Mbaï ti fini

Jéhovah afa lege na mbi ti londo na lâ ni so mbi de molenge

TËNË TI RICHARD ABRAHAMSON

“O Nzapa, a komanse tongana mbi de molenge, Mo fa lege na mbi; na juska fadeso mbi fa tënë ti kota kusala ti Mo.” Zia mbi fa ngbanga ti nyen atënë ti Psaume 71:17 agbu tâ bê ti mbi mingi.

A YEKE lani na ngu 1924 si mama ti mbi, Fannie Abrahamson, atingbi na aWamandango Bible, tongana ti so a hiri lani na aTémoin ti Jéhovah. Na ngoi ni so, mbi yeke gi na ngu oko. Tongana mama ayeke manda atâ tënë ti Bible, lo yeke gue hio na avoizin ti lo ti fa na ala aye so lo manda, na lo fa nga aye so na mbi nga na ayaya ti mbi ti koli na ti wali. Kozoni si mbi hinga ti diko mbeti, lo mû maboko na mbi ti bata na li gbâ ti aversê ti Bible so andu adeba nzoni so Royaume ti Nzapa ayeke ga na ni.

Na hunzingo ti angu 1920, groupe ti e ti aWamandango Bible na La Grande, na Oregon, Amerika, abungbi kete wungo ti awali na amolenge. A yeke lani na ndo so si a dü mbi na mbi kono dä. Atâa so e yeke gi e oko kâ, a-pélérin so ayeke awakua so ayeke tambela na ando nde nde, ayeke sala avizite oko wala use na e ngu oko oko. Ala yeke mû lani adiskur so akpengba zo, ala yeke gue oko na e na fango tënë da na da, nga ala yeke bi bê ti ala na nzobe na ndo amolenge. Na popo ti anzoni pélérin so aita aye ala lani mingi, a yeke wara Shield Toutjian, Gene Orrell, na John Booth.

Na ngu 1931, zo oko pëpe ti yâ ti kete groupe ti e awara lege ti gue na kota bungbi ti Columbus, na Ohio, na ndo so aWamandango Bible amû fini iri ti aTémoin ti Jéhovah. Me agroupe ni, tongana ti so a yeke hiri lani akongregation, nga akete groupe so ade ti ga tongana kongregation pëpe na so ague lani pëpe na kota bungbi so, atingbi tele na ndo so ala yeke dä na nze ti août ni so ti bungbi yanga ti ala oko ti yeda na fini iri so. Kete groupe ti e ti La Grande asala nga tongaso. Na pekoni, a si na ngu 1933 tongana a yeke kangbi kete mbeti La crise, mbi manda na li ti fa tënë na Bible, na ti fani oko ni biani, mbi to nda ti fa tënë da na da.

Na yâ angu 1930 ni, ngangu so a yeke sala ti kanga lege na kusala ti e ayeke gue gi na li ni. Ti hon ndo ti kpale so, a bungbi agroupe ni oko na ye so a hiri ni division. A-division so ayeke sala lani akete bungbi wala assemblée, na ala yeke sala akusala ti fango tënë so a hiri ni akapa ti a-division, na ala yeke sala tongaso fani oko wala use na yâ ngu oko. Na ngoi ti a-assemblée so, a fa na e akode ti fango tënë nga tongana nyen ti sala ye na yekiango ndo tongana lapolisi asi ti kanga lege. Teti so a yeke gue ka na aTémoin lege mingi na gbele mbeni juge ti lapolisi wala na mbeni da-ngbanga, e yeke haka peko ti atënë so e yeke tene ande, so a sû ni na ndo ti mbeni mbeti so afa tongana nyen mbeni fango ngbanga ti da-ngbanga ayeke tambela. Ye so amû lege na e ti luti na gbele azo so agi ti kanga lege na kusala ti e.

Mbi to nda ti maï na yâ tâ tënë ti Bible

Mbi yeke maï na yâ gbungo nda ti ye ti mbi nga yekiango ndo ti mbi teti atâ tënë ti Bible na beku so Bible afa ti warango fini ti lakue lakue na sese na gbe ti Royaume ti Nzapa so ayeke na yayu. Na ngoi ni lani, a yeke sala tënë mingi pëpe ti batême na ala so ayeke pëpe na beku ti gue ti komande na yayu na tele ti Christ (Apocalypse 5:10; 14:1, 3). Ye oko, a fa na mbi so tongana mbi leke biani na bê ti mbi ti sala ye so bê ti Jéhovah aye, a yeke nzoni mbi wara batême. A yeke ye so mbi sala na nze ti août ngu 1933.

Tongana mbi yeke na ngu 12, wafango mbeti na mbi atene na bê ti lo so mbi yeke na kode mingi ti fa ye na gbele azo; tongaso lo wa mama ti mbi ti leke si mbi wara mbeni fango ye na ndo ni. Mama abâ so ye so alingbi ti mû maboko na mbi ti kiri ti sala na Jéhovah nzoni mingi. Tongaso, lo futa nginza ti ambeti so a yeke fa na mbi, na sukulango senge senge teti ngu oko abongo ti wafango ye na mbi ni. Aye so a fa ni na mbi amû maboko ngangu na mbi na yâ fango tënë. Tongana mbi wara ngu 14, kobela ti rhumatisme agbu mbi ngangu, a sala si mbi gue na ekole pëpe teti ngu oko na ndo ni.

Na ngu 1939, mbeni wakua ti ngoi kue so iri ti lo ayeke Warren Henschel asi na ndo so e yeke dä.a Na lege ti yingo, lo yeke tâ yaya ti mbi ti koli biani; lakue lo yeke gue na mbi ti fa tënë juska na lakui. Kete na pekoni, lo mû maboko na mbi ti to nda ti kusala ti pionnier ti vacances, so ayeke tongana mbeni kusala ti ngoi kue me so aninga ti lo pëpe. Gi na popo ti ngu ni so, a leke kete groupe ti e ni si aga tâ groupe tongana mbeni kongregation. Warren aga serviteur ti groupe ni, na mbi yeke mû ti mbi li ni na mandango Tour ti Ba Ndo. Tongana a hiri Warren na Béthel, kota ndokua ti aTémoin ti Jéhovah ti Brooklyn, na New York, mbi ga serviteur ti groupe ni na peko ti lo.

Mbi to nda ni na yâ kusala ti ngoi kue

Gbâ ti kungba so mbi wara tongana serviteur ti groupe akiri akpengba nzara ti mbi ti lï na yâ kusala ti ngoi kue biaku, na a yeke ye so mbi sala tongana mbi yeke na ngu 17, na pekoni so mbi hunzi ota ngu ti mbi na kota da-mbeti. Babâ ti mbi ayeda lani pëpe na atënë ti mabe ti e, me lo yeke lani mbeni nzoni babâ so abata e nzoni, nga mbeni koli so ayeke na anzoni salango ye. Lo ye lani ti tene mbi manda mbeti na ndo ni. Ye oko, lo tene so tongana mbi yeke ku ti wara da ti lango na kobe ti tengo ni na mbage ti lo pëpe, mbi lingbi ti sala ye so mbi soro ti sala. Ni la, mbi to nda ti kusala ti pionnier na lango oko ti nze ti septembre ngu 1940.

Tongana mbi yeke zia da ti ababâ na mama ti mbi ti hon, mama atene na mbi ti diko aProverbe 3:5, 6: “Zia bê ti mo kue na L’Eternel, na zia bê ti mo na hingango ye ti mo mveni pëpe. Mo bi bê ti mo na Lo na lege ti mo kue, na fade Lo sala si lege ti mo aga mbilimbili.” Na biani, ziango lakue fini ti mbi na tïtî Jéhovah amû maboko na mbi ngangu.

Kete na pekoni, mbi to nda ti kusala na tele ti Joe na Margaret Hart na mbage ti banga ti Washington. A yeke wara aye nde nde na yâ territoire ni: akota yaka ti bata abagara na ataba; a yeke wara nga ando so a zia na a-Indien ti lango dä, nga na gbâ ti akete gbata na akete kodoro. Anze kete na peko ti tongo nda ti ngu 1941, a hiri mbi ti ga serviteur ti groupe na yâ kongregation ti Wenatchee, na Washington.

Na ngoi ti mbeni oko ti akota bungbi ti e na Walla Walla na Washington, mbi sala kua ti yambango azo so ayeke ga na kota bungbi ni. Mbi bâ so mbeni maseka ita-koli ayeke tiri ti leke haut-parleur ni me gbä. Tongaso, mbi hunda lo ti mû place ti mbi, na mbi sala kua ni na place ti lo. Tongana Albert Hoffman, serviteur so ayeke bâ ndo na ndo kota bungbi ni akiri, lo bâ so mbi yeke na place ti mbi ni pëpe. Tongaso, lo fa na mbi na kete ngia na yanga ti lo, so a yeke kota ye mingi ti ngbâ gi na ndo so a zia mo dä tongana a mû yanga na mo pëpe ti gue na mbeni ndo nde. Juska laso, mbi girisa wango ti lo so pëpe.

A si na nze ti août ngu 1941, aTémoin ti Jéhovah aleke ti sala mbeni kota bungbi na St. Louis, na Missouri. Joe na Maergaret Hart azia mbeni ye ti tene akanga peko ti kutukutu ti ala ni, na ala zia abanc dä. Apionnier gumbaya na popo ti e asala voyage akilomètre 2 400 na kutukutu so juska na St. Louis. A hunda lani yenga oko ti gue, na yenga oko ti kiri. Na kota bungbi ni, lapolisi atene ti lo so kota wungo ti azo ni asi 115 000. Atâa so azo ni kue so aga alingbi ti duti mingi tongaso pëpe, kite ayeke dä pëpe so na ngoi ni lani a yeke wara azo mingi ahon aTémoin 65 000 so ayeke na Amerika na ngoi ni kâ. Kota bungbi ni akpengba tâ e biani na lege ti yingo.

Kusala na Béthel ti Brooklyn

Tongana mbi kiri na Wenatchee, mbi wara mbeni mbeti so na yâ ni a hunda mbi ti gue ti sala kusala na Béthel ti Brooklyn. Tongana mbi si na Béthel ni na lango 27 ti nze ti octobre ngu 1941, a mû mbi a gue na ni na biröo ti Nathan H. Knorr, so lani ayeke surveillant ti ndokua ti petengo ambeti. Lo fa na mbi na nzobe ye so a hiri ni Béthel, na lo gboto lê mingi na ndo nene ti ngbâ tâ ndulu na Jéhovah tongana mbi ye ti sala si fini ti mbi ge aduti nzoni. Na pekoni, a gue na mbi na place ti biröo so ayeke bâ tënë ti tokuango ambeti na akongregation. Kusala so a mû na mbi ayeke ti kanga ambeti na yâ ti acarton ni si a tokua ala.

Na lango 8 ti nze ti janvier, ngu 1942, Joseph Rutherford so amû li ni na ya kusala ti aTémoin ti Jéhovah na ndo sese kue akui. Alango oku na pekoni, awayinda ti Société asoro Ita Knorr ti mû kusala ni na peko ti lo. Tongana W. E. Van Amburgh, so aninga na kua ti wakuasu so abâ lege ti nginza ti Société, afa na sewa ti Béthel ni tokua so a soro Ita Knorr na place ti Ita Rutherford, lo tene: “Mbi lingbi ti dabe mbi na lâ ni so C. T. Russell akui [na ngu 1916] si a soro J. F. Rutherford na place ti lo. Seigneur angbâ lakue ti fa lege na kusala ti Lo na ti sala si amaï. Fadeso, mbi lingbi ti ku tele ti mbi na bê kue so fade kusala ni ayeke gue na li ni na Nathan H. Knorr so a soro lo fadeso tongana président, teti a yeke kusala ti Seigneur la, pëpe kusala ti mbeni zo.”

Na nze ti février ngu 1942, a fa so fade a yeke to nda ti mbeni “Kota kapa ti fango tongana nyen ti sala kusala ti aChrétien”. A leke kapa so ti mû maboko na ala so ayeke na Béthel ti maï kode ti ala ti gi nda ti aye na ndo Bible, ti leke yâ ti atënë ti ala nzoni, na ti fa ni na lege ni. Teti so mbi wara kozoni awe mbeni fango lege na ndo kode ti salango tënë na gbele azo, mbi wara lege ti gue na li ni hio na yâ kapa ni so.

Kete na pekoni, a tokua mbi na biröo so ayeke bâ lege ti kusala ti aTémoin na yâ Amerika. Na pekoni gi na yâ ngu ni so, a mû desizion ti kiri ti zia na sese mbeni kapa teti awakua ti sala vizite na agroupe (akongregation) ti aTémoin. Tongana ngoi ayeke hon, awakua ni so ayeke gue na ndo nde nde, na so a hiri ala awakua ti aita, awara iri ti surveillant ti circonscription. Na yâ anze ti juin ti si na août ti ngu 1942, a zia na sese mbeni kapa ti fango ye na Béthel ti fa na aita-koli tongana nyen ti sala mara ti kusala tongaso, na mbi wara matabisi ti duti na popo ti ala so awara fango ye so. Mbi dabe mbi mbilimbili so Ita Knorr, mbeni oko ti ala so afa ye na e, agboto lê ti e mingi na ndo mbeni tënë oko: “I tara ti nzere na lê ti azo pëpe teti na nda ni, fade i yeke nzere na lê ti zo oko pëpe. I gi ti nzere na lê ti Jéhovah, na fade i yeke zia ngia na bê ti ala kue so andoye Lo.”

A yeke na nze ti octobre ngu 1942 si a zia na sese kusala ti asurveillant so ayeke gue na ndo nde nde. Ambeni na popo ti e so ayeke na Béthel amû mbage na kusala so na ambeni nda-yenga, na salango vizite na akongregation so ayeke na tele ti New York City na so ayo na ni ahon akilomètre 400 pëpe. Na yâ kusala ti e ni, e yeke bâ arapport ti kusala ti fango tënë ti kongregation ni, nga na ti wungo ti azo so ayeke ga na abungbi; e yeke sala mbeni bungbi na ala so ayeke na kungba na yâ kongregation ni, e yeke mû diskur oko wala use tongaso, na e yeke sigigi na fango tënë na aTémoin ti kongregation ni.

Na ngu 1944, mbi yeke lani na popo ti ala so ayeke na yâ Biröo so abâ lege ti kusala ti aTémoin, na so atokua ala ti sala kusala ti surveillant ti circonscription teti anze omene; mbi sala kusala na yâ Delaware, Maryland, Pennsylvanie, na Virginie. Na pekoni, teti ambeni kete nze tongaso, mbi sala vizite na akongregation so ayeke na Connecticut, Massachusetts, na Rhode Island. Na pekoni so mbi kiri na Béthel, mbi mû mbage ti angbonga ti kua ti lango oko oko ti sala kusala na biröo na tele ti Ita Knorr na secrétaire ti lo Milton Henschel. A yeke na ndo so si mbi wara lege ti hinga nzoni mingi tënë na ndo kusala ti e na ndo sese kue. Mbi wara nga lege ti sala kusala teti ambeni ngbonga tongaso na yâ lango oko na biröo so abâ lege ti nginza; W. E. Van Amburgh ayeke lani surveillant ti biröo ni, na Grant Suiter ayeke mû maboko na lo. Na pekoni, ti si na ngu 1946, a soro mbi ti ga surveillant na ndo abiröo mingi na Béthel.

Aye agbian ngangu na yâ fini ti mbi

Tongana mbi yeke sala kusala na yâ akongregation na ngu 1945, mbi wara lege ti hinga Julia Charnauskas na gbata ti Providence, na Rhode Island. Na popo ti ngu 1947, e mä tele ti sala mariage. Mbi ndoye lani kusala ti Béthel mingi, me na ngoi ni so, a leke mbeni ye oko pëpe ti tene zo so mo sala mariage na lo aga na Béthel. Ndani la, na janvier ngu 1948, mbi zia Béthel ti sigigi, na mbi sala mariage na Julia (Julie). Mbi wara mbeni kua ti nginza so amû ngoi ti mbi mingi pëpe na yâ mbeni magazin ti kango ye na Providence, na e to nda ti kusala ti e ti pionnier.

Na nze ti septembre ngu 1949, a tisa mbi ti sala kua ti circonscription na yâ mbeni mbage ti Wisconsin. A yeke mbeni kota gbiango ye na yâ fini ti mbi na Julie ti gue ti fa tënë mingi ni na yâ akete gbata na akete kodoro ti ando so azo mingi ayeke bata abagara so ayeke gboto dulait ti ala. Angoi ti dê ni (ti londo na décembre ti si na mars) ayeke ninga mingi na ayeke tâ ngangu, nga gbâ ti neige ayeke tï. E yeke lani na mbeni kutukutu pëpe. Ye oko, mbeni zo ayeke lakue dä ti gue na e na kutukutu juska na kongregation ti peko.

Ngoi kete na pekoni so mbi to nda ti kusala ti mbi ti circonscription, e sala mbeni kota bungbi. Mbi dabe mbi so na ngoi ni, mbi yeke gi ti bâ peko ti anzene nzene kusala kue so aita ayeke sala ti bâ wala a yeke tambela nzoni, na ye so aso bê ti aita ni kete. Tongaso, surveillant ti district ni, Nicholas Kovalak, afa na mbi na nzobe so aita ti ndo ni ayeke sala ka lakue aye so ala mveni, na tongaso a yeke ti mbi lakue pëpe ti gi ti bâ peko ti akua ni oko oko kue tongana ti so mbi yeke sala. Wango so amû maboko mingi na mbi na pekoni tongana mbi yeke sala gbâ ti akusala.

Na ngu 1950, mbi wara mbeni kusala ti kete ngoi: a yeke ti bâ lege ti ando ti lango teti azo so ayeke ga na kozo ti akota bungbi mingi so e yeke sala na Yankee Stadium na New York City. Kota bungbi ni amû ngia na e mingi ti londo na tongo nda ni juska ti hunzi na ni; a yeke azo ti akodoro 67 si aga, na kota wungo ti azo kue so aga asi 123 707! Na peko ti kota bungbi ni, mbi na Julie e kiri na kusala ti e ti circonscription. E wara ngia mingi dä. Ye oko, e bâ so a lingbi e ngbâ ti fa so e ye ti sala mara ti kusala kue ti ngoi kue. Tongaso, ngu oko oko, e yeke sû mbeti ti hunda ti sala kusala na Béthel na nga ti gue na kusala ti missionnaire. Na ngu 1952, e wara ngia mingi ti wara mbeti so atisa e ti gue na klase 20 ni ti Galaad, ekole ti Mandango Bible ti Société Watchtower; a yeke na ndo so si e wara fango ye ti ga missionnaire.

Kusala na kodoro wande

Tongana e wara kota mbeti na ngu 1953, a tokua e na Grande-Bretagne; na ndo so mbi sala kusala ti district na mbage ti mbongo ni ti Angleterre. Kozoni si e hunzi ngu oko ti kusala na ndo ni so mbi na Julie e wara ngia dä mingi, bê ti e adö ti wara tisango ndo ti gue na Danemark. A hunda lani ti wara mbeni fini zo ti mû li ni na yâ filiale ti Danemark. Teti so mbi yo na Danemark ni pëpe, na mbi wara fango ye lani na ndo mara ti kusala tongaso tongana mbi de na Brooklyn, a tokua mbi na ndo so ti mû maboko. E mû mbeni mangboko so ague na e na Pays-Bas, na kâ e mû mbeni train ti gue na Copenhague, na Danemark. E si kâ na lango 9 ti nze ti août, ngu 1954.

Mbeni oko ti akpale so e tingbi na ni ayeke so ambeni ita so ayeke mû lani li ni ake ti yeda na fango lege so alondo na Kota ndokua ti e na Brooklyn. Nga, na popo ti aita osio so ayeke sû lani peko ti ambeti ti e na yanga ti Danois, ota azia Béthel asigigi; na pekoni, ala zia ti bungbi oko na aTémoin ti Jéhovah. Me Jéhovah amä sambela ti e. Apionnier use Jørgen Larsen na wali ti lo Anna so ayeke mû lani ambeni ngbonga ngoi na ngoi ti sala kusala ti sungo peko ti ambeti ti e na Danois, ayeda ti sala kusala ni so na ngoi kue. Tongaso, kusala ti sungo peko ti ambeti ti e na yanga ti Danois aluti pëpe, na a manke numéro oko pëpe. Aita Larsen angbâ lakue na Béthel ti Danemark, na Jørgen ayeke coordinateur ti komite ti filiale ni.

Mbeni tâ ye so akpengba e mingi na yâ angu so ayeke avizite so Ita Knorr ayeke sala lani na e lakue. Lo yeke mû ngoi ti duti na ti sala lisoro na zo oko oko; lo yeke fa ambeni ye so asi so amû lege ti bâ tongana nyen ti leke akpale. Na ngoi ti mbeni vizite ni na ngu 1955, a leke ti tene a sala mbeni fini filiale so ayeke duti na amasini ti petengo ambeti, tongaso si e lingbi ti sigigi na ambeti teti Danemark. A wara mbeni ndo na mbeni vaka so ayeke na mbage ti banga ti Copenhague, na ti si na popo ti juin na août ti ngu 1957, e gue na yâ mbeni fini da so a leke ni. Harry Johnson na wali ti lo Karin so asi ade ti ninga mingi pëpe na Danemark na pekoni so ala hunzi mandango ye na klase 26 ti Galaad, amû maboko na e ti zia na sese masini ti petengo ambeti ni si a to nda ti tambela.

E maï kode ti e ti lekengo ye teti akota bungbi na Danemark, na aye so mbi manda na ngoi so mbi yeke sala akota bungbi na Amerika amû maboko na mbi ngangu. Na ngu 1961, kota assemblée internationale ti e na Copenhague atisa azo ti akodoro 30 na ndo ni ti ga. Kota wungo ti azo so aga asi 33 513. Na ngu 1969, e wara kota wungo ti azo ahon atanga ni kue ti akota bungbi so a sala na Scandinavie, teti wungo ti azo ni asi 42 073!

Na ngu 1963, a tisa mbi na klase 38 ti Galaad. A yeke lani mbeni kapa ti fango ye so a leke ti sala ni teti anze bale-oko na so ayeke mbilimbili teti aita so asala kua na yâ ti afiliale. A yeke lani ye ti ngia mingi ti duti mbeni na asewa ti Béthel ti Brooklyn na ti wara nzoni na lege ti hingango ye ti ala so asala kusala kâ teti angu mingi ti bâ lege ti aye na kota ndokua so.

Na peko ti fango ye so mbi wara, mbi kiri na Danemark ti sala lakue akusala so mbi yeke na ni kâ. Na ndo ni, mbi wara matabisi ti sala kusala tongana surveillant ti zone. Mbi sala vizite na afiliale ti mbage ti do na banga ti Poto ti kpengba ala so ayeke sala kusala dä na ti mû maboko na ala ti sala akusala ti ala nzoni. A ninga mingi pëpe, mbi sala kusala so na Afrika ti do nga na yâ ti azoa ti Antilles.

Na yâ ndangba mbage ti angu 1970, aita ti Danemark ato nda ti gi mbeni ndo ti leke dä mbeni kota da teti so kusala ti sungo peko ti ambeti na ti petengo ni ayeke gue na li ni mingi. Ala wara mbeni pendere ndo so ayo akilomètre 60 tongaso na Copenhague. Mbi sala kusala na tele ti ambeni zo ti sala plan ti fini da ni so, na mbi na Julie e yeke ku lani kungo ti duti na sewa ti Béthel ni na yâ fini ndo ni so a leke. Ye oko, aye ni asi tongana ti so e ye pëpe.

E kiri na Brooklyn

Na nze ti novembre ngu 1980, a hunda mbi na Julie ti sala kua na Béthel ti Brooklyn, na tongaso e si na tongo nda ti nze ti janvier ngu 1981. E yeke lani na ngu ndulu na 60 tongaso. Na pekoni so e mû ndulu na ndambo ti fini ti e ti sala na aita ti e ti koli na ti wali so e ndoye ala mingi ti Danemark, a yeke lani ngangu kete na e ti kiri na Amerika. Ye oko, e ye lani gi ti duti pëpe na ndo so anzere na e, me e tara ti zia lê ti e mingi gi na ndo kusala so e yeke sala fadeso, atâa akpale so a yeke ga na pekoni.

E si na Brooklyn na e manda ti duti na ndo so. A tokua Julie na biröo ti acompte, na lo sala mbeni mara ti kusala so lo yeke sala lani na Danemark. A tokua mbi na Biröo ti sungo ambeti ti e ti mû maboko na yâ lekengo akapa teti salango ambeti ti e. Na tongo nda ti angu 1980, mbeni kota gbiango ye asi na yâ akusala ti e na Brooklyn, tongana e zia salango kua na amasini ti pikango mbeti gi na maboko, ti to nda ti sala kua na a-ordinateur nga amasini ti petengo ambeti hio. Mbi hinga lani ye oko pëpe na ndo ordinateur me mbi hinga ye kete na ndo lekengo yâ ti kua nzoni, na salango kusala na tele ti azo.

Ngoi kete na pekoni, a hunda ti leke nzoni mingi kusala na Biröo ti salango adessin, teti e yeke gue ti pete ambeti ti e na acouleur kue na e yeke sala adessin na afoto ti ambeti ti e na couleur. Atâa so mbi yeke na kode oko pëpe na ndo ye so, mbi lingbi lani ti mû maboko ti leke yâ ti akua ni nzoni. Ni la, mbi wara matabisi ti bâ ndo na ndo biröo so teti angu gumbaya.

Na ngu 1992, a hiri mbi ti mû maboko na aita ti Komite ti Wabatango Bungbi so ayeke bâ lege ti petengo na tokuango ambeti ti e, na a tokua mbi na biröo so abâ lege ti nginza. Mbi ngbâ lakue na ndo so ti sala kua so andu akusala so amû lege ti mû nginza teti aTémoin ti Jéhovah.

Mbi sala kusala ti londo na ngoi so mbi de gi molenge

Ti londo na ngoi so mbi de kete molenge nga na yâ angu 70 so mbi sala na Jéhovah, Lo fa ye na mbi na be-nze-pepe na lege ti Tënë ti lo Bible nga na ti anzoni ita na yâ ti pendere bungbi ti lo so. Mbi wara ngia ti sala kusala ti ngoi kue teti angu ahon 63, na mbi sala angu 55 na popo ni na tele ti wali ti mbi be-ta-zo, Julie. Biani, mbi bâ so Jéhovah ahiri deba nzoni mingi na ndo mbi.

Ti londo na ngu 1940 so mbi zia da ti ababâ na mama ti mbi ti mû kusala ti pionnier, babâ ti mbi ahe na ngia desizion ti mbi na lo tene: “Molenge ti mbi, tongana mo zia da ti mbi ti gue ti sala ye, mo tene ti mo pëpe so fade mo lingbi ti ga na mbage ti mbi ti wara mungo maboko.” Na yâ angu so ahon, mbi sala so lâ oko pëpe. Jéhovah amû na mbi na bê kue aye so atia mbi, na fani mingi lo sala ni na lege ti aita Chrétien so amû maboko na mbi. Na pekoni, babâ ti mbi ato nda ti yekia mingi kusala ti e, na même lo gue na li ni kete na yâ mandango tâ tënë ti Bible kozoni si lo wara kuâ na ngu 1972. Mama ti mbi, so ayeke na beku ti gue na yayu, angbâ ti sala kusala be-biani na Jéhovah juska na kuâ ti lo na ngu 1985, tongana lo yeke na ngu 102.

Atâa so e wara akpale na yâ kusala ti ngoi kue, mbi na Julie e bi bê ti e lâ oko pëpe ti zia kusala ti e. Jéhovah amû maboko lakue na e na yâ desizion ti e ti ngbâ na yâ kusala so. Même na ngoi so ababâ na mama ti e ayeke ga lani mbakoro na ahunda mungo maboko, na nzobe ita ti mbi ti wali Victoria Marlin, ayeda ti mû maboko na ala. E kiri tâ singila na lo mingi teti mungo maboko ti lo ti ndoye, teti ye so amû lege na e ti ngbâ na yâ kusala ti ngoi kue.

Julie amû maboko ngangu na mbi na yâ akusala ti e kue, na lo bâ ni tongana mbeni mbage ti zendo so lo mû ti sala na Jéhovah teti fini ti lo kue. Na même so mbi yeke fadeso na ngu 80 na mbi yeke na ambeni kpale ti seni, mbi bâ tele ti mbi so Jéhovah ahiri deba nzoni mingi na ndo mbi. Mbi wara ngangu mingi na lege ti atënë ti wasungo psaume so atene na pekoni so lo fa so Nzapa afa ye na lo ngbele ye na ngoi so lo de molenge: ‘Tongana mbi ga mbakoro, O Nzapa, Mo zia mbi pëpe, juska mbi fa tënë ti ngangu ti Mo na ala kue so ayeke ga.’​—Psaume 71:17, 18.

[Kete tënë na gbe ni]

[Foto na lembeti 20]

Na ngu 1940, mbi yeke na tele ti mama ti mbi, na ngoi so mbi to nda ti kusala ti pionnier

[Foto na lembeti 21]

Mbi na Joe nga na Margaret Hart, so mbi sala kusala na ala tongana pionnier

[Foto na lembeti 23]

Lâ ti mariage ti e na janvier ngu 1948

[Foto na lembeti 23]

Na ngu 1953, mbi na ambeni ita so e sala ekole ti Galaad. Ti londo na gati ti gue na koti: Don na Virginia Ward, Geertruida Stegenga, Julie na mbi

[Foto na lembeti 23]

Mbi na tele ti Frederick Franz na Nathan Knorr na Copenhague, Danemark, na ngu 1961

[Foto na lembeti 25]

Mbi na Julie laso