MO HINGA?
Aloès so Bible asara tënë ni ayeke lani nyen?
Aloès ayeke ândö fuku ti keke ti Calambac
Na yâ ti Bible, azo lani ayeke sara kusala na aloès ti zia na tere ti abongo nga na gbogbo si a fun pendere (Psaume 45:9; aProverbe 7:17; Bia ti Salomon 4:14). Aloès ni so ayeke peut-être lani mbeni keke so a iri ni na yanga ti Français Calambac (Aquilaria malaccensis). Tongana keke ni so afun awe, ngu ti yâ ni nga na mafuta ti yâ ni afun pendere mingi. A yeke neka keke ni so si a ga fuku fuku, na pekoni a kä fuku ni so. Ni la si a iri ni “aloès”.
Bible atene tente ti Israël ayeke “tongana aloès so L’Éternel alu”. (Nombre 24:5, 6). Zo so asû tënë ni so apensé peut-être na konongo ti keke ti agar-agar ni, so yongo ni alingbi ti si mètre 30 na so yâ ti amaboko ni azi. Atâa so laso a yeke wara keke so na kodoro ti Israël ape, mbeni bakari (A Dictionary of the Bible) atene so “popo-hoto ti Jourdain ayeke lani mbeni ndo so azo asara kodoro dä mingi nga aye amaï dä mingi. Ândö, keke ni so nga na ambeni keke nde so azo ti ngoi ti laso ahinga ni ape ayeke lani kâ.”
Amara ti sandaga wa la a yeda lani na ni na temple na Jérusalem?
Ye so awandara awara ni so, a leke ni a sara ngu 2000 tongaso awe
Ndia ti Nzapa ahunda lani ti tene asandaga kue so aJuif ayeke mû na Jéhovah na yâ ti temple aduti tâ nzoni mingi. Sandaga so ayeke nzoni ape, Nzapa ayeke yeda na ni ape (Exode 23:19; Lévitique 22:21-24). Philon, so ayeke lani mbeni Juif nga mbeni wasungo-mbeti, atene so aprêtre ni lani ayeke bâ anyama ni “na li ti si na gere” ti bâ wala “mbeni ye ti sioni ti kete tongaso ayeke na tere ti ala ape.”
Pakara Ed Parish Sanders atene so peut-être lani akota zo ti temple ni ayeke “yeda ti tene ambeni zo aga akä anyama wala andeke ndali ti sandaga na yâ ti temple ni, me a yeke gi na peko ti so ala aprêtre ni abâ anyama ni nzoni si. Na pekoni awe, azo ti kango anyama ni ayeke mû na zo so avo nyama ni na tïtî ala mbeni ye so afa atene nyama ni ayeke nzoni.”
Na ngu 2011, ambeni wandara awara mbeni mara ti ye tongaso nduru na tere ti temple ni. A yeke mbeni ye so a sara ni na sese na so konongo ni alingbi na ti mbeni lê ti nginza. A sara ni na ngoi ti abazengele. A sû atënë use na ndo ni na yanga ti Araméen, na tongana a kiri pekoni, a ye ti tene “nzoni ndali ti Nzapa.” Ala tene so peut-être lani akota zo ti temple ni ayeke kanga aye ni so na tere ti anyama ni wala ambeni ye nde ndali ti sandaga.