Tënë ti Jéhovah ayeke na fini
Akota tënë ti buku ti Genèse—II
TI LONDO na lekengo kozo zo, Adam, ti si na kuâ ti Joseph, molenge ti Jacob, angu 2 369 ti mbaï ti azo so Genèse asala tënë ni ahon awe. Akozo chapitre 10 nga na akozo versê 9 ti chapitre 11 asala tënë ti lekengo ye juska na lekengo tour ti Babel. A fa ni na yâ article ti Tour ti Ba Ndo so ahon awe.a Article so ayeke fa tanga ti akota tënë ti Genèse, so afa ye so Nzapa asala na Abraham, Isaac, Jacob, nga na Joseph.
ABRAHAM AGA NDEKO TI NZAPA
Angu 350 tongaso na peko ti Moa, a dü mbeni koli so na pekoni lo ga kota kamarade ti Nzapa. Lo yeke ti hale ti molenge ti Noé, Sem. Iri ti lo ayeke Abram, na pekoni a gbian ni aga Abraham. A lingbi na tënë ti yanga ti Nzapa, Abram azia kodoro ti Ur ti Chaldée, lo gue lo lango gi na yâ ti tente na mbeni kodoro so Jéhovah azê ti mû ni na lo nga na ahale ti lo. Ndali ti mabe nga na mango yanga ti lo, Abraham aga “ndeko ti Nzapa.”—Jacques 2:23.
Jéhovah alondo na tele ti azo ti kodoro ti Sodome na ti akodoro so ayeke ndulu na ni, me lo bata Lot na amolenge ti lo ti wali na fini. Na dungo Isaac, mbeni zendo so Nzapa amû na Abraham aga tâ tënë. Angu mingi na pekoni, a tara mabe ti Abraham tongana Jéhovah ahunda na lo ti mû molenge ti lo na sandaga. Abraham aduti lani ndulu ti sala ye so a hunda na lo, me mbeni ange akanga lege na lo. Biani, Abraham ayeke tâ mbeni zo ti mabe, na a tene na lo so, na lege ti hale ti lo, amara kue ayeke hiri ande deba nzoni na ndo ti ala mveni. Kuâ ti wali ti lo, Sara, azia vundu mingi na bê ti lo.
Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:
12:1-3—Lawa si mbele so a te na Abraham ato nda ti sala kua, nga teti ngoi oke? A bâ so mbele so Jéhovah ate na Abram, so fade “na lege ti [Abram] asewa kue ti sese ayeke hiri ande deba nzoni na ndo ala mveni”, ato nda ti sala kua na ngoi so Abram afâ ngu ti Euphrate ti gue na Canaan. A duti peut-être na 14 Nisan 1943 kozoni na ngoi ti e, angu 430 kozoni si a zi Israël na gbe ti Egypte (Exode 12:2, 6, 7, 40, 41). Mbele so a te na Abraham ayeke mbeni “mbele ti lakue lakue”. A yeke ngbâ na ngangu juska tongana a hunzi ti hiri deba nzoni na ndo asewa kue ti sese nga ti futi awato kue ti Nzapa.—Genèse 17:7; 1 aCorinthien 15:23-26.
15:13—Lawa si prophétie so atene ahale ti Abram ayeke bâ pasi teti angu 400 aga tâ tënë? Ngoi ti pasi so ato nda ni na ngu 1913 kozoni na ngoi ti e tongana a gbanzi me na Isaac, molenge ti Abraham, na ngu 5, nga tongana ita ti lo, Ismaël, so ayeke na ngu 19 ‘asala ngia’ na lo wala ahe lo na ngia (Genèse 21:8-14; aGalate 4:29). A hunzi na zingo amolenge ti Israël na gbe ti ngbâa na Egypte na ngu 1513 kozoni na ngoi ti e.
16:2—A yeke lani na lege ni ti tene Saraï amû boi-wali ti lo Agar tongana wali na Abraham? Ye so Saraï asala ague lani oko na ngobo ti azo ti ngoi ni kâ, so a hunda na mbeni wali so adü pëpe ti mû mbeni wali na koli ti lo, si lo lingbi ti dü mbeni molenge na koli ni. A yeke kozoni na yâ hale ti Caïn si mungo gbâ ti awali abâ gigi. Na nda ni, a ga mbeni ngobo ti salango ye, si ambeni wakua ti Jéhovah amû pekoni (Genèse 4:17-19; 16:1-3; 29:21-28). Me, Jéhovah azia lâ oko pëpe ndia so lo mû giriri ti tene koli amû gi wali oko (Genèse 2:21, 22). Lani so a kiri akomande Noé nga na amolenge ti lo ti ‘dü amolenge mingi, na ti si ndo sese’, ala kue ayeke gi na wali oko (Genèse 7:7; 9:1; 2 Pierre 2:5). Jésus Christ akiri afa nene ti ndia so ti mû gi wali oko.—Matthieu 19:4-8; 1 Timothée 3:2, 12.
19:8—Lot asala lani sioni na mungo amolenge-wali ti lo na azo ti Sodome? Na lege ti salango ye ti azo ti kodoro ni kâ, a yeke lani ngbanga ti mbeni zo ti bata agene ti lo, même tongana a hunda na lo ti kui ndali ti ala. Lot ayeke lani ndulu ti sala ni. Na mbito pëpe, lo sigigi ti sala tënë na gbâ ti azo so, lo kanga yanga-da na peko ti lo, na lo luti na gbele ala lo oko. Ti si na ngoi so lo ye ti mû amolenge-wali ti lo na ala, peut-être Lot ahinga awe so agene ti lo ni ayeke awatokua ti Nzapa. Lo tene peut-être nga na bê ti lo so Nzapa ayeke bata ande amolenge ti lo tongana ti so Lo bata ândö Sara na Egypte (Genèse 12:17-20). Biani, tongana a bâ ye so asi na pekoni, a bata Lot nga na amolenge ti lo na fini.
19:30-38—So Lot anyon lani sämba ahon ndo ni na lo dü molenge na amolenge ti lo ti wali use, Jéhovah akanga lê ti lo na ndo ni? Jéhovah ayeke kanga lê ti lo lâ oko pëpe na ndo bungbingo ti koli na wali na popo ti sewa nga na nyongo sämba ahon ndo ni (Lévitique 18:6, 7, 29; 1 aCorinthien 6:9, 10). Lot adema lani tele ti lo mingi ndali ti “kusala ti kengo ndia” ti azo ti Sodome (2 Pierre 2:6-8). Tâ gi mungo gbâ ti sämba na Lot ti nyon afa so amolenge ti lo ahinga so lo yeke ye ande dä pëpe ti bungbi na ala tongana lê ti lo angbâ na kuru ni. Me teti so ala yeke awande na kodoro ni, amolenge ti lo abâ so a yeke gi oko lege ti sala si sewa ti Lot angbâ lakue. A zia tondo ni na yâ Bible ti fa songo so ayeke na popo ti azo ti Moab (na lege ti Moab) nga na azo ti Ammon (na lege ti Ben-Ammi) na ahale ti Abraham, amolenge ti Israël.
Aye ti manda teti e:
13:8, 9. So tâ pendere tapande si Abraham azia na ndo tënë ti lekengo yâ ti tënë! A yeke nzoni e zia lâ oko pëpe tënë ti nginza, tënë ti bê ti e mveni, wala baba abuba yâ ti nzoni songo ti e na aita ti e.
15:5, 6. Tongana Abraham ayeke ga lani mbakoro na lo de lo wara mbeni molenge pëpe, lo sala tënë ni na Nzapa ti lo. Jéhovah adë bê ti lo. Nyen la asi na pekoni? Abraham ‘amä na bê na Jéhovah’. Tongana e zi bê ti e kue na Jéhovah na yâ ti sambela, e yeda na dengo bê so lo mû na lege ti Bible, na e mä yanga ti lo, mabe ti e ayeke kpengba.
15:16. Jéhovah aku ngbii awagame osio ti azo ti mara ti Amori (wala azo ti Canaan) ahon awe si lo fâ ngbanga na li ti ala. Ngbanga ti nyen tongaso? Ngbanga ti so lo yeke Nzapa so akanga bê ti lo ti ku. Lo ku juska beku ti tene ala changé ayeke mbeni pëpe. Legeoko tongana Jéhovah, a lingbi e kanga bê ti e, e ku.
18:23-33. Jéhovah ayeke fâ azo kirikiri pëpe. Lo yeke bata azo ti mbilimbili.
19:16. Lot ‘ade ti ku’, na ye so asala si a-ange ni aha gbä agboto lo na sewa ti lo na gigi ti kodoro ti Sodome. A yeke nzoni e girisa pëpe so a lingbi e sala ye hio na ngoi so e yeke ku hunzingo ti sioni sese so.
19:26. Ti zia si aye ahanda lê ti e, wala ti sala kota nzara ti aye so e zia na peko na yâ sese so ayeke tâ ye ti buba!
JACOB ADÜ AMOLENGE-KOLI 12
Abraham aleke mariage ti Isaac na Rebecca, mbeni wali so amä na bê na Jéhovah. Rebecca adü angbo, Esaü na Jacob. Esaü ake kozo ndo ti lo na lo kä ni na Jacob, so na pekoni awara deba nzoni ti babâ ti lo. Jacob akpe ague na kodoro ti Paddan-Aram. Kâ, lo mû Léa nga na Rachel na wali, na lo bata anyama ti kogara ti lo teti angu 20 tongaso kozoni si lo na sewa ti lo ahon. Na lege ti Léa, ti Rachel, na ti aboi-wali ti ala use, Jacob adü amolenge-koli 12 nga na molenge-wali oko. Jacob atiri na mbeni ange na lo hunda na lo ti hiri deba nzoni na ndo ti lo. Tongaso, a gbian iri ti lo ti Jacob na Israël.
Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:
28:12, 13—“Échelle” so Jacob abâ lani na bango li aye ti tene nyen? “Échelle” so, so peut-être akpa mbeni escalier so a sala na tênë, afa so azo ti yayu alingbi ti tokua sango na azo ti sese ge. A-ange so ayeke ma nga ayeke zu na ndo ti escalier ni afa so ala yeke sala kua na mbeni lege so ayeke kota mingi na popo ti Jéhovah nga na azo so Nzapa ayeda na ala.—Jean 1:51.
30:14, 15—Ndani nyen Rachel ake ti bungbi lani na koli ti lo ndali ti ambeni mandragore? Giriri, a sala kusala na mandragore tongana mbeni ngangu yorö nga ti zi mbeni ye so aso sioni na yâ tele ti zo. A tene nga so mandragore ayeke na ngangu ti zingo nzara ti tele ti zo nga ti sala si azo adü mingi wala si wali amë ngo (Bia ti Salomon 7:13). Atâa so Bible afa pëpe ngbanga ti nyen Rachel ayeda ti mû mandragore ahon ti bungbi na koli ti lo, lo bâ ti lo peut-être so lê ti keke so alingbi ti mû maboko na lo ti më ngo, si azi kamene ti dutingo wali so adü pëpe na lê ti lo. Me, ye so asi angu mingi kozoni si Jéhovah ‘azi lege na lo ti më ngo.’—Genèse 30:22-24.
Aye ti manda teti e:
25:23. Jéhovah ayeke na ngangu ti hinga asalango ye ti tele ti zo kozoni si a dü lo. Na ngangu so amû lege na lo ti soro kozoni mbeni zo ti sala ye so bê ti lo aye. Ye oko, ye so asi na nda ni na yâ fini ti zo, a yeke lo si aleke ni kozo pëpe.—Osée 12:3; aRomain 9:10-12.
25:32, 33; 32:24-29. Ye so afa so Jacob abâ biani aye ti yingo na nene ni ayeke so lo gi lani ti wara kozo ndo ti molenge, nga so na mbeni bï kue lo tiri na mbeni ange ti wara deba nzoni. Jéhovah amû na e gbâ ti aye ti yingo, aye tongana songo ti e na lo, bungbi ti lo, kota ngele, Bible, nga na beku ti Royaume. Zia e sala ye tongana Jacob na fango so e yeke bâ aye ni so na nene ni.
34:1, 30. Ye so aga na “ye ti ngangu” na ndo Jacob alondo na Dina, so asala kamarade na azo so aye Jéhovah pëpe. A lingbi e soro akamarade ti e na lege ti ndara.
JÉHOVAH AHIRI DEBA NZONI NA NDO JOSEPH NA EGYPTE
Kota bê apusu amolenge ti Jacob ti kä ita ti ala Joseph na ngbâa. Na Egypte kâ, a kanga Joseph ngbanga ti so lo bata na mbito pëpe nga na be-biani andia ti salango ye ti Nzapa. Na pekoni, a zi lo na kanga ti fa nda ti abango li ti Pharaon, so asala tënë ti angu mbasambala ti gbâ ti kobe nga ti angu mbasambala ti kota nzara. Tongaso, a mû Joseph ti bâ lege ti kobe na Egypte. Aita ti lo aga na Egypte ti gi kobe ndali ti kota nzara so ayeke na kodoro ti ala. Sewa ni akiri abungbi legeoko, na ala sala kodoro na Gosen, kodoro so ayeke na nzoni sese. Kete kozoni si lo kui, Jacob ahiri deba nzoni na ndo amolenge ti lo na lo tene mbeni prophétie so afa gbâ ti anzoni ye so ayeke si ande na yâ ti angoi so ayeke ga kâ yongoro. A gue a lu kuâ ti Jacob na Canaan. Tongana Joseph akui na ngu 110, a leke kuâ ti lo si afun pëpe, ti tene a gue na ni ande na Sese ti Zendo.—Exode 13:19.
Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:
43:32—Ngbanga ti nyen a yeke lani sioni na lê ti azo ti Egypte ti te kobe legeoko na aHébreu? Peut-être ala yeke lani na sioni pensé na ndo lege ti vorongo wala ala sala baba ti mara ti ala. Azo ti Egypte ake nga lani azo ti batango nyama (Genèse 46:34). Senge pëpe, peut-être na lê ti ala, azo ti batango nyama ayeke lani ambumbuse zo. Wala peut-être teti so warango sese ti fâ yaka dä ayeke mingi pëpe, azo ti Egypte ake azo so ayeke gi sese ndali ti anyama ti ala.
44:5—Joseph asala lani kusala biani na mbeni kopo ti fa na nda ti aye? Kopo ti argent nga na tënë so a tene na ndo ni ayeke gi mbeni lege ti wara na aita ti lo. Joseph ayeke lani mbeni wakua be-ta-zo ti Jéhovah. Lo sala lani kusala biani pëpe na kopo ni ti fa na nda ti aye, legeoko tongana ti so Benjamin anzi lani kopo ni pëpe.
49:10—Nda ti “sceptre” na ti “keke ti zo ti lu ndia” ayeke nyen? Sceptre ayeke mbeni ndulu keke na tïtî mbeni mokonzi tongana fä ti yanga-ti-komande ti lo. Keke ti zo ti lu ndia ayeke mbeni yongoro keke so afa ngangu ti zo ni ti komande. So Jacob asala tënë na ndo ni afa so kota ngangu ti komande ayeke duti ande na yâ mara ti Juda juska Shilo aga. Hale ti Juda so ayeke Jésus Christ, lo so Jéhovah amû royaume ti yayu na lo. Yanga-ti-komande ayeke na tïtî Christ na lo yeke na ngangu ti komande.—Psaume 2:8, 9; Esaïe 55:4; Daniel 7:13, 14.
Aye ti manda teti e:
38:26. Juda asala lani ye na lege ni pëpe na mbage ti Tamar, wali ti molenge ti lo so akui awe. Me tongana lo bâ so a yeke lo si azia ngo na yâ ti Tamar, na tâ be-ti-molenge Juda ayeda so lo sala faute. A yeke nzoni e nga kue e duti ndulu ti yeda na afaute ti e.
39:9. Tënë so Joseph akiri na ni na wali ti Potiphar afa so bibe ti lo ague oko na ti Nzapa na ndo tënë ti nzoni salango ye, na so akpengba-ndia ti Nzapa ayeke fa lege na yingo-ti-hinga ti lo. Na ngoi so hingango ye ti e na ndo tâ tënë ayeke kono, e nga kue e lingbi ti sala ngangu ti zia si akpengba-ndia ti Bible afa lege na e pëpe?
41:14-16, 39, 40. Jéhovah alingbi ti gbian yâ ti aye teti azo so akpe mbito ti lo. Tongana akpale asi, a yeke lege ti ndara ti zia bê ti e kue na Jéhovah na ti ngbâ be-ta-zo na lo.
Mabe ti ala angbâ lakue
Abraham, Isaac, Jacob, nga na Joseph ayeke ândö azo ti mabe na ala kpe mbito ti Nzapa. Mbaï ti fini ti ala, so ayeke na yâ buku ti Genèse, ayeke biani ye ti kpengba mabe, nga afa gbâ ti anzoni ye na e.
Mo lingbi ti wara nzoni na lege ti mbaï so tongana mo yeke diko lakue Bible yenga na yenga ndali ti Ekole ti Kusala ti aChrétien. Bango aye so ge ayeke mû ande maboko na mo ti sala si dikongo ye ti mo anzere.
[Kete tënë na gbe ni]
a Bâ article “Tënë ti Jéhovah ayeke na fini: Akota tënë ti buku ti Genèse—I” na yâ Tour ti Ba Ndo ti 1 janvier 2004.
[Foto na lembeti 26]
Jéhovah ahiri deba nzoni na ndo Joseph
[Foto na lembeti 26]
Abraham ayeke ândö mbeni zo ti mabe
[Foto na lembeti 26]
A bata lani Lot, zo ti mbilimbili, nga na amolenge ti lo ti wali na fini
[Foto na lembeti 29]
Jacob abâ lani aye ti yingo na nene ni. Mo kue?