Chapitre Bale Use na Osio

Jéhovah Asala Mbeni Pendere Iri Teti Lo Mveni

Esaïe 63:1-14

1, 2. (a) Bingo bê wa aChrétien ayeke na ni na ndo gango ti “lâ ti Jéhovah”? (b) Tene wa ti kota ahon ayeke na yâ gango ti lâ ti Jéhovah?

TETI ndulu na angu saki use, aChrétien ayeke ‘ku singo ti lâ ti Nzapa na ala bata tene ni na li ti ala nzoni.’ (2 Pierre 3:12; Tite 2:13) A lingbi ti hinga biani ngbanga ti nyen ala yeke ku kungo ti tene lango so aga. Teti biani, fade a yeke duti fä ti tongo nda ti zingo ala na gbe ti aye ti sioni ti dutingo mbilimbili-kue pepe. (aRomain 8:22) Fade a duti nga hunzingo ti akpale so ayeke na ndo ti ala na “ngoi ti kpale na ti ngangu.”​—2 Timothée 3:1, NW.

² Ye oko, atä so lâ ti Jéhovah ayeke ga ande na hungo tele teti azo ti mbilimbili, fade a duti nga futingo teti “azo so ahinga Nzapa pepe, na ala so ake ti mä Tene-nzoni ti Seigneur ti e Jésus.” (2 aThessalonicien 1:7, 8) Ye so apusu zo ti gbu li. Fade Nzapa ayeke ga na futingo na ndo azo ti sioni gi ti sö azo ti lo na gbe ti aye ti vundu? Chapitre 63 ti Esaïe afa so mbeni tene ti kota ahon ayeke dä nga, mbilimbili salango si iri ti Nzapa aga nzoni.

Tambela ti Walombe so Ahon na Ngangu

3, 4. (a) Ye wa angoro prophétie so ayeke na Esaïe chapitre 63? (b) Zo wa Isaïe aba na tambelango ti ga na Jérusalem, na ambeni wandara atene lo yeke zo wa?

³ Na yâ Esaïe chapitre 62, e diko ye na ndo zingo aJuif na gbe ti ngba na Babylone nga kiringo ti ala na kodoro ti ala. Tâ na lege ni, mbeni hundango tene alondo: A lingbi tanga ti aJuif so a kiri ande ti sala mbito ti tene awato aga mbeni ti futi ala? Ye so Isaïe aba tongana suma asala ye mingi ti zi mbito ti ala. Prophétie ni ato nda ni: “Zo so ayeke Zo wa so alondo na Edom na Lo yeke ga, Lo so ayeke na bengba bongo ti Botsra? Lo so ayü bongo ti gloire mingi, na Lo tambela na kota ngangu ti Lo?”​—Esaïe 63:1a.

⁴ Isaïe aba mbeni walombe, so ayeke na ngangu na ahon na ngangu, lo yeke tambela ti ga na mbage ti Jérusalem. Pendere bongo ti lo afa so lo yeke kota zo mingi ahon. Lo londo na mbage ti gbata ti kota ahon kue ti Edom, Botsra, na fango na gigi so lo hon kodoro wato so na kota ngangu. Walombe so alingbi ti duti zo wa? Ambeni wandara afa lo tongana Jésus Christ. Ambeni nde aba so lo yeke mokonzi ti aturugu ti aJuif, Juda Maccabée. Ye oko, walombe ni afa tele ti lo mveni tongana lo kiri tene na kozo hundango tene ni, na tenengo: “A yeke Mbi so Mbi sala tene ti mbilimbili, na Mbi yeke na ngangu ti sö azo.”​—Esaïe 63:1b.

5. Zo wa ayeke walombe so Isaïe aba, na mo kiri tene tongaso ngbanga ti nyen?

⁵ Kite ayeke dä pepe so walombe ni ayeke Jéhovah Nzapa mveni. Na mbeni ndo nde, a fa lo tongana zo so ayeke na “kota ngangu” nga so ayeke “sala tene ti ye so ayeke mbilimbili.” (Esaïe 40:26; 45:19, 23) Apendere bongo ti walombe ni adabe e na atene ti wasungo psaume: “O L’Eternel, Nzapa ti mbi, Mo yeke kota mingi, mo yü yango-iri na gloire.” (Psaume 104:1) Atä so Jéhovah ayeke Nzapa ti ndoye, Bible afa so lo yeke yü bongo ti walombe tongana a hunda ti sala tongaso.​—Esaïe 34:2; 1 Jean 4:16.

6. Ngbanga ti nyen Jéhovah ayeke londo na bira na Edom ti kiri?

⁶ Ye oko, ngbanga ti nyen Jéhovah ayeke londo na bira na Edom ti kiri? Azo ti Edom, so angbâ lakue ti kono kengo ndo so alondo na kotara ti ala, Esaü, ayeke angbele wato ti azo so Nzapa ate mbele na ala. (Genèse 25:24-34; Nombre 20:14-21) Kota ti kengo ndo ti Edom na mbage ti Juda aga mbilimbili polele na ngoi ti dutingo yangbato ti Jérusalem tongana azo ti Edom apika sako na ndo aturugu ti Babylone. (Psaume 137:7) Jéhovah aba kengo ndo so tongana zonga na ndo lo mveni. A yeke ye ti dongo bê pepe so lo leke na bê ti lo ti ga na épée ti futango kula na tele ti Edom!​—Esaïe 34:5-15; Jérémie 49:7-22.

7. (a) Tongana nyen prophétie na ndo Edom aga tâ tene kozoni? (b) Edom aduti fä ti nyen?

⁷ Tongaso ye so Isaïe aba amu ngangu mingi na aJuif so ayeke kiri na Jérusalem. A dë bê ti ala so nzoni dutingo ayeke na yâ fini da ti ala. Biani, na lâ ti prophète Malachie, Nzapa asala si ‘hoto ti Edom aga yangbato na lo mu ye ti héritier ti lo na anzagua ti yando.’ (Malachie 1:3) Tongaso, ye so aye ti fa so prophétie ti Isaïe aga tâ tene kue na lâ ti Malachie? Pepe, teti atä dutingo yangbato ti lo, Edom aleke na bê ti lo ti kiri ti leke ando ti lo so a buba ni, na Malachie angbâ ti hiri Edom “Sese ti Sioye” na “azo so ngonzo ti L’Eternel ayeke na ndo ala lakue.”a (Malachie 1:4, 5) Ye oko, na lege ti prophétie, Edom andu aye mingi ahon gi ahale ti Esaü. Lo duti tongana fä ti amara kue so afa so ala yeke awato ti awavorongo Jéhovah. Amara ti Chrétienté aduti mbilimbili kota mbage ni na yâ ye so. Fade ye nyen ayeke si na Edom ti laso?

Presse ti Vin

8, 9. (a) Isaïe aba walombe so abi tele ti lo na yâ kusala wa? (b) Lawa na tongana nyen a yeke dö presse ti vin na lege ti fä?

⁸ Isaïe ahunda walombe so ayeke kiri: “Teti nyen bongo ti Mo ayeke bengba, na bongo ti Mo ayeke tongana bongo ti zo so adö presse ti vin?” Jéhovah akiri tene: “Gi Mbi oko si Mbi dö presse ti vin; na popo ti azo ni, zo oko ayeke na Mbi pepe; biani, Mbi dö ala na ngonzo ti Mbi, Mbi doro ala na ngonzo ti Mbi ti wâ, na mênë ti ala asa na ndo bongo ti Mbi, na bongo ti Mbi kue ayeke na mênë.”​—Esaïe 63:2, 3.

⁹ Atene so asala tene ti fango azo mingi. Biani, même saleté aga na ndo apendere bongo ti Nzapa, legeoko tongana abongo ti zo so adö mbeni presse ti vin! Presse ti vin ayeke pendere fä ti sioni dutingo so awato ti Jéhovah Nzapa aduti dä tongana lo londo ti futi ala. Lawa si a yeke dö ande presse ti vin ti fä so? Aprophétie ti Yoël na ti bazengele Jean asala nga tene ti mbeni presse ti vin na lege ti fä. A lingbi a dö apresse ti vin ti aprophétie so na ngoi so Jéhovah ague na awato ti lo na futingo na Har–Maguédôn. (Joël 3:13; Apocalypse 14:18-20; 16:16) Presse ti vin ti prophétie ti Isaïe agboto lê na ndo oko ngoi so.

10. Ngbanga ti nyen Jéhovah atene so lo dö presse ti vin ni lo mveni?

¹⁰ Ye oko, ngbanga ti nyen Jéhovah atene lo dö presse ti vin so lo mveni, na ngoi so zo oko pepe ti mara ni amu maboko na lo? Fade Jésus Christ, so asala kusala na iri ti Nzapa, ayeke mu li ni pepe na yâ dongo presse ti vin so? (Apocalypse 19:11-16) Tâ tene, me Jéhovah ayeke sala tene na azo ti mitele, pepe na acréature ti yingo. Lo tene so zo oko ti lingbi na kusala ti lungula adisciple ti Satan na ndo sese ayeke dä pepe. (Esaïe 59:15, 16) A zia na Nzapa ti Ngangu Ahon Kue kusala ti ngbâ ti dö ala na yâ ngonzo ti lo, juska a futi ala kue.

11. (a) Ngbanga ti nyen Jéhovah aga na “lâ ti futango kula”? (b) Azo wa ayeke ala so ‘a ton ala’ giriri, na ala ti laso ayeke azo wa?

¹¹ Jéhovah akiri afa ngbanga ti nyen lo sala kusala so lo mveni, na tenengo: “Lâ ti futango kula asi na bê ti Mbi, na ngu ti Mbi ti ton azo asi awe.” (Esaïe 63:4)b Gi Jéhovah oko si ayeke na ngangu ti futa kula na ndo azo so asala sioni na azo ti lo. (Deutéronome 32:35) Na ngoi ti giriri, ‘azo so a ton ala’ ayeke aJuif so aba pasi na tïtî azo ti Babylone. (Esaïe 35:10; 43:1; 48:20) Na ngoi ti laso, a yeke tanga ti ala so a sa yingo na ndo ti ala. (Apocalypse 12:17) Legeoko tongana amba ti ala ti giriri, a ton ala na gbe ti dutingo na ngba ti lege ti vorongo. Nga legeoko tongana aJuif so, aChrétien so a sa yingo na ndo ti ala, legeoko na afon ala “ambeni ngasangbaga,” aduti azo so a sala ye ti ngangu na a kanga lege na ala. (Jean 10:16) Tongaso, laso prophétie ti Isaïe adë bê ti aChrétien so, na ngoi so Nzapa adiko, fade Lo sala ye teti ala.

12, 13. (a) Na lege wa mbeni zo oko ti mu maboko na Jéhovah ayeke dä pepe? (b) Tongana nyen tïtî Jéhovah amu salut, na tongana nyen ngonzo ti lo ti wâ amu maboko na lo?

¹² Jéhovah akiri atene: “Mbi ba ndo, me zo oko ti sala na Mbi ayeke pepe; na bê ti Mbi adö teti zo oko ti bata ndo ayeke pepe; tongaso tïtî Mbi mveni asala na Mbi; na ngonzo ti Mbi ti wâ abata Mbi. Na Mbi doro azo na ngonzo ti Mbi, na ngonzo ti Mbi ti wâ asala ye na ala legeoko tongana samba asala zo, na Mbi sa mênë ti ala na sese.”​—Esaïe 63:5, 6.

¹³ Zo oko ti sese alingbi ti tene pepe so lo mu maboko na ngoi ti kota lâ ti futango kula ti Jéhovah. Nga Jéhovah ahunda pepe ti tene mbeni zo ti mitele amu maboko na lo ti sala ye so bê ti lo aye.c Kota maboko ti lo ti ngangu ahon kue alingbi kue teti kusala ni. (Psaume 44:4 [44:3, NW]; 98:1; Jérémie 27:5) Na mbage, ngonzo ti lo ti wâ amu maboko na lo. Tongana nyen? Na lege so ngonzo ti Nzapa ti wâ ayeke pepe bibe ti sala ye kirikiri, me ngonzo so ayeke mbilimbili. Teti so Jéhovah asala ye lakue na ndo akpengba-ndia ti lo ti mbilimbili, ngonzo ti lo ti wâ amu maboko na apusu lo ti ‘tuku na sese mênë’ ti awato ti lo, na kota kamela nga na tingo ti ala.​—Psaume 75:9 (75:8, NW); Esaïe 25:10; 26:5.

Nzobe ti Nzapa

14. Ambilimbili dango bê wa Isaïe amu fadeso?

¹⁴ Na ngoi ti giriri, aJuif aglisa hio ti ba na nene ni aye so Jéhovah asala teti ala. Tongaso, na lege ni, Isaïe adabe ti ala na ndo nda ni so Jéhovah asala mara ti aye tongaso. Isaïe atene: “Fade mbi sala tene ti nzobe ti L’Eternel, na tene ti sepelango L’Eternel, alingbi na ye kue so L’Eternel amu na e, na alingbi na kota nzoye ti Lo so Lo fa na azo ti da ti Israël, so Lo mu na ala alingbi na be-nzoni ti Lo, alingbi na nzobe ti Lo so ayeke mingi. Teti Lo tene, Biani, ala yeke azo ti Mbi, amolenge so alingbi sala wataka pepe; tongaso Lo yeke Sauveur ti ala. Na yâ pono kue ti ala, Lo hu pono nga, na Ange ti lê ti Lo asö ala; Lo ton ala na lege ti ndoye ti Lo na be-nzoni ti Lo; Lo yä ala, na Lo yö ala na lâ ti giriri kue.”​—Esaïe 63:7-9.

15. Tongana nyen na lawa Jéhovah afa nzobe na mbage ti ahale ti Abraham na Egypte?

¹⁵ So pendere tapande si Jéhovah azia na yâ fango na gigi nzobe, wala ndoye so ayeke be-biani! (Psaume 36:8 [36:7, NW]; 62:13 [62:12, NW]) Jéhovah alë mbeni songo ti ndoye na Abraham. (Michée 7:20) Lo mu zendo na babâ ti sewa so lo tene na lege ti hale ti lo, fade amara kue na ndo sese ayeke hiri deba nzoni na ndo ala mveni. (Genèse 22:17, 18) Jéhovah abata zendo so ngangu, na fango kota nzobe na mbage ti da ti Israël. Kota mingi ahon na yâ akusala ti lo ti be-biani ayeke zingo ahale ti Abraham na gbe ti ngba na Egypte.​—Exode 14:30.

16. (a) Bango ndo wa Jéhovah ayeke na ni na ngoi so lo te la ni mbele na Israël? (b) Tongana nyen Nzapa asala ye na azo ti lo?

¹⁶ Na peko ti Exode, Jéhovah ague na Israël na Hoto ti Sinaï na lo mu zendo so: “Tongana i mä tâ gi yanga ti mbi na i bata biani mbele ti mbi, tongaso fade i ga biani mbeni ye ti mbi so mbi zia nde . . . Na fade i ga royaume ti aprêtre teti Mbi, na i ga mara ti nzoni-kue.” (Exode 19:5, 6, NW) Jéhovah ayeke handa ala na hundango ye so? Pepe, teti Isaïe afa na gigi so Jéhovah atene na lo mveni: “Biani, ala yeke azo ti Mbi, amolenge so alingbi sala wataka pepe.” Mbeni wandara atene: “Tene ‘biani’ aye pepe ti tene so a yeke mbeni yanga-ti-komande si amu mbela wala zo ahinga ye ni kozoni: a yeke tene ti beku na bê kue so a zia na lege ti ndoye.” Biani, Jéhovah ate mbele ti lo na bê kue, na yengo biani na bê kue ti tene azo ti lo asala ye nzoni. Atä akota sioni ti ala, lo fa so lo zia bê na ndo ala. So ye ti pendere ti voro mbeni Nzapa so azia bê tongaso na ndo awavorongo lo! A-ancien laso ayeke sala nzoni ti kpengba azo so a mu na ala ti bata ni, tongana ala fa na gigi mara bingo bê tongaso na ndo kpengba bê ti sala nzoye, so azo ti Nzapa ayeke na ni.​—2 aThessalonicien 3:4; aHébreu 6:9, 10.

17. (a) Ye wa afa so Jéhovah andoye azo ti Israël? (b) Ziango bê kue wa e lingbi ti duti na ni laso?

¹⁷ Ye oko, wasungo psaume asala tene na ndo azo ti Israël: “Ala glisa Nzapa Sauveur ti ala, Lo so asala kota ye na Egypte.” (Psaume 106:21) Kengo yanga ti ala, kpengba-li ti ala ague na ala fani mingi ti si na yâ asioni dutingo. (Deutéronome 9:6) Jéhovah azia ti fa nzobe na mbage ti ala? Nde na so, Isaïe afa so “na yâ pono kue ti ala, Lo hu pono nga.” Jéhovah aba mawa biani! Legeoko tongana mbeni babâ ti ndoye, vundu agbu bê ti Nzapa ti ba amolenge ti lo na bango pasi, atä na ngoi so pono ni aga ndali ti buba ti ala mveni. Tongana ti so a fa ni kozoni awe na a sigigi polele na yâ ndoye ti lo, lo to “Ange” ti lo, peut-être Jésus kozoni si lo ga zo, ti gue na ala na Sese ti Zendo. (Exode 23:20) Tongaso, Jéhovah ayä mara ni na lo yö lo, “legeoko tongana zo ayö molenge ti lo.” (Deutéronome 1:31; Psaume 106:10) Laso e lingbi ti zia bê kue so Jéhovah ahinga nga apono ti e na lo ba mawa ti e tongana e yeke na yâ akpale. E lingbi na bê kue ti ‘zia na tïtî lo ye kue so e gi bê ti i dä, teti lo yeke bata e.’​—1 Pierre 5:7.

Nzapa Aga Mbeni Wato

18. Ngbanga ti nyen Jéhovah aga mbeni wato ti azo ti lo?

¹⁸ Ye oko, a lingbi e sala ye lâ oko pepe ahon ndo ni na mbage ti nzobe ti Nzapa. Isaïe akiri atene: “Ala londo ti ke Lo, na ala mu vundu na Yingo Vulu ti Lo; tongaso Lo ga wato ti ala, na Lo sala bira na ala.” (Esaïe 63:10) Jéhovah agboto mê so atä so lo yeke Nzapa ti be-nzoni na ti grâce, “lo zi wasiokpari na gbe ti ngbanga oko pepe.” (Exode 34:6, 7, NW) Azo ti Israël abi tele ti ala mveni na yâ ngbanga na ziango na sese mbeni tapande ti kengo yanga. Moïse adabe ti ala: “Mo glisa pepe lege so mo sala si ngonzo ti L’Eternel Nzapa ti mo alondo na tele ti mo na yando giriri; a to nda ni na lâ ni so mo sigigi na sese ti Egypte juska i si na ndo so, i ngbâ ti ke L’Eternel lakue.” (Deutéronome 9:7) Na kengo anzoni kusala ti yingo ti Nzapa, ala sala sioni, wala ala zia vundu na bê ti yingo so. (aEphésien 4:30) Ala pusu Jéhovah ti ga mbeni wato ti ala.​—Lévitique 26:17; Deutéronome 28:63.

19, 20. A-Juif adabe na nyen, na ngbanga ti nyen?

¹⁹ Na yâ vundu ti ala, ye apusu ambeni Juif ti gbu li na ndo ngoi ti giriri. Isaïe atene: “Azo ti Lo adabe ala na lâ ti giriri, lâ ti Moïse, ala tene, Lo yeke na ndo wa? Lo so asigigi na ala na kota ngu ti ingo, ala na aberger ti kundu ti Lo. Lo yeke na ndo wa? Lo so azia Yingo Vulu ti Lo na popo ti ala. Lo yeke na ndo wa? Lo so asala si tïtî gloire ti Lo atambela na mbage ti koti ti Moïse. Lo so akangbi ngu na gbele ala ti sala si iri ti Lo aga kota teti lakue lakue. Lo so afa lege na ala na yâ ngu so alï, si ala pika gere ti ala pepe, legeoko tongana mbarata so apika gere ti lo pepe na yando. Legeoko tongana anyama so azu na popo-hoto, Yingo ti L’Eternel amu na ala lege ti wo tele ti ala.”​—Esaïe 63:11-14a.d

²⁰ Biani, na bango pasi ti peko ti kengo yanga, aJuif ayeke na kota nzala teti lâ ni so Jéhovah ayeke giriri Wasongo ala, pepe wato ti ala. Ala dabe tongana nyen “aberger” ti ala, Moïse na Aaron, ahon na ala nzoni na yâ Ngu Bengba. (Psaume 77:21 [77:20, NW]; Esaïe 51:10) Ala dabe na mbeni ngoi so a hon ti zia vundu na bê ti yingo ti Nzapa, yingo so afa ndo na ala na lege ti fango ndo ti Moïse nga na ambakoro koli so yingo ni ahiri ala na kusala. (Nombre 11:16, 17) Ala dabe nga na bango “tïtî gloire” ti Jéhovah ti ngangu so lo sala kusala na ni teti ala na lege ti Moïse! Tongana ngoi ayeke hon, Nzapa asigigi na ala na yâ kota yando so amu mbito na lo gue na ala na yâ mbeni sese so asua na dulait nga na ngu-lavu, mbeni ndo ti hungo tele. (Deutéronome 1:19; Josué 5:6; 22:4) Ye oko, fadeso azo ti Israël aba pasi ndali ti so ala glisa songo ti ala ti matabisi na Nzapa!

‘Mbeni Pendere Iri Teti Lo Mveni’

21. (a) Kota matabisi wa so andu iri ti Nzapa Israël alingbi fade ti wara? (b) Kota nda ti tene so apusu Nzapa ti zi ahale ti Abraham na Egypte ayeke nyen?

²¹ Ye oko, ye ti mitele so azo ti Israël aglisa ayeke senge tongana a haka ni na matabisi ti ala so ala bi na ngonda, mbilimbili, matabisi ti mu mbage na yâ mungo gloire na iri ti Nzapa. Moïse amu zendo na azo ti Israël: “Fade L’Eternel asala si i ga azo ti nzoni-kue teti Lo mveni, legeoko tongana Lo deba na mo, tongana mo bata komandema ti L’Eternel Nzapa ti mo, na mo tambela na lege ti Lo kue. Fade amara kue ti sese so ahinga iri ti L’Eternel ayeke na ndo mo, na fade mbito ti mo asala ala.” (Deutéronome 28:9, 10) Tongana Jéhovah asala ye ti mu mbage ti ahale ti Abraham, na zingo ala na gbe ti ngba na Egypte, lo sala la ni tongaso pepe gi ti sala si fini aduti nzoni ahon teti ala. Lo yeke sala ye teti mbeni ye so ayeke kota ahon, iri ti lo. Biani, lo yeke bata si a ‘fa iri ti Lo na gigi na sese kue.’ (Exode 9:15, 16) Na tongana Nzapa afa be-nzoni na peko ti kengo yanga ti Israël na yando, ye so apusu lo ti sala tongaso ayeke pepe gi tene ti bê. Jéhovah mveni atene: “Mbi sala ye teti iri ti Mbi, si iri ti Mbi aga sioni na lê ti amara pepe.”​—Ezéchiel 20:8-10.

22. (a) Na yâ ngoi so ayeke ga, ngbanga ti nyen Nzapa ayeke kiri ande mbeni ti tiri teti azo ti lo? (b) Na alege wa ndoye ti e teti iri ti Nzapa andu akusala ti e?

²² So mbeni kpengba hunzingo ti tene si Isaïe amu na prophétie so na pekoni! Lo tene: “Tongaso Mo fa lege na azo ti Mo, ti sala si Mo wara iri ti gloire teti Mo mveni.” (Esaïe 63:14b) Fadeso a lingbi ti ba polele ngbanga ti nyen Jéhovah atiri na ngangu teti nzoni ti azo ti lo. A yeke ti mu mbeni pendere iri teti lo mveni. Tongaso prophétie ti Isaïe aduti tongana mbeni kpengba dango bê so yongo iri ti Jéhovah ayeke mbeni pendere matabisi nga mbeni kota kungba. Atâ Chrétien laso andoye iri ti Jéhovah mingi ahon fini ti ala mveni. (Esaïe 56:6; aHébreu 6:10) Ala ke na bê kue ti sala mbeni ye so alingbi peut-être ti ga na zonga na ndo iri ti nzoni-kue so. Ala kiri tene na ndoye ti be-biani ti Nzapa na dutingo be-biani na lo. Na teti ala ndoye pendere iri ti Jéhovah, ala yeke na kota nzala teti lango so na ngoi ni fade lo dö awato ti lo na yâ presse ti vin ti ngonzo ti lo, pepe gi ngbanga ti so a yeke sala ande nzoni na ala, me ngbanga ti so a yeke gue ande na mungo gloire na iri ti Nzapa so ala ndoye.​—Matthieu 6:9.

[Akete tene na gbe ni]

[Foto na lembeti 359]

Jéhovah ayeke ku aye ti kota ahon na mbage ti azo ti lo