Faataumaoia o Tamaiti i Faiga Taufeusuaiga—O se Faafitauli i le Lalolagi Aoao
TUSIA E LE SUI O LE ALA MAI! I SUETENA
Ua gatete le sosaiete o tagata i le faateia i se ituaiga o faiga e faaleagaina ai tamaiti i lona tulaga lautele ma o se uiga sa lei iloa e le lautele seia oo mai i tausaga faatoʻā mavae atu. Ina ia iloa le auala e foia ai, sa feiloai ai sui o malo e 130 i Stockholm, i Suetena, i se uluai Fonotaga a le Lalolagi e Teena Pisinisi o Faataumaoia Tamaiti i Faiga Taufeusuaiga (World Congress Against Commercial Sexual Exploitation of Children). Sa iai foi iina se sui o le Ala Mai! i Suetena.
INA ua 14 tausaga o Magdalen, sa maileia o ia e galue i se galuega e “na te vaaia le tautuaina o se faleaiga” i se falepia i Manila, i Filipaina. O le mea moni, o lana galuega sa aofia ai le aveina o tane e autovaa atu i se tamai potu, ma faaalialia ai lona tino mo le faataumaoia i faiga taufeusuaiga—o se faatatauga e 15 tane i se po ma le 30 tane i Aso Toonai. I nisi taimi, pe a faapea atu o ia ua lē mafai ona ia faia, ona faamalosia lea o ia e lona pule ina ia faaauau pea. E masani lava ona maeʻa lona aso faigaluega i le fa i le vaveao, e oo ane i lena taimi ua matuā vaivai lava, mafatia, ma e na te lagonaina le atuatuvale.
O Sareounn o se tama talavou mātua oti e maumausolo i le auala i Phnom Penh, i Cambodia. E aafia i le faamaʻi o le sifili (syphilis) ma ua lauiloa o ia i le ‘eva’ ma tagata e tafafao mai i isi atunuu. Sa faanofo o ia i se malumalu faalelotu mo se vaitaimi, o iina sa ‘tausia’ aʻe ai o ia e sē sa avea muamua ma monike. Peitai o lenei tamaloa, sa ia faaleagaina le tama i faiga taufeusuaiga ma faafaigaluegaina ai o ia mo feusuaiga ma tagata e tafafao mai isi atunuu. Ina ua talepeina le nofoaga lea sa mau ai Sareoun, i le malumalu faalelotu, ona nofo ai lea o ia faatasi ma se tasi fafine o lona aiga ae sa faaauau pea ona faamalosia le faigaluega mo ia faiga taufeusuaiga.
O nai faataitaiga ia e lua e uiga i le matautia o le faafitauli ua fesagai ma le Fonotaga a le Lalolagi e Teena Pisinisi o Faataumaoia Tamaiti i Faiga Taufeusuaiga i le tausaga na teʻa nei. O le ā le mamao ua oo i ai lenei faiga? E faitau selau afe tamaiti ua aafia ai—o le mea moni, ua faapea mai nisi e faitau miliona. Sa aotele mai e se tasi o le au usufono le faafitauli i le faapea mai: “O tamaiti ua faatau mai ma toe faatau atu mo faiga taufeusuaiga ma le sailia o le tamaoaiga. E laʻuina atu i latou mai lea nofoaga i lea nofoaga e pei e faasāsā, e taofia i latou i fale e faia ai faiga taufeusuaiga lē mamā e suʻe ai tupe ma faamalosia i latou e lolo atu i se vaega tele o tagata o ē e faataumaoia i latou i feusuaiga.”
I lana uluai tautalaga i le tatalaina o le faatasiga, sa faalia ai e le palemia o Suetena, o Göran Persson, o lenei faataumaoiga o “se faiga e sili ona sauā, o se solitulafono e sili atu ona lē alofa ma le inosia.” Sa faapea mai se sui o Malo Aufaatasi “o se faaoolima ua aafia ai vala uma o le olaga o tamaiti . . . e matuā matautia lava ma o le soligatulafono e sili ona matagā ua mafaufauina e tagata.” E tele faaupuga talitutusa na faia i le gasologa o le fonotaga ona o le maemaea i le faataumaoia o tamaiti i faiga taufeusuaiga, na iloiloina e le laulauafono le uiga o i tua o nei faiga, mafuaaga ua faia ai, ma aafiaga ua oo i ai.
Ua faaupu e se tasi o faamatalaga e faapea: “O lona matuia ua aafia ai le tele o atunuu, ua oo atu i lea tupulaga i lea tupulaga.” Ua taʻua e le isi faamatalaga e faapea: “O se fua faatatau e 1 le miliona tamaiti ua talitonuina le ulu atu i pisinisi taufeusuaiga e lē faaletulafono lea e maua ai le faitau piliona ma piliona tālā i tausaga taitasi.” O ā aafiaga? “O le tulaga mamalu ma le iloga o tamaiti ma lo latou mautinoa totino, ua faaleagaina ma lo latou malosi e maufaatuatuaina ai ua mou atu. O lo latou maloloina faaletino ma faalogona ua lamatia, ua faaleagaina a latou aiā tatau ma ua lamatia ai lo latou lumanai.”
Nisi o Mafuaaga
O ā nisi o mafuaaga o le televave o le tupu aʻe o lenei faafitauli? Sa taʻua faapea o nisi tamaiti ua “uunaia i faiga taufeusuaiga ona o le siosiomaga, e suʻe ai tupe e ola ai a o maumausolo i le ala, e fesoasoani ai i le tausia o o latou aiga, pe ina ia totogia o o latou lavalava ma mea totino. O isi ua tosina i ai ona o le vaai soo i mea ua faaalia e ala o faasalalauga i meafaitino.” Ae o isi e ave faamalosi lava ma faamalosia e faia faiga taufeusuaiga. O le televave o le mou ese atu o le tāua o amioga tatau i so o se mea, faapea foi ma le uiga taatele o le leai o se faamoemoe, o nisi ia o mafuaaga na taʻua.
O le toatele o teine ma tama ua aafia i fefaatauaiga taufeusuaiga, ona o le faaleagaina i le aiga—sauaina ma faiga mataifale i le aiga ua ō atu ai ma maumausolo i le auala. O iina, ua lamatia ai i le faaleagaina e ē o taulai atu i tamaiti mo faiga taufeusuaiga, e foliga mai ua oo lava i nisi o alii leoleo e latou te faia faapea. O se lipoti e uiga i le faafitauli ua taʻua o le Kids for Hire (Maua Tamaiti mo le Faaaogaina) ua taʻua ai e uiga ia Katia o se teineitiiti e ono tausaga le matua, i Pasili. Ina ua maua o ia e se alii leoleo, sa ia faamalosia o ia e faia ni gaoioiga matagā taufeusuaiga ma na faamatauina e fasiotia lona aiga pe afai na te taʻuina atu i lona taʻitaʻi leoleo. O le aso na sosoo ai sa toe foi ane ai lea alii ma isi tamaloloa e toalima, o i latou uma ia sa mananao ia te ia ina ia faia gaoioiga taufeusuaiga ma i latou.
O le Ofisa o Sulufaiga o Tamaiti (Children’s Ombudsman), o se faalapotopotoga i Suetena, sa ia taʻuina atu i le au usufono e faapea: “Ina ua faia suesuega i mafuaaga o faiga taufeusuaiga e suʻe ai tupe lea e faia i se tamaitiiti, e lē taumatea lava le avea o tafaoga faaturisi mo [feusuaiga] ma se tasi o mafuaaga sili.” Sa faapea mai se lipoti: “O le faatelega maoae o tamaiti e aafia i faiga taufeusuaiga e suʻe ai tupe i le silia ma le sefulu tausaga ua tuanai e faapogaia lava e faatosinaga o fefaatauaiga faaturisi. O faiga taufeusuaiga i tamaiti e suʻe ai tupe, o se faatosinaga fou mo turisi ua ofoina mai e atunuu tauatiae.” “O tafaoga mo feusuaiga” mai Europa, le Iunaite Setete, Iapani, ma isi vaipanoa ua tulai mai ai se manaoga tele i le lalolagi mo tamaiti e faia i ai faiga taufeusuaiga e suʻe ai tupe. O se tasi vaalele i Europa sa ia faaaogaina se ata komi e iai se tamaitiiti o loo matuā faaalialia mai lava lona faalauiloaina atu o tafaoga mo feusuaiga. E faitau afe tafaoga mo feusuaiga ua fuafuaina e ofisa malaga i tausaga taitasi.
Ua iai foi i le lisi umi o mafuaaga o auala o le faaauilumaina o pisinisi e faaaogā ai tamaiti mo faiga faaleituaiga e ala mai lea i le faatekinolisi (technology) fou. O le Internet (polokalame o fesootaiga tau komepiuta), faatasi ai ma isi auala e faaaogā ai komepiuta, ua lipotia mai le avea ma puna sili o ata matagā i faiga faaleituaiga. O le taugofie o masini e fai ai vitiō ua faafaigofie ai ona faia ata matagā e faaaogā ai tamaiti.
O Ai o Faataumaoia Tamaiti i Feusuaiga?
O le toatele o tagata matutua o ē o faaleagaina tamaiti i feusuaiga, o i latou ia o loo taulai atu i tamaiti mo le faamalieina ai faaleituaiga. O se pedophile e iai sona uiga lē talafeagai taufeusuaiga e tosina atu i tamaiti. E tusa ai ma le Ofisa o le Sulufaiga o Tamaiti i Suetena, “o nei tagata e lē faapea seiloga e matutua, po o ni tamaloloa faainaelo e ofuina ofu faatimu po o ni ituaiga tutuʻa foi e mata sauā. O le tulaga masani o nei tagata e taʻua o pedophile, o se tagata e aʻoaʻoina lelei, e masani ona galulue faatasi ma tamaiti e avea o se faiaʻoga, fomai, se tagata e faigaluega mo le lautele po o se patele foi.”
Sa lāgā e le vaega mai Suisilani le faataitaiga ia Rosario, o se teine Filipino e 12 tausaga le matua, o lē sa faaleagaina i feusuaiga e se turisi sa tafao mai mo feusuaiga, o ia o se fomai mai Oseteria. O le faaleagaina e lea tamaloa o le teineitiiti na iu ai ina uma le ola o le teineitiiti.
Sa taʻua e Carol Bellamy, o le faatonu sili o le UNICEF (United Nations Children’s Fund) i Geneva, le faaupuga o loo mulimuli mai e faatatau i le teine Filipino e 12 ona tausaga: “E masani lava o tagata matutua ia ua faatuatuaina i le tausia ma le puipuia o tamaiti, o i latou ia o loo faatagaina ma faia pea lenei gaoioiga inosia. O i latou ia e iai faiaʻoga, tagata faigaluega tau le soifua maloloina, alii leoleo, au faipolotiki ma sui o taʻitaʻi lotu o ē o loo faaaogaina lo latou tulaga aloaia ma la latou pule e faataumaoia ai tamaiti i faiga taufeusuaiga.”
Aafia ai Lotu
O se sui usufono o le Lotu Katoliko Roma i le fonotaga i Stockholm sa ia faailoa mai e faapea o le faataumaoia o tamaiti o se “solitulafono lea e sili ona inosia” ma o se “iuga matautia o le taufaasese ma le paʻū maulalo o tulaga tauamio.” Peitai, o le Lotu Katoliko ua matuā aafia lava ona taʻitaʻi lotu i ia gaoioiga.
I le lomiga o le Newsweek, o Aokuso 16, 1993, sa iai se mataupu e faaulutalaina faapea: “Priests and Abuse” (Patele ma Faiga e Faaleagaina Ai) sa lipotia mai ai “le matuā leaga lava o mea na tutupu e taʻufaatauvaaina ai le lotu i le talafaasolopito faaonaponei o le Lotu Katoliko i le Iunaite Setete.” Sa taʻua e faapea: “A o faaulu atu ni tagi talu mai le tausaga e 1982, faasaga i patele e toʻa 400, sa iai nisi o tagata lotu sa faailoa maia le isi toatele e tusa ma le 2,500 patele ua faaleagaina tamaiti po o talavou. . . . E lē gata i le tele o tupe ua alu ai, o le tulaga ua tulai mai ua taʻufaatauvaaina ai le lotu ma avea ma luma matagā—ma ua mou atu ai se vaega o lana pule tau amio.” O isi lotu i le lalolagi aoao o loo iai foi i lea lava tulaga.
O Ray Wyre, o se tagata e poto faapitoa i le tuuina atu o fautuaga i soligatulafono taufeusuaiga e sau mai le United Kingdom, sa ia taʻu atu i le fonotaga i Stockholm e uiga i tamaiti e toalua o ē sa faaleagaina e se patele i faiga faatauatane. O se tasi o nei tamaiti ua pule nei i se fale o iai tamaiti ua aafia i le faaleagaina i feusuaiga e patele, ma o le isi o i laua ua avea nei ma sē e faaleagaina tamaiti.
O Mettanando Bhikkhu, o se tagata poto o le Lotu Puta mai Taialani, sa ia lipotia mai e faapea “o ni ituaiga o gaoioiga faapitoa a le Lotu Puta ua iai se vaega a i latou e maualuluga o latou tulaga i le lotu i fefaatauaiga o faiga taufeusuaiga e faataumaoia ai tamaiti i Taialani. I nuu lava latou o Taialani, ua maua ai e monike i nisi taimi ni tupe mai le nuu, e ala mai i tamaiti ua faamalosia e faia faiga taufeusuaiga e suʻe ai tupe.
O le ā e Mafai Ona Faia?
O Dr. Julia O’Connell Davidson, i le Iunivesite i Leicester i le United Kingdom, sa ia valaauliaina le fonotaga ina ia faasagatau atu i le tautonuina o uiga o ē o faataumaoia tamaiti. O ē faia uiga leaga latou te faatutu maia le manatu faapea ua leai se amio lelei ma se amioga mamā i le tamaitiiti, ua latou finau mai faapea ua leva ona leaga ma faaleagaina le tamaitiiti. O isi tagata o faataumaoia tamaiti ua faapea mai e leai se afaina e iu i ai a latou gaoioiga ma o loo fiafia i ai le tamaitiiti.
O se vasega o tagata suesue o loo feutagai ma tafaoga mo feusuaiga sa fautuaina le tauivi e faaitiitia lea faafitauli e ala i aʻoaʻoga faapitoa i aʻoga. E lē gata i lea, o faamatalaga e faasaga i faiga e faataumaoia ai tamaiti i feusuaiga e ao ona oo atu i tagata malaga o le faigamalaga atoa—a o lei tuuvaa ese, a o alu le faigamalaga, ma pe a taunuu foi.
E tusa ai ma auala fou o fesootaiga, sa fautuaina e se tasi vaega o tagata suesue faapea e tatau ona avatu i malo ni taiala mo le aveesea o mea o loo fesootai atu ma le faataumaoia o tamaiti. Sa iloiloina le faavaeina o le faalapotopotoga faavaomalo na te vaavaaia le galuega i lea tulaga. Sa fautuaina e se tasi vaega o tagata suesue e faapea o polokalame uma o komepiuta o faasalalau ai ata ma le iai o ia ata matagā faaleituaiga o tamaiti, e ao ona iai ni faasalaga i atunuu uma e maua i ai, e tatau ona faasalaina faaletulafono.
O le ā e mafai ona faia e mātua? O se vaega o tagata suesue o loo feutagai ma le matafaioi e faatatau i ala o faasalalauga sa latou fautuaina faapea o mātua e iai le tiute tauave mo le puipuia o a latou fanau. Sa faapea mai: “O mātua e lē gata ina latou taitaia fanau a o tutupu aʻe ma amata ona latou faaaogaina ala o faasalalauga ae e latou te saunia foi tapulaa faaopoopo, o faamalamalamaga ma puna o faamatalaga eseese e paleni ma le malosi o ala o faasalalauga e faaleagaina ai, ma fesoasoani i le tamaitiiti ina ia ola malamalama.”
O se polokalame o le televise i Suetena ua ia lipotia mai le faamamafaina e le fonotaga o le manaoga mo mātua ina ia tagai totoʻa i a latou fanau ma ia lapataia i latou i mea e lamatia ai. Peitai, sa fautuaina e faapea: “Aua le na ona lapataia tamaiti e uiga i ‘toeaina amio palapala’ e ono manatu ai tamaiti . . . e mataitu na o toeaina, tamaloloa faainaelo, a o loo foliga manaia mai se tasi tagata e faia sea ituaiga o solitulafono i se toniga po o se suti mamā. O lea, ia lapataia i latou faasaga i ē e lē masani ai o ē e faaalia ia i latou se naunau e lē masani aʻi.” O le mea moni, e ao foi ona lapataia fanau i ia tulaga—ma faamanatu i ai faapea ia lipotia atu i ē e iai le pule—so o se tagata e faia ni faiga lē talafeagai agaʻi ia i latou, e aofia ai tagata e latou te iloa.
E Tasi le Vaifofo
O le tulaga e lē o mafai e le fonotaga i Stockholm ona fautuaina o le auala e foia ai puna ia e māfua ai ona faataumaoia fanau i faiga taufeusuaiga. O nei tulaga ua aofia ai le faaleagaina o amioga tatau i so o se mea; le faateleina o le manatu faapito ma le manao tele i mea faitino; le faatupulaia o le lē faaaloalo mo tulafono ua faia e puipuia ai tagata mai faiga lē tonu; le faatuputeleina o le lē amanaiaina o le soifua lelei, le mamalu, ma le ola o isi; le faateteleina o le faaletonu o faatulagaga faaleaiga; le salalau atu i le lalolagi aoao o le lē tagolima ona o le tupu tele o le faitau aofai o tagata, le leai o ni galuega, le faatupulaia o aai, ma le siitia atu i isi nofoaga; le tuputupu aʻe o le faailoga lanu faasaga i tagata ese ma tagata sulufai; le tupu aʻe o le sauniunia ma le felauaiina o vailaau faasaina; ma le paʻū maulalo o manatu, gaoioiga, ma tu faalotu.
E ui lava o le faataumaoia o fanau i faiga taufeusuaiga o se mea e faateia ai, ae o ia tulaga leaga e lē o se mea e faateia ai i latou e faitau ma le faaeteete i le Tusi Paia. Aisea ua faapea ai? Ona ua tatou ola nei i taimi ua taʻua e le Tusi Paia “o aso e gata ai” ma, e tusa ai ma le Afioga a le Atua, “e oo mai ai aso faigata” e lē faigofie ona faafetaiaia. (2 Timoteo 3:1-5, 13) O lea la, pe e tatau ona tatou ofo i le agaʻi atu o amioga tatau mai i se tulaga leaga i se tulaga e sili atu ona leaga?
Peitai, ua taulai atu le Tusi Paia i le vaifofo e tasi o faafitauli tetele o le lalolagi—o se matuā faamamāina atoatoa lea e le Atua e Ona le Malosi Uma Lava. Ua toeitiiti ona ia faaalia loa lea o lona mana ma aveesea i latou uma i le lalolagi o ē e lē ola e tusa o ana mataupu silisili ma ana tulafono amiotonu: “Auā o e amio saʻo, latou te mau i le nuu; ma e ua sao a latou amio, e faatotoeina ai i latou; a e vavaeeseina o e amio leaga ai le laueleele, e liaiina ai foi o e amio pepelo.”—Faataoto 2:21, 22; 2 Tesalonia 1:6-9.
O i latou e “vavaeeseina,” o le a aofia ai i latou o ē o faaaogaina tamaiti e avea ma ē faia faiga taufeusuaiga e suʻe ai tupe, faapea foi tagata amioleaga o ē o faaaogaseseina tamaiti. Ua taʻua e le Afioga a le Atua: “O e faitaaga, . . . ma e mulilulua, ma e tauātane, [pe tauatane i tamaiti] . . . e le fai mo latou tofi le malo o le Atua.” (1 Korinito 6:9, 10) Ua faaopoopo mai faapea o i latou o “e fai mea e inosia, . . . ma e faitaaga” o le a oo ia i latou “le oti faalua”—le faaumatiaga e faavavau.—Faaaliga 21:8.
O le a faamamāina e le Atua le lalolagi ma amata ai i se tulaga fou le faiga o mea, “i le lagi fou ma le lalolagi fou.” (2 Peteru 3:13) I lena lalolagi fou, o faiga leaga, o tagata leaga o le a lē tāitai ona latou toe faaaafiaina ē e lē sala. Ma o le a lē tāitai foi ona toe matataʻu ē e lē sala ina neʻi lavevea fua, auā “e leai foi se na te faamatau mai.”—Mika 4:4.
[Faamatalaga faaopoopo i le itulau 28]
“O se solitulafono e sili atu ona lē alofa ma le inosia.”—Palemia o Suetena
[Faamatalaga faaopoopo i le itulau 29]
“I vaiaso taitasi, e 10 i le 12 miliona tamaloloa e asiasia tagata talavou o faia faiga taufeusuaiga e suʻe ai tupe.”—The Economist, Lonetona
[Faamatalaga faaopoopo i le itulau 30]
Tafaoga faaturisi mo feusuaiga o se mafuaaga sili ua faataumaoia ai tamaiti i atunuu tauatiae
[Pusa i le itulau 29]
Tafaoga Faaturisi mo Feusuaiga—Aisea?
(Nisi o mafuaaga ua ala ai ona faia e turisi feusuaiga ma tamaiti)
(1) I le iai i se atunuu ese e lē masani ai i se tasi, ua fiafia ai le turisi auā ua saoloto ai mai faasasaaga faaletulafono a lona atunuu
(2) O le itiiti o le iloa po o le lē malamalama i le gagana a lea vaipanoa, ua faigofie ai i turisi ona faaseseina i le manatu faapea e taliaina le totogia o se tamaitiiti mo feusuaiga po o se auala lea e fesoasoani ai i tamaiti i lo latou mativa
(3) Ona o le faailoga lanu ua manatu ai turisi e faataumaoia ē ua latou manatu faatauvaa i ai
(4) E manatu turisi o i latou o ni ē e maumea pe a latou vaaia auala taugofie mo faiga taufeusuaiga i atunuu tauatiae
[Pusa i le itulau 31]
Tulaga o Loo Iai le Faafitauli i le Lalolagi Aoao
(O le lisi o loo mulimuli mai ua fuaina e malo eseese ma isi faalapotopotoga)
Europa i Sasaʻe: 100,000 tamaiti e maumausolo i le auala. O le toatele ua auina atu i fale mo faiga taufeusuaiga e suʻe ai tupe i Europa i Sisifo
Iunaite Setete: Ua taʻua e faamaumauga a le malo le sili atu ma le 100,000 tamaiti ua aafia ai
Initia: 400,000 tamaiti ua aafia i pisinisi mo faiga taufeusuaiga
Filipaina: 40,000 tamaiti ua aafia ai
Mozambique: Ua tuuaʻia e vaega o feagai ma fesoasoani ia fitafita o le filemu a Malo Aufaatasi ona o le faataumaoia o tamaiti i faiga taufeusuaiga
Myanmar: 10,000 teine ma fafine ua auina atu i fale mo faiga taufeusuaiga e suʻe ai tupe i Taialani i tausaga taitasi
Pasili: E lē itiiti ifo ma le 250,000 tamaiti e aafia i faiga taufeusuaiga e suʻe ai tupe
Saina: Mai le 200,000 i le 500,000 tamaiti ua faia faiga taufeusuaiga e suʻe ai tupe. I tausaga talu ai e tusa ma le 5,000 teine Saina ua aveina i nofoaga mo faiga faaleituaiga ma faatau atu ai e avea ma ē faia faiga taufeusuaiga e suʻe ai tupe i Myanmar
Sri Lanka: 10,000 tamaiti mai le 6 i le 14 tausaga ua taofiofia i fale e faia ai faiga taufeusuaiga e suʻe ai tupe, o le 5,000 i le va o le 10 i le 18 tausaga o loo galulue mo le faafiafiaina o turisi
Taialani: 300,000 tamaiti ua aafia ai
Taiwan: 30,000 tamaiti ua aafia ai
Kanata: E faitau afe teine talavou ua faaaafia e ni faalapotopotoga o tamaloloa i faiga taufeusuaiga e suʻe ai tupe
Kolomepia: O le aofai o tamaiti na faataumaoia taufeusuaiga i i ala tetele i Bogotá ua sili atu ma le faalima i le fitu tausaga ua tuanai