Ngɔndɔ ka hende
Lushi la tanu, Ngɔndɔ ka hende 1
Nɔa akasale kɛnɛ tshɛ kakawodjangɛ Nzambi. Nde akasale kɛnɛ kakandawotɛ tshɛ lo tshɛ.—Eta. 6:22.
Ndooko lushi lakasale Nɔa waato. Nde akahombe ndjaɛkɛ le Jehowa ndo sho mbadiaka ɔnɛ nde akasale “tshɛ lo tshɛ,” kana paka kɛnɛ kakawotɛ Jehowa. Etombelo akɔna waki la dui sɔ? Waato wakashimbɛ lɔsɛnɔ la Nɔa ndo nsɛnɔ y’ase nkumbo kande! Ndo nto, Nɔa aki ombutshi wakodia anande dimɛna. Lande na? Nɛ dia nde akayaɛkɛ lo lomba la Nzambi. Nɔa aketsha anande dimɛna ndo nde aki ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ le wɔ, dui diaki komonga wɔdu l’andja wa kɔlɔ wa la ntondo ka Mvula k’elola. (Eta. 6:5) Naka wɛ ekɔ ombutshi, ngande wakokayɛ nsala ‘kɛnɛ kakotɛ Jehowa tshɛ lo tshɛ’? Lo mpokamɛ Jehowa. Etawɔ dia nde kokimanyiya dia wɛ mbodia anayɛ. Kambaka l’alako w’oma l’Ɔtɛkɛta ande ndo w’oma l’okongamelo ande. Koko kaanga etena kasala ambutshi kɛnɛ tshɛ kakokawɔ nsala dia mbetsha ɔnawɔ, ɔna koka mboka Jehowa ɔkɔngɔ. Koko ombutshi wadja welo koka monga la nkum’otema ka dimɛna ndo koka nongamɛ dia lushi lɔmɔtshi ɔnande ayokalolɛ Jehowa. w18.03 30 od. 10-11
Lushi la samalo, Ngɔndɔ ka hende 2
Nyolongɔnake lam’asanyu.—1 Pe. 4:9.
Onde wɛ atasangoyaka nongola angɛndangɛnda ko ndjɛna dia wɛ hakoke nsala dui sɔ? Ondo wɛ ekɔ ɔsɔnyi ndo ndjakiyanyaka ɔnɛ angɛndangɛnda hawotolanga. Kana ondo wɛ bu l’ekondjelo k’efula ndo wɛ ndjakiyanyaka ɔnɛ wɛ hokoka salɛ angɛndangɛnda woho wataasalɛka anangɛso l’akadiyɛso akina. Koko ohɔ dia aha paka luudu monga la kawotake. Angɛndangɛnda ayɛ wayɔngɛnangɛna naka luudu monga pudipudi, ɛngɔ tshɛ monga lo dihole diatɔ ndo naka wɛ monga onto ladja anto lo demba. Etawɔ dia ngandji kotshutshuya dia nongɔnaka ndo toyakiyanyake. Ekɔ ohomba tena tshɛ dia ndjasha le angɛndangɛnda ayɛ. (Flpɛ. 2:4) Anto efula ngɛnangɛnaka nkɔndɔla awui wakaakomɛ. Sho koka mbeya awui wakaakomɛ paka etena kongaso kaamɛ la wɔ. Ekumanyi kɛmɔtshi akafunde ɔnɛ: “Mbelɛ anto wa l’etshumanelo lakami kimanyiyakami dia ndeka mbaeya ndo dui sɔ mbishakami etena ka mbeya djekoleko woho wakaweye akambo wa mɛtɛ.” Naka wɛ ndjasha dimɛna le angɛndangɛnda ayɛ, kete wɛ ayɛna dia vɔ tshɛ wayɔngɛnangɛna. w18.03 17 od. 15-17
Lushi la lomingu, Ngɔndɔ ka hende 3
Ko atshimbatshimbayɛ nto? Emala, batizama.—Ets. 22:16.
Ambutshi w’Akristo kimanyiyaka anawɔ dia mbɔsa tɛdikɔ ta lomba. Naka ɔnawɔ nkonga dia ndjobatizama aha l’ɔkɔkɔ w’oshika, dui sɔ koka ndanya diɔtɔnganelo di’ɔnawɔ la Jehowa. (Jak. 4:17) Koko ambutshi wele la lomba nangaka nshikikɛ dia kana nde ekɔ suke dia monga ombeki wa Kristo. Emendji ɛmɔtshi w’etshimbedi mɛnaka di’ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka efula waya l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi ndo 20 l’ɛmɔtshi koko watabatizama, oyadi kaanga wakodiama l’akambo wa mɛtɛ. Tena dimɔtshi, ɛlɔngɔlɔngɔ ɛsɔ tshɔka lo nsanganya, l’esambishelo ndo vɔ ndjaɔsaka oko Ɛmɛnyi wa Jehowa. Koko l’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ ɛmɔtshi, hawoyakimɔ vɔamɛ le Jehowa ndo hawobatizama. Mbala mɔtshi, l’ɔtɛ wafɔnya ambutshi ɔnɛ anawɔ watonge suke dia batizama. L’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ ɛmɔtshi ambutshi amɔtshi tshindjatshindjaka anawɔ dia batizama. w18.03 8 od. 1-2
Lushi l’ɔtɔi, Ngɔndɔ ka hende 4
[Nyonge] la woho wa yimba yaki la Kristo Yeso.—Rɔmɔ 15:5.
Dia monga oko Kristo, sho pombaka mbeka woho wakanyiyande, wayaokande ndo wasalande akambo. Yeso akalekaka ndjakiyanya lo dikambo dia diɔtɔnganelo diande la Nzambi oleki ɛngɔ kekina tshɛ. Ɔnkɔnɛ, monga oko Yeso ayoleka tokonya dia monga oko Jehowa. Diakɔ diele ekɔ ohomba efula sho mbeka dia kanyiyaka oko Yeso. Ngande wakokaso nsala dui sɔ? Ambeki ande wakawendaka etena kakandasalaka ahindo, wakohokamɛka etena kakandetshaka elui wa weke w’anto, wakɛnaka woho wakandasalɛka weho w’anto tshɛ akambo ndo wakɛnaka woho wakandalɔmbwamaka l’atɔndɔ waki Nzambi. (Ets. 10:39) Koko, hatoyokoka mɛna akambo asɔ mbala kakɔ ɔtɔi oma le nde. Koko tekɔ la ɛkɔndɔ wa l’Evanjiliɔ watokimanyiya dia mbeeya dimɛna efula. Etena kadiaso ndo kakanaso yimba la dibuku dia Mateo, Makɔ, Luka ndo Joani, sho mbekaka akambo efula wendana la woho wakanyiya Kristo. Dui sɔ tokimanyiyaka dia “mboyela dimɛna dimɛna lo wanya ande” dia sho monga “la woho w’ekanelo kaki la nde.”—1 Pe. 2:21; 4:1. w18.02 22 od. 15-16
Lushi la hende, Ngɔndɔ ka hende 5
Mbetawɔ ndjaaka oma lo kɛnɛ koka onto.—Rɔmɔ 10:17.
Oma l’etena kakatatɛ Adama l’Eva mbota ana, anto wakekaka awui wendana la Jehowa lo toho tosato tɔnɛ: Lo tshimbo y’etongelo, oma le ekambi ekina wa Nzambi wa kɔlamelo ndo lo mɛna wahɔ waya lo mbokitanyiya. (Isa. 48:18) Lo mbidja yimba l’etongelo, Nɔa akakoke mɛna tolembetelo tɛnya dia Nzambi ekɔ ndo akakoke nto mbeka waonga waki Nzambi. Etombelo waki la dui sɔ ele, Nɔa akashihodia dia Jehowa ekɔ la wolo w’efula ndo ɔnɛ nde kele Nzambi ɔtɔi ka mɛtɛ. (Rɔmɔ 1:20) Diakɔ diele, Nɔa komonga tsho la mbetawɔ le Nzambi, koko nde akonge ndo la mbetawɔ ka wolo le nde. Ondo Nɔa akoke akambo wendana la Jehowa oma le ewotɔ ande. Lamɛka, she aki la mbetawɔ le Nzambi ndo akotɔ ntondo ka Adama mvɔ. Metusɛla, tshɛnde ndo Jarɛdɛ lɔtshɛtshɛ la Nɔa, akavu ɛnɔnyi 366 l’ɔkɔngɔ wa Nɔa mbotɔ. (Luka 3:36, 37) Ondo apami asɔ la wadiɛwɔ mbaketsha Nɔa ɔnɛ Jehowa mbakatonge anto ndo ɔnɛ nde akalange dia vɔ mbota ana, ndodia nkɛtɛ ndo mbokambɛ. Nɔa akalangaka kɛnɛ kakandekaka ndo awui asɔ wakotshutshuya dia kambɛ Jehowa.—Eta. 6: 9. w18.02 9 od. 4-5
Lushi la sato, Ngɔndɔ ka hende 6
Tanyotshikalake la nkɛlɛ polo wonya mbidja.—Ɛf. 4:26.
Etena katotɛ kana katosalɛ ɔnangɛso, kadiyɛso k’Okristo kana ose nkumbo kaso dui dimɔ dia kɔlɔ, sho mbeyaka nyanga. Akokaso nsala naka hatokoke mbohɛ kɛnɛ kakete? Onde tayetawɔ dia ntshikala la nkɛlɛ mbala mɔtshi l’edja k’ɛnɔnyi efula? Onde tayoyela alako wa lomba wa lo Bible dia nkandola ekakatanu akɔ esadi eto? Edja kakongaso dia nsawola l’onto lotosale kɔlɔ mbatadialeke monga dui dia wolo dia sho mbidja wɔladi. Kakɔna kakokayɛ nsala dia mbidja wɔladi? Dui dia ntondo, wɛ koka nɔmba Jehowa. Sɛngasɛngande dia kokimanyiya dia wɛ tosawola l’ɔnanyɔ. Ohɔ dia ɔnanyɔ nde la wɔ ekɔ ɔngɛnyi wa Jehowa. (Os. 25:14) Jehowa salɛka angɛnyi ande akambo la kɛtshi ndo nde tɔlɔmbaka dia sho nsala woho akɔ waamɛ. (Tok. 15:23; Mat. 7:12; Kɔl. 4:6) Dui dia hende, nkana yimba la shɛnɔdi tshɛ lo kɛnɛ kayoyotosawola l’ɔnanyɔ. Tɔfɔnyake dia nde akakonyangiya l’okonda. Etawɔ dia ndo wɛ mbaki lo kiɔkɔ ya dikambo diakɔ. w18.01 10 od. 15-16
Lushi la nɛi, Ngɔndɔ ka hende 7
Nyokane ngandji lam’asanyu oko wakamanyoke ngandji.—Jni. 13:34.
Ekambi wa Jehowa ntshikitana efula l’anto wa l’andja ɔnɛ, nɛ dia vɔ mbokaka anto akina ngandji ka mɛtɛ. Dui sɔ diokongaka ngasɔ tena tshɛ. Diakɔ diele, Yeso akate ɔnɛ lo ndjela Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, nanga Nzambi mbele ɔlɛmbɛ woleki tshɛ, oma laasɔ ko ɔlɛmbɛ wa nanga wonyaso onto. (Mat. 22:38, 39) Yeso akate nto ɔnɛ Akristo wa mɛtɛ wayeyama oma lo ngandji kokanawɔ. (Jni. 13:35) Akristo wa mɛtɛ pombaka nanga kaanga atunyi awɔ. (Mat. 5:43, 44) Yeso akɛnya dia nde akalangaka anto mɛtɛ. Nde akasale dui sɔ lo ntshɔ l’osomba l’osomba dia mbewoya anto lokumu l’ɔlɔlɔ lendana la Diolelo dia Nzambi. Nde akakɔnɔla akanga wa totshungu, wa tshumbe, sudi ndo akanga wa mpoke. Nde akolola ndo wanɛ wakavu. (Luka 7:22) Yeso akakimɔ ndo lɔsɛnɔ lande dia shimbɛ anto. Yeso akokoya ngandji ka She lo yoho ya kokele. Ɛmɛnyi wa Jehowa tshɛ wa l’andja w’otondo mbokoyaka Yeso ndo mbokanaka ngandji. w18.01 29-30 od. 11-12
Lushi la tanu, Ngɔndɔ ka hende 8
Lo akambo tshɛ, dimi lekɔ la wolo oma le ɔnɛ lambisha lokalo. —Flpɛ. 4:13.
Mbeyaka monga ko wɛ ambokotsha kɛnɛ kalɔmbama dia batizama etena kekeyɛ dikɛnda. Koko, wɛ hakoke mbeya shikaa woho wayohembama mbetawɔ kaso lo nshi yayaye. Dia kokimanyiya dia ntetemala monga la kɔlamelo, kohɔke mbala tshɛ ɔnɛ dɔkɔlɔkɔ diakayatshike le Jehowa hadiokoke tshikitanyema. Dui sɔ nembetshiyaka dia wɛ akatshike dɔkɔlɔkɔ le Ɔnɛ-Laheme-Tshɛ dia mbokambɛka oyadi kɛnɛ tshɛ kayokokomɛ, kaanga naka angɛnyi kana ambutshi ayɛ wambotshika nsala dui sɔ. (Os. 27:10) Lo dikambo tshɛ, nsala la wolo dia nɔmba Jehowa dia kokimanyiya dia nkotsha dɔkɔlɔkɔ diayɛ le nde. (Flpɛ. 4:11, 12) Jehowa nangaka dia wɛ monga ɔngɛnyi ande. Koko nɔmbamaka mbidja welo dia nkeketsha lɔngɛnyi lɔsɔ ndo nkamba dikambo dia panda kayɛ. Filipɛ 2:12 mbutaka ɔnɛ: “Nyotetemale nkamba dikambo dia panda kanyu la wɔma ndo la lokomba.” Ɔnkɔnɛ, tokokana yimba la yambalo tshɛ lo woho wayototshikala suke la Jehowa ndo ntetemala monga la kɔlamelo oyadi kɛnɛ tshɛ kayotokomɛ. Hatokoke tsho mfɔnya dia tayosala dui sɔ. Tohɔ dia kaanga anto amɔtshi wakakambɛ Nzambi l’edja k’ɛnɔnyi efula kotetemala monga la kɔlamelo. w17.12 24 od. 4, 6-7
Lushi la samalo, Ngɔndɔ ka hende 9
Lambokimɔ diangɔ nɛ tshɛ la lolango.—1 Ɛk. 29:17.
Jehowa toshaka nɛmɔ ndo diaaso dia nsukɛ olimu wa woke wa Diolelo. Nde toshikikɛka dia naka sho nsala ngasɔ, kete nde ayotɔtshɔkɔla. (Mal. 3:10) Jehowa akalake dia naka sho monga la lokaho, kete awui aso wayolowana. (Tok. 11:24, 25) Ndo nto nde totɛka ɔnɛ tayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena kashaso, nɛ dia “ɔngɛnɔngɛnɔ waya lo mbisha ndeka wa nongola.” (Ets. 20:35) Oma lo kɛnɛ kataso ndo kasalaso, sho koka mbetsha anaso ndo eyoyo woho wakokawɔ vɔ la wɔ nkimɔ weshasha dikambo di’olimu ɔsɔ ndo nkondja ɛtshɔkɔ efula. Ɛngɔ tshɛ kele la so ndja oma le Jehowa. Etena kawoshaso kɛnɛ kakandatosha, sho mɛnyaka dia sho mbookaka ngandji ndo mbɔsaka kɛnɛ tshɛ kakandasale lo dikambo diaso la nɛmɔ. Etena kakakimɔka ase Isariyɛlɛ weshasha dia mbika tɛmpɛlɔ, vɔ “wakangɛnangɛna dia nkimɔ weshasha wa la lolango ɛsɔ.” (1 Ɛk. 29:9) Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ sho la wɔ totetemale ngɛnangɛna ndo monga l’ɔlɔ etena kashaso Jehowa kɛnɛ kakandatosha. w18.01 21 od. 18-19
Lushi la lomingu, Ngɔndɔ ka hende 10
Koko, onto l’onto lo dihole diande: Kristo mbele ɔlɔnga, oma laasɔ wanɛ wele waki Kristo lo etena ka woongelo ande.—1 Kɔr. 15:23.
Eolwelo ka ntondo kakahombe salema yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa “woongelo” wa Kristo ntatɛ. Akitami wayonga la lɔsɛnɔ lo mfɔnu ka woke “[w]ayɔsama . . . lo wange.” (1 Tɛs. 4:13-17; Mat. 24:31) Vɔ “[w]ayokadimɔ mbala kakɔ ɔtɔi, lo mayi ka sso, lam’ayoda dimama di’ekomelo.” (1 Kɔr. 15:51, 52) Ɛlɔ kɛnɛ, Akristo efula wa kɔlamelo bu akitami ndo vɔ kɔsɔnama dia tolɛ kaamɛ la Kristo l’olongo. Koko vɔ wekɔ lo kongɛɛ “lushi la Jehowa” l’asolo walomɔlomɔ etena kayondokomiya andja wa kɔlɔ ɔnɛ. Ndooko onto leya etena shikaa kayoya ekomelo kɛsɔ, koko tolembetelo mɛnyaka dia tɔ kaya suke. (1 Tɛs. 5:1-3) Etena kayoya andja w’oyoyo waki Nzambi, yoho kina ya eolwelo yayosalema. L’etena kɛsɔ, anto wayolwama dia ndjɔsɛna la nkɛtɛ, wayonga l’elongamelo ka monga kokele ndo aha mvɔ nto pondjo. w17.12 11 od. 15; 12 od. 18-19
Lushi l’ɔtɔi, Ngɔndɔ ka hende 11
Lɛnɛ ele kandjema la yimba y’ewanu, lɛkɔ kayonga ndo efukutanu la akambo tshɛ wa kɔlɔ.—Jak. 3:16.
Naka sho nsala la wolo dia mbokana mɛtɛ ngandji ndo monga ɔlɔlɔ, kete hatotoka anto akina kandjema. Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbutaka ɔnɛ: “Ngandji ekɔ la solo dia lotutsha. Ngandji bu la kandjema.” (1 Kɔr. 13:4) Dia ndjashikikɛ dia sho bu la kandjema, sho pombaka nsala la wolo dia mɛna akambo oko awaɛna Jehowa lo mbɔsa anangɛso l’akadiyɛso oko tenyi dia lo demba ɔtɔi, diele etshumanelo. Bible mbutaka ɔnɛ: “Naka etenyi kɛmɔtshi ka demba kambodiyama, kete tenyi dikina tshɛ dia demba ngɛnangɛnaka kaamɛ la tɔ.” (1 Kɔr. 12:16-18, 26) Naka ɔnangɛso ɔmɔ ambokondja ɛngɔ kɛmɔ ka dimɛna, tɔngɛnɛngɛnɛ kaamɛ la nde, tatowokake kandjema. Tokanyiya lo dikambo dia ɛnyɛlɔ ka dimɛna ka Jɔnatana, ɔna nkumekanga Saolo. Jɔnatana komboka Davidɛ kandjema etena kakandasɔnama dia monga nkumekanga lo dihole dia nde. Nde akakome polo lo nkeketsha ndo nsukɛ Davidɛ. (1 Sa. 23:16-18) Shi sho koka monga anto w’ɛlɔlɔ ndo wokana ngandji oko Jɔnatana? w17.11 27 od. 10-11
Lushi la hende, Ngɔndɔ ka hende 12
Nde hatolombosha lo ndjela kɛnɛ kɛnande la washo ande,ndo hatohangɔ tsho lo ndjela kɛnɛ kokande la atoyi ande. Nde ayolombosha tombolambola la losembwe, ndo nde ayohangɔ lo yoho yosembwe.—Isa. 11:3, 4.
Jehowa akadje Ɛlɛmbɛ lo Ɔtɛkɛta ande Bible dikambo diaso. Nde nangaka dia sho mbeya ndo nkitanyiya “awui woleki ohomba” wa lɔkɔ, mbuta ate atɔndɔ wele ledia k’Ɛlɛmbɛ. (Mat. 23:23) Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ waki la “lokongɛ la ewo ndo la akambo wa mɛtɛ.” Vɔ tetshaka akambo wendana la Jehowa ndo atɔndɔ ande. (Rɔmɔ 2:20) Esomba w’eshamelo wɔtɛkɛtami l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ mbetshaka dikumanyi ɔnɛ “nyolombosha la losembwe la mɛtɛ” ndo vɔ mbetshaka onto tshɛ la l’atei aso dia mbokana “ngandji ka kɔlamelo ndo kɛtshi.” (Zɛk. 7:9) Kaanga mbahatayɔlɔmbama dia ndjela Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, Jehowa atatshikitana. Losembwe ndo kɛtshi wekɔ lo ntetemala monga ohomba efula le nde. Ekɔ tshondo ya diɛsɛ dia ntɛmɔla Nzambi ka ngasɔ. Nyɛsɔ tokoya waonga ande w’amɛna dia sho ntana eshamelo ndo ekokelo le nde! w17.11 13-14 od. 2-3; 17 od. 18-19
Lushi la sato, Ngɔndɔ ka hende 13
Ɔngɛnɔngɛnɔ le onto latana lomba ndo onto lakondja shɛnɔdi. —Tok. 3:13.
Anangɛso washa asawo oma lo lɔyɛnga pombaka ndjashikikɛ dia Afundelo pombaka monga etenyi koleki ohomba lo asawo awɔ. (Jni. 7:16) Ɔnkɔnɛ, onga la yewo y’efula diaha yoho yayɛ ya mbisha asawo ndo bɛnyɛlɔ ndjoleka nkutola yambalo y’anto oleki lo Bible. Ndo nto, tohɛke dia mbadia Bible ntshikitana la mbetsha Bible. Lo mɛtɛ, naka wɛ mbadia avɛsa amboleka efula, kete anto efula wayowaohɛ. Diakɔ diele, nsɔna la yambalo tshɛ avɛsa wayoyolanga nkamba la wɔ. Oma laasɔ, ɔsa etena ka mbadia, nembetshiya, mbisha bɛnyɛlɔ ndo mɛnya woho wakoka anto nkamba la wɔ dimɛna. (Nɛh. 8:8) Naka sawo diekɔ la ekongelo, kete sala la wolo dia mbeka ekongelo kakɔ ndo avɛsa wele lɔkɔ. Sala la wolo dia nshihodia woho wɔtɔnɛ ekongelo kakɔ la avɛsa wele lɔkɔ. Ndo kɛnɛ koleki ohomba ele lɔmba Jehowa dia nde kokimanyiya dia mbewoya tokanyi tande t’ohomba t’oma lo Bible.—Ɛzr. 7:10. w17.09 26 od. 11-12
Lushi la nɛi, Ngɔndɔ ka hende 14
Nyokalole le mi, . . . ko dimi layokalola le nyu.—Zɛk. 1:3.
Aki l’ɔnɔnyi 537 ntondo ka Kristo ndo ekambi wa Jehowa waki l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula. Vɔ waki lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna l’edja k’ɛnɔnyi 70, koko l’etena kɛsɔ vɔ wakatombe l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ dia nkalola la Jɛrusalɛma dia nyomotoka tɛmpɛlɔ ndo tɔtɛmɔla Jehowa lɛkɔ. Lo 536 N.T.D., ase Isariyɛlɛ wakasale etshina ka tɛmpɛlɔ. Ekambi wa Nzambi waki l’ohomba wa waohwelo dia kalolɛ Jehowa ndo ntshika kanyiyaka paka dia akambo awɔ hita. Diakɔ diele l’ɔnɔnyi 520 N.T.D., Jehowa akatome omvutshi ande Zɛkariya dia nkimanyiya anto dia vɔ mbohɔ lande na kakandaatondja oma la Babilɔna. Ekɔ dui dia diambo dia mbeya ɔnɛ lokombo Zɛkariya nembetshiyaka “Jehowa akohɔ.” Kaanga mbele ase Isariyɛlɛ wakohɛ kɛnɛ kakaasalɛ Jehowa, Nzambi akatetemala mbaohɔ. (Zɛk. 1:3, 4) Jehowa akalake dia mbakimanyiya dia mbolola ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi. Koko, nde akaahɛmɔla dia nde akahombe mbetawɔ ɔtɛmwɛlɔ awɔ paka naka vɔ mbosha kɛnɛ kakaleke dimɛna le wɔ. w17.10 21-22 od. 2-3
Lushi la tanu, Ngɔndɔ ka hende 15
Nyoyale la ɔlɔlɔ w’otema lam’asanyu, nyokanake kɛtshi k’efula. —Ɛf. 4:32.
Tomanyi ta l’awui wendana la hemɔ ya lo wɔɔngɔ mbutaka dia mbokana kandji kokaka ndowanya yoonge yaso ndo diɔtɔnganelo diasaso l’anto akina. Naka wɛ nkimanyiya wanɛ wasowa, kete wɛ ayoleka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ, l’elongamelo, holeka ndjaoka opoko ndo holeka monga la tokanyi ta kɔlɔ. Mbokana kandji ekɔ ohomba le yɛ. Etena katotshutshuya ngandji dia nkimanyiya anto akina, sho mongaka la nkum’otema ka dimɛna nɛ dia sho mbeyaka ɔnɛ tekɔ lo nsala kɛnɛ kalanga Jehowa dia sho nsala. Mbokana kandji ayotokimanyiya dia monga ambutshi w’ɛlɔlɔ, elonganyi w’ɛlɔlɔ ndo angɛnyi w’ɛlɔlɔ. Laadiko dia laasɔ, mbala efula wanɛ woka anto akina kandji kondjaka ekimanyielo etena kewɔ l’ohomba atɔ. (Mat. 5:7; Luka 6:38) Kaanga mbele mbokana kandji ekɔ ohomba le so, ɔkɔkɔ woleki woke wokanaso kandji ele nɛ dia sho nangaka mbokoya Jehowa ndo mbosha lotombo. Nde kele Kiɔkɔ ya ngandji ndo kɛtshi.—Tok. 14:31. w17.09 12 od. 16-17
Lushi la samalo, Ngɔndɔ ka hende 16
Nde ayodjasɛ lo kiti kande ka lowandji ndo ayɔlɔmbɔla, nde ayonga nto ɔlɔmbɛdi lo kiti kande ka lowandji.—Zɛk. 6:13.
Oko wende Nkumekanga ndo Ɔlɔmbɛdi a laadiko, Yeso akalongola ɔkɛndɛ wa “[mbi]ka tɛmpɛlɔ ka Jehowa.” Lo 1919, nde akasale olimu wa wokelo ɔsɔ lo ntshungola ekambi wa Nzambi oma lo shɛngiya y’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi, Babilɔna ka woke. Yeso akanyomokenga etshumanelo ndo akasɔnɛ “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ.” Olui w’anangɛso w’akitami asɔ wekɔ lo nɔmbɔla olimu w’ohomba wasalema l’etenyi ka la nkɛtɛ ka tɛmpɛlɔ ka woke ka lo nyuma. (Mat. 24:45) Ndo nto, Yeso akɛdia ekambi wa Nzambi lo mbakimanyiya dia ntɛmɔla lo yoho ya pudipudi. (Mal. 3:1-3) Yeso nde la nkumi ya dikanga kina ndo ɛlɔmbɛdi 144 000 wayɔlɔmbɔla ɛnɔnyi kinunu. L’etena kɛsɔ, vɔ wayokimanyiya anto wa kɔlamelo dia monga kokele. Etena kayoshidiya nkumi ya dikanga ndo ɛlɔmbɛdi ɛsɔ olimu akɔ, paka atɛmɔdi wa mɛtɛ wa Jehowa ato mbayotshikala la nkɛtɛ. L’ekomelo, ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ wayokaloyama tshɛ lo tshɛ! w17.10 29 od. 15-16
Lushi la lomingu, Ngɔndɔ ka hende 17
Nde pombaka ntshikala [l’osomba ande w’eshamelo] polo lam’ayovɔ ɔlɔmbɛdi a laadiko.—Wal. 35:25.
Dia dimanyiyama, aki dui dia wanyandja le ɔnɛ lakadiake onto aha l’okonda dia ndawɔ l’osomba w’eshamelo wakaleke suke. (Jas. 20:4) Lɔsɛnɔ lande lakalemanɛka la mbɔtɔ l’osomba ndo ntshikala lɛkɔ polo lam’ayovɔ ɔlɔmbɛdi a laadiko. Onto lakalawɔ akahombe ndjahondja awui amɔtshi. Nde akahombe ntshika olimu ande, luudu lande la dimɛna ndo lotshungɔ lande la mbeteta. Koko ɔsɔ komonga dui di’anyanya. Ɛlɔ kɛnɛ otshi wa pɛkato wamboyatshumoya pombaka nsala awui amɔ dia Nzambi mbodimanyiya. Nde pombaka ntshika nsala pɛkato yande. Dui sɔ mendanaka ndo la mbewɔ dui tshɛ diakoka nkonya lo pɛkato ya weke. Ɔnkɔnɛ naka tayosala kɛnɛ tshɛ kakokaso nsala dia ntshika pɛkato, kete tayɛnya Jehowa dia sho ndjatshumoyaka efula l’ɔtɛ wa kɛnɛ kakatasale ndo hatɔfɔnya ɔnɛ weho akɔ tshɛ nde ayotoka kɛtshi.—2 Kɔr. 7:10, 11. w17.11 10-11 od. 10-11
Lushi l’ɔtɔi, Ngɔndɔ ka hende 18
Nyolongɔnake lam’asanyu aha l’engunungunu.—1 Pe. 4:9.
Jehowa todjangɛka dia monga la lokaho otsha le anangɛso l’akadiyɛso. (1 Jni. 3:17) Koko sho pombaka nongɔnaka l’eyango w’amɛna. Sho koka ndjambola ɔnɛ: ‘Onde lakami, dimi mbelɛka paka angɛnyi ami ato kana wanɛ wele la lokumu l’etshumanelo? Onde dimi mbelɛka paka anto wɛnami dia vɔ wayoyombisha ɛngɔ kɛmɔtshi? Kana onde dimi mbishaka anangɛso l’akadiyɛso wahameye dimɛna kana wahatosalɛ dui dimɔtshi diangɔ?’ (Luka 14:12-14) Tokanyiya yema: Kakɔna kakokaso nsala naka ɔnangɛso ɔmɔtshi ekɔ l’ohomba w’ekimanyielo l’ɔtɛ wakandɔshi tɛdikɔ ta kɔlɔ? Kana kayotota naka sho mbelɛka onto ɔmɔtshi lakaso, koko nde hatoshaka losaka ndooko lushi? La ntondo k’awui wa ngasɔ, sho pombaka ndjela dako diele lo divɛsa di’ɛlɔ. Tayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ naka sho mbisha l’eyango w’amɛna.—Ets. 20:35. w17.10 9 od. 12
Lushi la hende, Ngɔndɔ ka hende 19
Ngande wakokami nsala kɔlɔ ka woke kɛsɔ ndo salɛ Nzambi pɛkato?—Eta. 39:9.
Wadi aki Pɔtifara akɛnyi dia Yɔsɛfu aki olangala nɛ dia nde “akahame lo diema ndo lo olangala,” ko nde akasalaka la wolo mbala la mbala dia mbɔkɔsha. Koko Yɔsɛfu kɔkɔ lo welo wakadjaka wadi aki Pɔtifara dia mbɔkɔsha. Ndo etena kakokimɛ womoto akɔ l’ahɔndɔ, nde akolawɔ. Wetshelo akɔna wakondjaso oma l’ɛnyɛlɔ ka Yɔsɛfu? Naka tambohembama dia nsekola ɔlɛmbɛ ɔmɔ waki Nzambi, kete sho pombaka nshika ntanga. (Tok. 1:10) Ntondo ka monga Ɛmɛnyi wa Jehowa, anto amɔ wakayashaka lo oleelo ndo nɔshi dia tshamba ndeko, wakanɔka mfɔka, didjoyadjoya ndo wakayashaka l’awui wa mindo wa dieyanelo kana l’awui akina. Kaanga l’ɔkɔngɔ wa batisimu, vɔ koka pembama l’etena kakɔna tshɛ dia nsala awui asɔ. Naka dui sɔ diambokokomɛ, kete ɔsa etena ka nkanyiya woho wayofukutana diɔtɔnganelo diasayɛ la Jehowa naka wɛ nkɔ l’ohemba. Yanga dia mbeya awui wakoka monga ohemba le yɛ ndo ɔsa yɛdikɔ dia mbaewɔ. (Os. 26:4, 5; Tok. 22:3) Naka wɛ ambohembama ngasɔ, kete lɔmba Jehowa dia nde kosha lomba ndo kokimanyiya dia wɛ ndjakimɛ diaha nkɔ l’ohemba. w17.09 4-5 od. 8-9
Lushi la sato, Ngɔndɔ ka hende 20
Nyoyayange angɛnyi l’ekimanyielo k’ekundji wa kɔlɔ kele lam’ayowoshila, angɛnyi akɔ kawonyolongole l’ahole wa pondjo.—Luka 16:9.
Yoho mɔtshi yakokaso monga angɛnyi wa Jehowa ele lo mbewɔ dia ndjasha l’awui w’okanda wa l’andja ɔnɛ ndo lo nyanga ekundji wa “mɛtɛ.” Kɛsɔ mbakasale Abrahama pami kaki la kɔlamelo. Nde akakitanyiyaka Jehowa ndo akatshike osomba wa Ura waki l’ɔngɔnyi efula dia todjasɛ lo mvudu y’apɛma l’ɔtɛ wakandalange monga ɔngɛnyi wa Jehowa. (Hɛb. 11:8-10) Mbala tshɛ nde akayaɛkɛka le Nzambi lo dihole dia ndjaɛkɛ lo lomombo la l’emunyi. (Eta. 14:22, 23) Yeso akakeketsha anto akina dia mbokoya mbetawɔ ka ngasɔ. Lushi lɔmɔtshi, nde akatɛ ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi waki kanga ɔngɔnyi ate: “Naka wɛ nangaka monga kokele, kete tshɔka tosondja diangɔ diayɛ ndo sha ase wola, ko wɛ ayonga la ɔngɔnyi l’olongo, kele yaka, ondjele.” (Mat. 19:21) Ɔlɔngɔlɔngɔ ɔsɔ komonga la mbetawɔ oko k’Abrahama. Koko aki anto akina wakayaɛkɛka le Nzambi. w17.07 10 od. 12
Lushi la nɛi, Ngɔndɔ ka hende 21
[Jehowa] akalake dia [mbisha Abrahama] nkɛtɛ yakɔ nde la tokanula tande, kaanga mbakinde atote ndooko ɔna.—Ets. 7:5.
Dui sɔ kosalema polo ɛnɔnyi 430 l’ɔkɔngɔ wa Abrahama ntehɔ ɔkɛdi w’Efarata dia tokanula tande monga wodja wakahombe nsɛna lo nkɛtɛ yakɔ. (Eto. 12:40-42; Ngal. 3:17) Abrahama aketawɔ nkonga nɛ dia nde aki l’eshikikelo dia Jehowa ayokotsha alaka ande. Nde aki la mbetawɔ le Jehowa. (Hɛb. 11: 8-12) Abrahama aki l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia nkonga kaanga mbakinde kɔmɛna ekotshamelo k’alaka tshɛ waki Nzambi ntondo ka nde mvɔ. Ko ohokanyiya ɔngɛnɔngɛnɔ wayonga l’Abrahama lam’ayondolɔ lo paradiso ka la nkɛtɛ! Nde ayamba efula etena kayondadia akambo wendana la ɔkɔndɔ wa lɔsɛnɔ lande ndo la nkumbo kande lo avɛsa efula wa lo Bible. Ohokanyiya nto ɔngɛnɔngɛnɔ wayonga la nde lo mbeya ɔkɛndɛ ande w’ohomba l’okotshamelo wa sangwelo dia Jehowa diendana la Mɛsiya wakalakema! Sho koka monga l’eshikikelo dia nde ayeya ɔnɛ dia nkondja ɛtshɔkɔ ɛsɔ, aki ohomba nkonga. w17.08 5-6 od. 10-11
Lushi la tanu, Ngɔndɔ ka hende 22
Nyodiake tenyi dianyu dia demba dia la nkɛtɛ lo kɛnɛ kendana la . . . akambo wa mindo.—Kɔl. 3:5.
Lo ndjela Bible, “akambo wa mindo” mendanaka l’akambo efula aha tsho awui wa mindo wa dieyanelo. Vɔ koka mendana la ɔnwɛlɔ wa mfɔka kana tɔsɛkɛsɛkɛ t’awui wa nsɔnyi. (2 Kɔr. 7:1; Ɛf. 5:3, 4) Vɔ koka mendana nto l’awui wa kɔlɔ wakoka anto nsala lo woshɛshɛ, ɛnyɛlɔ mbadiaka abuku wemula nsaki yawɔ ya dieyanelo kana mendaka esato wɛnyawɔ anto etakataka. Awui asɔ koka nkonya onto dia nsala esuse, etshelo ka mindo. Anto wenda esato wɛnyawɔ anto etakataka mbala la mbala mongaka la “nsɔngu ka dieyanelo kambotamba elelo” ndo mongaka mfumbe k’awui wa mindo wa dieyanelo. Anyangiyangi wakashihodia ɔnɛ monga mfumbe k’esato wɛnyawɔ anto etakataka ekɔ oko monga mfumbe ka wanu kana ka didjoyadjoya. Diakɔ diele, hatokoke mamba dia mbekelo ka mendaka esato wɛnyawɔ anto etakataka kekɔ l’etombelo wa kɔlɔ efula. Ɛnyɛlɔ, onto mongaka la nsɔnyi k’efula, honge l’etombelo w’ɛlɔlɔ l’olimu, honge la nkumbo kele l’ɔngɛnɔngɛnɔ, ndjaka diwala ndo kaanga ndjadiaka. w17.08 19 od. 8-9
Lushi la samalo, Ngɔndɔ ka hende 23
Nde keketshaka esembe wa lo asoko w’osomba ayɛ; nde tshɔkɔlaka anayɛ wele l’atei ayɛ. Nde mbidjaka wɔladi lo ɛtshi kayɛ ka nkɛtɛ. —Os. 147:13, 14.
Etena kakakalola ase Isariyɛlɛ otsha la Jɛrusalɛma, omembi w’osambo akembɛ Jehowa osambo wa la diko ongo. Woho wakahombe Jehowa nkeketsha asoko w’osomba akakonya omembi w’osambo dia ndjaoka l’ekokelo. Dui sɔ diakoshikikɛ ɔnɛ Jehowa akahombe nkokɛ ekambi ande. Wɛ koka ndjakiyanya l’ɔtɛ w’ekakatanu wele la yɛ, koko Jehowa koka kosha lomba la mbatondoya. Omembi w’osambo akate ɔnɛ Nzambi “tomaka didjango diande la nkɛtɛ; ɔtɛkɛta ande ndawɔka esadi.” Oma laasɔ, omembi w’osambo akashile loonge, ashi w’ekama, mbɔkɔ ya mvula ndo akambola ate: “Akɔna akoka memala lo tshitshi kande?” Nde akate oma laasɔ ɔnɛ Jehowa “tomaka dui diande, ko vɔ ndɛlɔka.” (Os. 147:15-18) Nzambi kaso, ɔnɛ leya dikambo tshɛ ndo lakoka nsala dikambo tshɛ, ɔnɛ lalɔmbɔla mbɔkɔ ya mvula la loonge, kokaka mɛtɛ kokimanyiya dia nɛndja okakatanu akɔna tshɛ. w17.07 20 od. 14-15
Lushi la lomingu, Ngɔndɔ ka hende 24
Wɛ Jehowa Nzambi kaso, wɛ kasungana nongola lotombo, kɛnɛmɔ ndo wolo, nɛ dia wɛ kakatonge diangɔ tshɛ.—Ɛny. 4:11.
Lowandji laki Nzambi lekɔ ɔlɔlɔ. Ndo yoho yande ya nɔmbɔla ndeka dimɛna. Nde mbakokaso nsukɛ l’otema ɔtɔi. Jehowa mbakatonge diangɔ tshɛ. Diakɔ diele nde ekɔ la lotshungɔ la nɔmbɔla onto tshɛ, oyadi l’olongo kana la nkɛtɛ. Satana kotonga ndooko ɛngɔ. Diakɔ diele, nde bu kaanga la yema ya lotshungɔ la nɔmbɔla andja. Satana nde la wadi l’omi la ntondo komonga l’okitanyiya etena kakawatɔmbɔkwɛ lowandji laki Jehowa. (Jɛr. 10:23) Lo mɛtɛ, oko ditongami diele la lotshungɔ la nsɔna, vɔ wakakoke nsɔna dia ndjalɔmbɔla vɔamɛ aha l’ekimanyielo ka Nzambi. Ko onde lotshungɔ lawɔ la nsɔna lakawasha lotshungɔ la ntona ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa? Ndooko. Lotshungɔ la nsɔna mbishaka onto lotshungɔ la nsɔna ndo mbɔsa tɛdikɔ, koko aha lotshungɔ la tɔmbɔkwɛ Jehowa Otungi. Lo mɛtɛ, tɔmbɔkwɛ Nzambi ekɔ nkamba la lotshungɔ la nsɔna lo yoho ya kɔlɔ. Oko weso anto, tekɔ l’ohomba w’ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa. w17.06 27-28 od. 2-4
Lushi l’ɔtɔi, Ngɔndɔ ka hende 25
Dia dimi nshidiya ndawɔ lowango lami ndo olimu wakamalongola. —Ets. 20:24.
Naka sho mbɔsa olimu aso w’esambishelo la nɛmɔ, kete tayonga oko ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ ndo tayotetemala nsambisha kaanga etena kahɛnyahɛnyamaso. (Ets. 14:19-22) Ɛnyɛlɔ, lam’asa 1930 ndo 1944, anangɛso wa l’États-Unis wakahɛnyahɛnyama hakoke. Koko vɔ wakatetemala nsambisha. Etena kakayange emboledi mbashimba, anangɛso wakatshu lo tominadi ndo wakatoyinga lo dombo efula. Lo 1943, ɔnangɛso Knorr akashile kilombo kɛmɔtshi kakatayinge lo Tominadi ta laadiko ta l’États-Unis. Nde akate ɔnɛ “tototonga la kilombo ka ntɔla lo tominadi tɔsɔ otondonga anangɛso kotetemala nsambisha. Nde akakotsha ate anangɛso tshɛ wa l’andja w’otondo wakatetemala nsambisha ndo wakashikikɛ dia ɛhɛnyɔhɛnyɔ komonga la nshɛngiya le wɔ.” Anangɛso wa lo wedja ekina vɔ la wɔ wakayinge lo dombo dia ngasɔ. Lo mɛtɛ, naka sho nanga olimu w’esambishelo, kete hatotetawɔ dia ɛhɛnyɔhɛnyɔ toshimba dia nsambisha. Naka sho mbɔsaka olimu aso w’esambishelo la nɛmɔ, kete hatotoyakiyanya tsho dia mbeya wenya engana wahombaso nkimɔ lo alapɔlɔ aso. Tayosala dui tshɛ diakokaso nsala dia sho “nsambisha dimɛna dimɛna lokumu l’ɔlɔlɔ.”—2 Tim. 4:5. w17.06 11-12 od. 11-12
Lushi la hende, Ngɔndɔ ka hende 26
Langa Jehowa Nzambi kayɛ la otema ayɛ tshɛ ndo la anima ayɛ tshɛ ndo la yimba yayɛ tshɛ.—Mat. 22:37.
Mboka Nzambi ngandji k’efula tokimanyiyaka dia nkitanyiya ɛlɛmbɛ ande, mbikikɛ ndo mpetsha kɛnɛ kele kɔlɔ. (Os. 97:10) Koko, Satana la andja ande wekɔ lo nsala la wolo dia toshishɛ ngandji kokaso Nzambi. Andja wotodingi wekɔ la kanyi ya kɔlɔ lo dikambo dia ngandji. Lo dihole dia mboka Otungi ngandji, anto wekɔ lo “[ndj]alanga.” (2 Tim. 3:2) Andja walɔmbwama oma le Satana ɔnɛ wekɔ la “nsaki ka demba ndo nsaki ka washo ndo ɔsɛmɔ wa kɛnɛ kele la onto lo lɔsɛnɔ.” (1 Jni. 2:16) Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akahɛmɔla Akristo lo dikambo dia kɛnɛ kakoka ntomba naka sho mbetsha ɛngɛnɔngɛnɔ aso lo dihole dia ntondo lo mbuta ate: “Nkanyiya akambo wa lo demba nembetshiyaka nyɔi . . . nɛ dia kanyiya akambo wa lo demba nembetshiyaka otunyi wa Nzambi.” (Rɔmɔ 8:6, 7) Diakɔ diele, wanɛ wetsha lɔsɛnɔ lawɔ l’oweso wa lomombo kana wayasha l’awui wa dieyanelo ndjɔsaka nsɔnyi ndo ndjoyasalɛka kɔlɔ.—1 Kɔr. 6:18; 1 Tim. 6:9, 10. w17.05 18 od. 5-6
Lushi la sato, Ngɔndɔ ka hende 27
Naka onto halange nkamba, kete atɔlɛke.—2 Tɛs. 3:10.
Anangɛso w’ase dawo pombaka mɛnya dia wekɔ la lowando lo kɛnɛ kaasalɛ anto akina. Lo nsala ngasɔ, anangɛso waakimanyiya wayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Koko lɔsɛnɔ la mendɛka nshi tshɛ paka oma le anto akina mbeyaka nkitshakitsha nɛmɔ di’ase dawo ndo mbeyaka ndanya diɔtɔnganelo diasawɔ la anangɛwɔ akina. (2 Tɛs. 3:7-9) Ase dawo wekɔ l’ohomba w’ekimanyielo. Dui sɔ halɔmbɛ falanga efula, koko kɛnɛ koleki ohomba ele wenya ndo ndjakiyanya dikambo diawɔ. Sho koka mbasalɛ towuiwui ta totshitshɛ, ɛnyɛlɔ mbaɛnya woho wa mbɔsa mutuka kana mututu wɛmba anto, woho wa nsomba mbo ya ndɛ y’amɛna y’oshinga wɔdu kana woho wa nkondja dihomɔ diele oko mashinyi wa ntɛla ahɔndɔ kana mashinyi wahembolawɔ pasipalɔmɛ dia ndjasɛnya. Kɛnɛ koleki ohomba ele, wɛ koka mbakimanyiya dia vɔ ndjaekesanyiya dimɛna l’etshumanelo k’oyoyo. Naka kokaka, shawɔ dikuta dia mfuta mutuka otsha lo nsanganya. Ndo nto, lembetshiyawɔ toho takokawɔ nkamba la tɔ dia nsambisha anto wa l’ɛtshi kayɛ ka nkɛtɛ losango la Diolelo. Tombaka l’ananyɔ la akadiyɛyɛ w’ase dawo l’esambishelo. w17.05 5 od. 11-12
Lushi la nɛi, Ngɔndɔ ka hende 28
Nyonge la nsaki k’efula k’abɛlɛ wa pudipudi w’ɔtɛkɛta wa Nzambi dia nyu mpama dia ndjokondja panda lo tshimbo yawɔ.—1 Pe. 2:2.
Anto efula ndjashaka l’ɛngɛnɔngɛnɔ awɔ ndo dia nkotsha nsaki yawɔ woho wele aya tshondo y’okakatanu dia vɔ monga la wɛdimo lo dikambo dia lomombo la l’emunyi. (1 Kɔr. 2:14) Lam’ele vɔ hawokane yimba dimɛna, vɔ mbeyaka monga l’okakatanu dia mbeya otshikitanu wele lam’asa ɔlɔlɔ la kɔlɔ. (Hɛb. 5:11-14) Etombelo wele la dui sɔ ko, nsaki kele la wɔ ka lomombo la l’emunyi talekaka mfula tsho. Ndo lo yɛdikɔ yatawaleke dikondja, mbatawaleke dilanga. (Ond. 5:10) Koko sho kokaka nsala dui dimɔtshi dia ndɔshana l’ekanelo ka yimba ka ngasɔ. Mbadiaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbala la mbala ayotokeketsha dia nshika tanga la ntondo ka nsaki ka lomombo. Yeso akakanaka yimba la akambo wa mɛtɛ wa Jehowa ndo dui sɔ diakookimanyiya dia nshika tanga la ntondo k’ehemba wa Satana. Ndo ɛlɔ kɛnɛ, naka sho nangaka nshika tanga la ntondo ka nsaki ka lomombo, kete sho pombaka nkamba la atɔndɔ wa lo Bible lo nsɛnɔ yaso. (Mat. 4:8-10) Lo nsala ngasɔ, tayɛnya Yeso dia sho mbolangaka efula ndeka lomombo la l’emunyi. w17.05 26 od. 17