Tënë ti Jéhovah ayeke na fini

Akota tënë ti use mbeti ti Chronique

TONGANA mo zi use mbeti ti Chronique, mbeti ni ato nda ni na Salomon so ayeke lë gbia na ndo ti Israël. A hunzi na atënë so Cyrus, gbia ti Perse, atene na aJuif so ayeke ngbâa na Babylone: “[Jéhovah akomande] mbi ti sala da teti Lo na Jérusalem so ayeke na sese ti Juda. Azo kue ti Lo so ayeke na popo ti i, zia L’Eternel Nzapa ti ala asala na ala, na zia ala gue na Jérusalem.” (2 Chronique 36:23). Prêtre Esdras si ahunzi ti sû mbeti ni na ngu 460 kozo ti Christ. Mbeti ni asala tënë ti aye so asi na yâ mbeni ngoi so aninga ngu 500, so alondo na ngu 1037 ti si na ngu 537 kozo ti Christ.

Mbela ti Cyrus amû lege na aJuif ti kiri na Jérusalem na ti kiri ti zia na sese vorongo ti Jéhovah. Ye oko, angu mingi so ala duti ngbâa na Babylone abuba aye mingi na tele ti ala. Ala so akiri ahinga ye mingi pëpe na ndo mbaï ti kodoro ti ala. Use mbeti ti Chronique afa na ala na mbeni lege so apika bê aye so asi na gbe ti agbia so aga na peko ti David. Mbaï ni andu nga bê ti e ngbanga ti so a gboto lê na ndo ti adeba nzoni so ayeke ga na lege ti mango yanga ti tâ Nzapa na aye ti sioni so ayeke si tongana e ke yanga ti lo.

MBENI GBIA ASALA DA NA JÉHOVAH

(2 Chronique 1:1–9:31)

Jéhovah amû na Gbia Salomon ye so lo hunda na Lo: ndara na hingango ye, nga lo zia mosoro na yango-iri na ndo ni. Gbia ni asala mbeni pendere da na Jéhovah na Jérusalem, na bê ti azo ni ayeke ‘na ngia’. (2 Chronique 7:10). Salomon “ahon agbia kue ti sese na mosoro na ndara.”​—2 Chronique 9:22.

Na peko ti so lo lë gbia ngu 40 na ndo Israël, Salomon “alango legeoko na akotara ti lo, . . . na molenge ti lo Roboam aga gbia na place ti lo.” (2 Chronique 9:31). Esdras asala tënë ti so Salomon ague yongoro na tâ vorongo Nzapa so pëpe. Asioni ye so lo sala tënë ni ayeke so na ndara pëpe gbia ni awara ambarata mingi ti Egypte, nga lo mû tele na molenge ti Pharaon ti wali. Tongaso, Esdras afa gi ambaï so ayeke sala nzoni na zo.

Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:

2:14​—Ngbanga ti nyen mara ti mama ti wakode-kua so a sala tënë ni ge ayeke nde na ti so a wara na 1 aGbia 7:14? Kozo mbeti ti aGbia atene mama ti wakode-kua ni ayeke “womua ti mara ti Nephtali” ngbanga ti so lo mû koli na yâ ti mara so. Lo mveni lo yeke ti mara ti Dan. Na peko ti kuâ ti koli ti lo, lo mû mbeni koli ti kodoro ti Tyr, na lo dü na molenge ni so ayeke wakode-kua so.

2:18; 8:10​—Aversê so atene so wungo ti akapita so akomande azo ti kusala ti Salomon asi 3 600 na wungo ti akota kapita ayeke 250; me na 1 aGbia 5:16; 9:23, a tene so akapita ni ayeke 3 300 na akota kapita ayeke 550. Ngbanga ti nyen wungo so a fa ayeke nde nde? A lingbi ti duti lege so a kangbi yâ ti amokonzi ni si tënë ni aye ti gue nde nde. Peut-être use mbeti ti Chronique akangbi yâ ti ala na lege ti mara ti ala: 3 600 so ayeke azo ti Israël pëpe na 250 so ayeke ti Israël. Kozo mbeti ti aGbia afa ti lo 3 300 tongana akapita na 550 tongana akota kapita. Na yâ ti ambaï ni use kue, wungo ti ala kue so akomande ayeke lani 3 850.

4:2-4​—Ngbanga ti nyen a leke gere ti kota sembe ti gengere na abagara ti gengere? Na yâ ti Mbeti ti Nzapa, abagara ayeke fä ti ngangu (Ezéchiel 1:10; Apocalypse 4:6, 7). A soro ti leke gere ti kota sembe so na abagara 12 ti gengere senge pëpe, ngbanga ti so kota sembe ni ane kilo saki 30. Salango abagara ti gengere so ague nde pëpe na use komandema so ake ti tene zo asala yanda ti sambela ni.​—Exode 20:4, 5.

4:5​—Yâ ti kota sembe ni alingbi ti mû litre oke? Tongana a tuku ngu dä a si, kota sembe ni alingbi ti mû bath saki ota wala litre saki 66 tongaso. Ye oko, mingi ni, a yeke zia ngu dä ahon ndambo ni kete. Kozo mbeti ti aGbia 7:26 atene: “Yâ ti sembe ni alingbi na bath [saki] use [wala litre saki 44].”

5:4, 5, 10​—Kungba wa ti yâ ti ngbele tabernacle a gue na ni na yâ temple ti Salomon? Oko ye so a mû na yâ ti ngbele tabernacle si a gue na ni ti bata na yâ ti temple ayeke gi Arche ti Mbele. Tongana temple ni ahunzi, a mû tabernacle ni so ayeke na Gabaon a gue na ni na Jérusalem, na peut-être a bata ni kâ.​—2 Chronique 1:3, 4.

Aye ti manda teti e:

1:11, 12. Sambela ti Gbia Salomon afa na Jéhovah so tâ ye so agbu lani bê ti lo ayeke ti wara ndara na mayele wala hingango ye. Asambela ti e ayeke fa biani na Nzapa ye so agbu bê ti e. Lege ti ndara ayeke ti tene e bâ atënë ti yâ ti asambela ti e si.

6:4. A lingbi tënë ti singila ti bê ti e ngbanga ti nzobe ti Jéhovah apusu e ti hiri tënë nzoni na ndo Jéhovah, so ti tene, ti sepela lo na ndoye na tënë ti singila.

6:18-21. Atâa so Nzapa alingbi ti duti na yâ mbeni da na sese ge pëpe, temple aduti lani ndo so ye kue so andu vorongo Jéhovah alondo dä. Laso, aDa ti Royaume ti aTémoin ti Jéhovah na yâ ti kodoro ayeke ando ti tâ vorongo Nzapa.

6:19, 22, 32. Jéhovah ayeke ndulu ti mä sambela ti azo kue (a londo na gbia ti si na kete zo na yâ ti kodoro), même wande so asambela lo na bê ti lo kue.a​—Psaume 65:3.

MOLONGO TI AGBIA SO ALONDO NA DAVID

(2 Chronique 10:1–36:23)

Royaume ti Israël so ayeke kozoni oko, yâ ni akangbi use: royaume ti amara bale-oko na banga, na royaume ti amara use ti Juda na Benjamin na mbongo. Aprêtre na azo ti mara ti Lévi kue so ayeke na Israël ake ti ala tënë ti yengo kodoro; ala ye ti ala ti ngbâ be-ta-zo kozoni kue na mbele ti Royaume na ala mû mbage ti Roboam, molenge ti Salomon. Gi ngu bale-ota na ndo ni kete tongaso na peko ti so a hunzi ti sala temple ni, azo anzi amosoro ti yâ ni kue.

Na popo ti agbia 19 so aga na peko ti Roboam, oku ayeke be-ta-zo, ota ato nda ni nzoni me ala tï na yâ siokpari na pekoni, na oko azia sioni lege ti lo. Atanga ni kue asala ye so ayeke sioni na lê ti Jéhovah.b A gboto lê mingi na ndo akusala ti agbia oku so azia bê ti ala na Jéhovah. Mbaï ti Ezéchias so akiri na place ni akusala nde nde ti temple na ti Josias so aleke mbeni kota matanga ti Pâque aduti lani ye so amû ngangu na aJuif so tënë ti kiringo na tâ vorongo ti Jéhovah na Jérusalem agbu bê ti ala.

Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:

13:5​—Tënë so “mbele ti ingo” aye ti tene nyen? Teti so lo yeke na ngangu ti bata ye, ingo ayeke fä ti ye so ayeke ngbâ lakue na ti ye so alingbi ti changé pëpe. Tongaso, “mbele ti ingo” aye ti tene mbeni mango tele so aluti nzoni.

14:1-4; 15:17​—Gbia Asa alungula lani “ndo-nduzu” kue? Lo lungula ni kue pëpe. Peut-être Asa alungula gi ala so ayeke na ando so a voro anzapa ti wataka dä, me pëpe ala ti ando so azo ni avoro Jéhovah dä. A lingbi nga ti duti ando-nduzu so azo akiri aleke ni na yâ ti tanga ti ngu ti komandema ti Asa. A yeke ando-nduzu so si molenge ti lo Josaphat azi ala. Biani, ando-nduzu ni ahunzi lani kue pëpe, même na gbe ti Gbia Josaphat.​—2 Chronique 17:5, 6; 20:31-33.

15:9; 34:6​—Na lâ ni so a kangbi yâ ti royaume ti Israël, mara ti Siméon aduti na mbage wa? So lo wara ambeni ndo nde nde na yâ sese ti Juda, sese ti mara ti Siméon alï na yâ royaume ti Juda na Benjamin (Josué 19:1). Ye oko, na ndo tënë ti vorongo Nzapa na akua ti poroso, lani mara ni amû ti lo peko ti royaume ti banga (1 aGbia11:30-33; 12:20-24). Tongaso, a diko mara ti Siméon na popo ti royaume ti amara bale-oko.

35:3​—Na ndo wa si Josias amû lani Arche ti nzoni-kue ti ga na ni na yâ temple? Wala a yeke mbeni oko ti asioni gbia so aga kozo na lo si azi ni wala a yeke lo Josias mveni si azi ni azia na mbeni ndo ndali ti akua ti lekengo yâ ti temple ni, Bible atene ye dä oko pëpe. Oko tënë na ndo Arche ni na peko ti kuâ ti Salomon ayeke gi na ngoi so Josias amû ni aga na ni na yâ ti temple.

Aye ti manda teti e:

13:13-18; 14:11, 12; 32:9-23. So ayeke mbeni ye so e lingbi ti manda na ndo nene ti ziango bê ti e kue na Jéhovah!

16:1-5, 7; 18:1-3, 28-32; 21:4-6; 22:10-12; 28:16-22. Ti te mbele na awande wala na azo so amä na bê na tâ Nzapa pëpe ayeke ga na aye ti sioni mingi na pekoni. Zia e duti na ndara ti mû mbage senge senge pëpe na yâ ti aye ti sese so.​—Jean 17:14, 16; Jacques 4:4.

16:7-12; 26:16-21; 32:25, 26. Fandara asala si Gbia Asa ague kirikiri na yâ tanga ti ngu ti fini ti lo. Fandara ague na Gbia Ozias ti futi lege ti lo. Ezéchias asala ye na lege ti buba na peut-être nga na baba tongana lo fa na awatokua ti gbia ti Babylone amosoro ti lo (Esaïe 39:1-7). Mbeti ti Nzapa amû gbotongo mê so: “Fandara aga kozoni si futingo ye aga, na be-kota aga kozoni si tingo ni aga.”​—aProverbe 16:18.

16:9. Jéhovah ayeke mû maboko na azo kue so bê ti ala ayeke mbilimbili na lo, na lo yeke ku kungo ti fa ngangu ti lo teti nzoni ti ala.

18:12, 13, 23, 24, 27. Tongana prophète Michée, a lingbi e gbu ngangu na e kpengba tongana e yeke sala tënë ti Jéhovah na aye so lo leke ti sala.

19:1-3. Jéhovah ayeke gi ti wara mbeni ye so ayeke nzoni na yâ ti e même tongana a si so ye so e sala aso bê ti lo.

20:1-28. E lingbi ti duti na beku so Jéhovah ayeke dengi mê ti lo ti mä e tongana na tâ be-ti-molenge e bâ ndo na mbage ti lo.​—aProverbe 15:29.

20:17. ‘Ti bâ salut ti Jéhovah’, a yeke nzoni e “leke tele” ti e na e londo ti mû mbage ti Royaume ti Nzapa na bê kue. Ahon ti tene e mveni e bâ lege ti atënë so asi, a lingbi e “luti kpô”, e zia bê ti e kue na Jéhovah.

24:17-19; 25:14. Vorongo yanda ayeke lani mbeni gbanda ndali ti Joas na molenge ti lo Amatsia. Laso nga, vorongo yanda alingbi ti handa e, mbilimbili tongana a ga na hondengo ni na lege ti salango bê wala yengo kodoro ahon ndo ni.​—aColossien 3:5; Apocalypse 13:4.

32:6, 7. E nga kue, a lingbi e gbu ngangu na e kpengba na lege so e “yü ye ti bira ti Nzapa kue,” na e tiri bira ti yingo.​—aEphésien 6:11-18.

33:2-9, 12, 13, 15, 16. Zo ayeke fa tâ gbiango bê ti lo na lege so lo zia sioni tambela ti lo na lo sala ngangu ti lo kue ti sala ye so ayeke nzoni. Tongana tâ gbiango bê ayeke dä, même mbeni zo so asala kozoni ye ti sioni mingi tongana Gbia Manassé, Jéhovah alingbi ti sala be-nzoni na lo.

34:1-3. Même tongana e kono na yâ ti aye ti sioni, lege ayeke dä ti hinga Nzapa na ti sala na lo. Na ngoi so Josias angbâ kete, peut-être âta ti lo Manassé, so agbian bê ti lo awe, afa nzoni lege na lo. Atâa aye ti nzoni so asala lani ngangu na ndo ti Josias ayeke so wa, na nda ni a ga na anzoni lengo. A lingbi ti duti legeoko tongaso teti e.

36:15-17. Jéhovah ayeke Nzapa ti be-nzoni na ti be-nze-pepe. Ye oko, be-nzoni na be-nze-pepe ti lo ayeke na akatikati. Tongana azo ti sese aye ti sö kuâ na ngoi so ande Jéhovah ayeke ga na futingo na ndo sioni sese ti laso, a lingbi ala sala ye alingbi na tënë ti Royaume so a yeke fa.

36:17, 22, 23. Atënë ti yanga ti Jéhovah ayeke ga lakue tâ tënë.​—1 aGbia 9:7, 8; Jérémie 25:9-11.

Mbeni mbeti apusu lo ti sala ye

Use mbeti ti Chronique 34:33 atene: “Josias alungula ye ti sioni mingi na sese kue ti amolenge ti Israël, na lo sala si azo kue so ayeke na sese ti Israël asala na L’Eternel Nzapa ti ala.” Ye wa apusu Josias ti sala ye so? Tongana wakuasu Saphan aga na mbeti ti Ndia ti Jéhovah so ala londo ti wara ni na Gbia Josias, gbia ni ahunda ti tene a diko ni na lo na kota go. Tënë ni andu bê ti Josias ngangu mingi na tongaso, na yâ ti gigi ti lo kue, lo duti na wâ teti tâ vorongo Nzapa.

Ti diko Tënë ti Nzapa na ti gbu li na ndo ni alingbi ti ndu bê ti e mingi. Tongana e gbu li na ndo mbaï ti agbia so ayeke ahale ti David, a lingbi ti mû ngangu na e ti mû tapande ti ala so azia bê ti ala kue na Jéhovah na ti kpe sioni tambela ti ala so asala ni pëpe. Use mbeti ti Chronique awa e ti voro gi tâ Nzapa oko na ti ngbâ be-ta-zo na lo. Atënë ti yâ ni ayeke biani na fini na ayeke na ngangu ti sala ye.​—aHébreu 4:12.

[Akete tënë na gbe ni]

[Foto na lembeti 18]

Mo hinga ngbanga ti nyen a sala abagara ti gengere ti duti gere ti kota sembe ni?

[Afoto na lembeti 21]

Atâa so a mû na lo maboko mingi pëpe na ngoi so lo de molenge, tongana lo kono, Josias aduti be-ta-zo na Jéhovah