Lotu ma le Faa-Nasi
“Sa ia Hitila . . . se Katoliko na avea ma Sui-Failautusi ma mai le aso muamua lava o le faiga malo, na avea ai Franz von Papen ma faufautua femalagaaʻi e faatosina mai vaega Katoliko e lagolagoina le Malo [Reich] fou. I vaega uma o le Malo na faalogoina ai o loo apoapoai von Papen i le au faatuatua ina ia usiusitai ma le tauaso ia Adolf Hitler.”
“I le amataga o le 1933 na faia ai le faasilasilaga faalemalo o loo mulimuli mai, e le tino tuufaatasi o gaoioiga Katoliko ma mafaufauga i Siamani, ona taʻitaʻia lea e [Franz] von Papen: ‘O le a tutū tatou o Katoliko Siamani, ma o tatou tagata atoa uma ma o tatou talitonuga atoa, e lagolagoina Adolf Hitler ma lona Malo. Tatou te maofa i lona alofa mo le atunuu o augātamā, i lona malosi ma lona atamai o se taʻitaʻi faalemalo. . . . E tatau i Katoliko i Siamani . . . ona faia se vaega tiotio i le atiina aʻe o le Malo lona Tolu [Third Reich].’”
Sa avea Franz von Papen ma meafaigaluega i le faiga o se feagaiga i le va o le faiga malo faa-Nasi na ia tautuaina i Siamani ma le Vatikana i Roma. Sa sainia lea feagaiga ia Iulai 20, 1933. Sa taʻua e se puletini faapitoa e faapea: “Na faaee atu e le Katinale ma le Failautusi a le Setete o Pasieli [na avea ma Pope Pio XII mulimuli ane] i aso nei, i luga o le Sui-Failautusi o von Papen, le Koluse Sili o le Ituaiga o Pio . . . Sa tuuina atu e le Siu-Failautusi o von Papen i le Katinale Failautusi o le Setete se Faatusa o Maria o le ‘Ele Paʻepaʻe na faia i Meissen e avea o se meaalofa a le Malo. . . . O meaalofa uma o loo tusia ai le feau: ‘O se faamanatuina o le Feagaiga o le Reich i le 1933.’”—Na aumaia uma na upu sii mai le Franz von Papen—His Life and Times, e H. W. Blood-Ryan.