Tënë ti Jéhovah ayeke na fini

Akota tënë ti mbeti ti Aggée na ti Zacharie

A YEKE na ngu 520 kozo ti Christ. A sara ngu 16 awe so aJuif so alondo na ngbâa na Babylone akiri aleke gere ti temple ti Jéhovah na Jérusalem. Ye oko, kusala ti lekengo temple ni ade ti hunzi pëpe nga a kanga lege na kusala ni. Jéhovah airi prophète Aggée nga nze use na pekoni lo iri prophète Zacharie ti fa tënë ti lo.

Aggée na Zacharie ayeke na mbeni mbilimbili ye ti sarango ni: A yeke ti pusu azo ni ti kiri ti leke temple ni. Ngangu so aprophète so asara aga na ye ti nzoni nga kua ti lekengo temple ni ahunzi ngu oku na pekoni. A yeke wara aye so Aggée na Zacharie afa na yâ ti ambeti so iri ti ala ayeke na ndo ni. A hunzi ti sû mbeti ti Aggée na ngu 520 kozo ti Christ. Na a hunzi ti sû mbeti ti Zacharie na ngu 518 kozo ti Christ. Legeoko tongana ti aprophète so, e nga kue Nzapa amû na e mbeni kusala so a lingbi e hunzi ti sara ni kozoni si a futi sioni sese ti laso. A yeke kusala ti fango tënë ti Royaume nga na ti sarango si azo aga adisciple. Zia e bâ tongana nyen mbeti ti Aggée na ti Zacharie alingbi ti kpengba e.

‘ALA GBU LI TI ALA NA YE SO ALA YEKE SARA’

(Aggée 1:1–2:23)

Gi na yâ ti nze osio tongaso, Aggée afa atënë osio so ayeke pusu azo ni ti sara ye. Kozo tënë ni ayeke so: ‘[Ala gbu li ti ala dä: ye so ala sara so a yeke nzoni?, Tene ti Nzapa, Kozo Mbouki] Ala monté hoto ala ga na keke, ala sara da; na fade Mbi wara ngia na da ni, na Mbi wara gloire, L’Eternel atene.’ (Aggée 1:7, 8). Azo ni asara ye alingbi na tënë so. Na yâ ti use tënë ni, a yeke wara zendo so atene: “Fade Mbi [Jéhovah mbi] sara si da so asi na gloire.”​—Aggée 2:7.

Ota tënë ni atene so teti so aJuif abâ kua ti lekengo temple ni na nene ni pëpe, a sara si ‘azo na ye kue so maboko ti ala asara’ aga sioni na lê ti Jéhovah. Ye oko, ti to nda ni na ngoi so azo ni akiri alondo ti leke temple ni, “fade [Jéhovah airi] tënë nzoni” na ndo ti ala. Osio tënë ni atene so fade Jéhovah ayeke “futi ngangu ti aroyaume ti amara” nga lo yeke zia Gouverneur Zorobabel tongana “kati ti sceau”, wala bague so ayeke kpo na tampon.​—Aggée 2:14, 19, 22, 23.

Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:

2:6, 7, 21, 22​—Zo wa asara si aye ayeke yengi? Lo sara ni na lege ti nyen? Ye ti pekoni ayeke so wa? Jéhovah ‘ayengi amara kue’ na lege ti tënë ti Royaume so a yeke fa na ndo ti sese kue. Fango tënë ti Royaume asara nga si ‘ye ti nzoni mingi ti amara’ aga na yâ ti da ti Jéhovah, tongaso lo sara si da ni asi na gloire. A si na mbeni ngoi, “L’Eternel Ti Sabaoth” ayeke yengi “ayayu na sese, kota ngu ti ingo na kuru sese,” so ti tene lo yeke futi ande sioni sese ti laso kue.​—aHébreu 12:26, 27.

2:9​—Na alege wa ‘gloire ti da ti nda ni so ahon gloire’ ti kozo da ni? A yeke na alege ota: wungo ti angu so temple ni ayeke sara, zo so ayeke fa ande ye na yâ ni nga na azo so ayeke ga ande gbani gbani na yâ ni ti voro Jéhovah. Atâa so pendere temple so Salomon aleke asara ngu 420, ti londo na ngu 1027 kozo ti Christ ti si na ngu 607 kozo ti Christ, a sara kusala na yâ ti ‘da ti nda ni’ ahon ngu 580, ti londo na ngoi so a hunzi ti leke ni na ngu 515 kozo ti Christ ti si na ngoi so a futi ni na ngu 70. Na ndo ni, Messie, Jésus Christ, afa ye na yâ ti ‘da ti nda ni’. Nga, azo mingi mingi aga na yâ ni ti voro Nzapa ahon ti “kozo” da ni.​—Kusala 2:1-11.

Aye ti manda teti e:

1:2-4. A lingbi e zia pëpe si kangango lege na kusala ti e ti fango tënë apusu e ti zia ti ‘gi royaume ti Nzapa kozoni’ na ti gue ti gi aye so agbu bê ti e.​—Matthieu 6:33.

1:5, 7. A yeke nzoni ti tene e ‘gbu li ti e na ndo ti ye so e yeke sara’ na e gi ti bâ tongana nyen ye so e yeke sara na fini ti e andu songo ti e na Nzapa.

1:6, 9-11; 2:14-17. A-Juif ti ngoi ti Aggée ayeke sara lani kua ngangu ti wara aye so bê ti ala aye me ala wara aye ti peko ti ngangu kua ti ala pëpe. Ala zia kua ti lekengo temple ni, tongaso Nzapa ake ti iri tënë nzoni na ndo ti ala. A yeke nzoni e zia na kozo ndo akusala so Nzapa aye nga e sara ni na bê ti e kue. A yeke nzoni e girisa pëpe so, atâa e yeke na ye mingi na lege ti mitele wala e yeke na ye mingi pëpe, “tënë nzoni ti L’Eternel asara si zo awara mosoro”.​—aProverbe 10:22.

2:15, 18. Jéhovah awa aJuif ti gbu li ti ala na ndo ti ye so ala yeke sara a to nda ni na ngoi ni so ti gue na ni, pëpe na ndo ti kua ti lekengo temple ni so ala zia ni, me na ndo ti kua ti temple ni so ala kiri ala yeke sara. Legeoko nga, a yeke nzoni e sara ngangu ti gbu li ti e na ndo ti kua ti Jéhovah so e yeke sara ni a to nda ni laso ti gue na ni.

“NA LEGE TI NGANGU PËPE, ME NA LEGE TI YINGO TI MBI”

(Zacharie 1:1–14:21)

Zacharie ato nda ti kusala ti lo ti prophète na tisango aJuif ti ‘kiri na L’Eternel’. (Zacharie 1:3). Aye miombe so lo bâ tongana suma afa so Jéhovah ayeke mû maboko na kua ti lekengo temple ni. (Bâ encadré “Aye miombe so Zacharie abâ tongana suma”.) Kua ti lekengo temple ni ayeke hunzi ande, “na lege ti ye ti bira pëpe, wala na lege ti ngangu pëpe, me na lege ti Yingo ti [Jéhovah]”. (Zacharie 4:6). Mbeni koli so a iri lo Kete Keke ayeke “sara Temple ti L’Eternel,” na lo yeke ga “sacrificateur na ndo trône ti Lo”.​—Zacharie 6:12, 13.

Azo ti kodoro ti Béthel atokua azo ti hunda aprêtre na ndo ti ziango kobe ti dabe ti ala na futingo ti Jérusalem. Jéhovah atene na Zacharie so lo yeke changé amatanga osio so ala yeke zia kobe ti fa vundu ti ala na ti dabe ti ala na aye ti ngangu so asi na Jérusalem si a ga alango ti “tâ ngia, lâ ti sara ngia, na pumba ti nzoni”. (Zacharie 7:2; 8:19). Atënë use so a fa na pekoni andu angbanga so a fâ na ndo ti amara nga na aprophète ti wataka. A ndu aprophétie na ndo ti Messie nga na tënë ti sarango si azo akiri aduti na nzoni songo na Nzapa.​—Zacharie 9:1; 12:1.

Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:

2:1​—Ngbanga ti nyen mbeni koli amû kamba lo haka na yongo nga na konongo ti Jérusalem? Ye so aye peut-être ti fa tënë ti sarango gbagba na tere ti gbata ni. Mbeni ange afa na koli ni so fade azo mingi mingi ayeke sara kodoro na Jérusalem nga Jéhovah ayeke bata ni.​—Zacharie 2:3-5.

6:11-13​—Ziango couronne na li ti Kota Prêtre Josué afa so lo ga gbia na prêtre? Ên-ën. Josué ayeke na yâ ti molongo ti agbia so aga na yâ ti sewa ti David pëpe. Ye oko, ziango couronne na li ti lo aye ti fa so lo sara ambeni mara ti kusala so Messie ayeke sara ande ni (aHébreu 6:20). Prophétie na ndo “Kete Keke” aga tâ tënë na ndo ti Jésus Christ so a zia lo Gbia na Prêtre na yayu (Jérémie 23:5). Legeoko tongana ti so Josué asara kusala na yâ ti temple so a kiri a leke ni tongana kota prêtre ti aJuif so alondo na ngbâa akiri, Jésus nga ayeke sara kusala tongana Kota Prêtre ti tâ vorongo na yâ ti temple ti Jéhovah ti yingo.

8:1-23​—Lawa si atënë bale-oko so a sara tënë ni na yâ ti aversê so aga tâ tënë? Kozoni ti tene a tene atënë oko oko kue, a yeke wara tënë “L’Eternel Ti Sabaoth atene,” na tënë so aye ti fa zendo ti Nzapa ti mungo siriri na azo ti lo. Ambeni ti atënë so aga tâ tënë na popo ti ngu 600 kozo ti Christ ti si na ngu 500 kozo ti Christ. Me ala kue aga tâ tënë awe ngbene ye na ngu 1919 wala angbâ lakue ti ga tâ tënë laso.a

8:3​—Ngbanga ti nyen a iri Jérusalem “Kodoro ti Tene-biani”? Kozo ti tene a futi ni na ngu 607 kozo ti Christ, Jérusalem ayeke “kodoro so asara ngangu na azo”, kodoro so aprophète ni na aprêtre ni aye mungo goro nga azo ni aduti be-ta-zo pëpe (Sophonie 3:1; Jérémie 6:13; 7:29-34). Ye oko, teti so a kiri a leke temple ni nga azo ni amû desizion ti voro Jéhovah na bê ti ala oko, a yeke tene atâ tënë so awara na yâ ti tâ vorongo kâ, ni la a iri Jérusalem “Kodoro ti Tene-biani”.

11:7-14​—Zacharie afâ yâ ti keke so a iri ni “Pendere” nga na mbeni so a iri ni “Kamba”. Ye so aye ti tene nyen? A haka Zacharie na mbeni zo so a tokua lo ti “fa ndo ti tengo pere na kundu ti anyama so a bata ala ti fâ ala fango”. Kundu ni aye ti sara tënë ti azo so ayeke tongana angasangbaga, so amokonzi ni ayeke gi ti wara go na ndo ti ala. Kusala so Zacharie ayeke sara tongana berger afa kozoni awe ye so Jésus Christ ayeke sara. A yeke Jésus la Nzapa atokua lo na azo ti lo so lo te mbele na ala, me azo ni ake Jésus. Fango yâ ti keke ti “Pendere” aye ti fa so Nzapa ayeke fâ yâ ti mbele ti Ndia so lo te na aJuif na lege ti Moïse nga lo yeke kaï ti sara ye ti nzoni na mbage ti ala. Azo ti Juda na ti Israël ayeke voro ândö Jéhovah beoko. Fango yâ ti keke ti “Kamba” aye ti sara tënë ti bubango songo so.

12:11​—“Totongo kuâ ti Hadadrimmon na Popo-hoto ti Meguiddo” ayeke nyen? A fâ Josias gbia ti Juda na yâ ti bira so atingbi lo na Pharaon Néco gbia ti Egypte na yâ ti “Popo-hoto ti Meguiddo”. Nga, ‘a sara bia’ ti totongo na kuâ ti lo teti angu mingi (2 Chronique 35:25). Tongaso, “totongo kuâ ti Hadadrimmon” aye peut-être ti sara tënë ti totongo kuâ ti Josias.

Aye ti manda teti e:

1:2-6; 7:11-14. Jéhovah ayeke na ngia tongana azo achangé bê ti ala, ala yeda na wango ti lo nga ala kiri ti voro lo na bê ti ala kue. Nga lo yeke kiri ti duti na nzoni songo na ala. Nde na so, lo yeke mû maboko pëpe na azo so ‘ake ti mä, ala dengi ndogo ti ala, na ala kanga mê ti ala’ si ala mä tënë ti lo pëpe.

4:6, 7. Mbeni ye ti kangango lege na yingo ti Jéhovah ti sara si kusala ti lekengo temple ni ahunzi nzoni ayeke dä pëpe. Tongana e yeke na mabe na Jéhovah, e lingbi ti hon ndo ti akpale kue so e yeke wara na yâ ti kusala ti lo.​—Matthieu 17:20.

4:10. Teti so Jéhovah ayeke bâ ndo lani na ndo ti kusala ti lekengo temple ni, Zorobabel nga na azo ni ahunzi lekengo temple ni, na kusala ni alingbi na lê ti lo. Atâa so e yeke mbilimbili-kue pëpe, e lingbi ti sara ye alingbi na ye so Jéhovah ahunda.

7:8-10; 8:16, 17. Ti tene Jéhovah ayeda na e, a lingbi e sara ye ti mbilimbili, e sara nzoni bê na azo nga e tene tâ tënë na amba ti e.

8:9-13. Jéhovah ayeke futa e tongana maboko ti e ‘akpengba’ na yâ ti kusala so lo mû na e ti sara. Na popo ti aye so lo yeke futa na e a yeke wara siriri, nzoni duti nga guengo na li ni na lege ti yingo.

12:6. A yeke nzoni azo so ayeke mû li ni na popo ti awakua ti Jéhovah aduti tongana “[taza] so agbi”, wala ahulengo pere so a kanga ni na a zia wâ dä. So ti tene ala yeke sara kusala ti ala na bê ti ala kue.

13:3. A lingbi e duti be-ta-zo kozoni kue na tâ Nzapa nga na bungbi ti lo ahon ti duti be-ta-zo na azo, atâa songo ti e na azo ni akpengba mingi.

13:8, 9. A-apostat so Jéhovah ake ala ayeke mingi mingi, wungo ti ala ahon ndambo ti azo kue ti sese ni. Gi kete wungo ti ala si ahon na yâ ti wâ, so ti tene a tara ala legeoko tongana so a tara argent. Na ngoi ti e laso, Jéhovah ake aChrétien ti wataka so ayeke mingi mingi. Gi mbeni kete wungo ti azo, so ti tene aChrétien so a sa yingo na ndo ti ala, si ayeke ‘di iri ti Jéhovah’ nga ayeda ti tene a sukula ala ti ga nzoni. A-Chrétien so a sa yingo na ndo ti ala nga na tanga ti azo so ala na ala ayeke voro Jéhovah asara ye mingi ahon ti tene gi na yanga so ala yeke aTémoin ti Jéhovah.

Zia e sara kua na bê ti e kue

Aye so Aggée na Zacharie afa andu e laso tongana nyen? Tongana e yeke gbu li ti e na ndo lege so tënë so ala fa apusu aJuif ti kiri ti leke temple ti Jérusalem, bê ti e ayeke pusu e biani ti mû mbage mingi na yâ ti fango tënë ti Royaume nga na ti sarango adisciple.

Zacharie afa kozoni awe so fade Messie ayeke “tambela na ndo lele,” so fade a yeke kä lo teti “nginza ti argent bale-ota”, so fade a yeke pika lo nga so “fade a kangbi angasangbaga kirikiri”. (Zacharie 9:9; 11:12; 13:7). Ti gbu li na ndo ti gango tâ tënë ti aprophétie so Zacharie afa na ndo ti Messie ayeke kpengba biani mabe ti e! (Matthieu 21:1-9; 26:31, 56; 27:3-10). A yeke sara si e zia bê ti e kue na tënë ti yanga ti Jéhovah nga na aye so lo leke ti sö na fini ti e.​—aHébreu 4:12.

[Akete tënë na gbe ni]

[Encadré na lembet 19]

AYE MIOMBE SO ZACHARIE ABÂ TONGANA SUMA

1:8-17: A fa biani so fade a yeke hunzi kusala ti lekengo temple ni nga a fa so Jéhovah ayeke iri ande tënë nzoni na ndo ti Jérusalem nga na ambeni gbata ti Juda.

1:18-21: A mû zendo so fade a yeke futi ‘nza osio so akangbi azo ti Juda’, so ti tene a yeke hunzi ande angorogbia kue so agi ti kanga lege na vorongo ti Jéhovah.

2:1-13: A fa so fade azo mingi ayeke sara kodoro na Jérusalem nga so fade Jéhovah ayeke ga “gbagba ti wâ so angoro” kodoro ni ti bata ni.

3:1-10: A fa so Satan ayeke gi ti kanga lege na kusala ti lekengo temple ni. A fa nga so a zi Kota Prêtre Josué na a zi afaute kue so lo sara.

4:1-14: A dë bê so fade a yeke zi aye so akanga lege, so ayeke tongana ahoto si a ga kpangbala sese. A fa nga so fade Gouverneur Zorobabel ayeke hunzi ande kusala ti lekengo temple ni.

5:1-4: A deba na ndo ti azo ti sioni so ade a fâ ngbanga na ndo ti ala pëpe.

5:5-11: A fa so a yeke hunzi ande aye ti sioni kue.

6:1-8: A mû zendo so fade a-ange ayeke bâ ndo na ndo ti awakua ti Jéhovah nga ala yeke bata ala.

[Foto na lembeti 16]

Ngbanga ti nyen Aggée na Zacharie asû ambeti ti ala?

[Foto na lembeti 18]

Na lege wa azo so amû li ni na yâ ti bungbi ayeke tongana ‘taza so agbi’?