E bi lê na ndo ti mba nga e kpengba mba

1, 2. Nyen la amû maboko na aTémoin ti Jéhovah 230 ti sö kuâ na yâ ti tambela so ala sara ti tene a gue a fâ ala na hunzingo ti Use Bira so Amû Sese Kue?

NA NGOI so komandema ti Hitler ague ti tï nduru na hunzingo ti Use Bira so Amû Sese Kue, a mû yanga ti fâ azo saki na saki so angbâ na yâ ti akando ti sarango pasi na zo. A gue na azo ti kanga so ayeke na yâ ti kando ti Sachsenhausen na ndo ti lutingo ti abateau, ti zia ala na yâ ti abateau nga ti sara si abateau ni alï ngu. A yeke mbeni ye ti sioni so a leke ti tene ala tambela ague si a fâ ala.

² A leke ti tene azo ti kanga 33 000 so ayeke na kando ti sarango pasi na zo ti Sachsenhausen atambela akilomètre 250 ti gue na Lübeck, mbeni gbata so abateau ayeke luti dä na Allemagne. Na popo ti azo ti kanga ni, a yeke wara aTémoin ti Jéhovah 230 so alondo na akodoro omene nga so a hunda na ala ti tambela place oko. Azo ti kanga ni kue awoko na kobela nga na nzara. Nyen la amû maboko na aita ti e ti kui pëpe na yâ ti tambela so? Mbeni oko na popo ti ala atene: “E yeke kpengba lani mba lakue ti ngbâ ti gbu ngangu.” Yengo so ala ye tere na popo ti ala nga na “ngangu so ahon ti so zo ayeke na ni” so Nzapa amû na ala amû maboko na ala ti sö kuâ na yâ ti ye ti ngangu so.​—2 aCor. 4:7.

3. Ngbanga ti nyen a lingbi e kpengba mba?

³ Laso, e yeke tambela pëpe ti tene a gue a fâ e, me e yeke tingbi na gbâ ti akpale. Na pekoni so Royaume ti Nzapa akomanse ti komande na ngu 1914, a tomba Satan na yayu nga a bi lo na sese. Lo yeke na “kota ngonzo, teti lo hinga so lo yeke na ngoi mingi pëpe.” (Apoc. 12:7-9, 12). Na ngoi so Harmaguédon aga nduru, Satan ayeke sara kua na atara nga na akpale ti sara si e woko na lege ti yingo. Na ndo ni, lâ oko oko e yeke na agingo bê (Job 14:1; Zo-ti. 2:23). Na ambeni ngoi akpale so kue alingbi ti sara si e woko nga bê ti e anze atâa ye wa la e sara. Bâ ye so asi na mbeni ita so amû maboko na aita mingi na lege ti yingo teti angu mingi. Na ngoi so lo ga kangba, tere ti lo na wali ti lo ason, nga bê ti lo akomanse ti nze ngangu. Legeoko tongana ita so, e kue e yeke na bezoin ti “ngangu so ahon ti so zo ayeke na ni” so alondo na Jéhovah nga e yeke na bezoin ti kpengba mba.

4. Tongana e ye ti kpengba amba ti e, wango ti Paul wa la a lingbi e sara ye alingbi na ni?

⁴ Tongana e ye ti kpengba amba ti e, a lingbi e sara ye alingbi na wango so Paul amû na aChrétien so ayeke aHébreu. Lo tene: “Zia e bi lê na ndo ti mba ti pusu mba ti duti na ndoye na ti sara apendere kusala, e kpe bungbi ti e pëpe, tongana ti so ambeni zo ayeke sara ka, me e wa tere na popo ti e nga e ngbâ ti sara ni mingi ahon ti kozo, so ala bâ lango ni ayeke pusu nduru.” (aHéb. 10:24, 25). Tongana nyen la e lingbi ti sara ye alingbi na kpengba wango so?

“E BI LÊ NA NDO TI MBA”

5. Ti “bi lê na ndo ti mba” aye ti tene nyen? Tongana nyen la e lingbi ti sara ni?

⁵ Ti “bi lê na ndo ti mba” aye ti tene ti pensé na ndo ti abezoin ti amba ti e. E yeke hinga pëpe abezoin ti aita ti e tongana e bara gi ala hio tongaso na Da ti Royaume wala e sara lisoro na ala gi na ndo ti asenge senge ye. Biani, e ye ti sara kue ti ‘sara gi ye so abâ gi e wani’ na ti ‘yôro yanga ti e na yâ ti atënë ti ambeni zo’ pëpe (1 aThes. 4:11; 1 Tim. 5:13). Ye oko, tongana e ye ti kpengba aita ti e, a lingbi e gi ti hinga aye so asi na ala, asarango ye ti ala, dutingo ti ala na lege ti yingo, ando so ala kpengba dä nga na awokongo ti ala. Ala yeke na bezoin ti hinga so e yeke akamarade ti ala nga so e ye ala. Ye so ahunda ti tene e mû ngoi ti duti na ala na angoi so ala yeke na yâ ti akpale wala bê ti ala anze nga na ambeni ngoi nde.​—aRom. 12:13.

6. Nyen la ayeke mû maboko na mbeni ancien ti “bi lê” na ndo ti azo so ayeke na yâ ti congrégation?

⁶ A wa a-ancien so ayeke na yâ ti congrégation ti “bata angasangbaga ti Nzapa so lo zia na maboko ti ala”, ti sara ni na bê ti ala wani nga na bê ti ala kue (1 Pi. 5:1-3). Ti sara kua so nzoni, a-ancien ayeke na bezoin ti hinga aita. (Diko aProverbe 27:23.) Tongana a-ancien afa so ala yeke nduru ti mû maboko na aita nga ti mû ngoi ti duti na ala, aita na yâ ti congrégation ayeke duti nduru ti hunda mungo maboko na ngoi so ala yeke na bezoin ni. A yeke duti ngangu na aita pëpe ti fa atënë ti bê ti ala nga na agingo bê ti ala na a-ancien. Ye so ayeke sara si a-ancien ‘abi lê’ na ndo ti azo so a zia ala na maboko ti ala nga ti mû maboko na ala alingbi na bezoin ti ala.

7. A yeke nzoni e bâ tënë so azo so bê ti ala anze atene “fade fade”, wala adiko kirikiri, tongana nyen?

⁷ Paul atene na congrégation ti Thessalonique, lo tene: “Ala mû maboko na azo so awoko.” (Diko 1 aThessalonicien 5:14.) “Azo so awoko” aye ti sara tënë ti azo so vundu asara ala mingi nga na ala so bê ti ala anze. A-Proverbe 24:10 atene: “Tongana tere ti mo awoko na lâ ti ye ti ngangu, ngangu ti mo ayeke kete.” Mbeni zo so bê ti lo anze ngangu alingbi ti “sara tënë fade fade”, wala ti diko tënë kirikiri (Job 6:2, 3). Na ngoi so e yeke “bi lê” na ndo ti mara ti azo tongaso, a lingbi e girisa ape so ala lingbi ti tene atënë so ala ye biani fade ti tene pëpe. A yeke ye so Rachelle, so mama ti lo atï na yâ ti kota vundu, ahinga na lege ti ye so asi na lo. Rachelle atene: “Fani mingi, Mama ayeke tene atënë so ason bê ti mbi mingi. Na yâ ti mingi ti angoi ni so, mbi tara ti dabe ti mbi na tâ sarango ye ti Mama: Lo yeke mbeni zo so asara ye na ndoye, na nzoni bê nga lo mû ye mingi na zo. Mbi bâ so azo so kota vundu asara ala ayeke tene gbâ ti atënë so alondo na bê ti ala ape. Me tongana mo zo mo kiri sioni teti sioni, a yeke nzoni ape.” A-Proverbe 19:11 atene: “Hingango nda ti ye asara si ngonzo agbu zo fade pëpe, na a yeke gloire ti lo ti girisa sioye ti azo.”

8. Azo wa la mbilimbili a lingbi e “fa” na ala biani so e ye ala? Ngbanga ti nyen?

⁸ Tongana nyen la e lingbi ti “bi lê” na ndo ti mbeni zo so bê ti lo anze ndali ti so kamene asara lo ngbanga ti aye ti sioni so lo sara ândö, atâa so lo zia lege ni awe? Na yâ ti mbeti so Paul asû na aita so ayeke na congrégation ti Corinthe, lo sara tënë ti mbeni zo so asara sioni na so azia lege ti sioni ni, lo tene: “A yeke nzoni ala pardone lo na bê ti ala kue nga ala dë bê ti lo si vundu so asara lo mingi awoko lo pëpe. Ni la, mbi wa ala ti fa na lo so biani ala ndoye lo.” (2 aCor. 2:7, 8). Mbeni ita ayeke hinga so e ye lo wala e bi bê ti e na lo gi tongana e fa ni na lege ti atënë ti e nga na asarango ye ti e.

E “PUSU MBA TI DUTI NA NDOYE NA TI SARA APENDERE KUSALA”

9. Ti “pusu mba ti duti na ndoye na ti sara apendere kusala” aye ti tene nyen?

⁹ Paul atene: “Zia e bi lê na ndo ti mba ti pusu mba ti duti na ndoye na ti sara apendere kusala.” E yeke sara ni na mungo maboko na aita ti e ti duti na ndoye nga ti sara ye so ayeke nzoni. Na tapande, tongana wâ aga nduru ti mingo, e yeke na bezoin ti zia ambeni keke ti wâ dä nga ti huru wâ ni si angbâ ti za (2 Tim. 1:6). Legeoko nga, na ndoye e lingbi ti pusu aita ti e ti ndoye Nzapa nga ti ndoye amba ti ala zo. Mbeni nzoni lege ti sara ni ayeke ti gonda ala ndali ti anzoni ye so ala sara.

10, 11. (a) Azo wa la ayeke na bezoin ti tene a gonda ala? (b) Mû mbeni tapande ti fa tongana nyen la gondango mbeni zo alingbi ti mû maboko na lo ti sara ye ti nzoni.

¹⁰ E kue e yeke na bezoin ti tene a gonda e atâa bê ti e anze wala pëpe. Mbeni ancien atene: “Lâ oko babâ ti mbi atene na mbi ape so mbi sara mbeni ye nzoni.” Tongana ita ni akono, lo pensé pëpe so lo sara mbeni ye nzoni. Atâa so lo yeke fadeso na ngu 50, lo yeke lakue na ngia na ngoi so aita atene na lo so lo sara kua ti lo ti ancien nzoni. Ye so asi na lo afa na lo so a yeke kota ye ti kpengba azo nga lo yeke gi lakue lege ti gonda azo. Tongana mbeni zo agonda e ndali ti mbeni ye ti nzoni so e sara, a lingbi ti mû ngangu na e kue. A bâ nga apionnier, ambakoro nga na ala so peut-être bê ti ala anze.​—aRom. 12:10.

¹¹ Tongana ‘ala so akpengba awe na lege ti yingo ayeke tara ti kiri na nzoni lege mbeni zo so amû sioni lege’, a yeke nzoni ala mû wango na zo ni na ndoye nga ala gonda lo ndali ti aye ti nzoni so lo sara ândö. Ye so alingbi ti pusu lo ti kiri ti sara apendere kusala (aGal. 6:1). A yeke ye so amû maboko na mbeni ita-wali so iri ti lo ayeke Miriam. Lo tene: “Na ngoi so akamarade ti mbi azia bungbi nga na oko ngoi ni babâ ti mbi abâ pasi ndali ti mênë so ayeke yuru na yâ ti mongoli ti lo, aye so ayengi mbi ngangu. Mbi tï na yâ ti kota vundu. Ti hon ndo ti kota vundu ti mbi, mbi komanse ti sigi na mbeni molenge-koli ti gigi.” Ye so asara si Miriam abâ so lo kpa ti tene Jéhovah aye lo ape nga lo pensé ti zia bungbi. Me mbeni ancien adabe ti Miriam na anzoni kua kue so lo sara na Jéhovah ândö nga lo dë bê ti lo so Jéhovah angbâ ti ye lo. Ye so asara si lo kiri lo kpengba ndoye ti lo na mbage ti Jéhovah. Lo zia lege ti molenge-koli ni nga lo ngbâ ti sara na Jéhovah.

12. Nyen la alingbi ti si tongana e haka aita ti e na ambeni zo, e kasa ala wala e sara si ala bâ so ala sara ye mingi ape?

¹² A lingbi e sara hange tongana e yeke gi ti “pusu” aita ti e ti sara na Nzapa na nzara ni. A yeke nzoni pëpe ti haka ala na ambeni zo, ti kasa ala ndali ti so ala sara ye pëpe alingbi na aye so e fa wala ti sara si ala bâ so ala sara ye mingi ape. Aye so alingbi ti sara si ala sara ye nzoni ahon ti kozo teti kete ngoi, me a yeke ninga ape. Nzoni lege ti “pusu” aita ti e ayeke ti gonda ala nga ti mû maboko na ala ti bâ so ndoye so e yeke na ni na mbage ti Nzapa la apusu e ti sara kua ti lo na ngangu ti e kue.​—Diko aPhilippien 2:1-4.

E ‘WA TERE NA POPO TI E’

13. Ti wa aita aye ti tene nyen? (Bâ foto so ayeke na tongo nda ti article ni.)

¹³ E yeke na bezoin ti ‘wa tere na popo ti e nga ti ngbâ ti sara ni mingi ahon ti kozo, so e bâ lango ni ayeke pusu nduru.’ Tongana mo yeke wa mbeni ita, a yeke mo bâ mo tene mo yeke tuku pétrole na lê ti wâ ti tene wâ ni angbâ ti za wala ti sara si wâ ni aza ngangu. Ti wa aita aye ti tene ti kpengba ala nga ti dë bê ti ala tongaso si ala ngbâ ti sara na Nzapa. Na ngoi so e yeke gi ti mû maboko na azo so bê ti ala anze, a lingbi e sara tënë na ala na ndoye nga na nzoni bê (aProv. 12:18). A yeke nga nzoni ti tene e ‘duti nduru ti mä tënë’ nga e “sara tënë hio hio pëpe”. (Jacq. 1:19). Tongana e mä ita ti e nga e gi ti zia tere ti e na place ti lo, e lingbi ti hinga ye so asara si bê ti lo anze nga ti tene mbeni tënë so ayeke mû maboko na lo.

14. Tongana nyen la mbeni ancien amû maboko na mbeni ita so bê ti lo anze?

¹⁴ Bâ tongana nyen mbeni ancien so asara ye na nzoni bê awara lege ti mû maboko na mbeni ita so afa tënë ape teti angu mingi. Na ngoi so ancien ni amä ita ni, lo bâ so ita ni angbâ ti ndoye Jéhovah ngangu. Lo yeke manda anumero ti Tour ti Ba Ndo kue nga lo yeke sara ngangu ti gue na abungbi lakue. Me, sarango ye ti ambeni zo na yâ ti congrégation asara si bê ti lo ason nga ngonzo agbu lo. Ancien ni amä lo nzoni nga lo gi ti zia tere ti lo na place ti lo sân ti fâ ngbanga na ndo ti lo nga lo fa na lo so aita aye lo nga na azo ti sewa ti lo. Yeke yeke, ita ni aga ti bâ so lo zia si asioni ye so asi ândö akanga lege na lo ti sara na Nzapa so lo ye lo. Ancien ni ahunda na ita ni ti tene lo na lo asigigi na fango tënë. Mungo maboko ti ancien ni asara si ita ni akomanse ti fa tënë nga na pekoni lo kiri lo ga ancien.

15. Nyen la e lingbi ti manda na mbage ti Jéhovah na ndo ti tënë ti wango azo so bê ti ala anze?

¹⁵ A lingbi ti si so mbeni zo so bê ti lo anze abâ hio pëpe wango so e mû na lo na nzoni lê wala lo sara ye hio pëpe alingbi na ni. A lingbi e ngbâ ti mû maboko na lo. Paul atene: “Ala mû maboko na azo so awoko nga ala kanga bê ti ala na azo kue.” (1 aThes. 5:14). Ahon ti tene gi hio tongaso e zia azo so awoko, zia e ngbâ ti mû maboko na ala. Giriri, Jéhovah akanga bê na awakua ti lo so bê ti ala anze na ambeni ngoi. Na tapande, Nzapa akanga bê ti lo na prophète Élie nga lo bâ atënë ti bê ti lo na nene ni. Jéhovah amû na Élie ye so lo yeke na bezoin ni ti ngbâ ti sara kua ti lo (1 aGbia 19:1-18). Mbeni tapande ni ayeke ti David. Teti so David achangé bê ti lo biani, na nzoni bê Jéhovah apardone lo (Ps. 51:9, 19). Nzapa amû nga maboko na zo ti sungo psaume 73, so angbâ kete lo zia ti voro lo (Ps. 73:13, 16, 17). Jéhovah akanga bê ti lo na e nga lo sara ye na e na nzoni bê, mbilimbili na ngoi so bê ti e anze (Ex. 34:6). Bible atene so nzoni bê ti Jéhovah ayeke lakue fini ni “na ndapre kue” nga “awe pëpe.” (Toto ti Jér. 3:22, 23). Jéhovah aye si e mû tapande ti lo nga e sara ye na nzoni bê na azo so bê ti ala anze.

E WA TERE NA POPO TI E TI NGBÂ NA NDO TI LEGE TI FINI

16, 17. Teti so a ga nduru awe ti futi sioni dunia so, a lingbi e sara nyen? Ngbanga ti nyen?

¹⁶ Na popo ti azo ti kanga 33 000 so alondo na kando ti sarango pasi na azo ti Sachsenhausen, azo saki mingi akui. Me na popo ti aTémoin ti Jéhovah 230 so alondo na kando so, zo oko akui ape. Ala sö kuâ gi ndali ti so ala wa tere na popo ti ala nga ala mû maboko na mba.

¹⁷ Laso, e yeke na ndo ti “lege so ague na fini”. (Mat. 7:14). Na yâ ti ngoi kete azo kue so avoro Jéhovah ayeke sö kuâ ti lï na yâ ti fini dunia so mbilimbili ayeke duti ande na yâ ni (2 Pi. 3:13). Zia e ngbâ lakue ti mû maboko na mba ti ngbâ na ndo ti lege so ague na fini ti lakue lakue.