Zo wa si ayeke tâ nzoni mokonzi laso?

Na ngu 1940, bada-halezo ti Grande-Bretagne ayeke na kpale ti mokonzi. David Lloyd George, so ayeke na ngu 77 na so ayeke mä pikango patara ni so, akomande lani na ndo Grande-Bretagne na lo sala si kodoro ni asö benda na ngoi ti Kozo Bira so Amû Sese Kue. Angu mingi so lo sala ni na yâ poroso amû lege na lo ti bâ mbilimbili nene ti kusala so akota zo ti kodoro ayeke sala. Na yâ ti mbeni diskur so lo sala ni na gbele bada-halezo na 8 mai 1940, lo tene: “Mara ni ayeke ndulu ti sala ye kue so a hunda ni na lo gi tongana lo yeke na mbeni mokonzi nga na mbeni ngorogbia so afa mbilimbili ye so ala zia na gbele ala ti sala. Tongaso, mara ni ayeke hinga biani so ala so ayeke mû li ti kodoro ni ayeke sala ye kue so ala lingbi ti sala.”

ATËNË ti Lloyd George so afa polele so azo ti kodoro ayeke ku ti tene amokonzi ti ala aduti azo so alingbi na so ayeke sala angangu kue ti tene aye amaï. Mbeni zo so ayeke sala sabango teti vote asala atënë so: “Na ngoi so azo ague ti sala vote ti soro mbeni président, ala yeke soro mbeni zo so ala yeke zia fini ti ala, gigi ti ala ti kekereke nga dunia ti amolenge ti ala na maboko ti lo.” Ni la, ti tene zo ni angbâ ti bata mara ti beku tongaso ayeke kete ye pëpe. Ngbanga ti nyen?

Sese so e yeke dä asi singo na akpale so ayeke ngangu ti wara yorö ni. Na tapande, mokonzi wa so afa so lo yeke na ndara nga na ngangu mingi, so ahunda ti zi biaku biaku kengo-ndia nga na bira? Zo wa na popo ti amokonzi ti sese ti laso ayeke na mosoro na be-ti-ndoye, na lo lingbi ti mû kobe, nzoni ngu ti nyon nga na nzoni seni na azo oko oko kue? Zo wa ayeke na hingango ye nga na ngangu ti bata na ti kiri ti leke aye so angoro e tongana agbako, akeke nga na akota ngu ti ingo? Zo wa ayeke na ngangu so alingbi ti tene lo sala si azo kue awara ngia so aninga?

Azo alingbi ti sala ni pëpe

A yeke tâ tënë so ambeni mokonzi awara lege ti sala ambeni ye ti nzoni. Ye oko, ala lingbi ti sala kusala ni gi teti ambeni ngoi kete, me zo wa ayeke sala tanga ni na peko ti ala? Mbeni oko ti anzoni mokonzi so ahon atanga ni kue ayeke Gbia Salomon ti Israël ti giriri. Na nda ni, lo tene: “Mbi ke kusala kue so mbi sala na gbe ti lâ, teti a yeke ngbanga ti mbi ti zia ye so na zo so aga na peko ti mbi. Fade lo yeke wandara wala wabuba, zo nyen ahinga? Me fade lo komande kusala kue so mbi sala na lege ti pono, kusala so afa ndara ti mbi na gbe ti lâ. So ayeke ye senge senge nga.”​—Zo-ti-fa-tene 2:18, 19.

Salomon ahinga lani pëpe wala zo so ayeke ga ande na peko ti lo ayeke ngbâ lakue ti sala peko ti pendere kua so lo zia ni wala zo ni ayeke ga ti buba ni kue. Na lê ti Salomon, ti zi mbeni mokonzi na ti zia mbeni na place ni ayeke ye “senge senge.”

Ngoi na ngoi, azo ayeke zi na ngangu ambeni mokonzi. A zi na ngangu ambeni nzoni mokonzi na ngoi so ala ngbâ ti sala anzoni kusala. Abraham Lincoln, mbeni président ti kodoro ti Amerika so azo aye tënë ti lo mingi, asala tënë so mbeni lâ na gbele gbâ ti azo: “A soro mbi ti sala mbeni kota kusala na yâ ti mbeni kete ngoi, fadeso ala bâ mbi na ndo bata ti gbia me komandema ni so ayeke hunzi gi ande fade fade.” Biani komandema ti lo ni ahunzi gi hio. Atâa akusala kue so lo sala nga nzara ti bê ti lo ti sala ye mingi teti azo ti kodoro ti lo, Président Lincoln akomande lani gi teti ngu osio. Gi na tongo nda ti use komandema ti lo so azo ti kodoro asoro lo, mbeni zo so ayeke na nzara ti changé amokonzi na peko ti tele afâ Abraham Lincoln.

Même amokonzi so ayeke nzoni mingi alingbi ti hinga pëpe ye so ayeke si na fini ti ala kekereke. Tongaso, a lingbi mo zia bê ti mo na ala ti tene ala bata fini ti mo? Bible atene: “Zia bê ti mo na amokonzi pëpe, wala na mbeni molenge ti zo pëpe, ala so alingbi sö mo pëpe. Tongana mbö ti lo ahon, lo kiri na sese. Na lâ ni mveni, ye so lo bi bê ti lo dä aga ye senge.”​—Psaume 146:3, 4.

Peut-être a yeke ngangu na mo ti tene mo yeda na wango so a hunda ti zia bê pëpe na amokonzi so ayeke azo ti mitele. Ye oko, Bible atene pëpe so fade azo ayeke wara mbeni nzoni mokonzi lâ oko pëpe. Esaïe 32:1 atene: “Bâ, fade gbia akomande na lege ti mbilimbili.” Jéhovah Nzapa, Wasalango zo, aleke awe mbeni “gbia”, mbeni Mokonzi so na yâ ngoi kete ayeke hunzi akpale ti sese so kue. Gbia ni so ayeke zo wa? Aprophétie ti Bible afa tënë ti gbia so na e.

Oko mokonzi so alingbi ti komande

A sala laso ngu saki use awe so mbeni ange asala atënë so ge na mbeni maseka-wali Juif so iri ti lo ayeke Marie: “Fade mo më ngo na mo dü Molenge-koli, na fade mo di iri ti Lo Jésus. Fade Lo ga kota, na fade ala di iri ti Lo Molenge Ti Lo Ti Nduzu Ahon Kue; na fade Seigneur Nzapa amû na Lo trône ti babâ ti Lo David. Na fade Lo komande azo ti da ti Jacob lakue, na fade royaume ti Lo awe lâ oko pëpe.” (Luc 1:31-33). Biani, Jésus, zo ti Nazareth, ayeke Gbia ni so prophétie ti Bible asala tënë ti lo.

Fani mingi, a yeke sala dessin ti Jésus tongana mbeni bébé, tongana zo so awoko mingi ngbanga ti so lo te kobe nzoni pëpe, wala mbeni zo so agbanzi ye mingi na tele ti lo na so azo alingbi ti sala ye ti bê ti ala kue na lo sân ti tene lo zi yanga ti lo. Mara ti adessin tongaso asala si azo alingbi ti zia beku ti ala na mbeni mara ti gbia tongaso pëpe. Ye oko, tâ Jésus so Bible asala tënë ti lo, lo yeke mbeni zo so ayeke na ngangu, so ayeke sala ye na wâ na so lo lingbi ti mû anzoni desizion. Nga, lo yeke na ambeni salango ye so afa na gigi so lo lingbi biani ti duti mokonzi (Luc 2:52). Bâ ambeni kete mbage ti apendere salango ye ti lo.

Jésus angbâ lani be-ta-zo. Salango ye ti lo na lege ni nga na tambela ti lo so ayeke mbilimbili asala si na gbele azo kue, lo hunda na awato ti lo ti fa mbilimbili ye so lo sala si apusu ala ti klame lo. Me, ala lingbi lani pëpe ti wara mbeni ye ti sioni na yâ lo (Jean 8:46). Afango ye ti lo so ayeke na ndendia pëpe asala si azo so amû bê ti ala kue na Nzapa aga adisciple ti lo.​—Jean 7:46; 8:28-30; 12:19.

Jésus amû lani tele ti lo kue na Nzapa. Lo leke lani na bê ti lo ti hunzi kusala so Nzapa amû na lo, tongaso si mbeni zo ti sese wala mbeni démon alingbi ti kanga lege na lo pëpe ti sala ni. Kota salango ngangu azia lani mbito na bê ti lo pëpe (Luc 4:28-30). Wokongo ti mitele wala nzara ti kobe asala si lo nze na kusala ti lo pëpe (Jean 4:5-16, 31-34). Atâa so akamarade ti lo adö lo azia, lâ oko pëpe lo sala ye so ague nde na ye so lo zia na gbele lo ti wara ni.​—Matthieu 26:55, 56; Jean 18:3-9.

Jésus ayeke lani tâ na kota gingo bê teti azo. Lo mû lani kobe na azo so nzara asala ala (Jean 6:10, 11). Lo dë bê ti ala so ayeke na yâ kota vundu (Luc 7:11-15). Lo zi lê ti awaziba, lo sala si azo ti kangango mê amä ndo nga lo sava ala so ayeke na kobela (Matthieu 12:22; Luc 8:43-48; Jean 9:1-6). Lo wa abazengele ti lo so ayeke sala lani kusala ngangu (Jean, chapitre 13-17). Lo fa na gigi so lo yeke “nzo berger” so abi bê ti lo na ndo angasangbaga ti lo.​—Jean 10:11-14.

Jésus ayeke lani na nzara ti sala kua. Lo sukula gere ti abazengele ti lo ti mû lege na ala ti manda mbeni nzoni ye (Jean 13:4-15). Lo tambela ti fa nzo tënë na ndo alege ti Israël so poussière ayeke dä mingi (Luc 8:1). Même na ngoi so lo gue ti hu tele ti lo “na mbeni ndo so azo ayeke dä pëpe”, tongana azo mingi ague ti gi lo ti wara fango ye, lo yeda ti fa na ala aye mingi (Marc 6:30-34). Lo zia na aChrétien kue mbeni nzoni tapande ti salango kusala na bê kue.​—1 Jean 2:6.

Jésus ahunzi lani kusala ti lo kue, na nda ni lo zia sese. Tongana ye ti peko ti dutingo be-ta-zo ti lo, na yayu kâ, Jéhovah Nzapa azia lo tongana gbia nga Lo mû na lo mbeni tele so alingbi ti futi pëpe. Na ndo tënë ti Jésus so a zingo lo na popo ti akuâ, Bible atene: “A yä Christ na popo ti awakinda, Lo kui mbeni pëpe; kui akomande Lo mbeni pëpe.” (aRomain 6:9). Mo lingbi ti duti na beku so lo yeke duti tâ nzoni Mokonzi ahon atanga ni kue. Na ngoi so Christ ayeke komande sese so kue, fade azo ayeke duti na bezoin pëpe ti mû ngangu ti komande ni na mbeni zo nde. Fade mbeni zo alingbi lâ oko pëpe ti fâ lo na ngoi so lo yeke na ndo mbata ti komande. Nga, fade kusala ti lo ni ayeke ngbâ gi na lege pëpe wala ti tene mbeni zo so alingbi pëpe aga ande ti komande na peko ti lo na ti buba ni. Me, lo yeke sala ande nyen ti tene azo kue abâ nzoni na pekoni?

Ye so fini mokonzi so ayeke sala ni ande

Psaume 72 afa na e anzene nzene tënë ti mbeni prophétie na ndo ti kusala so gbia so ayeke mbilimbili-kue na so alingbi ti kui pëpe ayeke sala ni ande. Na versê 7 nga na 8, e diko: “Na lâ ti Lo, fade azo ti mbilimbili awu, na fade siriri ayeke mingi juska nze ayeke mbeni pëpe. Fade royaume ti Lo akomanse na kota ngu ti ingo, a gue juska na mbeni kota ngu ti ingo, na a komanse na Ngu ti Euphrate, a gue juska na nda ti sese.” Na gbe ti komandema ti lo so ayeke ga na zo ye ti nzoni, azo ti sese kue ayeke wara ande mbeni nzoni dutingo so ayeke hunzi lâ oko pëpe. Fade lo yeke futi aye ti bira kue so azo ayeke na ni laso, na lo yeke zi na yâ bê ti zo nzara ti salango bira. Ala so laso ayeke sala ngangu na amba ti ala legeoko tongana ti so asioni bamara wala ambo ti ngonda ti ngonzo mingi ayeke sala, fade ala yeke gbian salango ye ti ala ni so biaku (Esaïe 11:1-9). Fade siriri ayeke wu mingi.

Nga, Psaume 72 versê 12-14 atene: “Fade Lo sö zo so ye amanke lo mingi tongana lo toto na Lo, na Lo sö zo ti vundu so ayeke na zo oko pëpe ti sala na lo. Fade Lo sala be-nzoni na wanzinga na zo so ye amanke lo mingi, na Lo sö âme ti ala so ye amanke ala mingi. Fade lo ton âme ti ala na yâ ye ti ngangu na sioye; na mênë ti ala ayeke ye ti ngele ngangu na lê ti Lo.” Fade asenge zo, awanzinga nga azo so a sala pasi na ala kue ayeke duti ande tongana sewa oko, na ala kue ayeke duti beoko na gbe ti royaume ti Gbia Jésus Christ. Fade fini ti ala ayeke duti gi na ngia, me pëpe na pono nga na bê so anze.​—Esaïe 35:10.

Versê 16 ni amû zendo so: “Fade le-kobe ayeke mingi na sese na li ti ahoto.” Laso na ndo sese, azo kutu mingi ayeke bâ pasi lakue na nzara. Mingi ni, a yeke gi tënë ti poroso nga na bê ti warango ye si ayeke kanga lege na azo ti kangbi kobe na lege ni ti tene alingbi azo kue; na salango tongaso, azo mingi, mbilimbili akete molenge, ayeke kui na nzara. Me na gbe ti komandema ti Jésus Christ fade kpale so ayeke hunzi. Fade sese ayeke lë anzoni kobe na azo kue ayeke wara ande kobe ti tengo ni.

Mo ye ti wara aye ti nzoni so nzoni komandema ayeke ga na ni? Tongana a yeke tongaso, e wa mo ti manda ye na ndo Mokonzi ni so fade lo yeke komande na ndo sese kue. A-Témoin ti Jéhovah ayeke duti ande na ngia ti mû maboko na mo ti sala tongaso. Fade bê ti mo ayeke nze pëpe teti Jéhovah Nzapa lo mveni asala tënë na ndo Jésus, lo tene: “Mbi mveni, Mbi zia Gbia ti Mbi na Sion, Hoto ti Mbi ti nzoni-kue.”​—Psaume 2:6.

[Kete tënë na lembeti 5]

A ZI ALA FADE FADE NA NDO MBATA TI GBIA

Mbeni mokonzi alingbi biani ti zia bê ti lo na ndo yekiango ndo nga na ndo mungo maboko ti azo so lo yeke komande ala gi tongana lo yeke ga na ala siriri nga na nzoni dutingo so alingbi. Ye oko, tongana azo so lo yeke komande na ndo ti ala azia bê kue na lo mbeni pëpe, fade fade lo lingbi ti girisa komandema ti lo ni, na mbeni zo nde alingbi ti mû mbata ti gbia ni na place ti lo. Bâ tapande ti ambeni ye so ayeke sala si ambeni ngangu mokonzi agirisa gi hio tongaso mbata ti ala ti gbia.

Dutingo ti fini so amû ngia na zo pëpe. Ti ga ndulu na ngu 1800, gbâ ti lampo so a zia ni na ndo ti aye mingi na kodoro ti France asala si a yeke ngangu na zo ti kodoro ni ti wara kobe ti tengo ni. Mara ti dutingo ti fini so amû ngia na zo pëpe azi lege na kota kengo yanga-ti-komande so asi na France, nga na ngu 1793 a fâ go ti Gbia Louis 16.

Bira. Kozo Bira so Amû Sese Kue asala si komandema ti ambeni mokonzi so ayeke na ngangu mingi na so iri ti ala awu mingi atï. Na tapande, na ngu 1917, ndali ti mbeni bira, warango kobe aga ngangu na kodoro ti St. Pétersbourg, Russie. Ye so asala si mbeni kota kengo yanga-ti-komande alondo na nze ti février. Kota kengo yanga so atomba na ndo mbata ti gbia Tsar Nicholas 2, na komandema ti aCommuniste amû place ti lo. Na nze ti novembre 1918, azo ti kodoro ti Zamani aye ti sala siriri me awato ti ala tongana France, Grande-Bretagne na Russie aye lani ti kaï tiringo bira ni pëpe ngbanga ti so na lê ti ala a yeke nzoni ti changé mokonzi ti kodoro ni. Na nda ni, a tomba na ngangu Wilhelm 2, Togbia ti Zamani, ti gue ti sala kodoro na Pays-Bas.

Nzara ti wara mara ti angorogbia nde nde. Na 1989 mbeni komandema ti ngangu mingi ahunzi. Ayanga-ti-komande ti aCommuniste so a bâ a tene a yeke ngangu mingi atï na sese na ngoi ni so azo so ayeke na gbe ni aye tënë ti yanga-ti-komande ni mbeni pëpe, na ala zia na place ni ambeni ngorogbia nde.

[Afoto na lembeti 7]

Jésus amû lani kobe na azo, lo sava kobela nga lo zia na aChrétien kue mbeni nzoni tapande

[Lingu ti foto na lembeti 4]

Foto ti Lloyd George: Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images si asala ni