, Méshak na Abed-Négo na ti bi ala na yâ “four ti wâ so aza ngangu.” Akoli so amä yanga ti gbia ni: ala bi aHébreu ota so akanga ala na kamba na bongo ti ala kue na tele ti ala na yâ ti wâ, peut-être ti tene wâ ni agbi ala hio. Ye oko, a yeke azo ti Neboukadnetsar si amenga-wa ni afâ ala.—Daniel 3:19-22.

¹⁹ Ba, mbeni ye ti ndima ayeke si. Na ngoi so Shadrak, Méshak na Abed-Négo ayeke na yâ ti four ti wâ, wâ ni ate ala pepe. I bi bê kete na ndo bê ti Neboukadnetsar so adö! Akanga fade ala ngangu na abi ala na yâ ti wâ so aza mingi, me ala ngbâ lakue na fini. Ala yeke tambela même senge na popo ti amenga-wa ni. Me Neboukadnetsar aba nga mbeni ye. Lo hunda akota zo ti kua ti lo. “E bi azo ota so e kanga ala na kamba na yâ wâ pepe?” Ala kiri tene na lo: “Biani, O gbia!” Neboukadnetsar adekongo: “Ba, mbi ba azo osio so azala kamba ti ala, ala tambela na yâ wâ, sioye asala ala pepe; na osio ni akpa mbeni molenge ti anzapa.”—Daniel 3:23-25.

²⁰ Neboukadnetsar aga ndulu na yanga ti four ti wâ so aza ngangu. Lo tene: “Sadrac, Mésac na Abed-Nego, i awakua ti Nzapa Ti Nduzu Ahon Kue, i sigigi, i ga na ndo so!” A-Hébreu ota asigigi na popo ti wâ ni. Biani bê ti azo kue so aba na lë ti ala ye ti kpene so, mbilimbili asatrape, apréfet, agouverneur na akota zo ti kua, apika mingi. A yeke tongana ti so apendere koli ota so azia gere lâ oko pepe na yâ ti four so! Fion ti wâ ayeke na tele ti ala pepe, na mbeni kuali ti ala oko agbi pepe.—Daniel 3:26, 27.

²¹ Fadeso Gbia Neboukadnetsar alingbi gi ti yeda so Jéhovah ayeke Nzapa Ti Nduzu Ahon Kue. Lo tene: “Sala tene nzoni na Nzapa ti Sadrac, Mésac, na Abed-Nego, Lo so ato ange ti Lo, Lo zi awakua ti Lo so bê ti ala ayeke na Lo, ala ke tene ti gbia, ala mu tele ti ala, si ala lingbi sambela na sala na mbeni nzapa pepe, gi Nzapa ti ala mveni.” Na pekoni lo mu gbotongo mê so polele: “Mbi lu ndia ti kpengba-tene, si azo kue, amara kue, na azo ti yanga nde nde kue, so asala mbeni tene ti kirikiri ti ke Nzapa ti Sadrac, Mésac, na Abed-Nego, fade a fâ ala ndulu ndulu na a sala si da ti ala aga koga ti puru; teti mbeni nzapa ayeke pepe so alingbi zi zo tongaso.” Na pekoni, aHébreu ota so akiri awara yengo dä ti gbia na a zia ala ‘na kota ndo ahon ti kozoni na sese ti Babylone.’—Daniel 3:28-30.

TARA TETI MABE LASO

²² Laso, awavorongo Jéhovah ayeke na yâ mara ti ye so asi na Shadrak, Méshak na Abed-Négo. A yeke tâ tene so ague biani pepe na awakua ti Nzapa na mbeni kodoro nde. Ye oko, Jésus atene adisciple ti lo ayeke duti ande “ti sese so pepe.” (Jean 17:14) Ala yeke “awande” na lege so ala mu pepe peko ti angobo ti salango ye, abibe na asalango ye so ague nde na Mbeti ti Nzapa ti azo so angoro ala. Tongana ti so bazengele Paul asû na mbeti, a lingbi aChrétien ‘atambela na lege ti sese so pepe.’—aRomain 12:2.

²³ A-Hébreu ota so ake ti sala ye alingbi na aye ti Babylone. Même mbeni kota mandango ye na yâ ndara ti azo ti Chaldée ahanda ala la ni pepe. Dutingo ti ala na lege ti vorongo ayeke biaku, na yengo dä ti ala kue ague gi na Jéhovah. A lingbi aChrétien ti laso aduti nga na mara ti kpengbango bê tongaso. A lingbi kamela asala ala pepe teti ala yeke nde na azo ti sese. Biani, “sese ni ayeke hon, na nzala ni nga.” (1 Jean 2:17, NW) A yeke duti ande ye ti buba, nga so futa ni ayeke dä pepe, ti sala ye alingbi na aye ti fadeso so ayeke kui kuingo.

²⁴ A lingbi aChrétien asala hange na alege kue ti vorongo ayanda, même ala so ayeke ngangu ti hinga ni.e (1 Jean 5:21) Shadrak, Méshak na Abed-Négo amä giriri yanga na lege so na yekiango ndo ala luti na gbele yanda ti lor, me ala hinga so ti kuku na gbele lo ayeke duti ye mingi ahon gi yekiango ndo. Ye so alingbi fade ti duti mbeni vorongo ndo so ayeke ga na ngonzo ti Jéhovah na ndo ti ala. (Deutéronome 5:8-10) John Walvoord asû na mbeti: “A yeke tongana balango bendere ti kodoro, atä so, na bango kamba so ayeke na popo ti mungo bê kue na lege ti vorongo na mungo bê kue na kodoro, salango ye so andu nga tene ti vorongo.” Laso, atâ Chrétien aduti na mara ti kpengba salango ye tongaso na mbage ti vorongo yanda.

²⁵ Mbaï ti Bible na ndo Shadrak, Méshak na Abed-Négo amu mbeni pendere tapande na ala kue so aleke na bê ti ala ti mu vorongo kue gi na Jéhovah. Bazengele Paul abi bê ti lo biani na aHébreu ota so tongana lo sala tene ti ala so, na popo ti azo mingi so afa na gigi mabe, ‘amingo ngangu ti wâ.’ (aHébreu 11:33, 34) Jéhovah ayeke futa ande azo kue so amanda mara ti mabe tongaso. Lo zi giriri aHébreu ota so na yâ four ti wâ, me e lingbi ti hinga biani so fade lo yeke yä na popo ti awakinda abe-ta-zo kue so aglisa fini ti ala ngbanga ti so ala duti be-biani na fade lo mu na ala fini ti lakue lakue. Atä ye nyen so asi, Jéhovah ‘abata âme ti abe-ta-zo ti lo; Lo zi ala na tïtî azo ti sioni.’—Psaume 97:10.

[Akete Tene ti Gbe Ni]

MO MANDA NYEN?

• Ngbanga ti nyen Shadrak, Méshak na Abed-Négo ake ti kuku na gbele yanda so Neboukadnetsar aleke ni?

• Tongana nyen Neboukadnetsar asala ye na gbele ye so aHébreu ota asala?

• Tongana nyen Jéhovah afuta aHébreu ota teti mabe ti ala?

• Mo manda nyen na bingo bê ti mo na ndo tâ mbaï ti Shadrak, Méshak na Abed-Négo?

[Ahundango Tene ti Manda na Ye]

1. Azo mingi atene nyen na ndo mungo mbage ti ala na Nzapa nga na kodoro ti ala?

2. Na lege wa gbia ti Babylone ayeke mbeni kota zo na lege ti vorongo nga na ti poroso?

3. Ye nyen afa so Neboukadnetsar ayeke mbeni zo so aye tene ti Nzapa mingi?

4. Sala tene na ndo dutingo ti Babylone na lege ti vorongo.

5. Tene ti kite wa dutingo ti Babylone na lege ti vorongo aga na ni na aJuif so ague na ala na ngba?

6. Ngbanga ti nyen dutingo na Babylone aga mbeni tara mbilimbili teti Daniel, Hanania, Mishaël na Azaria?

7. (a) Sala tene na ndo yanda so Neboukadnetsar aleke ni. (b) Nda ti yanda so ayeke la ni nyen?

8. (a) A hiri azo wa na matanga ti yanda ni, na a lingbi azo kue so ague dä asala nyen? (b) Ye nyen ayeke sala na ala so ake ti kuku na gbele yanda ni?

9. Biani, tongana zo akuku na gbele yanda so Neboukadnetsar aleke ni, a ye ti tene nyen?

10. Ngbanga ti nyen a yeke ngangu oko pepe na azo so ayeke Juif pepe ti mä yanga ti Neboukadnetsar?

11. Ngbanga ti nyen Shadrak, Méshak na Abed-Négo ake ti kuku na gbele yanda ni?

12. Ambeni zo ti Chaldée aklame aHébreu ota na tene wa, na ngbanga ti nyen?

13, 14. Tongana nyen Neboukadnetsar asala ye na gbele dutingo ti Shadrak, Méshak na Abed-Négo?

15, 16. Neboukadnetsar amu lege wa na aHébreu ota so?

17. Shadrak, Méshak na Abed-Négo atene nyen na ndo ye so gbia ahunda na ala?

18, 19. Ye nyen asi tongana abi aHébreu ota na yâ four ti wâ?

20, 21. (a) Ye nyen Neboukadnetsar aba tongana Shadrak, Méshak na Abed-Négo asigigi na yâ ti four ni? (b) A lingbi la ni Neboukadnetsar ayeda na tene wa?

22. Na lege wa awakua ti Jéhovah ayeke laso na yâ mara ti ye so asi na Shadrak, Méshak na Abed-Négo?

23. Na lege ti nyen si aHébreu ota aluti ngangu, na tongana nyen aChrétien alingbi ti mu peko ti tapande ti ala laso?

24. Na lege wa salango ye ti atâ Chrétien akpa ti aHébreu ota so?

25. Ye nyen mo manda na lege ti tâ mbaï ti Shadrak, Méshak na Abed-Négo?

[Foto so amu lembeti 68 kue]

[Afoto na lembeti 70]

1. Temple so ayeke tongana tour (ziggourat) na Babylone

2. Temple ti Mardouk

3. Palata ti bronze so aduti fä ti anzapa Mardouk (na gati) na Nebo (na koti) na lutingo na ndo akota ngbo

4. Tënê ti Neboukadnetsar, so ahinga lo mingi teti aye so lo leke

[Foto so amu lembeti 76 kue]

[Foto so amu lembeti 78 kue]