Mo hinga?

Ngbanga ti nyen Bible ayeke tingbi vorongo Baal, nzapa ti wataka, na amatanga so na ngoi ni azo ayeke sara lango-sioni kirikiri?

Azo ti Canaan ayeke voro lani Baal. Azo so ayeke voro Baal apensé so lo la lo yeke sara si akobe ti yaka ti ala alë mingi nga anyama adü gbani. Ni la, mbeni buku (Manners and Customs in the Bible) atene so “azo ayeke sara lango-sioni na ando so ala yeke voro nzapa dä ti sara si sese ti ala alë lê ti kobe mingi. Ala sara tongaso ti pusu Baal, nzapa ti ngu-nzapa, na wali ti lo Ashéra ti bungbi koli na wali, na tongaso kobe asigigi gbani gbani nga anyama adü mingi.”

Azo ti Canaan apensé so na ngoi ti buru, Baal ayeke kiri na gbe ti sese na ngoi so Môt, nzapa so asara si ndo ahule nga nzapa ti kuâ, ahon lo na ngangu. Na mbage, ala pensé so tongo nda ti ngoi ti ngu afa so Baal akiri awara ngangu awe na tongaso aye asigigi gbani gbani na sese nga ye kue akiri na fini. Azo ti Canaan ayeke sara matanga ndali ti ngoi ni so, nga na ngoi ti matanga ni so, ala yeke sara lango-sioni kirikiri. Ye so amû lege na e ti hinga ndani so azo ti Israël so asara beoko na Baal ti Péor “[a]sara pitan na amolenge-wali ti sese ti Moab”.​—Nombre 25:1-3.

Jésus aye lani ti tene nyen tongana lo haka ascribe na aFarizien na “adû ti kuâ so tere ni ayeke vuru”?

Jésus afa nda ti ascribe na aFarizien na tenengo so ala yeke azo ti handango lê ti zo, na lo tene na ala: “Ala kpa adû ti kuâ so tere ni ayeke vuru, so na gigi a yeke pendere, me yâ ni asi singo na abio ti akuâ nga na mara ti asioni ye nde nde kue.” (Matthieu 23:27). A-Juif ayeke zia ka vuru mbamba na tere ti asende ti kuâ na tongo nda ti buru ti sara si azo abâ ni polele. Ala yeke sara ni na lango 15 ti nze ti Adar, nze oko kozoni na Pâque ndali ti so na gbe ti ngu, ngu-nzapa ayeke zi avuru mbamba ti tere ti asende ni.

Mbeni kota bakari ti aJuif (The Jewish Encyclopedia) atene so ndani so a yeke zia avuru mbamba na tere ti asende ti kuâ ayeke ti sara si “gbâ ti azo so ayeke mû alege ti gue na matanga ti Pâque” aga sioni pëpe. Ndia so ayeke na Nombre 19:16 afa so zo kue so andu kuâ ti mbeni zo, bio ti mbeni kuâ wala ndo so a lu kuâ ti mbeni zo dä ayeke ga sioni teti lango mbasambala. Tongana mbeni zo ti Israël aga sioni, lo lingbi pëpe ti mû mbage na akusala ti vorongo Nzapa; tongana lo sara ni, a yeke fâ lo (Lévitique 15:31). Jésus amû tapande so gi lango kete kozoni na Pâque; tongaso, azo so ayeke mä lani Jésus angbâ ti dabe ti ala na asende ti kuâ so a zia avuru mbamba dä ade ti ninga mingi pëpe. Ye so Jésus aye ti fa ayeke so awato ti lo so, mo bâ mo tene ala yeke anzoni zo, andâ ala yeke sioni nga gango nduru na ala ayeke sara si mbeni zo aga sioni na lege ti yingo.

[Foto na lembeti 10]

Dessin ti Baal so a sara ni na ndo ti tênë, ti ngu 1300-1200 tongaso kozo ti Christ

[Lingu ti foto na lembeti 10]

Musée du Louvre, Paris