Tënë ti Jéhovah ayeke na fini

Akota tënë ti mbeti ti aProverbe

GBIA SALOMON ti Israël giriri alingbi ti “tene aproverbe [saki] ota”. (1 aGbia 4:32). E lingbi ti wara atënë ti ndara ti lo so? Biani, e lingbi ti wara ni. Mbeti ti aProverbe, so a hunzi ni na ngu 717 tongaso kozo ti Christ, abungbi mingi ti aproverbe ti Salomon. A yeke gi andangba chapitre use ni si a tene a yeke ambeni zo nde si asû ni: Agur, molenge ti Jaké na Gbia Lemuel. Ye oko, ambeni zo atene so Lemuel ayeke gi mbeni iri ti Salomon.

Atënë ti yanga ti Nzapa so a bungbi ni na yâ mbeti ti aProverbe nda ni ayeke use: ti tene zo ‘ahinga ndara na wango-tene’. (aProverbe 1:2). Atënë so amû lege na e ti wara ndara, so ayeke ngangu ti bâ nda ti aye polele na ti sara kusala na hingango ye ti leke na akpale. Na lege ti atënë so, e lingbi nga ti wara wango-tene, wala fango ye so amû lege na zo ti sara ye na lege ni. Ti bi bê na ndo aProverbe na ti sara ye alingbi na awango so a mû ni alingbi ti ndu bê ti e, a sara si e duti na ngia na asara si lege ti e aga nzoni.​—aHébreu 4:12.

‘GI TI WARA NDARA NA GBU WANGO-TENE NGANGU’

(aProverbe 1:1–9:18)

Salomon atene: “Ndara adekongo na lege ti kodoro.” (aProverbe 1:20). Ngbanga ti nyen a yeke nzoni e mä tënë ti ndara so ayeke dekongo? Chapitre 2 afa aye ti nzoni mingi so warango ndara aga na ni. Chapitre 3 afa na e ye ti sara tongana e ye ti duti nduru na Jéhovah. Na pekoni, Salomon atene: “Ndara ayeke kozo ye. Mo gi lege ti wara ndara, biani, a hon mbeni ye kue so mo gi, mo gi lege ti hinga nda ti ye. Gbu wango-tene ngangu, mo zia lo pëpe.”​—aProverbe 4:7, 13.

Ye nyen ayeke mû ande maboko na e ti ke asioni tambela ti azo ti sese so? Chapitre 5 ti mbeti ti aProverbe akiri tënë, atene: sara kusala na ngangu ti mo ti gbu li, na hinga alege nde nde so sese so amû ni ti handa na e. Nga, bi bê na ndo asioni ye so asioni tambela aga na ni. Chapitre 6 agboto mê ti e na ndo asioni sarango ye na abibe so alingbi ti buba songo ti e na Jéhovah. Chapitre 7 afa tongana nyen zo ti pitan ayeke sara ye. Chapitre 8 afa kota ngere ti ndara nga ngangu ti lo na ndo ti zo na mbeni lege so ayeke pendere mingi. Chapitre 9 ako nda ti akozo chapitre ti aproverbe so e sara tënë ni na mbeni lege so anzere mingi. A fa ni na lege ti mbeni tapande so apusu zo ti gi ndara.

Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:

1:7; 9:10​—Na lege wa kpengo mbeto ti Jéhovah ayeke “komansema ti hingango ye” na “komansema ti ndara”? Sân kpengo mbeto ti Jéhovah, zo alingbi ti duti na hingango ye pëpe, teti lo yeke Wasarango ye kue na lo so Mbeti ti Nzapa alondo na lo (aRomain 1:20; 2  Timothée 3:16, 17). Lo yeke Lingu ti tâ hingango ye. Tongaso, hingango ye ato nda ni na kpengo mbeto ti Jéhovah. Kpengo mbeto ti Nzapa ayeke nga tongo nda ti ndara ngbanga ti so zo alingbi ti duti na ndara pëpe tongana lo yeke na hingango ye pëpe. Na ndo ni, zo so akpe mbeto ti Jéhovah pëpe alingbi ande pëpe ti mû hingango ye kue so lo yeke na ni ti yekia Wasarango ye.

7:1, 2​—Aye wa ayeke na yâ ti “tënë ti mbi” na “komandema ti mbi”? Na ndo ti aye so Bible afa, mo wara na yâ ni andia ti sewa so ababâ na mama azia na sese teti nzoni ti azo kue ti sewa ni. A lingbi amolenge asara ye alingbi na andia ti sewa ni nga na afango ye ti Bible so ababâ na mama ti ala amû na ala.

8:30​—Zo wa ayeke “wakode” ni? Versê so afa ndara tongana mbeni zo so atene ni yeke wakode. A yeke pëpe gi mbeni tënë so a sû ni ti fa nda ti aye nde nde so ayeke na yâ ti ndara. A ye ti sara tënë ti kozo Molenge ti Nzapa, Jésus Christ na yayu kozo si lo ga zo. Ngoi mingi kozoni si a dü lo zo na sese, Jésus ayeke “komansema ti lege ti Lo”. (aProverbe 8:22). Tongana “wakode”, lo sara kua na tere ti Babâ ti lo na ngoi so lo yeke sara ye kue.​—aColossien 1:15-17.

9:17​—“Ngu so zo anzi” ayeke nyen? Ngbanga ti nyen a yeke “nzoni”? Teti so Bible ahaka bungbingo koli na wali na yâ mariage na nyongo dede ngu ti dungu, ngu so zo anzi ni aye ti fa sarango lango-sioni na hondengo ni (aProverbe 5:15-17). Ndali ti so zo ni atene zo oko ahinga tënë ni pëpe, lo bâ ni tongana ye so ayeke nzoni wala anzere.

Aye ti manda teti e:

1:10-14. A lingbi e sara hange si e mû peko ti awasiokpari pëpe tongana ala tene na e so fade e yeke wara mosoro.

3:3. A yeke nzoni e bâ nzobe na tâ tënë na nene ni na e fa ni na gigi tongana ti so zo ayeke fa na gigi ye ti go ti nginza. E yeke nga na bezoin ti zia ni na yâ bê ti e, so ti tene ti sara si a ga mbeni kota mbage ti sarango ye ti tere ti e.

4:18. Hingango ye na lege ti yingo ayeke kono yeke yeke. Ti ngbâ lakue na yâ lumière, a lingbi e ngbâ ti fa na gigi tâ be-ti-molenge.

5:8. A yeke nzoni e duti yongoro na aye so ayeke pusu e ti sara ye ti sioni, atâa a yeke mozoko, angia, Internet wala abuku na ambeti-sango.

5:21. Zo so andoye Jéhovah ayeke buba songo ti lo na Jéhovah gi ti wara nzerengo tere teti mbeni kete ngoi? Oko pëpe! Tâ kota ye so ayeke pusu e ti bata nzoni tambela ayeke ti hinga so Jéhovah abâ ye kue so e sara, na lo yeke hunda tënë na e na ndo ni.

6:1-5. So nzoni wango ti kpe ti “mû ye na mazin”, wala ti yeda hio ti futa nginza na place ti mbeni zo! Tongana e bâ yâ ti tënë ni nzoni si na pekoni e bâ so e sara ye na ndara pëpe, a yeke nzoni e londo hio e ‘gue e kuku na sese, e voro’ zo ni na e sara ye kue so ayeke na ngangu ti e ti leke tënë ni.

6:16-19. Aye mbasambala so a fa ge andu même aye ti sioni kue so zo ayeke sara. A lingbi e ke aye so na bê kue.

6:20-24. Batango zo na lege ti Mbeti ti Nzapa ngbene ye so lo de kete alingbi ti bata lo si lo tï pëpe na yâ son ti ye ti pitan. A lingbi ababâ na mama awoko pëpe na yâ fango ye so.

7:4. A lingbi e maï nzara teti ndara na gbungo nda ti ye.

AMBENI PROVERBE SO AFA LEGE NA E

(aProverbe 10:1–29:27)

Tanga ti aproverbe ti Salomon ayeke anduru tënë. Mingi ni, a yeke atënë so ague nde nde, atënë so ague oko na atënë ti hakango ye, na a fa ambeni kpengba ye ti manda na ndo tënë ti tambela, sarango tënë nga na bango ndo ti zo.

Ti londo na chapitre 10 ti si na 24, a luti mingi ni na ndo nene ti kpengo mbeto ti Jéhovah. A yeke “azo ti Ezéchias gbia ti Juda” si asû aproverbe so a yeke na chapitre 25 ti si na 29 (aProverbe 25:1). Aproverbe so afa so a yeke kota ye ti zia bê na Jéhovah nga na ambeni kpengba ye ti manda.

Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:

10:6​—Tongana nyen “yanga ti azo ti sioni ahonde ye ti ngangu”? A lingbi ti duti tongaso na lege so bibe ti sarango sioni na zo alingbi ti duti na gbe ti atënë so azo ti sioni atene ti nzere na bê ti zo. Wala a lingbi ti duti so teti mingi ni azo aye ka azo ti sioni pëpe, ngonzo ti azo na mbage ti ala ayeke kanga yanga ti ala.

10:10​—Tongana nyen “zo so ako lê ti lo” amû vundu? “Zo ti kirikiri” alingbi ti tambela gi “na yanga ti kirikiri” pëpe, me nga lo lingbi ti tara ti honde abibe ti lo na lege ti sarango ye ti tere ti lo, na tapande ti “ko lê ti lo”. (aProverbe 6:12, 13). Mara ti handango zo tongaso alingbi ti mû vundu na zo so a handa lo.

10:29​—“Lege ti L’Eternel” ayeke nyen? Tënë ni ge andu sarango ye ti Jéhovah na mbage ti azo me pëpe tambela so a lingbi e duti na ni. Sarango ye ti Nzapa na mbage ti azo aye ti tene nzoni duti teti azo ti nzoni me futingo teti azo ti sioni.

11:31​—Ngbanga ti nyen a yeke na lege ni so zo ti sioni awara futa mingi ahon zo ti mbilimbili? Futa so a sara tënë ni ge andu sengo ndo so zo oko oko ayeke wara. Tongana zo ti mbilimbili asara faute, futa so lo wara ayeke sengo ndo. Zo ti sioni asara siokpari na mbana na lo ke ti kiri ti sara ye ti nzoni. Tongaso, lo lingbi na ngangu sengo ndo, na lo yeke wara ni.

12:23​—Tongana nyen zo ‘ahonde hingango ye’? Hondengo hingango ye aye ti tene pëpe so zo ni ake ti fa ni. Me, a ye ti tene zo ni afa ni na lege ti ndara, me pëpe na lege ti pikango kate.

14:17​—Na lege wa “azo ake zo so asara ye na mayele”? Biani, azo ake zo so ayeke na asioni bibe. Ye oko, tënë ti Hébreu so a kiri pekoni na “zo so asara ye na mayele” alingbi ti sara tënë ti zo so lê ti lo akpengba. Zo tongaso azo ake lo ngbanga ti so lo gbu li ti lo na lo soro ti fa so lo “yeke ti sese so pëpe”.​—Jean 15:19.

18:19​—Na lege wa “a yeke ngangu ahon ti sara songo na mbeni ita so bê ti lo aso na mo, ahon ti kamata kodoro ti ngangu”? Legeoko na mbeni kodoro ti ngangu so a yeke kinda ni hio pëpe, zo so bê ti lo aso na mo alingbi ti ke ti leke tënë. Teti so mango tere ayeke na popo ti ala pëpe, a lingbi ti sara si kpale ni aga ngangu tongana “barre ti wen ti da ti gbia.”

Aye ti manda teti e:

10:11-14. Ti tene atënë ti e akpengba zo, a yeke nzoni li ti e asi na tâ hingango ye, na a lingbi ndoye apusu e ti sara ye nga ndara afa lege na ye so asigigi na yanga ti e.

10:19; 12:18; 13:3; 15:28; 17:28. Zia e sara tënë mingi pëpe na e gbu li ti e kozoni ti zi yanga.

11:1; 16:11; 20:10, 23. Jéhovah aye si e sara ye na nzi pëpe na yâ atënë ti dengo buze.

11:4. A yeke ye ti buba ti gi mosoro na ti zia ti manda Bible e mveni, ti gue na bungbi, ti sambela na ti fa tënë.

13:4. Ti duti na “nzara” ti yô kungba na yâ kongregation wala ti duti na yâ fini sese alingbi pëpe. A lingbi nga e duti na nzara ti sarango kusala na e sara ngangu ti sara ye so a hunda na e.

13:24; 29:15, 21. Mbeni babâ wala mama so andoye molenge ti lo avoro lo pëpe wala akanga lê na ndo ti asioni ti lo pëpe. Nde na so, babâ wala mama ni ayeke sara aye ti leke ni kozoni si sioni ti molenge ni alï bê ti lo ngangu.

14:10. Teti so e lingbi lakue pëpe ti fa na gigi ambilimbili tënë so ayeke na gbe ti bê ti e, na azo alingbi ti gbu nda ni lakue pëpe, dengo bê so ala yeke mû na e ayeke na katikati ni. A lingbi ti hunda ti tene e kanga bê na yâ ti ambeni ye na lege so e zia bê ti e gi na Jéhovah.

15:7. Legeoko tongana mbeni wafango yaka ayeke lu ale-kobe ti lo kue gi na ndo oko pëpe, a yeke nzoni pëpe ti fa na mbeni zo ye kue so e hinga lâ oko lâ oko. Zo ti ndara ayeke sara si hingango ye ti lo awu wala lo yeke kangbi ni yeke yeke tongana a hunda ti sara ni.

15:15; 18:14. Ti ngbâ ti bâ aye na nzoni lê ayeke mû maboko na e ti duti na ngia, même na yâ ti aye ti ngangu.

17:24. Nde na “wabuba” so lê ti lo na li ti lo ayeke na ndo aye kirikiri ahon ti tene lo bâ gi aye so ayeke akota ye, a yeke nzoni e gi ti gbu nda ti ye ti tene e sara ye na ndara.

23:6-8. A yeke nzoni e sara hange ti tene e yeda pëpe na tisango ndo ti mbeni zo so ayamba zo na bê use.

27:21. Tongana a gonda e, a lingbi ti fa tâ zo so e yeke. E fa so e yeke na tâ be-ti-molenge tongana gondango ndo apusu e ti yeda so Jéhovah si ayeke na gunda ti anzoni ye so e sara na a mû na e ngangu ti ngbâ ti sara na lo. Tongana gondango ndo ni asara si e bâ tere ti e kota, a fa so e yeke na tâ be-ti-molenge pëpe.

27:23-27. Na lege ti tapande ti batango anyama, aproverbe so afa nene ti dutingo na mbeni fini so ayeke na ye mingi pëpe so aga na lege ti sarango kua ngangu. A lingbi e bâ na yâ ti aproverbe so nene ti zia bê ti e na Nzapa.a

28:5. Tongana e ‘gi Jéhovah’ na yâ sambela nga na mandango Tënë ti lo, e lingbi ti “hinga nda ti ye kue” so e yeke na bezoin ni ti tene e sara na lo na lege so lo ye.

“NENGO TËNË”

(aProverbe 30:1–31:31)

Mbeti ti aProverbe ahunzi na ‘anengo tënë’ use (aProverbe 30:1; 31:1). Na lege ti ahakango ye so apusu zo ti gbu li, tënë ti Agur afa so zo so bê asara lo, ye kue so lo wara alingbi na lo pëpe na a fa nga tongana nyen a yeke ngangu ti hinga lege so mbeni koli ayeke handa mbeni masia.b A gboto nga mê ti e na ndo yango tere ti e mveni na nduzu nga na ndo atënë ti ngonzo.

Na yâ nengo tënë so Lemuel awara na mbage ti mama ti lo, a wara nga dä awango ti ndara na ndo nyongo vin, ngangu sämba nga fango ngbanga na lege ni. Ye so afa na ndo wali so alingbi ahunzi tongaso: “Mo mû na lo ye so lo wara na lege ti kusala ti maboko ti lo, na fade tâ kusala ti lo mveni asepela lo.”​—aProverbe 31:31.

Wara ndara, mä wango-tene, kpe mbeto ti Nzapa na zia bê ti mo na Jéhovah. So ayeke biani akpengba ye ti manda so aproverbe so alondo na Nzapa afa na e! Zia e sara ye alingbi na awango ni na fade e yeke bâ ngia so “zo so akpe mbeto ti L’Eternel” ayeke wara.​—Psaume 112:1.

[Akete tënë na gbe ni]

[Afoto na lembeti 8]

Jéhovah ayeke Lingu ti tâ hingango ye kue

[Foto na lembeti 10]

Ti ‘sara si hingango ye awu’ aye ti tene nyen?