Pe Mafai Ona Iai se Lalolagi e Aunoa ma ni Taua?
SEʻI faaāta i le mafaufau lou lē toe vaai pe toe aafia i le tulaga matautia o taua ma ona āuga. Seʻi faaāta i le mafaufau lou lē toe faalogoina o leo o le pāpā mai o fana po o pomu, e te lē o toe vaai atu i ni solaaga a le anoano o tagata sulufai o loo galala i le fia aai, e te o lē toe tau mānatu pe o le a e oti pe oti foi sē pele ia te oe ona o ni fetauaiga sauā ma le lē aogā. Maeu se matagofie o le a iai i le ola i se lalolagi e aunoa ma ni taua!
Atonu e te faapea mai, ‘Ailoga e mafai ona faatalitalia lena mea.’ Ae peitai, i ni nai tausaga faatoʻā mavae atu sa matuā manatunatu ai ma le naunautai tagata i lena faamoemoe. I le 1990 ma le 1991, na faapea mai le toatele, ua tulata atu lava malo i se vaitaimi fou o le saogalemu ma le felagolagomai. I le toe tepa atu i le uiga taatele o na taimi, na tautala ai George Bush, o lē na avea ma peresitene o le Iunaite Setete, i le tele o taimi e faatatau i le oo mai o se “faiga o mea i se lalolagi fou.”
Aisea ua iai ai lena faatalitaliga mautinoa? Sa faaiuina le Taua Faaupufai. Mo le silia i le 40 tausaga, na nonofo fefefe ai tagata i le faamataʻu mai o le taua faaniukilia e pei o se pelu o loo tautau i sina fasi pitofilo. Peitai o le mou atu o faiga faa-Komunisi ma le faamalepeina o le malo sa taʻua o le Soviet Union, na foliga mai ai ua mou atu le faamataʻu mai o mala faaniukilia. Sa toe olioli ai le lalolagi i se mapusaga.
Sa iai se isi mafuaaga tele na ala ai ona mautinoa manatu o tagata i le lumanai, ma le mafuaaga o loo manatu ai pea faapena le toatele. Na avea feteenaiga i le va o Sasaʻe ma Sisifo mo le fasefulu tausaga, ma itu na toetoe ai lava pei Malo Aufaatasi ua na o se nofoaga e fai ai ni felafolafoaiga. Peitai o le iuga o le Taua Faaupufai na tuusaʻoloto mai ai Malo Aufaatasi e faia mea na fuafuaina latou te faia—ia taumafai e maua se filemu ma le saogalemu faavaomalo.
Sa aasa taumafaiga a Malo Aufaatasi i ni tausaga talu ai nei, ina ia faavaivaia le toe faia o ni taua. I le faaauupegaina i autau mai atunuu o loo avea ma ona sui, sa sili atu ai ona tele le aafia o Malo Aufaatasi i taumafaiga mo le tausia o le filemu i tausaga e 4 a o lei oo i le 1994, nai lo tausaga e 44 na muamua atu. E 70,000 tagata sivili ma tagata e galulue i le vaegaʻau na auai i taumafaiga e 17 na faia i le lalolagi aoao. I le na o le lua tausaga, ae ua silia ma le faaluaina i le $3.3 piliona na faaaluina i taumafaiga mo le tausia o le filemu i le 1994.
Talu ai nei lava, na tusi ai e Boutros Boutros-Ghali, o le failautusi sinia a Malo Aufaatasi se faamatalaga e faapea: “Ua iai faailoga e iloa ai, o le tulaga i le saogalemu o loo fai sao uma i ai tagata na faavaeina i San Francisco i le toetoe 50 tausaga ua mavae [i le faavaeina o Malo Aufaatasi] ua iu lava ina amata ona tino mai e pei ona muai fuafuaina ai . . . Ua tatou agaʻi atu nei i le ausiaina o se faiga faavaomalo e aogā.” E ui lava i nei taumafaiga, ae o loo vave lava le mou atu o le ata o se faiga o mea i se lalolagi fou. O le ā ua tupu e faanenefu ai faamoemoega mo se lalolagi e aunoa ma ni taua? Pe e iai ea se mafuaaga e talitonu ai o le a iai se taimi tatou te vaaia ai lena filemu i le lalolagi aoao? O le a talanoaina i le mataupu o loo sosoo mai nei fesili.
[Ē Ana le Ata i le itulau 3]
War planes: USAF photo
Anti-aircraft guns: U.S. National Archives photo