Harmaguédon bira ti Nzapa so ayeke hunzi abira kue

“Ala bâ so a yeke sioni mingi ti tene azo afâ amba ti ala zo; ni la na lê ti ala, bira ayeke mbeni ye so ala hinga ni pëpe, mbeni ye so ayeke tâ sioni mingi; a yeke wara nga tënë ‘bira’ na yanga ti kodoro ti ala pëpe.” ​—ATËNË SO FRIDTJOF NANSEN, MBENI ZO SO AYEKE SARA VOYAGE NA ANDO NDE NDE TI GI NDA TI YE ATENE NA NGU 1888 NA NDO TI MBENI MARA TI AZO NA GROENLAND.

ZO WA la a yeke nzere na lo pëpe ti sara kodoro na popo ti azo so bira ayeke “mbeni ye so ala hinga ni pëpe, mbeni ye so ayeke tâ sioni mingi”? Zo wa la ayeke na kota nzara pëpe ti duti na yâ ti mbeni dunia so même tënë “bira” ayeke dä pëpe ndali ti so ala hinga ni pëpe? Zo alingbi ti bâ so mara ti dunia tongaso alingbi ti duti dä pëpe, mbilimbili tongana e zia bê ti e na ndo ti azo ti ga na ni.

Ye oko, na yâ ti prophétie ti Esaïe, Nzapa amû zendo ti sara si mara ti mbeni dunia tongaso abâ gigi, lo tene: “Fade ala pika épée ti ala si a ga soc, na likongo ti ala si a ga zeme ti fâ tikeke; fade mara ayä épée na tere ti mbeni mara pëpe, na fade ala manda lege ti sara bira mbeni pëpe.”​—Esaïe 2:4.

Laso, a yeke wara aturugu kutu 20 tongaso so ayeke mû mbage na yâ ti abira nga a yeke wara abira 20 tongaso so ayeke kporo na ndembe so. Ni la, a yeke polele so ti tene zendo so aga tâ tënë, a hunda ti tene aye achangé mingi. A yeke ye ti dongo bê pëpe so fade Jéhovah, Nzapa ti ngangu ahon kue ayeke sara mbeni ye ti mû lege na lo ti fa lege na azo. Ye so Jéhovah ayeke sara ande ayeke gue juska ti hunzi na ye so Bible airi ni Harmaguédon.​—Apocalypse 16:14, 16.

Na yâ ti angu so ahon, a tene so tënë “Harmaguédon” aye ti sara tënë ti bira so azo ayeke sara na popo ti ala na lege ti anene lê ti ngombe so ayeke gbi sese kue na wâ. Ye oko, mbeni bakari afa so kozoni kue tënë “Harmaguédon” aye ti sara tënë ti “ndo so kota ndangba bira ayeke kporo ande dä na popo ti nzoni na sioni.” Nzoni ayeke sö ande benda na ndo ti sioni? Wala mara ti bira tongaso ayeke gi mbeni tënë ti bango-li?

A dë bê ti e ti bâ so fani mingi, Bible asara tënë ti hunzingo ti aye ti sioni. Zo ti sungo psaume afa kozoni awe lo tene: “Zia awasiokpari kue ahunzi na lê ti sese. Zia azo ti sioni angbâ mbeni pëpe”. (Psaume 104:35). Mbeti ti aProverbe atene: “Azo ti mbilimbili, fade ala duti na sese so, na azo so alingbi kue, fade ala ngbâ dä. Me azo ti sioni, fade a lungula ala na sese so, na fade a gboto azo ti handa na yâ sese ni.”​—aProverbe 2:21, 22.

Na ndo ni, Bible afa polele so azo ti sioni ayeke yeda ande na bê ti ala wani pëpe ti zia lege ti sarango sioni; tongaso, a hunda ti tënë Nzapa asara mbeni bira ti zi biaku biaku aye ti sioni kue, so na popo ni a yeke wara bira (Psaume 2:2). Bible airi bira so, so mara ni ayeke dä pëpe, Harmaguédon, na nda ti iri so ayeke kota mingi.

Abira so a sara ândö nduru na Meguiddo

Tënë “Harmaguédon” aye ti tene “Hoto ti Meguiddo”. Teti angu mingi, ngbene gbata ti Meguiddo nga na Popo-hoto ti Jizréel ayeke ando so azo asö benda biani na ndo ti awato ti ala dä. Eric Cline so ayeke mbeni zo ti sungo mbaï asû na yâ ti buku ti lo (The Battles of Armageddon) lo tene: “Na yâ ti mbaï kue ti azo, Meguiddo nga na Popo-hoto ti Jizréel ayeke ando ti sarango bira so asara ngangu mingi na ndo ti lege so azo ayeke sara na ye.”

Tongana ti so Pakara Cline afa, fani mingi, azo asö benda biani na ndo ti awato ti ala na yâ ti abira so a sara ni nduru na Meguiddo. A yeke na Popo-hoto ti Jizréel la aturugu ti kodoro ti Mongolie, so amû ndo lani ngangu mingi na yâ ti akodoro ti Asie, atï ti kozoni na gbe ti awato ti ala. A yeke nduru na Meguiddo la aturugu ti Grande Bretagne so ayeke na gbe ti Watongoro Edmund Allenby asö benda na ndo ti aturugu ti kodoro ti Turquie na ngoi ti Kozo Bira so Amû Sese Kue. Mbeni zo ti sungo mbaï na ndo ti aturugu atene so aturugu ti Allenby asö lani benda “hio mingi na ndo ti awato ti ala ndali ti so ala sara kua na mbeni kode. Bira so ayeke mbeni oko ti abira so azo asö benda biani na ndo ti awato ti ala.”

Bible asara nga tënë ti abira so a sara ni nduru na Meguiddo, so na ngoi ni azo asö benda biani na ndo ti awato ti ala. A yeke kâ la Juge Barak asö benda na ndo ti aturugu ti Canaan so ayeke na gbe ti Sisera (aJuge 4:14-16; 5:19-21). A yeke na ndo so la Gédéon na kete wungo ti akoli 300 asö benda na ndo ti aturugu ti Madian so wungo ti ala ayeke mingi mingi (aJuge 7:19-22). Gbia Saül na molenge ti lo Jonathan akui nduru na Hoto ti Guilboa na ngoi so aturugu ti Israël atï na gbe ti aturugu ti Philistie.​—1 Samuel 31:1-7.

Meguiddo nga na Popo-hoto ti Jizréel ayeke anzoni ndo ti sarango bira. Ni la, na yâ ti ngu 4 000 so ahon, gbâ ti abira akporo na ando so. Mbeni zo ti sungo mbaï atene so a sara abira 34 tongaso na ando so.

Kite ayeke dä pëpe so aye so asi na Meguiddo nga na ndo so kodoro ni aduti dä andu lege so a yeke sara kusala na tënë “Harmaguédon”. Atâa so tënë “Harmaguédon” asigigi gi fani oko na yâ ti Bible, atënë so a sû na ndo ni na mbeti ti Apocalypse afa polele so Harmaguédon ayeke ndu ande fini ti zo oko oko kue na ndo ti sese.

Ti Bible, Harmaguédon ayeke nyen?

Atâa so ândö azo asö benda biani na yâ ti abira so a sara nduru na Meguiddo, mbeni oko ti abira so asara pëpe si aye ti sioni ahunzi biaku biaku. Abira so akporo lani ayeke biani pëpe na popo ti nzoni na sioni. A yeke na lege ni ti tene so bira so ayeke duti ande na popo ti nzoni na sioni alondo biani na Nzapa. Tongana ti so Jésus atene lani awe, “zo oko ti nzoni ayeke pëpe, gi Nzapa oko.” (Luc 18:19). Na ndo ni, Bible afa polele so Harmaguédon ayeke bira ti Nzapa.

Na yâ ti Bible, mbeti ti Apocalypse atene so fade a yeke bungbi “agbia ti sese kue” teti “bira ti kota lâ ti Nzapa, Lo Ti Ngangu Ahon Kue.” (Apocalypse 16:14). Na pekoni, prophétie ni akiri atene: “Na ala bungbi ala na ndo so ala di iri ni na yanga ti Hébreu, Harmaguédon.” (Apocalypse 16:16). Na mbeni ngoi, mbeti ti Apocalypse atene so fade a yeke bungbi “agbia ti sese, na aturugu ti ala” ti “sara bira na Lo so aduti na ndo mbarata na ti sara bira na aturugu ti Lo.” (Apocalypse 19:19). Zo so aduti na ndo ti mbarata ayeke mbeni zo nde pëpe, me a yeke Jésus Christ.​—1 Timothée 6:14, 15; Apocalypse 19:11, 12, 16.

Aversê so amû maboko na e ti hinga nyen na nda ni? A mû maboko na e ti hinga so Harmaguédon ayeke bira so ayeke na popo ti Nzapa na azo so ake yanga ti lo. Ngbanga ti nyen la Jéhovah na Molenge ti lo Jésus Christ ayeke sara ande mara ti bira tongaso? Ngbanga ti so Harmaguédon ayeke “futi [ande] ala so afuti sese.” (Apocalypse 11:18). Na ndo ni, “na lege ti zendo ti [Nzapa]”, Harmaguédon ayeke ga ande na mbeni dunia so siriri ayeke duti dä, mbeni “sese ti fini so mbilimbili aduti na yâ ni.”​—2 Pierre 3:13.

Nda ni nyen ti tiri bira ti Harmaguédon?

A yeke ngangu na mo ti bâ so Jéhovah, “Nzapa ti ndoye” ahunda na Molenge ti lo so ayeke “Mokonzi Ti Siriri” ti sara bira? (2 aCorinthien 13:11; Esaïe 9:5). Kite ayeke dä pëpe so ti hinga ye so apusu ala ti sara tongaso ayeke sara si mo hinga nda ni so Nzapa asara tongaso. Mbeti ti Psaume afa Jésus tongana mbeni turugu so aduti na ndo ti mbarata. Lo tiri bira ngbanga ti nyen? Zo ti sungo psaume atene so Christ akpe na mbarata ti tiri bira “si tene-biani na tâ be-ti-molenge na kusala ti mbilimbili aga nzoni.” Lo tiri bira ndali ti so lo ye sarango ye ti mbilimbili nga lo ke sarango ye ti sioni.​—Psaume 45:5, 8.

Legeoko nga, Bible afa lege so Jéhovah asara ye na ngoi so lo bâ so sarango ye ti mbilimbili pëpe amû ndo laso. Prophète Esaïe atene: “L’Eternel abâ ye so, na a yeke sioni na lê ti Lo, teti fango ngbanga ti mbilimbili ayeke pëpe. Lo yü mbilimbili tongana bongo ti wen na libe ti Lo, na Lo yü casque ti salut na li ti Lo; Lo yü futango kula tongana bongo, na Lo yü nzara ti sara ye tongana kota bongo.”​—Esaïe 59:15, 17.

Na yâ ti angoi kue so azo ti sioni angbâ ti komande, azo ti mbilimbili alingbi pëpe ti duti nzoni nga na siriri (aProverbe 29:2; Zo-ti-fa-tene 8:9). Ti tâ tënë ni, na ngoi kue so azo so aye tënë ti goro nga na azo so aye sarango aye ti sioni angbâ na fini, tënë ti goro na sarango aye ti sioni ayeke ngbâ lakue. Ni la, ti tene azo aduti na siriri a ninga nga sarango ye ti mbilimbili amû ndo kue, a hunda ti tene a zi azo ti sioni. Salomon atene so “zo ti sioni ayeke ye ti ton na zo ti mbilimbili”.​—aProverbe 21:18.

Ti hinga so Nzapa ayeke Juge amû maboko na e biani ti hinga so na angoi kue so lo yeke fâ ande ngbanga na ndo ti azo ti sioni, fango ngbanga ti lo ayeke duti ande mbilimbili. Abraham ahunda tënë lani lo tene: “Fade Juge ti sese kue asara mbilimbili pëpe?” Na pekoni Abraham ahinga so Jéhovah ayeke sara ye lakue mbilimbili (Genèse 18:25). Na ndo ni, Bible adë bê ti e so a nzere na Jéhovah pëpe ti futi azo ti sioni; lo yeke futi ala gi tongana lo bâ so mbeni ye nde ti sarango ni ayeke dä pëpe.​—Ezéchiel 18:32; 2 Pierre 3:9.

Hinga so bira ti Harmaguédon ayeke tâ bira

Na ngoi so a yeke sara ande bira so ti hunzi biani aye ti sioni, e yeke duti ande na mbage wa? Mingi ti e ayeke tene hio so ala yeke duti ande na mbage ti Nzapa. Me nyen la afa so e yeke duti ande biani na mbage ti Nzapa? Prophète Sophonie awa e, lo tene: “I gi mbilimbili na i gi tâ be-ti-molenge.” (Sophonie 2:3). Bazengele Paul atene so Nzapa aye si “azo kue awara salut, na ahinga tene-biani mbilimbili.”​—1 Timothée 2:4.

Kozo ye so e lingbi ti sara ti sö fini ti e ayeke ti manda tâ tënë na ndo ti Jéhovah nga na ye so lo leke na bê ti lo ti sara ti zi aye ti sioni na ndo ti sese. Use ye ni ayeke ti sara ye ti mbilimbili, ti sara si Nzapa ayeda na e na lo bata e.

Tongana e sara akota ye so, e lingbi biani ti ku kungo gango ti Harmaguédon, bira so ayeke hunzi ande abira kue so azo ayeke sara. Na ngoi so bira ti Harmaguédon ayeke hunzi ande, na ndo kue azo ayeke bâ ande so bira ayeke mbeni ye so ala hinga ni pëpe, mbeni ye so ayeke tâ sioni mingi. “Fade [azo amanda] lege ti sara bira mbeni pëpe.”​—Esaïe 2:4.

[Kete tënë na lembeti 3]

Bira so Nzapa ayeke sara ti mû lege na lo ti fa lege na azo, a iri ni Harmaguédon

[Foto na lembeti 4]

Meguiddo

[Foto na lembeti 4]

Gédéon na azo ti lo asö benda biani na yâ ti bira so akporo nduru na Meguiddo

[Foto na lembeti 5]

Na peko ti Harmaguédon, na ndo kue azo ayeke bâ ande so bira ayeke mbeni ye so ala hinga ni pëpe nga so bira ayeke tâ sioni mingi

[Foto na lembeti 6]

Ti manda tâ tënë na ndo ti Jéhovah nga na ye so lo leke ti sara ayeke kozo ye so ayeke gue na zo ti sö fini ti lo