Tiringo na Petengo Goro na Lege ti Épée ti Yingo

“I yü fini zo ti yâ ni so aleke ni giriri na lege ti ye so bê ti Nzapa aye na yâ tâ mbilimbili nga be-biani.”​—aÉphésien 4:24, NW.

NA NGOI so Kodoro-togbia ti Rome asi na kota ni ti lo, lo yeke giriri lege ti komande ti letäa so ayeke kota ahon atanga ni kue so sese aba. Bungbi ti andia ti Rome asala giriri kusala nzoni mingi si a ngbâ lakue ti duti gunda ti andia teti akodoro mingi. Ye oko, atä anzoye kue so Rome asala, abungbi nde nde ti aturugu ti lo awara lege pepe ti hon ndo ti mbeni sioni wato so asala ye na mayele mingi: petengo goro. Na nda ni, petengo goro asala si tingo ti Rome aga na loro.

Bazengele Paul ayeke la ni mbeni oko ti ala so aba pasi na gbe ti awakua ti Rome so ayeda na goro. A lingbi ti tene so Félix, gouverneur ti Rome so ayeke hunda la ni tene na lo, ayeda so tene ayeke na li ti Paul pepe. Me Félix, mbeni oko ti agouverneur so tengo nginza ti goro ahon ndo ti ala na ngoi ti lo, apusu fango ngbanga na ndo Paul na peko, na kungo ti ba wala Paul ayeke mu na lo nginza ti tene azi lo.​—Kusala 24:22-26.

Ahon ti pete goro na Félix, Paul asala tene na lo polele na ndo “mbilimbili, na ngangu ti kanga nzala ti tele.” Félix agbian alege ti lo pepe, na Paul angbâ na da ti kanga ahon ti tene lo pete goro na tarango ti kpe lege so ndia azia na sese ti ba tene ti lo. Lo fa mbeni tokua ti tâ tene na ti salango ye na lege ni, na lo duti nga na fini alingbi na ye so lo fa. Lo sû mbeti na aJuif so ayeke Chrétien: “E hinga e yeke na nzo yingo-ti-hinga, na e ye ti tambela na lege so alingbi na yâ ye kue.”​—aHébreu 13:18.

Mara ti lutingo tongaso ague nde mingi na salango ye ti azo na ngoi ni kâ. Pallas, ita ti Félix ti koli, ayeke la ni mbeni oko ti akota wamosoro ti sese ti giriri, na lo wara ndulu na mosoro ti lo kue, so adiko ni a si dollar kutu 45, na lege ti tengo nginza ti goro nga na gbungo nginza na ngangu. Ye oko, mosoro ti lo aga ye senge tongana a haka ni na angbundangbu mingi ti dollar so ambeni mokonzi ti siècle 20 ni so ayeke yeda na goro ahonde na lingo na yâ ti ada ti nginza. Biani, a yeke gi mbeni zo so lê ti lo azi pepe si alingbi ti mä na bê so angorogbia ti laso ahon na ngangu na yâ tiringo bira na petengo goro.

Teti so petengo goro angbâ lakue mbeni ye so alingbi pepe ti lungula ni, a lingbi e tene na nda ni so lo yeke biani gi mbeni mbage ti salango ye ti azo? Wala a lingbi ti sala mbeni ye ti kanga lege na petengo goro?

A Lingbi ti Kanga Lege na Petengo Goro Tongana Nyen?

Kozo ye so a lingbi biani ti sala ti kanga lege na petengo goro ayeke ti yeda so petengo goro ayeke futi ye na a yeke sioni, teti lo yeke ga na ye ti nzoni gi na azo so ayeke hon nde na akpengba-ndia, na a sala sioni na ambeni zo. Biani, a sala ambeni ye ti nzoni mingi na lege ti tiringo bira na petengo goro. James Foley, mbeni wakua-su ti bada-halezo na États-Unis ti Amérika, atene: “E kue e yeda so aye so aga na peko ti petengo goro ayeke sioni mingi. Petengo goro ayeke buba nzoni lege ti komande, a sala sioni na nzoni tambela ti konomi nga na guengo na li ni ti lo, a sala si dengo buze aga kirikiri, na a sala si lege akanga ngangu teti awakodoro na ndo sese kue.” Azo mingi ayeke yeda na tene ti lo. Na lango 17 ti nze ti décembre ngu 1997, akota kodoro 34 asû maboko na gbe ti mbeni “mango tele na ndo petengo goro” so aleke ni ti “sala kota kusala na yâ bira so ayeke tiri na petengo goro na ndo sese.” Mango tele so asala si tongana mbeni zo “azia nginza ti goro, amu zendo ti mu ni, wala lo pete biani goro na mbeni wakua ti kodoro wande so ayeke sala kusala teti azo kue ti tene lo wara wala lo ngbâ ti leke tene lakue ti bata mbeni dengo buze so aga na futa teti ala kue, lo ga zo so ake ndia.”

Ye oko, apetengo goro ti wara ambeni contrat ti dengo buze na yâ ti ambeni kodoro, ayeke gi mbeni kete mbage ti kota petengo goro so ahonde tele. Ti lungula biaku petengo goro a hunda mbeni use ye, so a yeke ngangu mingi ahon ti sala: ti gbian bê wala, biani, ti gbian bê ti azo mingi. Na ndo kue a lingbi azo amanda ti ke petengo goro. A yeke gi na pekoni si warango nginza na mbeni lege so ayeke nzoni pepe alingbi ti glisa biaku. Ti sala ni, mbeti-sango Newsweek atene so ambeni zo aba atene a lingbi angorogbia “awa awakodoro kue ti lë nzoni kode ti sala nzoye.” Transparency International, bungbi so aleke ni ti sala tene na awatokua ti bada-halezo na ndo ti tiri na petengo goro, ayeda nga so a yeke nzoni azo so amu mbage ti lo “ayôro mbeni ‘lengo ti dutingo be-ta-zo’” na ndo so azo ayeke sala kua dä.

Tiringo ti ke petengo goro ayeke mbeni bira so andu salango ye, so a lingbi pepe ti hon ni na ngangu gi na lege ti lungo andia, wala na lege ti “épée” ti asioni so ndia aga na ni. (aRomain 13:4, 5) A lingbi a lu lengo ti nzoye na ti be-biani na yâ bê ti azo. A lingbi ti sala ni nzoni gi na salango kusala na ye so bazengele Paul afa tongana “épée ti yingo,” Tene ti Nzapa, Bible.​—aÉphésien 6:17, NW.

Bible Ake Petengo Goro

Ngbanga ti nyen Paul ake la ni ti kanga lê na ndo petengo goro? Ngbanga ti so lo ye ti sala ye so bê ti Nzapa aye, Lo so ‘ayä iri ti zo teti lê ti lo pepe, na akamata ye ti vigno zo pepe.’ (Deutéronome 10:17) Na ndo ni, Paul adabe biani na mbilimbili wango-tene so ayeke wara na yâ Ndia ti Moïse: “A lingbi . . . mo yä iri ti zo teti lê ti lo pepe, na mo kamata ye ti vigno zo pepe, teti ye ti vigno zo asala si lê ti wandara aga ziba, na a kugno tene ti zo ti mbilimbili.” (Deutéronome 16:19) Legeoko nga, Gbia David ahinga la ni so Jéhovah ake petengo goro, na lo hunda ti tene Nzapa adiko lo pepe na popo ti awasiokpari, so “maboko ti ala ti koti asi na nginza ti vigno zo.”​—Psaume 26:10.

Azo so ayeke voro Nzapa na bê kue ayeke na ambeni nda ti tene nde ti ke petengo goro. Salomon asû na mbeti: “Na lege ti fango ngbanga ti mbilimbili, gbia asala si sese aga nzoni, me zo so ahunda matabisi, lo kinda sese ni.” (aProverbe 29:4) Tongana azo kue, a londo na akota zo juska ti si na akete ni afâ ngbanga mbilimbili, kodoro alingbi ti duti nzoni, me nde na so, petengo goro alingbi ti sala si mbeni kodoro aga nzinga mingi. Na mbeni lege so agboto lê, Newsweek afa na gigi: “Na yâ ti mbeni bungbi so na ndo so zo oko oko kue aye ti wara kete mbage ti lo na ndo nginza ti goro na so ahinga tongana nyen ti wara ni, konomi alingbi ti linda ngu gi tongaso.”

Atä tongana konomi alinda ngu kue pepe, bê ti azo so andoye mbilimbili ayeke so tongana petengo goro awu mingi na a sala ye ti kanga lege na ni pepe. (Psaume 73:3, 13) A yeke sala nga sioni na Wasalango e, lo so azia na yâ e nzala teti mbilimbili. Na ngoi ti giriri, Jéhovah alondo ti lï na yâ atene ti zo ti kaï biaku petengo goro so ayeke sala ni polele. Na tapande, lo tene polele na awakodoro ti Jérusalem ngbanga ti nyen lo yeke zia ala na tïtî awato ti ala.

Na lege ti prophète ti lo Mika, Nzapa atene: “Mbi voro i, i mä tene so, i amokonzi ti da ti Jacob, na i amokonzi ti da ti Israël, i so i ke fango ngbanga ti mbilimbili, na i sala si ye ti mbilimbili aga kirikiri. Amokonzi afâ ngbanga teti nginza ti vigno zo, aprêtre ni afa tene teti futa, na aprophète ni agi bendo si ala wara nginza . . . Ngbanga ti ye so i sala, fade Mbi dë Sion legeoko tongana zo adë yaka ti lo, fade Jérusalem aga kundu ti tênë.” Petengo goro abuba dutingo ti azo na Israël, gi tongana ti so abuba Rome angu ngbangbo mingi na pekoni. A lingbi na gbotongo mê ti Nzapa, ndulu na siècle oko na peko ti so Mika asû atene so na mbeti, a futi Jérusalem na azia ni biaku.​—Michée 3:9, 11, 12.

Ye oko, a hunda oko pepe ti tene mbeni zo wala mbeni mara afuti na lege ti goro. Nzapa awa azo ti sioni ti zia lege ti ala ti dutingo na fini na ti gbian lege ti bibe ti ala. (Esaïe 55:7) Lo ye si zo oko oko kue na popo ti e alungula bê ti wara ye na e zia na place ni bibe ti kion pepe, nga e lungula petengo goro na e zia salango ye tâ na lege ni na place ni. Jéhovah adabe e: “Zo so asala ngangu na awanzinga, lo zonga Nzapa so asala lo, me zo so asala nzobe na azo so ye amanqué ala mingi, lo yä iri ti Nzapa.”​—aProverbe 14:31.

Nzoni Tiringo na Petengo Goro na Lege ti Tâ Tene ti Bible

Ye nyen alingbi ti pusu mbeni zo ti gbian ye tongaso? Oko ngangu so apusu giriri Paul ti zia biaku fini ti lo ti Farizien ti ga mbeni kpengba disciple ti Jésus Christ. Lo sû na mbeti: “Tene ti Nzapa ayeke na fini nga na ngangu.” (aHébreu 4:12, NW) Laso, tâ tene ti Mbeti ti Nzapa angbâ lakue ti sala si salango ye na lege ni amaï, atä na popo ti azo so giriri abi tele ngangu mingi na yâ petengo goro. Ba mbeni tapande.

A ninga pepe na peko ti so lo hunzi kusala ti lo ti turugu, Alexander, so ayeke zo ti mbage ti Poto ti Tö, alï na yâ mbeni bungbi ti azo so awara nginza na lege ti handa na ziango mbito na bê ti azo, ti gbu ye na ngangu, na ti te nginza ti goro.a Lo fa nda ni: “Kusala ti mbi ayeke la ni ti gbu na ngangu nginza ti awadengo buze so ayeke na mosoro mingi, na tenengo so e yeke mbeni bungbi ti bata zo si asala sioni na lo pepe. Tongana mbeni wadengo buze azia bê kue na ndo mbi awe, ambeni zo ti yâ ti bungbi ti e azia mbito na bê ti lo na tenengo so fade ala yeke sala ngangu na lo. Tongaso mbi fa so mbi lingbi leke tene ni, na hundango mbeni kota wungo ti nginza. ‘A-client’ ti mbi akiri singila na mbi teti mbi mu maboko na ala ti leke akpale ti ala, anda a yeke mbi si ayeke biani lingu ti akpale ni. Tongana ti so a lingbi dö bê biani, so ayeke la ni mbeni mbage ti kua ni so mbi ye.

“Ye so anzere na mbi la ni ayeke ti wara kota nginza nga na kota ngia so dutingo na fini tongaso amu. Mbi kpe na kutukutu ti nginza mingi, mbi lango na yâ ti mbeni pendere da, na mbi yeke la ni na nginza ti vo na ye kue so bê ti mbi aye. Azo asala mbito ti mbi, ye so asala si amu na mbi mbeni ngangu. Mbi ba mbi tene zo oko pepe alingbi ti sala sioni na mbi na so ndia alingbi ti ndu mbi pepe. Ti akpale so mbi yeke wara na aturugu ti police, a yeke leke ni, wala na lege ti mbeni wagbungo koko so ahinga kusala ni nzoni, so ayeke na alege ti hon nde na ye so fango ngbanga mbilimbili azia na sese, wala na petengo goro na zo so alingbi ti leke tene ni.

“Ye oko, a yeke ngangu ti wara dutingo be-ta-zo na popo ti azo so aduti na fini gi na lege ti petengo goro. Mbeni oko na yâ bungbi ti e ato nda ti ke mbi, na mbi ba so a ye tene ti mbi mbeni pepe. Fade fade, mbi glisa kutukutu ti mbi so ayeke pika lê ti azo, nginza ti mbi ahunzi, na ndeko ti mbi so aye gi aye ti kota nginza azia mbi. A pika même mbi sioni mingi. Gbiango ti ye so asala si mbi gbu li mingi na ndo nda ti fini.

“Anze kete kozoni, mama ti mbi aga mbeni oko ti aTémoin ti Jéhovah, na mbi to nda ti diko ambeti ti ala. Versê ti aProverbe 4:14, 15 apusu mbi biani ti gbu li: ‘Zia gere ti mo pepe na lege ti azo ti sioni, na mo tambela pepe na lege ti azo ti sioni. Mo kpe lege ti ala. Mo hon na tele ni pepe. Zia lege ti ala, mo hon na mbeni lege nde.’ Aversê tongaso apusu mbi ti hinga na bê biani so azo so aye ti duti na mbeni fini so ake ndia ayeke na tâ kekereke pepe. Mbi to nda ti sambela Jéhovah na ti hunda lo ti fa na mbi nzoni lege. A-Témoin ti Jéhovah amanda Bible na mbi, nga na nda ni, mbi mu fini ti mbi na Nzapa. Ngbele ye na ngoi so juska fadeso mbi yeke duti na fini na lege ni.

“Biani, ti duti na fini na lege so ayeke nzoni aye ti tene mbi wara nginza kete mingi. Me fadeso mbi ba so mbi yeke na mbeni ngoi ti kekereke, nda ti fini ti mbi ayeke dä biani. Mbi ga ti ba so ngbele lege ti mbi ti duti na fini nga na aye ti ngele mingi so asala si a ga pendere ayeke la ni gi tongana mbeni da so aleke na akugbe ti mbeti, so ayeke ku kungo ti tï. Giriri, yingo-ti-hinga ti mbi agi mbi oko pepe. Fadeso, na lege ti mandango Bible ti mbi, a yeke gi mbi na ngoi kue so bê ti mbi aye ti pusu mbi ti sala ye na lege ni pepe, atä na yâ ti akete ye. Mbi tara ti duti na fini alingbi na Psaume 37:3 (NW), so atene: ‘Zia bê ti mo kue na Jéhovah na sala ye ti nzoni; duti na ndo sese ni, na sala ye na dutingo be-ta-zo.’”

“Zo so Ake Ye ti Vigno Zo, Fade Lo Ngbâ na Fini”

Tongana ti so Alexander aba ni, tâ tene ti Bible alingbi ti pusu zo ti zia petengo goro. Lo gbian aye legeoko na ye so bazengele Paul asala tene ni na yâ mbeti so lo sû na azo ti Éphèse: “I lungula zo ti giriri so alingbi na ngbele tambela ti i na so abuba na lege ti anzala ti lo ti handa; . . . a lingbi i ga zo ti fini na yâ ngangu so asala kusala na yâ bibe ti i, na a lingbi i yü fini zo ti yâ ni so aleke ni giriri na lege ti ye so bê ti Nzapa aye na yâ tâ mbilimbili nga be-biani. Ni la, teti fadeso i ke mvene awe, i tene tâ tene zo oko oko na mba ti lo, teti e yeke amembre so ayeke ti amba ti e na popo ti e. Zia wanzi asala nzi mbeni pepe, me nde na so, zia lo sala kua ngangu, na salango na maboko ti lo kusala so ayeke nzoni, si lo lingbi wara mbeni ye ti kangbi na zo so ye atia lo.” (aÉphésien 4:22-25, 28, NW) Tâ ngoi ti kekereke ti azo aluti gi na ndo mara ti agbiango ye tongaso.

Tongana akanga lege pepe na kota bê ti wara ye nga na petengo goro, ala lingbi ti futi sese, gi tongana ti so ala sala giriri si Kodoro-togbia ti Rome afuti. Ye oko, ye ti ngia ni ayeke so Wasalango zo aleke pepe ti zia lege si aye tongaso angbâ ti gue na li ni. Lo leke na bê ti lo ti “futi ala so afuti sese.” (Apocalypse 11:18) Na Jéhovah amu zendo na azo so ayeke na kota nzala ti ba mbeni sese so petengo goro ayeke duti dä pepe so, na yâ ngoi kete, fade ‘ayayu ti fini na sese ti fini ayeke ga, so mbilimbili aduti na yâ ni.’​—2 Pierre 3:13.

Tâ tene, a lingbi ti duti ngangu laso ti ngbâ na fini na salango aye na lege ni. Ye oko, Jéhovah adë bê ti e so na nda ni, “zo so bê asala lo ti wara faïda, lo sala ye ti ngangu na da ti lo mveni, me zo so ake ye ti vigno zo, fade lo ngbâ na fini.”b (aProverbe 15:27) Na kengo petengo goro laso, e yeke fa tâ ye so ayeke na gbe ti bê ti e na ngoi so e sambela Nzapa: “Zia royaume ti mo aga. Zia a sala na sese ye so bê ti mo aye legeoko tongana a sala ni na yayu.”​—Matthieu 6:10, NW.

Na ngoi so e yeke ku ti tene Royaume so asala ye, zo oko oko na popo ti e alingbi ti “lu ye ti mbilimbili” na kengo ti kanga lê na ndo petengo goro wala ti sala ni. (Osée 10:12) Tongana e sala tongaso, fade fini ti e nga ayeke fa na gigi ngangu so Tene ti Nzapa so asû na gbe ti yingo ayeke na ni. Épée ti yingo alingbi ti hon na ngangu petengo goro.

[Akete Tene na Gbe Ni]

[Foto na lembeti 7]

Na mungo maboko ti Bible, e lingbi ti gi ti lë “fini zo ti yâ ni” na ti ke petengo goro