A yeke fadeso ngoi ti londo hio ti sala ye
“Fade i tambela lâ oke tongana wazin na lege ti tënë use?”—1 AGBIA 18:21.
MO YEDA biani so Jéhovah ayeke oko tâ Nzapa? Mo yeda nga so aprophétie ti Mbeti ti Nzapa afa ngoi ti e tongana “lâ ti nda ni” ti sioni sese ti Satan? (2 Timothée 3:1). Tongana a yeke tongaso, mo yeke yeda biani so na popo ti angoi kue, a yeke fadeso ngoi ti londo ti sala ye hio. Na yâ mbaï kue ti azo, a yeke ti kozoni ti tene gigi ti azo mingi mingi ayeke na yâ ti kpale la.
2 A ga ndulu ti sala ngu 3 000 laso awe so a hunda lani na mara ti Israël ti mû mbeni desizion so ayeke kota mingi. Fade ala yeke sala na Nzapa wa? Jézabel, so ayeke mbeni wali païen, apusu lani koli ti lo Gbia Achab ti maï vorongo Baal na yâ royaume ti amara bale-oko ti Israël. Baal ayeke lani mbeni nzapa so a bâ a tene a yeke lo si amû ngu-nzapa ti sala si kobe amaï nzoni. Peut-être mingi ti awavorongo Baal ayeke kuku na gbele yanda ti Baal ni wala ala yeke bala yanda ni na lege so mo bâ mo tene ala yeke su ngbangba ti lo. Ti pusu Baal si lo hiri deba nzoni na ndo yaka ti ala na anyama ti ala, awavorongo lo ayeke leke amatanga so na ngoi ni ala yeke bungbi kirikiri na akoli na awali ti ndumba ti temple ni. Nga, a yeke na yâ salango ye ti ala ti suru lakue tele ti ala na kä juska mênë ayuru.—1 aGbia 18:28.
3 Ambeni zo ti Israël 7 000 ake lani ti mû mbage ti ala na vorongo Baal so ahunda ye ti pitan na surungo tele ti zo na kä (1 aGbia 19:18). Nde na so, ala duti be-ta-zo na mbele so ala te lani na Jéhovah Nzapa, na ndali ni a sala ngangu na ala. Na tapande, wogbia Jézabel afâ aprophète ti Jéhovah mingi (1 aGbia 18:4, 13). Ngbanga ti aye ti ngangu so, mingi ti azo ti Israël asala nzapa use: ala ye ti nzere na lê ti Jéhovah nga na Baal. Me ti mbeni zo ti Israël, tongana lo zia Jéhovah ti voro mbeni nzapa ti wataka, andâ lo bele mabe ti lo awe. Jéhovah amû lani zendo ti hiri deba nzoni na ndo azo ti Israël gi tongana ala ye lo na ala bata akomandema ti lo. Me lo gboto mê ti ala so lo yeke “Nzapa so asala manda,” na tongana ala sambela mbeni nzapa nde fade lo futi ala.—Deutéronome 5:6-10; 28:15, 63.
4 Laso a bâ nga mara ti ye so na yâ ti akodoro so atene ala mû peko ti Christ. Azo so ayeke gue na Église atene ala yeke aChrétien; me amatanga ti ala, tambela ti ala na atënë ti mabe ti ala ague nde mingi na fango ye ti Mbeti ti Nzapa. Legeoko tongana Jézabel, amokonzi-nzapa amû li ni ti sala ye ti ngangu na aTémoin ti Jéhovah. A ninga awe so ala so ayeke na ndo abungbi ti anzapa nde nde so atene ala mû peko ti Christ ayeke mû mbage na yâ abira; na tongaso tënë ti kuâ ti amembre ti église ti ala kutu mingi ayeke nga na li ti ala. So si amokonzi-nzapa amû maboko na angorogbia ti sese so, Bible abâ ni tongana salango pitan na lege ti yingo (Apocalypse 18:2, 3). Na ndo ni, aÉglise akanga lê na ndo pitan so azo ti ala ayeke sala, même na popo ti ala so amû li ni. Jésus Christ na abazengele ti lo atene kozoni so fade kota kengo lege ti tâ mabe ayeke duti dä (Matthieu 13:36-43; Kusala 20:29, 30; 2 Pierre 2:1, 2). Nyen la ayeke si ande na nda ni na amembre ti aÉglise so atene ani yeke aChrétien so wungo ti ala ahon ngbundangbu oko? Kungba wa atâ wakua ti Jéhovah ayeke na ni na mbage ti azo so nga na mbage ti tanga ti azo kue so nzapa ti wataka ahanda ala? E yeke wara kiringo tënë polele na ahundango tënë so na bango akpengba ye so asi ândö so ague juska na ‘futingo Baal na sese ti Israël.’—2 aGbia 10:28.
Ndoye ti Nzapa teti azo ti lo so li ti ala akpengba
5 Jéhovah Nzapa awara ngia oko pëpe ti se ala so ake yanga ti lo. Lo yeke mbeni Babâ so ayeke na ndoye, tongaso lo ye si azo ti sioni achangé bê ti ala na ala kiri na lo (Ezéchiel 18:32; 2 Pierre 3:9). Ti fa ni, Jéhovah asala kusala giriri na aprophète mingi na ngoi ti Achab na Jézabel ti gboto mê ti azo ti lo na ndo sioni so ayeke si na ala tongana ala ngbâ ti voro Baal. Elie ayeke mbeni oko ti aprophète so. Na peko ti mbeni ngangu buru so asi na yâ kodoro ni, so a fa tënë ni kozo, Elie atene na Gbia Achab ti bungbi azo ti Israël na aprophète ti Baal na Hoto ti Carmel.—1 aGbia 18:1, 19.
6 Tingbingo tele ni aduti na ndo so mbeni balaga ti Jéhovah ayeke dä kozo, balaga so peut-être ala ‘bi ni na sese giriri’ ti tene a nzere na Jézabel (1 aGbia 18:30). Mawa ni ayeke so azo ti Israël so abungbi kâ ahinga pëpe zo wa na popo ti Jéhovah na Baal ayeke biani na ngangu ti ga na ngu-nzapa so ala yeke toto ni. Azo so aga na iri ti Baal ayeke aprophète ti lo 450, na zo so aga na iri ti Jéhovah ayeke gi prophète Elie lo oko. Ti fa mbilimbili ye so ayeke na gunda ti kpale ti azo ni, Elie ahunda ala: “Fade i tambela lâ oke tongana wazin na lege ti tënë use?” Na pekoni, lo fa tënë ni polele na ala, lo tene: “Tongana L’Eternel ayeke Nzapa, i tambela na peko ti Lo; me tongana Baal ayeke Nzapa, i tambela na peko ti lo.” Ti pusu azo ti Israël so bê ti ala ayeke use use ti voro gi Jéhovah lo oko, Elie ahunda ti tene lo na ala asala mbeni ye so fade ayeke fa zo so ayeke tâ Nzapa. A fâ akoli-bagara use na sandaga, oko ti Jéhovah na oko ti Baal. Fade zo so ayeke tâ Nzapa ayeke gbi sandaga ti lo na wâ. Aprophète ti Baal aleke sandaga ti ala, na teti angbonga mingi ala yeke hiri ndo: “O Baal, mo kiri tënë na e!” Tongana Elie alondo ti he ala, ala suru tele ti ala na kä juska mênë ayuru, na ala kiri adekongo ngangu. Me zo ti kiri yanga na ala ayeke dä pëpe.—1 aGbia 18:21, 26-29.
7 Fadeso a yeke tour ti Elie. Kozoni, lo leke balaga ti Jéhovah so ala buba ni na lo zia na ndo ni koli-bagara so lo fâ. Na pekoni lo hunda ti tene a mû ngu na yâ ti akota ta osio ti tuku na ndo ni. Ala sala tongaso fani ota juska ngu asi yâ ti dû so angoro balaga ni. Fadeso, Elie asambela: “O L’Eternel, Nzapa ti Abraham, ti Isaac, na ti Israël, Mo zia ala hinga laso, Mo yeke Nzapa ti azo ti Israël na mbi yeke boi ti Mo, na mbi sala ye so kue na lege ti tënë ti Mo. Mo kiri tënë na mbi, O L’Eternel, Mo kiri tënë na mbi, O L’Eternel, si azo so alingbi hinga Mo yeke Nzapa, na Mo gbian bê ti ala mbeni.”—1 aGbia 18:30-37.
8 Tâ Nzapa akiri tënë na lege so wâ alondo na lo na yayu agbi sandaga ni nga na balaga ni kue. Wâ ni anyon même ngu so ayeke na yâ dû so angoro balaga ni! Tara ti bâ ye so azo ti Israël asala na bango ye so asi. “Tongana azo kue abâ ye so, ala tï na sese na lê ti ala; ala tene, L’Eternel [“Jéhovah”, NW ], Lo yeke Nzapa! L’Eternel [“Jéhovah”, NW ], Lo yeke Nzapa!” Fadeso Elie alondo hio ti sala mbeni kpengba ye. Lo mû yanga na azo ti Israël: “I gbu aprophète ti Baal; i zia mbeni oko ti ala akpe pëpe.” Tongaso, a fâ aprophète ti Baal 450 kue na gbe ti Hoto ti Carmel.—1 aGbia 18:38-40.
9 Gi na oko lango ni so zo alingbi ti girisa ni pëpe, Jéhovah asala si ngu apika ti fani oko ni na peko ti ngu ota na ndambo so ngu apika lani pëpe (Jacques 5:17, 18). Mo lingbi ti bâ na li ti mo amolenge ti Israël so ayeke sala tënë ti ye so asi so na popo ti ala na kiringo ti ala na kodoro; Jéhovah afa na gigi polele so gi lo oko ayeke tâ Nzapa. Ye oko, awavorongo Baal azia tënë ni pëpe. Jézabel angbâ ti sala ngangu na awakua ti Jéhovah (1 aGbia 19:1, 2; 21:11-16). Tongaso, be-biani ti azo ti Nzapa akiri awara tara. Fade ala yeke ngbâ ti sala gi na Jéhovah oko na lâ ni so lo yeke ga ti fâ ngbanga na ndo awavorongo Baal?
Londo hio ti sala ye fadeso
10 Na ngoi ti e, aChrétien so a sa yingo na ndo ti ala ayeke sala mbeni kusala so akpa ti Elie. Na yanga nga na lege ti ambeti, ala yeke wa azo ti amara kue, ala so asala nzapa ti aChrétien wala pëpe ti bâ sioni ti salango nzapa ti wataka. Ye ti pekoni ayeke so, azo kutu mingi alondo ti sala ye hio ti tene ala kaï kusala ti ala na yâ nzapa ti wataka so ala yeke dä kozo. Ala mû tele ti ala na Jéhovah na ala wara batême ti ga adisciple ti Jésus Christ. Biani, ala mä gbotongo mê so Nzapa amû na ndo anzapa ti wataka: “Azo ti mbi, i sigigi na kodoro so si i sala beoko na siokpari ti lo pëpe, na tongaso sioye ti lo aga na ndo i pëpe.”—Apocalypse 18:4.
11 Ti ambeni kutu mingi, atâa so tënë ti Nzapa so aTémoin ti Jéhovah ayeke fa apika bê ti ala, ala ngbâ ti gi bê ti ala na ndo ye so a yeke nzoni ti sala. Ngoi na ngoi ambeni aga na abungbi, tongana lango ti Dango Bê na kobe ti Seigneur wala ambeni mbage ti akota bungbi. Na bê kue, e wa azo tongaso ti gbu li nzoni na ndo tënë ti Elie so: “Fade i tambela lâ oke tongana wazin na lege ti tënë use?” (1 aGbia 18:21). Ahon ti ngbâ ti ku, a lingbi ala mû desizion hio na ala sala kue ti gi ti mû tele ti ala na Nzapa na ti wara batême ti ga awakua ti Jéhovah. A yeke tënë ti fini ti ala ti lakue lakue!—2 aThessalonicien 1:6-9.
12 Mawa ni ayeke so, ambeni Chrétien so awara batême awe ayeke fa tënë nze na nze pëpe wala ala dë kue na yâ kua ti Nzapa (aHébreu 10:23-25; 13:15, 16). Ambeni akiri na peko ngbanga ti mbito ti tene a sala ngangu na ala, gingo bê ti lâ oko oko, gingo mosoro wala bingo tele na yâ ti aye ti ngia. Jésus atene so fade aye so ayeke sala si ambeni disciple ti lo apika gere ti ala, akanga ndo ti tënë ti Nzapa so ayeke na yâ bê ti ala na agbu ala tongana ti so gbanda agbu nyama (Matthieu 10:28-33; 13:20-22; Luc 12:22-31; 21:34-36). Ahon ti ‘tambela tongana wazin na ndo tënë use’, a yeke nzoni azo tongaso ‘aduti na nzara ti sala ye na ala changé bê ti ala’. A yeke nzoni ala londo hio ti sala ye alingbi na zendo so ala mû na Nzapa ti sala gi na lo.—Apocalypse 3:15-19.
Nzapa ti wataka atï fade fade
13 Ngbanga ti nyen a lingbi azo alondo hio ti sala ye fade fadeso? E wara kiringo tënë ni na lege ti ye so asi lani na Israël ngu 18 tongaso na peko ti lekengo tënë ti zo wa si ayeke tâ Nzapa na Hoto ti Carmel. Lâ ti fango ngbanga ti Jéhovah na ndo vorongo ti Baal atï fade fade na lâ ni so ala ku tele ti ala na ni pëpe na ngoi ti kusala ti Elisée so amû place ti Elie. Joram, molenge ti Gbia Achab, ayeke lë gbia na ndo Israël na Jézabel angbâ na fini tongana mama ti gbia ni. Na hondengo ni, Elisée atokua wakua ti lo ti sa mafuta na li ti Jéhu, mokonzi ti aturugu ti Israël, ti ga fini gbia. Na ngoi ni so, Jéhu ayeke na mbengu ti Jourdain na kodoro ti Ramoth na sese ti Galaad. Lo yeke mû li ni na yâ mbeni bira na awato ti Israël. Gbia Joram ayeke lani na Jizréel na popo-hoto so ayeke ndulu na Meguiddo, ti ku ti wara ngangu na peko ti kä so lo wara na bira.—2 aGbia 8:29–9:4.
14 Jéhovah atene na Jéhu ti sala ye so: “A lingbi mo fâ azo ti da ti Achab seigneur ti mo, si Mbi lingbi futa kula na Jézabel teti mênë ti aboi ti Mbi aprophète, na mênë ti aboi kue ti L’Eternel. Teti a lingbi azo kue ti da ti Achab akui; . . . Fade ambo ate Jézabel na sese ti Jizréel, na fade zo oko alu kuâ ti lo pëpe.”—2 aGbia 9:7-10.
15 Jéhu ayeke lani mbeni koli so asala ye hio. Fade fade, lo ko na yâ puse ti mbarata ti lo na lo kpe na Jizréel. Mbeni sinziri na Jizréel ahinga kpengo na puse ti Jéhu na lo sala tënë ni na Gbia Joram, na tongaso Joram amû puse ti mbarata ti lo ti gue ti tingbi na mokonzi ti aturugu ti lo. Tongana ala wara tele, Joram ahunda lo: “Jéhu, mo ga na siriri?” Jéhu akiri tënë: “Siriri ti nyen? tongana ye ti pitan ti mama ti mo Jézabel na tënë ti yorö ti lo angbâ mingi tongaso?” Kozo si Gbia Joram akpe, hio Jéhu agboto kokora ti lo na lo pika na Joram na bê ti lo si lo kui.—2 aGbia 9:20-24.
16 Jéhu akpe hio na Jizréel na yâ puse ti mbarata ti lo. Jézabel, so azia gbâ ti aye ti pendere na lê ti lo, abâ ndo na fenêtre na mbage ti gbe ni na lo bala Jéhu na ngonzo. Jéhu, so akanga mê na tënë ti Jézabel, ahunda ndo: “Zo wa aye tënë ti mbi? Zo wa?” Fadeso a yeke ti awakua ti Jézabel ti sala ye hio. Azo use wala ota ti yangbo ti gbia ayôro go ti ala na lê ti fenêtre. A yeke ti ala fadeso ti soro zo wa a lingbi ala mû peko ti lo. Jéhu amû yanga: “I bi lo na sese!” Awakua ni abi Jézabel na sese, na ambarata ti Jéhu adö yâ ti lo na puse ni ahon na ndo ti lo. A yeke tongaso si zo so ayeke na gbe ti nzapa ti Baal na Israël awara kuâ so alingbi na lo. Kozo ti tene ala ga amû Jézabel ti lu lo, ambo ate lo kue tongana ti so prophétie afa kozoni.—2 aGbia 9:30-37.
17 Fade mara ti ye ti ngangu tongaso ayeke si na wali ti pitan so a hiri lo “Kota Babylone”. Wali ti pitan so ayeke fä ti anzapa ti wataka ti sese ti Satan, so gunda ti ala alondo na gbata ti Babylone ti giriri. Na peko ti futingo anzapa ti wataka, fade Jéhovah Nzapa ayeke bâ tënë ti azo kue so abungbi ti ga sese ti Satan. Fade a futi ala nga ti tene mbeni fini sese ti mbilimbili amû place ti ala.—Apocalypse 17:3-6; 19:19-21; 21:1-4.
18 Na peko ti kuâ ti Jézabel, hio Gbia Jéhu alondo ti fâ azo kue ti da ti Achab so angbâ na akota zo ti lo (2 aGbia 10:11). Me azo ti Israël so avoro Baal angbâ mingi na yâ kodoro ni. Jéhu alondo na ndo azo so ti fa ‘nzara ti lo teti Jéhovah.’ (2 aGbia 10:16). Jéhu aleke kota matanga teti Baal na yâ temple ti lo so Achab asala na Samarie; lo handa azo ni ti ga teti lo tene ni yeke wavorongo Baal. Na azo kue so avoro Baal na sese ti Israël aga na matanga ni. Teti so lege ti kpengo ni ayeke dä pëpe, azo ti Jéhu agbu ala na afâ ala kue. Mbeti ti Nzapa atene na nda ni: “Tongaso, Jéhu afuti Baal na sese ti Israël.”—2 aGbia 10:18-28.
19 A lungula biaku biaku nzapa ti Baal na sese ti Israël. Legeoko nga, na kite oko pëpe, fade anzapa ti wataka ti sese so ayeke tï fade fade na ngangu. Na kota lâ ti ngbanga so, fade a wara mo na mbage ti zo wa? Londo hio mo sala ye fade fadeso, na fade mo wara pasa ti duti na popo ti “azo mingi so asi singo” so ayeke sö kuâ na “kota ye ti vundu” so ayeke ga. Na lâ ni kâ, fade mo yeke dabe mo na ngia na aye so ahon awe na mo yeke sepela Nzapa teti lo fâ ngbanga na ndo ti “kota wali ti pitan so afuti sese giriri na lege ti ye ti pitan ti lo”. Na yanga oko na tanga ti atâ wakua ti Nzapa, mo yeke yeda ande na pendere bia so azo ti yayu ahe, so atene: “Alléluia! teti Seigneur Nzapa ti e, Lo Ti Ngangu Ahon Kue, akomande.”—Apocalypse 7:9, 10, 14; 19:1, 2, 6.
Atënë ti gbu li dä
• Tongana nyen siokpari aga na li ti azo ti Israël ndali ti vorongo Baal?
• Kota belengo tâ mabe wa Mbeti ti Nzapa afa tënë ni kozoni? na tongana nyen prophétie so aga tâ tënë?
• Tongana nyen Jéhu afuti vorongo nzapa ti Baal?
• A lingbi e sala nyen ti sö kuâ na lâ ti ngbanga ti Nzapa?
[Ahundango tënë ti manda na ye]
1. Ngbanga ti nyen ngoi ti e ayeke tâ nde mingi na ti kozo?
2. Na gbe ti Gbia Achab, ye nyen asi lani na royaume ti amara bale-oko ti Israël?
3. Vorongo Baal asala si mara ti Israël so ayeke lani azo ti Nzapa asala ye tongana nyen?
4. Jésus na abazengele ti lo atene nyen na ndo ye so ayeke si na popo ti aChrétien? na tënë ni aga tâ tënë tongana nyen?
5. Tongana nyen Jéhovah afa lani ndoye na azo ti lo so li ti ala akpengba?
6, 7. (a) Tongana nyen Elie afa ye so ague na azo ti Israël ti bele mabe ti ala? (b) Aprophète ti Baal asala nyen? (c) Ka Elie asala ti lo nyen?
8. Tongana nyen Nzapa akiri tënë na sambela ti Elie? na ye wa prophète ni asala?
9. Tongana nyen si awakua ti tâ Nzapa akiri awara tara?
10. (a) Na ngoi ti e, aChrétien so a sa yingo na ndo ti ala ayeke sala kusala wa? (b) Ti mä yanga so a mû na Apocalypse 18:4 aye ti tene nyen?
11. Ti nzere na Jéhovah ahunda nyen?
12. Dutingo wa so ayeke nzoni pëpe ambeni Chrétien so awara batême awe atï na yâ ni? na a yeke nzoni ala sala nyen?
13. Fa dutingo ti Israël na ngoi so a sa mafuta na li ti Jéhu ti ga gbia.
14, 15. Yanga wa a mû na Jéhu? na lo sala ye tongana nyen?
16. (a) Ye wa asi gi hio tongaso na gbele azo ti yangbo ti Jézabel? (b) Tongana nyen tënë ti Jéhovah aga tâ tënë na ndo Jézabel?
17. Ngbanga so Nzapa afâ lani na ndo Jézabel akpengba mabe ti e na ye wa so ayeke si ande?
18. Na peko ti kuâ ti Jézabel, ye nyen asi na awavorongo Baal na Israël?
19. Pendere beku wa ayeke ku “azo mingi so asi singo” so ayeke atâ wakua ti Jéhovah?
[Carte na lembeti 25]
(Ti bâ ni mbilimbili, bâ buku ni.)
Soco
Aphek
Helkath
Joknéam
Meguiddo
Thaanac
Dothan
SAMARIE
En-Dor
Sunem
Ophra
Jizréel
Jibléam (Gath-Rimmon)
Thirtsa
Beth-Sémès
Beth-Séan
Jabès ti Galaad?
Abel-Mehola
Beth-Arbel
Ramoth ti Galaad
Ahoto
Hoto ti Carmel
Hoto ti Tabor
Moré
Hoto ti Guilboa
[Akota ngu]
Ngu-ingo ti Méditerranée
Kota Ngu ti Galilée
[Bale]
Ngu ti Jourdain
[Lingu na dungu]
Ngu ti Harod
[Lingu ti foto]
Based on maps copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel
[Afoto na lembeti 26]
Fango tënë ti Royaume na guengo na bungbi lakue ayeke akota mbage ti tâ vorongo Nzapa
[Foto na lembeti 28, 29]
Legeoko tongana Jéhu, a lingbi azo kue so aye ti sö kuâ na lâ ti Jéhovah alondo hio ti sala ye