Chapitre Bale Oko

Zo Wa Alingbi ti Luti na Gbele Mokonzi ti Amokonzi?

NGU bale oku na mbasambala ahon awe na peko ti futingo ti temple ti Jéhovah na Jérusalem. Belshatsar na babâ ti lo, Nabonide, akomande legeoko na ndo Kodoro-togbia ti Babylone, ota ngangu ti sese kue ti prophétie ti Bible.a Daniel, prophète ti Nzapa, aduti tongana ngba na Babylone. Na ngoi ti “ngu ota ni so gbia Belsatsar ayeke gbia,” Jéhovah ato mbeni ye tongana suma na Daniel so afa na gigi ambeni nzene nzene tene na ndo ti kiringo ti tâ lege ti vorongo.—Daniel 8:1.

² Ye so Daniel aba tongana suma ayeke mbeni prophétie na a pika bê ti lo mingi, na a gbu bê ti e ngangu, e so e duti na fini na “lâ ti nda ni.” Ange Gabriel atene na Daniel: “Ba, mbi sala si mo hinga ye so ayeke ga na lâ ti nda ni ti ngonzo ni; teti ye so ayeke ye ti lâ ti nda ni so A diko la ni awe.” (Daniel 8:16, 17, 19, 27) Tongaso, zia e ba mbilimbili ye so Daniel aba nga ye so a ye ti tene teti e laso.

KOLI-NGASANGBAGA SO AYEKE NA NZA USE

³ Daniel asû na mbeti: “Mbi ba na yâ ye so a ba tongana suma; a yeke tongaso, tongana mbi ba, mbi yeke na yâ da ti gbia so ayeke na Suse na sese ti Elam; mbi ba na yâ ye so a ba tongana suma, na mbi yeke na tele ti Ngu ti Ulaï.” (Daniel 8:2) A fa mbilimbili pepe wala Daniel ayeke biani na Shoushân (Suse), kota gbata ti Élam, so aduti kilomètre 350 na mbage ti tö ti Babylone, wala lo yeke dä gi na lege ti ye so aba tongana suma.

⁴ Daniel angbâ ti tene: “Na mbi yä lë ti mbi, na mbi ba koli-ngasangbaga so ayeke na nza use na lo luti na tele ti ngu so.” (Daniel 8:3a) Ye so koli-ngasangbaga aduti fä ti lo angbâ pepe mbeni tene ti lingo teti Daniel. Ange Gabriel atene na pekoni: “Koli-ngasangbaga so mo ba, so ayeke na nza use, nza use so ayeke agbia ti Médie na ti Perse.” (Daniel 8:20) Azo ti Médie alondo na mbeni ndo so ayeke kpangbala na popo ti ahoto so amaï na mbage ti tö ti Assyrie, na azo ti Perse, kozoni, ayeke gue giriri fani mingi na ando nde nde na sese so ayeke na mbage ti banga ti Ngu-ingo ti Perse. Ye oko, tongana Kodoro-togbia ti Médo-Perse amaï, azo ti kodoro ni asala nzala mingi ti aye ti mosoro.

⁵ Daniel atene: “Nza use so ayo, me nza oko ayo ahon mbeni nza, na nza so ayo ahon asigigi na nda ni.” (Daniel 8:3b) Nza so ayo ahon so asigigi na pekoni aduti fä ti azo ti Perse, na mbeni nza aduti fä ti azo ti Médie. Kozoni, a yeke azo ti Médie so amu li ni. Me na ngu 550 K.N.E., Cyrus, Gbia ti Perse, ahon na mbeni ngangu so akpengba pepe Astyage, Gbia ti Médie. Cyrus abungbi oko angobo ti salango ye na andia ti amara use so, lo bungbi aroyaume ti ala, na lo kono yâ ti asese so ala mu. A to nda ni na ngoi ni so, kodoro-togbia ni andu akodoro use.

KOLI-NGASANGBAGA APIKA KATE

⁶ Daniel akiri afa koli-ngasangbaga tongaso: “Mbi ba koli-ngasangbaga apika na nza ti lo na mbage ti do, na mbage ti banga, na mbage ti mbongo; nyama oko alingbi luti na gbele lo pepe, na mbeni oko so alingbi zi ye na tïtî lo ayeke pepe; me lo sala tongana bê ti lo aye, na lo sala si lo mveni aga kota.”—Daniel 8:4.

⁷ Na yâ kozo ye so amu na Daniel tongana suma, mbeni nyama ti ngonda so asigigi na kota ngu-ingo na so ayeke tongana bamara so ayeke na kpangbi ti ngualo aduti fä ti Babylone. (Daniel 7:4, 17) Nyama so ayeke fä alingbi ti luti pepe na gbele “koli-ngasangbaga” ti fini ye so aba tongana suma. Babylone atï na gbele Cyrus ti Kota na ngu 539 K.N.E. Teti ngu ndulu na 50 na pekoni, ‘nyama ti ngonda oko,’ so ti tene mbeni yanga-ti-komande ti poroso oko, alingbi pepe ti luti ti ke Kodoro-togbia ti Médo-Perse, osio ngangu ti komande sese kue ti prophétie ti Bible.

⁸ Ngangu ti Komande Sese Kue ti Médo-Perse, so alondo “na mbage ti tö” (so lâ alondo dä), asala tongana bê ti lo aye; lo “pika na nza ti lo na mbage ti do, na mbage ti banga, na mbage ti mbongo.” (Ésaïe 46:11) Gbia Cambyse II, so amu place ti Cyrus ti Kota, ahon Égypte na ngangu. Zo so aga na peko ti lo ayeke Gbia ti Perse, Darius I, so na guengo na mbage ti do, ahon na yâ kete maboko ti ngu-ingo ti Bosphore na ngu 513 K.N.E. na lo lï na kodoro ti Thrace, mbeni sese ti Poto, so kota gbata ni ayeke Byzance (laso Istanbul). Na ngu 508 K.N.E., lo zia Thrace na gbe ti komandema ti lo, na pekoni lo mu Macédoine na ngu 496 K.N.E. Tongaso, ti si na ngoi ti Darius, “koli-ngasangbaga” ti Médo-Perse agbu akodoro na yâ akota mbage ota: na banga, lo lï na yâ Babylonie na Assyrie, na do, na yâ Asie Mineure, na mbongo, na yâ Égypte.

⁹ Bible ayeda na kota ni ti Kodoro-togbia ti Médo-Perse; a hiri Xerxès I, zo so aga na peko ti Darius, “Assuérus so akomande sese ngbangbo oko na bale use na ndo ni mbasambala, a to nda ni na Inde juska Éthiopie.” (Esther 1:1) Ye oko, kpengba kodoro-togbia so ayeke ga ande ti zia ndo ti lo na mbeni, nga na yâ tene so, ye so Daniel aba tongana suma asigigi na anzene nzene tene so agbu bê, so alingbi ti kpengba mabe ti e na yâ tene ti prophétie ti Nzapa.

KOLI-NGASA APIKA KOLI-NGASANGBAGA

¹⁰ I tara ti ba kete tongana nyen bê ti Daniel adö na gbele ye so lo yeke ba fadeso. Tondo ni atene: “Tongana mbi de ti bi bê ti mbi, ba, koli-ngasa alondo na mbage ti do, a ga na ndo lë ti sese kue, lo dö sese pepe. Ngasa so ayeke na kota nza na popo ti lë ti lo. Lo si na koli-ngasangbaga so ayeke na nza use, so mbi ba a luti na tele ti ngu; na yâ ngonzo ti lo ti wâ na ngangu ti lo, lo kpe na ndo lo. Mbi ba lo ga ndulu na koli-ngasangbaga ni, na bê ti lo asui na tele ti lo, lo pika koli-ngasangbaga, lo fâ nza use ti lo; na ngangu ayeke na koli-ngasangbaga pepe ti luti na gbele lo; me koli-ngasa abi lo na sese, lo doro lo; na mbeni oko so alingbi ti zi koli-ngasangbaga na tïtî lo ayeke pepe.” (Daniel 8:5-7) Ye so kue aye ti tene nyen?

¹¹ Nda ti ye so aba tongana suma ahonde pepe teti Daniel wala teti e. Ange Gabriel afa nda ni na Daniel: “Koli-ngasa ti kuä mingi ayeke gbia ti Grèce; na kota nza so ayeke na popo ti lë ti lo ayeke kozo gbia.” (Daniel 8:21) Na ngu 336 K.N.E., a zia kpoto ti gbia na ndo ndangba gbia ti Kodoro-togbia ti Perse, Darius III (Codoman). Gi na ngu oko ni so, Alexandre aga gbia na Macédoine. Mbaï afa so Alexandre ti Kota ayeke kozo ‘gbia ti Grèce’ so asala tene ti lo kozoni. Na tongo nda “na mbage ti do,” so ti tene na mbage so lâ alinda, na ngu 334 K.N.E., Alexandre ague na li ni na loro. Tongana ti so lo yeke “dö sese pepe,” lo kamata asese na lo pika “koli-ngasangbaga” ni. Grèce akaï komandema ti Médo-Perse so aninga ndulu na ngu ngbangbo use, na tongaso lo ga oku ngangu ti komande sese kue na yâ ti Bible. So tâ pendere gango tâ tene ti prophétie ti Nzapa!

¹² Ye oko, Alexandre ayeke ngbâ na mbata ti gbia aninga pepe. Ye so aba tongana suma afa na pekoni: “Na koli-ngasa so asala si lo mveni aga kota mingi, na tongana lo yeke ngangu, a fâ kota nza so; na place ni kota nza osio asigigi na mbage ti pupu osio ti yayu.” (Daniel 8:8) Gabriel afa nda ti prophétie ni tongaso: “Tene ti nza so a fâ awe, so nza osio alondo na place ni, fade royaume osio alondo na yâ mara so, me ngangu ti ala alingbi na ngangu ti lo pepe.” (Daniel 8:22) A lingbi na tene ti prophétie so, na lâ ni so lo yeke tâ na ngoi ti kota ti kusala ti lo ti hongo na ngangu, ‘a fâ’ Alexandre, so ti tene lo kui, tongana lo yeke gi na ngu 32. Na nda ni akangbi kota kodoro-togbia ti lo na popo ti awatongoro osio ti lo.

MBENI KETE NZA TI NDIMA

¹³ Mbage ti peko ti ye so aba tongana suma ayeke sala ye na ndo angu ahon 2 200: gango tâ tene ti lo aga juska ngoi ti e. Daniel asû na mbeti: “Na yâ oko ti nza osio ni, kete nza asigigi so aga kota mingi mingi na mbage ti mbongo, na mbage ti tö, na mbage ti sese ti pendere. Nza so amaï aga kota mingi, a si juska na ye kue ti yayu; na lo bi ambeni ti ala so na ambeni tongoro na sese, lo doro ala. Na juska na Mokonzi ti aturugu ti yayu lo pika kate ti lo, na a lungula na tîtï lo sadaka so ayeke mu lakue, na a bi na sese ndo ti nzoni-kue ti lo. Ngbanga ti kengo-ndia, a zia azo mingi mingi na a zia offrande so azo-na-wa lâ na lâ, lakue na tïtî lo; na lo bi tâ tene na sese; lo sala ye, na ye ti lo awu.”—Daniel 8:9-12, NW.

¹⁴ Tongana e ye ti hinga nda ti atene so alondo ti fa pekoni, a lingbi e dengi mê na ange ti Nzapa. Na peko ti so lo sala tene ti kongo na ndo mbata ti komandema ti aroyaume osio so asigigi na yâ kodoro-togbia ti Alexandre, ange Gabriel atene: “Na lâ ti nda ni ti royaume ti ala, tongana azo ti ke ndia awu alingbi awe, fade mbeni gbia alondo, so lë ti lo ahili mingi na lo hinga tene so a honde. Fade ngangu ti lo ayeke kota mingi, me lo wara so na lege ti ngangu ti lo mveni pepe, na fade lo futi ye mingi na lege so asala si bê adö, fade ye so lo sala awu; lo futi azo ti ngangu na azo ti be-vulu. Na lege ti mayele ti lo, lo sala si handa awu na tïtî lo; lo sala si lo mveni aga kota na bê ti lo, na lo futi azo mingi na tene ti siriri; fade lo londo ti ke Mokonzi ti amokonzi nga; fade a fâ lo me na lege ti maboko ti zo pepe.”—Daniel 8:23-25.

¹⁵ Ange atene na Daniel: “Mo kanga ye so mo ba tongana suma teti a yeke ye ti lâ ni so ade yongoro.” (Daniel 8:26) Mbage so ti ye so aba tongana suma alingbi ti ga tâ tene pepe kozoni si “lâ ni so ade yongoro” ahon, na a lingbi Daniel ‘akanga ye so lo ba tongana suma.’ A lingbi ti tene nda ti ye so lo ba tongana suma aduti tene ti lingo teti Daniel. Me laso, “lâ ni so ade yongoro” ahon biani awe. Tongaso e sigigi na hundango tene so: ‘Ye nyen mbaï ti azo afa na e na ndo gango tâ tene ti suma ti prophétie so? ’

KETE NZA AWARA NGANGU SO AYEKE KOTA MINGI

¹⁶ Na lege ti mbaï, kete nza asigigi na yâ oko ti anza osio so ayeke fä: lo so ayeke mingi na mbage ti do. A yeke royaume so aduti alingbi na ngobo ti aGrec ti Watongoro Cassandre, so alegbia na ndo Macédoine nga na Grèce. Na pekoni, royaume ti Watongoro Lysimaque, gbia ti Thrace na ti Asie Mineure, amene royaume so. Na siècle 2 K.N.E., Rome amu na ngangu ambage ti sese ti aGrec so ayeke na do. Ti si na ngu 30 K.N.E., Rome akamata aroyaume kue ti aGrec, ye so apusu lo na molongo ti omene ngangu ti komande sese kue ti prophétie ti Bible. Me Kodoro-togbia ti Rome ayeke pepe kete nza ti ye so Daniel aba tongana suma, teti kodoro-togbia so angbâ pepe juska na “lâ ti nda ni.”—Daniel 8:19.

¹⁷ Mbaï afa so gbia so asala ye na ngangu, ‘gbia so lë ti lo ahili’ ayeke zo wa? Grande-Bretagne asigigi biani na yâ Kodoro-togbia ti Rome, na mbage ti banga-do. Ti si na tongo nda ni ti siècle oku ni N.E., a diko akete kodoro ti aRomain na yâ sese so ayeke laso Grande-Bretagne. Tongana ngoi ayeke hon, Kodoro-togbia ti Rome akiri na peko, me ngangu ti dutingo ti aGrec na aRomain angbâ ti sala kusala na Grande-Bretagne nga na yâ ambeni mbage ti Poto so Rome alë giriri gbia dä. Octavio Paz, wasungo poème nga na wasungo mbeti ti Mexique so awara palata ti Nobel atene: “Tongana Kodoro-togbia ti Rome atï, Église amu place ti lo.” Lo kiri lo tene: “A-père ti Église, legeoko na awandara so aga na peko, azia senda-ndara ti aGrec na ndo tene ti mabe ti aChrétien.” Ti Bertrand Russell, wasenda-ndara na wasenda-mati ti siècle 20 ni, lo sala tene so: “Ngobo ti dutingo ti azo ti Poto, so alingu ni alondo na Grèce, aluti na ndo tene ti senda-ndara na ti senda-gi so ato nda ni na Milet [mbeni gbata ti Grèce na Asie Mineure] a sala ngu saki use na ndo ni ngbangbo oku awe.” Tongaso, a lingbi ti yeda so Kodoro-togbia ti Grande-Bretagne ayeke na agunda ti salango ye ti lo na yâ ti royaume ti Macédoine na ti Grèce.

¹⁸ Ti si na ngu 1763, Kodoro-togbia ti Grande-Bretagne ahon na yâ bira angangu wato ti lo, Espagne na France. A to nda ni na ngoi so, lo fa so lo yeke mokonzi ti akota ngu-ingo nga na mbasambala ngangu ti komande sese kue ti prophétie ti Bible. Même na peko ti so akodoro 13 ti Amérika so ayeke giriri na gbe ti lo akangbi na Grande-Bretagne na ngu 1776 ti ga Kodoro ti Amérika, Kodoro-togbia ti Grande-Bretagne akono juska ti mu quart oko ti lë ti sese kue nga na quart oko ti azo kue na ndo sese. Mbasambala ngangu ti komande sese kue akiri awara ngangu mingi ahon tongana Kodoro ti Amérika asala kusala maboko na maboko na Grande-Bretagne ti ga use ngangu ti komande sese kue ti Anglo-Américain. Na lege ti tene ti konomi nga na ti turugu, ngangu so aga biani mbeni ‘gbia so lë ti lo ahili mingi.’ Tongaso, kete nza so agbian aga mbeni ngangu ti komande so ahili mingi na “lâ ti nda ni” ayeke Ngangu ti Komande Sese Kue ti Anglo-Américain.

¹⁹ Daniel aba la ni so kete nza “aga kota mingi mingi” na mbage ti “sese ti pendere.” (Daniel 8:9) Sese ti Zendo, so Jéhovah amu na mara so lo soro ni, ayeke la ni pendere mingi tongaso a hiri ni “sese so ayeke pendere ahon sese kue,” so ti tene ti sese mobimba. (Ézéchiel 20:6, 15) Tâ tene, Grande-Bretagne agbu Jérusalem na lango 9 ti décembre 1917, nga na ngu 1920, Bungbi ti aMara azia Palestine na gbe ti ngangu ti Grande-Bretagne, ye so aduti biani juska na lango 14 ti mai 1948. Me, ye so aba tongana suma ayeke mbeni prophétie; afä mingi ayeke na yâ ni. Na “sese ti pendere” so asala tene ni na yâ ye so aba tongana suma aduti fä, pepe ti Jérusalem, me ti dutingo na ndo sese ti azo so Nzapa aba ala tongana nzoni-kue na ngoi ti mbasambala ngangu ti komande sese kue. Zia e ba tongana nyen Ngangu ti Komande Sese Kue ti Anglo-Américain atara ti zia mbito na bê ti azo ti nzoni-kue.

A BI NA SESE ‘NDO TI NZONI-KUE TI LO’

²⁰ Kete nza “amaï aga kota mingi, a si juska na ye kue ti yayu; na lo bi ambeni ti ala so na ambeni tongoro na sese.” Na lege ti fango nda ti tene ti ange, “ye kue ti yayu” na “atongoro” so kete nza agi lege ti bi ala na sese ayeke “azo ti be-vulu.” (Daniel 8:10, 24) “Azo ti be-vulu” so ayeke aChrétien so asa yingo na ndo ti ala. Teti so ala lï na yâ mbeni songo na Nzapa na lege ti fini mbele, so awara ngangu ndali ti mene ti Jésus Christ so asa na sese, a sala si ala ga nzoni-kue, a sukula ala, na a zia ala nde gi teti kusala ti Nzapa. (aHébreu 10:10; 13:20) So lo fa ala tongana afon héritier legeoko na Molenge ti lo na yâ ye ti héritier ti yayu, Jéhovah adiko ala tongana azo ti nzoni-kue. (aÉphésien 1:3, 11, 18-20) Tongaso, na yâ ye so Daniel aba tongana suma, “ye kue ti yayu” asala tene ti tanga ti azo 144 000 “ti be-vulu” so ayeke na ndo sese na so ayeke komande ande na yayu na tele ti Molenge ti Ngasangbaga ni.—Apocalypse 14:1-5.

²¹ Laso, tanga ti ala 144 000 ayeke ala so na ndo ti sese aduti na iri ti “Jérusalem ti yayu,” Royaume ti Nzapa so ahaka ni na mbeni gbata, na temple ti lo. (aHébreu 12:22, 28; 13:14) Na lege so ala duti na mbeni “ndo ti nzoni-kue” so mbasambala ngangu ti komande sese kue atara ti doro ni na gbe gere nga ti futi ni. (Daniel 8:13) Na hiringo nga ndo ti nzoni-kue so “ndo ti nzoni-kue ti [Jéhovah]”, Daniel atene: “A lungula na tîtï lo [Jéhovah] sadaka so ayeke mu lakue, na a bi na sese ndo ti nzoni-kue ti lo. Ngbanga ti kengo-ndia, a zia azo mingi mingi na a zia offrande so azo-na-wa lâ na lâ, lakue na tïtî lo; na lo bi tâ tene na sese; lo sala ye, na ye ti lo awu.” (Daniel 8:11, 12, NW) Atene so aga tâ tene tongana nyen?

²² Ye nyen asi na aTémoin ti Jéhovah na ngoi ti Use Bira so Amu Sese Kue? A sala ye ti ngangu mingi na ala. Ye ti ngangu so ato nda ni na akodoro ti aNazi na aFasciste. Me fade fade ‘abi tâ tene na sese’ a londo na mbeni mbage ti sese ti ‘kete nza so ngangu ti lo aga kota mingi’ asi na mbeni mbage. A kanga lege na “azo mingi mingi” ti awafango tene ti Royaume nga na kusala ti ala ti fango “nzo tene” ndulu na yâ akodoro kue ti Commonwealth ti Grande-Bretagne. (Marc 13:10) Tongana amara so ayeke giriri na yâ ni ahiri azo ti ala na kusala ti turugu, ala ke ti zia yamba aTémoin ti Jéhovah tongana awakua ti Nzapa: ala yekia oko pepe hiringo ala na lege ti théocratie tongana awakua ti Nzapa. Na Kodoro ti États-Unis, awakua be-ta-zo ti Jéhovah awara asalango ngangu ti azo mingi so asi singo nga na ambeni ye ti kamela. Biani, mbasambala ngangu ti komande sese kue agi lege ti lungula sadaka ti sepela, “lengo ti yanga,” so awakua ti Jéhovah amu lakue na lo tongana ‘sadaka so ayeke mu lakue’ na lege ti vorongo ti ala. (aHébreu 13:15) Tongaso ngangu ti komande sese kue so asala mbeni “kengo-ndia” na lingo na ngangu na yâ ndo so ayeke gi ti Nzapa Ti Nduzu Ahon Kue, “Ndo ti Nzoni-kue ti Lo.”

²³ Na salango ngangu na “azo ti be-vulu” na ngoi ti Use Bira so Amu Sese Kue, kete nza asala si lo mveni aga kota “même juska na Mokonzi ti aturugu ti yayu.” Wala, ti kiri ti mu tene ti ange Gabriel, lo londo “ti ke Mokonzi ti amokonzi.” (Daniel 8:11, 25) Kota iri ti “Mokonzi ti amokonzi” alingbi gi na Jéhovah Nzapa oko. Tene na Hébreu sar, so afa pekoni na “mokonzi,” alondo na mbeni tene so nda ni ayeke “lengo gbia.” A sala tene ti molenge-koli ti mbeni gbia wala mbeni zo so ayeke na molongo ti agbia, tene ni alingbi na mbeni zo so amu li ni, wala mbeni mokonzi. Buku ti Daniel asala tene nga ti ambeni molenge ti gbia so ayeke a-ange, na tapande Mikaël. Nzapa ayeke Kota Mokonzi ti amokonzi so kue. (Daniel 10:13, 21; ba nga Psaume 83:19 [83:18, NW].) Zo alingbi ti bi bê ti lo so mbeni zo alondo ti ke Jéhovah, Mokonzi ti amokonzi?

A KIRI NA “NDO TI NZONI-KUE” NA YÂ TÂ DUTINGO TI LO

²⁴ Zo oko alingbi pepe ti londo ti ke Mokonzi ti amokonzi, même pepe mbeni gbia “so lë ti lo ahili mingi” tongana Ngangu ti Komande Sese Kue ti Anglo-Américain! Aye so gbia so atara ti sala ti buba ndo ti nzoni-kue ti Nzapa atï na ngu. Ange so aga na tokua atene na peko ti mbeni ngoi ti “lakui na ndapelele saki use na ndo ni ngbangbo ota, biani fade akiri na ndo ti nzoni-kue na tâ dutingo ti lo,” wala “fade a hon na ngangu.”—Daniel 8:13, 14; Bible de Chouraqui.

²⁵ Alango 2 300 so aduti mbeni ngoi ti prophétie. Tongaso a lingbi a mu tongana lingu ti dikongo ye ngu oko ti prophétie ti lango 360. (Apocalypse 11:2, 3; 12:6, 14) Tongaso lango 2 300 alingbi na ngu 6, nze 4 na lango 20. Lawa ngoi so aduti? Na yâ angu 1930, na yâ akodoro nde nde, a sala ngangu na azo ti Nzapa. Na ngoi ti Use Bira so Amu Sese Kue, asala ye ti ngangu mingi na aTémoin ti Jéhovah na yâ ti akodoro so aduti na gbe ti angangu use ti komande sese kue ti Anglo-Américain. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so ala ngbâ lakue ti “mä yanga ti Nzapa tongana mokonzi ahon ti mä azo.” (Kusala 5:29) Tongaso, a lingbi ti tene mbeni kamba ayeke na popo ti alango 2 300 na bira so.b Me a lingbi ti tene nyen na ndo tongo nda nga na kongo nda ti ngoi ti prophétie so?

²⁶ Ti tene aleke “ndo ti nzoni-kue” na lege ni, wala ti kiri ti leke ni alingbi na ye so ahunda, a lingbi alango 2 300 ato nda ni na ngoi so, kozoni lo yeke na yâ “tâ dutingo” ti lo na lë ti Nzapa. Ti diko ni hio, a yeke na kozo lango ti juin 1938, tongana Tour ti Ba Ndo na Anglais asigigi na kozo mbage ti article so kota li ti tene ni ayeke “Organisation.” Use mbage ni asigigi na numéro ti lango 15 ti juin 1938. Tongana a diko lango 2 300 (ngu 6, nze 4 na lango 20 na lege ti calendrier ti aHébreu) ato nda ni na lango oko wala 15 ti nze ti juin 1938, e si na lango 8 wala 22 ti nze ti octobre 1944. Na kozo lango ti mbeni assemblée spéciale so asala ni na Pittsburgh, na Pennsylvanie (États-Unis), na lango 30 ti septembre na kozo lango ti octobre 1944, président ti Société Watch Tower asala tene na ndo ti “Salango ye na lege ti théocratie na ngoi ti e.” Na bungbi ti assemblée générale ti ngu oko oko, na lango 2 ti octobre, akiri aleke yâ ti amama-ndia ti Société si a gue legeoko na lekengo ye ti théocratie alingbi na lege so ndia ti kodoro amu. Na lege ti afango nda ti ye so asigigi na pekoni na ndo aye so Bible ahunda, a ninga pepe bungbi ti théocratie aluti nzoni ahon na yâ akongrégation ti aTémoin ti Jéhovah.

²⁷ Tongana alango 2 300 ayeke hon na ngoi ti Use Bira so Amu Sese Kue, so ato nda ni na ngu 1939, ngbanga ti salango ye ti ngangu, a kanga lege si ‘sadaka so ayeke mu lakue’ na ndo ti nzoni-kue ti Nzapa akiri mingi na peko. Na ngu 1938, Société Watch Tower ayeke na afiliale 39 so aba lege ti kusala ti aTémoin na ndo sese; me na ngu 1943, afiliale ayeke gi 21. Wungo ti awafango tene ti Royaume ague na li ni nga mingi pepe na ngoi ni so.

²⁸ Tongana ti so e fa awe, na ngoi ti andangba nze ti Use Bira so Amu Sese Kue, aTémoin ti Jéhovah akiri afa so ala leke na bê ti mu gloire na yanga-ti-komande ti Nzapa na salango na lo na yâ ti mbeni bungbi ti théocratie. A yeke na lege so si ala to nda ni na ngu 1944 ti kiri ti leke kusala ti ala na ti kiri ti ba lege so ye ti ala ayeke tambela na ni. Biani, Tour ti Ba Ndo (Angl.) ti lango 15 ti octobre 1944 ayeke na mbeni article so li ti tene ni ayeke “A leke tele teti kusala ti nda ni.” Article so nga na ambeni so andu kusala ti Chrétien, so asigigi na oko ngoi ni, afa so alango 2 300 ahunzi awe na so “ndo ti nzoni-kue” akiri mbeni na yâ “tâ dutingo” ti lo.

²⁹ Aye ti sioni mingi so wato ni aleke ti buba na ti futi “ndo ti nzoni-kue” atï kue na ngu. Biani, tanga ti “azo ti be-vulu” so ade na sese, nga na amba ti ala ti “azo mingi so asi singo,” ahon na ngangu. (Apocalypse 7:9) Na ndo ti nzoni-kue, na yâ tâ dutingo ti lo ti théocratie, angbâ fadeso ti mu na Jéhovah kusala ti nzoni-kue.

³⁰ Ngangu ti Komande Sese Kue ti Anglo-Américain angbâ lakue na place ti lo. Ange Gabriel atene: “Fade a fâ lo me na lege ti maboko ti zo pepe.” (Daniel 8:25) Na yâ ngoi kete, mbasambala ngangu ti komande sese kue ti prophétie ti Mbeti ti Nzapa, ayeke fâ ‘gbia so lë ti lo ahili mingi,’ na lege ti maboko ti azo pepe, me na lege ti mbeni ngangu so ahon ti azo na Har–Maguédôn. (Daniel 2:44; Apocalypse 16:14, 16) A yeke ye ti ngia pepe ti hinga so na lâ ni kâ fade kota yanga-ti-komande ti Jéhovah Nzapa, Mokonzi ti amokonzi, ayeke ga nzoni-kue?

[Atene Kete na Gbe Ni]

MO MANDA NYEN?

• Aye so aduti fä ti nyen?

“koli-ngasangbaga” so ayeke na “nza use”?

“koli-ngasa ti kuä mingi” na “kota nza” ti lo?

anza osio so asigigi na place ti “kota nza”?

kete nza so asigigi na yâ oko ti anza osio?

• Na ngoi ti Use Bira so Amu Sese Kue, tongana nyen si Ngangu ti Komande Sese Kue ti Anglo-Américain atara ti buba “ndo ti nzoni-kue,” na lo wara la ni lege ti sala ni?

[Ahundango Tene ti Manda na Ye]

1, 2. Ngbanga ti nyen ye so Daniel aba tongana suma na ngu ota ni ti komandema ti Belshatsar ayeke kota ye teti e?

3, 4. Daniel aba nyama wa so aluti na tele ti ngu, na nyama ni aduti fä ti nyen?

5. Tongana nyen nza so “asigigi na nda ni” ayo ahon ambeni?

6, 7. Na lege wa “nyama oko alingbi luti pepe na gbele” koli-ngasangbaga ni?

8, 9. (a) Tongana nyen “koli-ngasangbaga” apika “na nza ti lo na mbage ti do, na mbage ti banga, na mbage ti mbongo”? (b) Buku ti Esther atene nyen na ndo lo so aga na peko ti Gbia ti Perse Darius I?

10. Na yâ ye so Daniel aba tongana suma, nyama wa apika “koli-ngasangbaga” ni?

11. (a) Tongana nyen ange Gabriel afa nda ti “koli-ngasa ti kuä mingi” na “kota nza” ti lo? (b) Kota nza aduti fä ti zo wa?

12. Tongana nyen “a fâ kota nza” ti koli-ngasa so ayeke fä, na anza osio so asigigi na place ti lo ayeke nyen?

13. Ye nyen asigigi na yâ mbeni oko ti anza osio, na lo sala ye tongana nyen?

14. Ange Gabriel atene nyen na ndo ti akusala ti kete nza so ayeke fä, na ye nyen ayeke si na nza so?

15. Ye nyen ange atene na Daniel ti sala na ndo ti ye so aba tongana suma?

16. (a) Kete nza asigigi na yâ nza wa so ayeke fä? (b) Tongana nyen Rome aga omene ngangu ti komande sese kue ti prophétie ti Bible, me ngbanga ti nyen lo yeke pepe kete nza so ayeke fä?

17. (a) Songo wa ayeke la ni na popo ti Grande-Bretagne na Kodoro-togbia ti Rome? (b) Kamba wa ayeke na popo ti Kodoro-togbia ti Grande-Bretagne na royaume ti Macédoine na ti Grèce?

18. Kete nza so aga ‘mbeni gbia so lë ti lo ahili mingi’ na “lâ ti nda ni” ayeke nyen? Fa nda ni.

19. “Sese ti pendere” so asala tene ni na yâ ye so aba tongana suma ayeke nyen?

20. “Ye kue ti yayu” na “atongoro” so kete nza agi lege ti bi ala na sese ayeke azo wa?

21. Azo wa aduti na “ndo ti nzoni-kue” so mbasambala ngangu ti komande sese kue agi lege ti buba ni?

22. Na lege wa mbasambala ngangu ti komande sese kue asala mbeni kota “kengo-ndia” na ngoi ti Use Bira so Amu Sese Kue?

23. (a) Tongana nyen Ngangu ti Komande Sese Kue ti Anglo-Américain alondo “ti ke Mokonzi ti amokonzi” na ngoi ti Use Bira so Amu Sese Kue? (b) Zo wa ayeke “Mokonzi ti amokonzi”?

24. Beku wa Daniel 8:14 amu na e?

25. Ngoi ti prophétie ti alango 2 300 a ninga ngoi oke, na ye wa so asi alingbi ti tingbi na ni?

26. (a) Lawa si a lingbi ti to nda ti diko hio alango 2 300? (b) Ngoi ti alango 2 300 ako nda ni lawa?

27. Ye nyen afa so akanga lege na ‘sadaka so ayeke mu lakue’ na ngoi ti Use Bira so Amu Sese Kue, na ngoi so salango ngangu ague na li ni mingi?

28, 29. (a) Ye nyen asi na yâ bungbi ti Jéhovah ndulu na nda ni ti Use Bira so Amu Sese Kue? (b) A lingbi ti tene nyen na ndo aye ti sioni mingi so wato ni asala ti buba na ti futi “ndo ti nzoni-kue”?

30. Ye nyen ayeke si ande na gbia “so lë ti lo ahili mingi”?

[Carte/Foto na lembeti 166]

(Ti ba tene ni mbilimbili, ba buku ni)

Kodoro-togbia ti Médo-Perse

MACÉDOINE

ÉGYPTE

Memphis

ÉTHIOPIE

Jérusalem

Babylone

Ecbatane

Suse

Persépolis

INDE

[Carte/Foto na lembeti 169]

(Ti ba tene ni mbilimbili, ba buku ni)

Kodoro-togbia ti Grèce

MACÉDOINE

ÉGYPTE

Babylone

Ngu ti Indus

[Carte na lembeti 172]

(Ti ba tene ni mbilimbili, ba buku ni)

Kodoro-togbia ti Rome

BRETAGNE

ITALIE

Rome

Jérusalem

ÉGYPTE

[Foto so amu lembeti 164 kue]

[Afoto na lembeti 174]

Ambeni kota zo ti Ngangu ti Komande Sese Kue ti Anglo-Américain:

1. George Washington, kozo gbia ti États-Unis (1789- 1797)

2. Gbia-wali Victoria ti Grande-Bretagne (1837-1901)

3. Woodrow Wilson, gbia ti États-Unis (1913-1921)

4. David Lloyd George, kozo gbenyon-gbia ti Grande-Bretagne (1916-1922)

5. Winston Churchill, kozo gbenyon-gbia ti Grande-Bretagne (1940-1945, 1951-1955)

6. Franklin Roosevelt, gbia ti États-Unis (1933-1945)