Chapitre Use

Mbeni Babâ na Amolenge ti Lo ti Kpengba-li

Esaïe 1:2-9

1, 2. Fa tongana nyen na nda ni Jéhovah aga ti wara amolenge ti kpengba-li.

LO BATA la ni ala nzoni, tongana ti babâ kue so andoye amolenge ti lo. Teti angu mingi, lo bata si amu na ala kobe nzoni, ala yü bongo nzoni, na ti tene ala lango na yâ ti da. Tongana a hunda ni, lo yeke se ala. Ye oko, lo se ala na ngangu ahon ndo ni lâ oko pepe; lo yeke fa ye lakue na ala “na lege so alingbi.” (Jérémie 30:11) Tongaso, e lingbi ti bi bê na ndo vundu ti babâ so asi na ndoye tongana a lingbi lo sala atene so: “Mbi bata amolenge na kobe si ala ga kota, na ala londo ti ke Mbi.”—Esaïe 1:2b.

² Amolenge ti kpengba-li so a sala tene ti ala ge ayeke azo ti Juda, na babâ so ayeke na vundu ayeke Jéhovah Nzapa. So tâ kota kpale! Jéhovah abata giriri azo ti Juda, na lo yä ala na ndo ti tanga ti amara. Na pekoni, lo dabe ti mara ni na lege ti prophète Ézékiel: “Mbi yü mo nga na bongo ti pendere mingi, Mbi zia poro ti dauphin na gere ti mo, Mbi yü mo na bongo ti lin ti nzoni mingi, na Mbi kanga bongo ti soie na tele ti mo.” (Ezéchiel 16:10) Ye oko, mingi ti azo ti Juda akiri singila pepe teti ye so Jéhovah asala teti ala. Nde na so, ala sala kpengba-li, wala ala londo ti ke tene.

3. Teti nyen Jéhovah ahiri ayayu na sese ti ga témoin teti kengo ndo ti Juda?

³ Na lege ni, Jéhovah ato nda ti atene so na ndo amolenge ti kpengba-li ti lo tongaso: “I mä, O i ayayu! zia mê ti i amä, O sese! teti L’Eternel asala tene awe.” (Esaïe 1:2a) Asiècle mingi kozoni, na lege ti fä, ayayu na sese amä azo ti Israël na warango gbotongo mê polele na ndo aye ti sioni so ayeke ga na lege ti kengo yanga. Moïse atene: “Laso, mbi hiri yayu na sese ti ga atémoin ti ke i, a lingbi kui ahunzi i fade fade na yâ sese so i yeke fâ Ngu ti Jourdain ti kamata ti ga ye ti i mveni.” (Deutéronome 4:26) Fadeso na lâ ti Isaïe, Jéhovah ahiri ayayu so lê aba pepe nga na sese so lê aba ti ga témoin ti kengo yanga ti Juda.

4. Tongana nyen Jéhovah ayeda ti fa tele ti lo na Juda?

⁴ Kota ye ti sioni so asi a hunda ti tene a ba tene na ndo ni polele. Ye oko, a lingbi e hinga so, atä na yâ ti aye ti ngangu so, Jéhovah afa tele ti lo na Juda tongana mbeni babâ so asi na ndoye, na gi pepe tongana mveni so avo lo. A yeke ye ti dengo bê pepe? Biani, Jéhovah ayeke tisa mara ti lo ti ba tene ni tongana ti mbeni babâ so ayeke gi bê ti lo teti amolenge ti lo ti kpengba-li. Peut-être ambeni babâ na mama ti Juda awara mara ti vundu so na ala ye ti mä tongana a haka ye tongaso. Atä a yeke tongana nyen, Jéhovah ayeke ndulu ti fa peko ti ngbanga ti lo na ndo Juda.

Anyama Asala Nzoni Ahon

5. Nde na Israël, na lege wa koli-bagara na lele afa mbeni bibe ti duti be-ta-zo?

⁵ Jéhovah atene na lege ti Isaïe: “Bagara ahinga mveni ti lo nzoni, na lele ahinga sanduku ti kobe so mveni ti lo aleke na lo; me Israël ahinga mbi pepe, azo ti mbi mveni afa so ala hinga ndo pepe.” (Isaïe 1:3, NW)a Bagara na lele ayeke anyama ti sala na kusala so azo ti Proche-Orient ahinga ala nzoni. Biani, azo ti Juda alingbi ti bele pepe so même asenge nyama so ayeke na mbeni bibe ti duti be-ta-zo, so ala hinga mbilimbili so ala yeke ti mbeni mveni ti ala. Na ndo tene so, ba ye so mbeni wagingo ye na ndo Bible aba na lê ti lo na hunzingo ti mbeni lango na yâ mbeni gbata ti Proche-Orient: “Gi fade fade na pekoni so kundu ni alï na yâ ti gbagba ni anyama ni ato nda ti kangbi kirikiri. Bagara oko oko ahinga nzoni mveni ti lo, nga na lege ti da ti lo; li ti lo akpe oko pepe ngbanga ti akete lege mingi so ague kirikiri na yâ gbata ni. Ti lele, lo gue biani na yanga ti da na lo ma na tele ti ‘sanduku ti kobe ti mveni ti lo.’ ”

6. Na lege wa mara ti Juda afa so lo hinga ndo pepe?

⁶ Teti so amara ti ye tongaso ayeke si giriri lakue na ngoi ti Isaïe, nda ti tokua ti Nzapa so ayeke polele: Atä tongana senge nyama ahinga mveni ti lo na ndo ti tengo kobe ti lo, tene wa mara ti Juda ayeke tene ti fa na nda ni so lo zia Jéhovah? Ti tâ tene ni, ala ‘fa so ala hinga ndo pepe.’ Mo ba mo tene mara so abi bê ti lo oko pepe so maïngo ti lo, même fini ti lo mveni, ayeke na tïtî Jéhovah. Jéhovah asala biani be-nzoni tongana lo ngbâ ti hiri azo ti Juda “azo ti mbi”!

7. Ambeni lege ti fa so e kiri singila teti aye so Jéhovah ayeke mu na e ayeke so wa?

⁷ Zia e sala buba lâ oko pepe ti ke ti kiri singila teti ye kue so Jéhovah ayeke sala ndali ti e! Nde na so, zia e manda David, wasungo psaume, so atene giriri: “Fade mbi mu singila na L’Eternel na bê ti mbi kue. Fade mbi fa na gigi kusala ti kpene ti Mo kue.” (Psaume 9:2 [9:1, NW]) Fade e yeke wara ngangu ti sala tongaso tongana e ngbâ lakue ti kono hingango ye ti e na ndo Jéhovah; Bible atene pepe so “ti hinga Lo Ti Nzoni-kue ayeke ti hinga nda ti ye”? (aProverbe 9:10) Zia e gbu li ti e lâ na lâ na ndo adeba nzoni so Jéhovah ayeke mu na e; fade a yeke kpengba bê ti kiri singila ti e na fade e yeke kpe ti bi bê ti e mingi pepe na ndo Babâ ti e ti yayu. (aColossien 3:15) Jéhovah atene: “Zo so amu sadaka ti singila, lo mu gloire na Mbi; na zo so aleke lege ti lo mbilimbili, fade Mbi fa na lo salut ti Nzapa.”​—Psaume 50:23.

Mbeni Sioni Zonga na Tele ti “Lo ti Nzoni-kue ti Israël”

8. Ngbanga ti nyen a lingbi ti hiri mara ti Juda “mara ti siokpari”?

⁸ Isaïe angbâ ti mu tokua ti lo na lege ti angangu tene na mara ti Juda: “Aï! mara ti siokpari! Azo so ayö kungba ti sioye, ahale ti azo so asala sioye, amolenge so asala sioni! Ala zia L’Eternel [“Jéhovah,” NW], ala ke Lo Ti Nzoni-kue ti Israël, ala kangbi na Mbi, ala kiri na pekoni.” (Esaïe 1:4) Akusala ti sioni alingbi ti bungbi na ndo tele na tongaso ala kpa mbeni nene kungba. Na lâ ti Abraham, Jéhovah atene asiokpari ti Sodome na Gomorrhe ayeke “kota mingi.” (Genèse 18:20) Mara ti Juda ayeke fadeso na yâ mara ti dutingo tongaso, teti so Isaïe atene lo ‘yö kungba ti sioye.’ Na mbage, lo tene azo ti Juda ayeke “ahale ti azo so asala sioye, amolenge so asala sioni.” Biani, a haka ala na amolenge so asala kirikiri. Ala “kiri na pekoni,” wala, ti sala tene tongana Bible du Semeur, ala “vi peko” na Babâ ti ala.

9. Tene “Lo Ti Nzoni-kue ti Israël” aye ti tene nyen?

⁹ Na salango kpengba-li, azo ti Juda afa na gigi so ala ne oko pepe “Lo Ti Nzoni-kue ti Israël.” Tene so asigigi fani bale use na oku na yâ ti buku ti Isaïe aye ti tene nyen? Ti duti nzoni-kue ayeke ti duti na sioni oko pepe. Jéhovah ayeke nzoni-kue na kota mbage ni kue. (Apocalypse 4:8) Azo ti Israël ayeke dabe ala na ni lakue tongana ala ba atene so a sû na ndo wen ti zango ni so asala na lor na so akanga na tele ti turban ti kota prêtre: “Nzoni-kue ayeke ti Jéhovah.” (Exode 39:30, NW) Tongaso, na hiringo Jéhovah “Lo Ti Nzoni-kue ti Israël,” Isaïe agboto lê na ndo nene ti siokpari ti azo ti Juda. Ba tongana nyen azo ti kpengba-li so ayeke doro polele komandema so amu na akotara ti ala: “I bata tele ti i mveni nde teti Mbi, i ga nzoni-kue, teti Mbi yeke nzoni-kue”!​—Lévitique 11:44.

10. Tongana nyen e lingbi ti kpe ti yekia pepe “Lo Ti Nzoni-kue ti Israël”?

¹⁰ Laso a lingbi aChrétien asala kue ti ga pepe tongana Juda so ayekia pepe “Lo Ti Nzoni-kue ti Israël.” A lingbi ala manda dutingo nzoni-kue ti Jéhovah. (1 Pierre 1:15, 16) Na a lingbi ala “ke sioye.” (Psaume 97:10) Akusala ti sioni tongana ye ti pitan, vorongo yanda, nzi, na dutingo ngba ti samba alingbi ti buba kongrégation ti aChrétien. A yeke ngbanga ni si ayeke bi na gigi ti kongrégation ala so ake ti zia ni. Na nda ni, ala so aduti na yâ ye ti sioni na ake lege ti ala pepe ayeke wara ande pepe adeba nzoni so Royaume ti Nzapa ayeke ga na ni. Biani, asioni kusala so kue ayeke mbeni sioni zonga na tele ti “Lo Ti Nzoni-kue ti Israël.”​—aRomain 1:26, 27; 1 aCorinthien 5:6-11; 6:9, 10.

Kobela Alondo na Li Asi na Gere

11, 12. (a) Fa peko ti sioni dutingo ti Juda. (b) Ngbanga ti nyen a lingbi e dema tele pepe teti Juda?

¹¹ Na pekoni Isaïe atara ti ndu bê ti azo ti Juda na gbotongo lê ti ala na ndo seni ti ala so ayeke nzoni pepe. Lo tene: “Teti nyen i ye ti wara pika mbeni? na i de ti wu na kengo tene lakue?” Ti tâ tene ni, Isaïe ahunda na ala: ‘I ba pasi mingi awe pepe? Teti nyen i ngbâ ti hiri sioye na ndo i na salango kpengba-li mbeni?’ Isaïe angbâ ti tene: “Li ayeke na kobela kue, na bê ayeke na kobela kue. A to nda ni na yambagere juska na li, a yeke gi kä.” (Esaïe 1:5, 6a) Juda ayeke na kpale, dutingo ti lo ayeke sioni mingi, na lege ti yingo lo yeke na kobela alondo na li asi na gere ti lo. Biani, so tâ sioni tene ti seni!

¹² A lingbi e dema tele ngbanga ti Juda? Oko pepe! Asiècle mingi kozoni, a gboto polele mê ti mara ti Israël kue na ndo sioni so kengo yanga ayeke ga na ni. A tene na lo mbilimbili: “Fade L’Eternel apika likuni ti mo na gere ti mo na lege ti kä ti ngangu so asala sanzo, si tele ti mo alingbi ga nzoni pepe, teti kä ni ato nda ni na yambagere ti mo, a si juska na li ti mo.” (Deutéronome 28:35) Na lege ti fä, Juda ayeke ba pasi fadeso ngbanga ti aye so asi na lege ti kpengba-li ti lo. Ti kpe ni, a lingbi fade gi ti tene azo ti lo amä yanga ti Jéhovah.

13, 14. (a) Asioni ye wa asala na Juda? (b) Abango pasi ti Juda asala si lo gbu li na ndo kengo yanga ti lo?

¹³ Isaïe angbâ ti fa peko ti sioni dutingo ti Juda: “Kä so asuru, ndo so amboko, na kä ti sanzo; ala sukula kä so pepe, na ala kanga kä ni pepe, na ala zia mafuta dä pepe.” (Esaïe 1:6b) Prophète ni afa na ndo so mara ti asongo ye ota: akä (na tapande, ala so awara na lege ti épée wala zembe), ando so amboko (ngbanga ti so a gu ni mingi), na afini kä (so awara fade fade na yâ mitele na aba atene a lingbi ti mu mbeni pepe). Fä so amu ge ayeke ti mbeni koli so ase lo ngangu mingi na alege nde nde kue, so asala sana na tele ti lo kue. Juda ayeke biani na yâ sioni dutingo.

¹⁴ Dutingo ti Juda so ayeke sioni mingi apusu lo ti kiri na Jéhovah? Oko pepe! Juda akpa zo ti kpengba-li so asala tene ti lo na aProverbe 29:1: “Zo so azo azingo na lo lege mingi, me lo sala si li ti lo akpengba, fade a futi lo fade fade, na mbeni lege ti sala si lo ga nzoni ayeke pepe.” A ba so alingbi ti sava mara ni pepe. Tongana ti so Isaïe atene, ‘a sukula kä ti lo pepe, na a kanga kä ni pepe, na a zia mafuta dä pepe.’b Na mbeni mbage, Juda ayeke tongana mbeni kä so lê ni azi, so a yeke kanga ni pepe, na so a mu mbage kue ti tele.

15. Na alege wa e lingbi ti bata tele ti e nde na gbe ti kobela ti yingo?

¹⁵ Mbaï ti Juda amanda na e mbeni ye: a lingbi e sala hange na kobela ti yingo. Legeoko na kobela ti mitele, lo lingbi ti gbu zo kue na popo ti e. Teti biani, zo wa na popo ti e alingbi ti tï pepe na gbe ti anzala ti mitele? Salango bê na nzala ti wara angia ahon ndo ni alingbi ti lë na bê ti e. Ni la, a lingbi e duti lakue na bibe ti ‘ke na bê kue ye so ayeke sioni’ na ti ‘gbu ngangu ye so ayeke nzoni.’ (aRomain 12:9, NW) A lingbi nga e lë alengo ti yingo ti Nzapa na yâ fini ti e ti lâ oko oko. (aGalate 5:22, 23) Na salango tongaso, fade e wara pepe mara ti sioye tongana ti Juda: fade e tï pepe kobela na lege ti yingo a londo na li a si na gere.

Mbeni Kodoro so Aga Yangbato

16. (a) Isaïe asala tene ti sese ti Juda tongana nyen? (b) Ngbanga ti nyen ambeni zo atene asala peut-être atene so na gbe ti komandema ti Ahaz, me tongana nyen e lingbi ti gbu nda ti atene so?

¹⁶ Isaïe azia fadeso hakango ndo ti lo na lege ti kode ti kaïngo kobela ti gue na dutingo ti sese ti Juda. Tongana ti so lo yeke ba mbeni popo-hoto so abuba na peko ti bira, lo tene na kongo: “Sese ti i aga yangbato, a zö akodoro ti i na wâ; awato ate ye ti sese ti i na gbele i, na a ga yangbato, a ga tongana ye so awande akinda.” (Esaïe 1:7) Ambeni wagingo nda ti Bible atene so, atä ala yeke na tongo nda ti buku ti Isaïe, a fa atene so ngoi mingi na pekoni na yâ kusala ti prophète ni, peut-être na gbe ti komandema ti sioni Gbia Ahaz. Na lê ti ala, ye amaï nzoni mingi na gbe ti yanga-ti-komande ti Ouzziya ti tene a fa peko ti sioni ye tongaso. A yeke tâ tene so a lingbi ti yeda kue pepe so a sû buku ti Isaïe na lege ti molongo ti aye so asi. Ye oko, atene ti prophète ni na ndo ye so aga yangbato alingbi ti duti tene ti prophétie. Tongana lo sala tene so na nduzu ge, lo sala biani kusala na mbeni kode so ayeke wara na mbeni ndo nde na yâ ti Bible, so ayeke ti fa peko ti mbeni ye so ayeke si ande mo ba mo tene a si awe, ye so akpengba beku so mbeni prophétie ayeke ga ande tâ tene.​—Ba nga Apocalypse 11:15.

17. Teti nyen fango peko ti futingo ti ye na lege ti prophétie alingbi ti dö bê ti mara ti Juda pepe?

¹⁷ Atä a yeke tongana nyen, fango peko ti gango yangbato ti Juda na lege ti prophétie alingbi ti dö bê ti mara ti kpengba-li na ti kengo yanga so pepe. Angu mingi kozoni, Jéhovah agboto mê ti lo na ndo ye so ayeke si ande tongana lo sala kpengba-li tongaso: “Fade Mbi sala si sese ni aga yangbato, na awato ti i so aduti dä, fade bê ti ala adö tene ti ngbanga so. Fade Mbi kangbi i na popo ti amara, na fade Mbi gboto épée ti tomba peko ti i; fade sese ti i aga yangbato, na akodoro ti i aga ye so a futi.”​—Lévitique 26:32, 33; 1 aGbia 9:6-8.

18-20. Lawa atene so ayeke na Esaïe 1:7, 8 aga tâ tene, nga na lege wa Jéhovah azia ‘kete tanga’ ti ala na ngoi so?

¹⁸ Atene so ayeke na Esaïe 1:7, 8 aga peut-être tâ tene na mungo ndo ti azo ti Assyrie so aga na futingo ti Israël, nga na kota futingo aye na asana mingi na Juda. (2 aGbia 17:5, 18; 18:11, 13; 2 Chronique 29:8, 9) Ye oko, Juda amingo biani pepe. Isaïe atene: “A zia molenge-wali ti Sion tongana kpangba na yâ yaka ti vigne, tongana ndo ti lango na yâ yaka ti concombre, tongana kodoro so aturugu angoro na bira.”—Esaïe 1:8.

¹⁹ Na popo ti futingo ti aye ni, “molenge-wali ti Sion,” Jérusalem, ayeke luti ande na nduzu. Me a yeke ba ande so lo woko mingi, tongana mbeni kete ndo ti lango na yaka ti vigne wala tongana kpangba ti sinziri na yaka ti concombre. Tongana lo yeke sua na lê ti Ngu ti Nil na ngoi ti mbeni tambela, mbeni wagingo nda ti ye ti siècle 19 adabe lo na atene ti Isaïe tongana lo ba mara ti kpangba so; lo fa so ala yeke la ni “gi mbeni gbagba na gbe ti pupu ti banga.” Tongana kongo le-kobe ahunzi giriri na Juda, a yeke zia akpangba so ti buba na ti tï na bê ti ala. Ye oko, atä so a ba a tene lo kpengba pepe na gbele angangu turugu ti azo ti Assyrie, fade Jérusalem ayeke sö kuâ.

²⁰ Isaïe ako nda ti tene ti prophétie ti lo tongaso: “Tongana L’Eternel Ti Sabaoth [“Jéhovah ti Aturugu,” NW] azia kete tanga ti e pepe, ka e ga tongana Sodome, na e ga tongana Gomorrhe.” (Esaïe 1:9)c Na nda ni fade Jéhovah ayeke ga ti mu maboko na Juda ti tiri na Assyrie. Nde na Sodome nga na Gomorrhe, fade a futi mara ti Juda biaku pepe. Fade lo sö kuâ.

21. Ngbanga ti nyen Jéhovah azia ‘kete tanga’ ti ala na pekoni so Babylone afuti Jérusalem?

²¹ A hon ngu ngbangbo oko na pekoni, Juda akiri aduti na gbe ti mbeni fini kpale. Mara ni amanda ye pepe na sengo ndo so lo wara na lege ti Assyrie. “Ala he awakua ti Nzapa na ala ke tene ti Lo, na ala sala tene sioni na li ti aprophète ti Lo.” Tongaso, “ngonzo ti wâ ti L’Eternel alondo mingi na tele ti azo ti Lo, si lege ti sala si ala ga nzoni ayeke pepe.” (2 Chronique 36:16) Gbia ti Babylone, Neboukadnetsar, amu Juda na ngangu, na ti so, mbeni ye oko angbâ pepe so akpa “kpangba na yâ yaka ti vigne.” A futi même Jérusalem. (2 Chronique 36:17-21) Ye oko, Jéhovah azia ‘kete tanga ni.’ Atä so Juda asala ngu 70 na ngba, Jéhovah abata ti tene mara ni angbâ, na mbilimbili hale ti David, so ayeke dü ande Messie ti zendo ni.

22, 23. Ngbanga ti nyen, na kozo siècle, Jéhovah azia ‘kete tanga’ ti ala?

²² Na kozo siècle, Israël, mara ti mbele ti Nzapa, ahon na yâ ndangba kpale ti lo. Tongana Jésus afa tele ti lo tongana Messie ti zendo ni, mara ni ake lo, na tongaso, Jéhovah ake lo nga. (Matthieu 21:43; 23:37-39; Jean 1:11) So aye ti tene fade Jéhovah ayeke duti mbeni pepe na mara so abata nde na ndo sese? Oko pepe. Bazengele Paul afa so Isaïe 1:9 ayeke na mbeni gango tâ tene nde. Na fango peko ti Bible ti Septante, lo tene: “Legeoko tongana Isaïe atene giriri, Tongana Seigneur ti Sabaoth [“Jéhovah ti Aturugu,” NW] azia ahale ti e na e giriri pepe, ka e ga tongana Sodome, na A sala si e ga tongana Gomorrhe.”​—aRomain 9:29.

²³ Ti so, ala so asö kuâ a duti aChrétien so asa yingo na ndo ti ala, so aduti na mabe na Jésus Christ. Kozoni, ala yeke aJuif so amä na bê. Na pekoni, aGentil so afa mabe na gigi abungbi na ala. Ala kue aga mbeni fini Israël, “Israël ti Nzapa .” (aGalate 6:16; aRomain 2:29) “Hale” so asö kuâ na futingo ti aye ti aJuif na ngu 70 N.E. Biani, “Israël ti Nzapa” ayeke lakue na e laso. Na tele ti lo ayeke awamabe kutu mingi ti amara, so aga “azo mingi so asi singo, so zo alingbi diko ala pepe, ala yeke ti amara kue, ti akete mara kue, ti azo nde nde kue, na ti yanga nde nde kue.”​—Apocalypse 7:9.

24. Na ye wa a lingbi azo kue abi bê ti ala dä tongana ala ye ti sö kuâ na kpale ti kota ahon kue so ayeke tï na ndo azo?

²⁴ Na yâ ngoi kete, sese ti laso ayeke wara bira ti Har–Maguédôn. (Apocalypse 16:14, 16) A yeke duti ande ngangu kpale mingi ahon mungo Juda na lege ti azo ti Assyrie wala ti Babylone, a duti même ngangu ahon futingo Judée na lege ti aturugu ti Rome na ngu 70 N.E., ye oko, fade azo ayeke sö kuâ dä. (Apocalypse 7:14) Tongaso, a yeke tene ti fini teti azo kue ti gbu li na ndo atene so Isaïe atene na Juda! Na ngoi ni kâ, a mu lege na abe-ta-zo ti sö kuâ. Na laso, a lingbi ti duti tene ti songo kuâ teti awamabe.

[Akete tene na gbe ni]

[Foto na lembeti 20]

Nde na Sodome nga na Gomorrhe, Juda ayeke ngbâ yangbato lakue lakue pepe