E faapefea pe a fai mai e se tasi iā te aʻu ni gaoioiga fia malosi?

O gaoioiga fia malosi o se faafitauli matuiā. Na faia se suʻesuʻega i Peretania e faatatau i talavou na lipotia i ala faasalalau na pule i o latou ola, ma iloa ai e silia i le 40 pasene o na talavou na pule i o latou ola ona o aafiaga o gaoioiga fia malolosi a isi.

O le ā e aofia i gaoioiga fia malosi?

E lē na o le faaoolima e aofia i gaoioiga fia malolosi. E aofia ai foʻi gaoioiga nei.

• Faia o faamatalaga faatigā. Ua faapea mai Celine e 20 tausaga: “E mafai e teine ona fai tala faatigā. E lē galo iā te aʻu igoa na latou faamā ai aʻu. Na ou lagona ai le lē aogā ma e leʻi iai nisi na fia faauō mai iā te aʻu. E sili ai pe ana ō mai e fasi aʻu nai lo o le ula mai.”

• Faaesea oe e isi. Ua faapea mai Haley e 18 tausaga: “Na faaesea aʻu e tamaiti i le aʻoga. Na latou faia gaoioiga ina ia aua neʻi matou aai faatasi. I le tausaga atoa e na o loʻu tagi lava ma ou ʻai toʻatasi.”

• Faamatalaga e faaleaga ai i le Initaneti. Ua faapea mai Daniel e 14 tausaga: “E na o sina faamatalaga laʻititi lava e te lafoina i le Initaneti, ae e mafai ona faaleagaina ai le talaaga po o le olaga o se tasi. E ono manatu māmā i ai, ae o se mea e mafai ona tupu.” O faamatalaga e faaleaga ai i le Initaneti, e aofia ai le lafoina o ata ma feʻau tusitusia e faaleaga ai se tasi e faaaogā ai le telefoni feaveaʻi.

Aiseā e fai ai e isi tagata gaoioiga fia malosi i isi?

O nisi nei o māfuaaga.

• Ona na aafia foʻi na tagata i gaoioiga fia malosi. Na taʻutino mai se talavou e igoa iā Antonio: “Na ou lēlavā tatali gaoioiga fia malosi a isi talavou iā te aʻu. O lea na ou faia ai foʻi gaoioiga fia malosi i isi, ina ia talia ai aʻu e nei talavou. Mulimuli ane na ou iloa le matuā sesē o laʻu mea na fai.”

• Faaaʻoaʻoga leaga mai i aiga. Na faapea mai Jay McGraw i lana tusi Life Strategies for Dealing With Bullies: “E tele taimi e fai ai e talavou gaoioiga fia malolosi i isi tagata . . . ona e faapena foʻi o latou mātua, tei matutua ma isi tagata o le aiga.”

• E fia matamuamua a o le taimi e tasi e lē mautonu. Seʻi mātau le faamatalaga a Barbara Coloroso i lana tusi The Bully, the Bullied, and the Bystander: “O tamaiti e faia gaoioiga fia malolosi e manatu e sili atu i latou i lo o isi, ae o le mea moni o loo nanā ai le lototigā ma faalogona o le lē iloa o se mea.”

O ai e masani ona aafia i gaoioiga fia malosi?

• 

  O tagata e faifaimea toʻatasi. Ua faaesea e nisi talavou i latou ona e leai ni o latou tomai e faauō ai i isi, ma e faigofie ona avea i latou ma taulaʻiga o gaoioiga fia malosi.

• O talavou e ese mai i le toʻatele o tagata. O nisi talavou ua avea ma taulaʻiga o gaoioiga fia malosi a isi ona o latou foliga vaaia, lanu ma tapuaʻiga pe iai foʻi ni aafiaga tumau i o latou tino ma mafaufau po o so o se mea lava e mafai ona ula i ai le ʻau fia malolosi.

• O talavou e leai ni o latou uiga mautinoa iā i latou lava. E mātau lelei e le ʻau fia malolosi tagata e leai ni uiga mautinoa iā i latou lava. E faigofie ona avea nei tagata ma taulaʻiga o gaoioiga fia malolosi ona e lē mafai ona latou toe tali atu pe puipuia i latou lava.

O le ā e te faia pe a fia malosi atu se tasi iā te oe?

• 

  Aua le tali atu i ai. Ua faapea mai se teine talavou e igoa iā Kylie: “E fia iloa e le ʻau fia malolosi pe e mafai ona latou faatupuina ni faalogona tigā iā te oe. Pe a e lē tali atu i ai, o le a latou tuua oe.” Ua faapea mai le Tusi Paia: “O lē e atamai, e taofiofi i lona ita seʻia mavae le faafitauli.”​—Faataoto 29:11.

• Aua le tauimasui. O le tauimasui e faateteleina ai le faafitauli ae e lē foʻia ai. Ua faapea mai le Tusi Paia: “Aua le taui atu le leaga i le leaga i se tasi.”​—Roma 12:17; Faataoto 24:19.

• ʻAlofia mea e tupu ai le vevesi. Ia taumafai malosi e ʻalofia tagata ma tulaga e te aafia ai i gaoioiga fia malosi.​—Faataoto 22:3.

• Taumafai e tali filemu atu. Ua faapea mai le Tusi Paia: “O le tali filemu e liliueseina ai le ita.”​—Faataoto 15:1.

• Fai i ai sau tala mālie. O se faataʻitaʻiga, a faapea mai se tagata fia malosi ua ova tele lou lapoʻa, e mafai ona faamimigi ou tauau ma fai i ai, “Ae saʻo a, lea laa taumafai e lusi ni nai pauna.”

• Alu ese. Ua faapea mai Nora e 19 tausaga: “O lou lē tali atu e faaalia ai le matua o lou mafaufau, e faailoa atu ai foʻi e te malosi atu nai lo o le tagata fia malosi ma e mafai ona e pulea oe lava, o se mea e lē mafai ona fai e lenā tagata.”

• Ia atiaʻe ou lagona mautinoa iā te oe lava. Ua faapea mai se teine e igoa iā Rita: “E mātau e le ʻau fia malolosi ou uiga lē mautonu, ma e latou te faaaogāina lenā mea e faaleagaina ai sina uiga mautinoa o iā te oe.”

• Taʻu i se isi. Na iloa mai i se tasi o suʻesuʻega, e sili atu ma le ʻafa o i latou e aafia i gaoioiga taufaaleaga i luga o le Initaneti, e latou te lē lipotiina ona o lo latou māsiasi (aemaise lava i tama) po o le fefefe foʻi ina neʻi toe faia e nei tagata se mea leaga iā i latou. Ae ia manatua, e fiafia tele le ʻau fia malolosi ma le ʻau taufaaleaga e faatigā i tagata, pe a lē iloa e se isi a latou mea o loo fai. O le taʻu i se isi, o le laasaga muamua lenā e taofia ai a latou gaoioiga fia malolosi.