Ponahalo ea ha U le Mokatong oa Bo29

HA U tsoa ka lifting, u tsoela mokatong oa bo29 mohahong oa Machaba a Kopaneng New York City, letšoao le lenyenyane le leputsoa le bontša motho tsela ea ho ea Ofising ea Mokomishinara ea Phahameng oa Litokelo tsa Botho (OHCHR [Office of the High Commissioner for Human Rights]). Ofisi ena ea bohokahanyi e emela ntlo-khōlō ea OHCHR e Geneva, Switzerland—eo e leng setsi se ka sehloohong sa mesebetsi ea litokelo tsa botho tsa Machaba a Kopaneng. Ha Mary Robinson, Mokomishinara ea Phahameng oa Litokelo tsa Botho, e le hlooho ea OHCHR Geneva, Elsa Stamatopoulou ea tsoaletsoeng Greece ke mookameli oa ofisi e New York. Mathoasong a selemo sena, Mofumahali Stamatopoulou ka mosa o ile a amohela mosebeletsi oa bongoli ba Tsoha! ’me a hetla morao lilemong tse mashome a mahlano tsa mesebetsi ea litokelo tsa botho. A mang a mantsoe a qotsitsoeng puisanong eo ke ana.

P. Ke tsoelo-pele efe eo u ikutloang hore e entsoe mabapi le ho buella litokelo tsa botho?

K. Ke tla u fa mehlala e meraro ea tsoelo-pele: Oa pele, lilemong tse 50 tse fetileng khopolo ea litokelo tsa botho e ne e le sieo litabeng tsa machaba tseo ho lokelang ho buisanoa ka tsona; kajeno e teng hohle ’me ea sebetsa. Mebuso eo ho neng ho se mohla e kileng ea utloa ka litokelo tsa botho mashome a seng makae a lilemo a fetileng hona joale e bua ka tsona. Oa bobeli, hona joale re na le molao oa machaba, kapa buka ea molao, e entsoeng ka litumellano tse ngata tse bolellang mebuso ka se ngotsoeng fatše ka ho hlakileng hore na e na le boikarabelo bofe ho baahi ba eona. [Bona lebokose le reng, “Tokomane ea Machaba ea Litokelo tsa Botho,” leqepheng la 7.] Ho nkile lilemo tse ngata tsa mosebetsi o boima ho kopanya molao ona. Re motlotlo haholo ka oona. Mohlala oa boraro ke hore kajeno batho ba bangata ho feta leha e le neng pele ba ba le seabo mekhatlong ea litokelo tsa botho ’me ba khona ho itlhalosa ka bokheleke ka litseko tsa litokelo tsa botho.

P. Litšitiso ke life?

K. Ka mor’a ho sebetsa lilemo tse 17 mananeong a litokelo tsa botho tsa Machaba a Kopaneng, kea hlokomela hore re tobana le mathata a ferekanyang. Bo boholohali ke hore hangata mebuso e talima litokelo tsa botho e le tseko ea lipolotiki ho e-na le ho e talima e le ea botho. E ka ’na ea se ke ea rata ho phetha lilekane tsa litokelo tsa botho hobane e ikutloa hore ea sokeloa lipolotiking. Maemong a joalo, lilekane tsa litokelo tsa botho li fetoha lipampiri tse sa reng letho. Ntho e ’ngoe e sitisang e ’nile ea e-ba ho hlōleha ha Machaba a Kopaneng ho thibela ho hatakeloa ho tebileng ha litokelo tsa botho libakeng tse joaloka seo e kileng ea e-ba Yugoslavia, Rwanda le Algeria morao-rao tjena. Ho hlōleha ha Machaba a Kopaneng ho thibela polao e sehlōhō e ileng ea e-ba teng linaheng tsena e bile ho hlōleha ho tšabehang. Mekhoa ea ho sebetsa ha litokelo tsa botho e hlophisitsoe, empa ho tlameha hore ho be le ea etsang hore e sebetse. Motho eo e tla ba mang? Haeba lithahasello tsa linaha tse ka fanang ka tšireletso li se kotsing, boikemisetso ba lipolotiki ba ho nka bohato le ho thibela litlōlo tsa litokelo tsa botho hangata boa haella.

P. U bona eng ka pele?

K. Ke bona tšokelo le tšepiso tseleng e isang litokelong tsa botho bakeng sa bohle. Se ntšoenyang ke tšokelo e hlahisoang ke moruo o akaretsang lefatše, o susumelletsang mekhatlo e meholo ho itsetsepela linaheng tseo ho tsona basebetsi ba lefshoang hanyenyane. Kajeno, haeba ho hlokahala, re ka beha mebuso molato bakeng sa ho hatakeloa ha litokelo tsa botho ra ba ra e hatella. Empa ke mang eo re ka mo behang molato bakeng sa litlōlo tseo ha litumellano tsa khoebo tse akarelletsang mahlakore a mangata li tlosa matla ka ho eketsehileng mebusong ho a isa matleng a moruo a lefatše? Kaha ha re laole matla ana a moruo, hoo ho fokolisa boemo ba mekhatlo e kopanetsoeng ke mebuso e kang Machaba a Kopaneng. Mabapi le litokelo tsa botho, tšekamelo ena ke e senyang. Hona joale ke habohlokohali hore re etse hore likhoebo li thahaselle litokelo tsa botho.

P. Ho thoe’ng ka tšepiso ela?

K. Tsoelo-pele ea setso sa litokelo tsa botho lefatšeng ka bophara. Seo ke se bolelang ke hore ka thuto re lokela ho hlokomelisa batho haholoanyane ka litokelo tsa botho. Ha e le hantle, eo ke phephetso e khōlōhali hobane e akarelletsa ho fetola monahano oa batho. Ke ka lebaka leo, lilemong tse leshome tse fetileng, Machaba a Kopaneng a ileng a thakhola letšolo la boitsebiso ba phatlalatsa lefatšeng ka bophara la ho ruta batho ka litokelo tsa bona le linaha ka boikarabelo ba tsona. Ho phaella moo, Machaba a Kopaneng a khethile selemo sa 1995 ho ea ho sa 2004 e le “Lilemo tse Leshome tsa Thuto ea Litokelo tsa Botho.” Re tšepa hore thuto e tla fetola likelello le lipelo tsa batho. Hona ho ka ba ha utloahala eka ke Kosepele, empa ha ho tluoa thutong ea litokelo tsa botho, ke molumeli oa ’nete. Ke tšepa hore lefatše le tla amohela setso sa litokelo tsa botho e le khopolo ea lona lekholong le latelang la lilemo.

[Lebokose le leqepheng la 7]

TOKOMANE EA MACHABA EA LITOKELO TSA BOTHO

Kantle ho Phatlalatso e Akaretsang ea Litokelo tsa Botho, ho boetse ho na le Tokomane ea Machaba ea Litokelo tsa Botho. Li amana joang?

Haeba u bapisa Tokomane ea Machaba ea Litokelo tsa Botho le buka e nang le likhaolo tse hlano, joale Phatlalatso e Akaretsang e ka bapisoa le khaolo ea 1. Khaolo ea 2 le ea 3 ke Selekane sa Machaba sa Litokelo tsa Sechaba le tsa Lipolotiki le Selekane sa Machaba sa Litokelo tsa Moruo, tsa Boahisani le tsa Setso. ’Me khaolo ea 4 le ea 5 ka ’ngoe li fupere Tokomane e Nang le Boikhethelo.

Le hoja ho nahanoa hore Phatlalatso e Akaretsang ke ea bohlokoa mabapi le litekanyetso tsa boitšoaro, e bolella lichaba seo li lokelang ho se etsa, litokomane tsena tse ’nè tse eketsehileng ke tse tlamang ho ea ka molao, li bolella lichaba seo li tlamehang ho se etsa. Le hoja mosebetsi litokomaneng tsena o qalile ka 1949, ho nkile mashome a lilemo pele kaofela li ka sebetsa. Kajeno, litokomane tsena tse ’nè, hammoho le Phatlalatso e Akaretsang, li bōpa Tokomane ea Machaba ea Litokelo tsa Botho.

Kantle ho Tokomane ena ea Machaba, Machaba a Kopaneng a amohetse lilekane tse ling tse fetang 80 tsa litokelo tsa botho. Setsebi se seng sa litokelo tsa botho sea hlalosa: “Kahoo ke phoso ho nahana hore lilekane tsa litokelo tsa botho tse Tokomaneng ea Machaba ke tsona tsa bohlokoa haholoanyane. Ka mohlala, Tumellano ea 1990 ea Litokelo tsa Ngoana ke tokomane ea Machaba a Kopaneng e ileng ea amoheloa ka ho pharaletseng ka ho fetisisa le e akaretsang, empa leha ho le joalo hase karolo ea Tokomane eo ea Machaba. Poleloana ‘Tokomane ea Machaba ea Litokelo tsa Botho’ e ile ea qapeloa haholo-holo merero ea phatlalatso ho e-na le hore e be khopolo e hlomamisitsoeng. ’Me u tla lumela le uena hore ke poleloana e hapang tlhokomelo.”a

[Mongolo o botlaaseng ba leqephe]

[Setšoantšo se leqepheng la 6]

Elsa Stamatopoulou

[Tlhaloso ea Moo Setšoantšo se Nkiloeng Teng]

UN/DPI photo by J. Isaac