Ngɔndɔ ka dikumi

Tekɔ lo mɛna tolembetelo efula tɛnya dia Jehowa kokɛka ekambi ande ɛlɔ kɛnɛ. Tɔshi ɛnyɛlɔ: Tekɔ lo nsambisha ndo tekɔ lo mbetsha akambo wa mɛtɛ lo ahole tshɛ wa la nkɛtɛ. (Mat. 28:19, 20) Etombelo wele la dui sɔ ele, tekɔ lo ntondja etsha wa kɔlɔ wa Diabolo sɛkɛ. Lo mɛtɛ, otonga Satana ekɔ l’akoka, tshike nde ambemɛka elimu aso tshɛ, koko nde bu l’akoka. Diakɔ diele, tatokake nyuma ya kɔlɔ wɔma. Naka tekɔ la kɔlamelo le Jehowa, kete ɛdiɛngɛ hawokoke tosalɛ kɔlɔ ka pondjo. Koko, sho tshɛ la dia nshika tanga la ntondo ka nyuma ya kɔlɔ ndo ndjaɛkɛ le Jehowa. Naka sho nsala ngasɔ, kete tayokondja ɛtshɔkɔ efula ndo hatotonganyiyama la kashi ya Satana. Ndo nto, hatotoka ɛdiɛngɛ wɔma. Laadiko di’awui tshɛ, tayokeketsha diɔtɔnganelo diasaso la Jehowa. Ombeki Jakɔba akafunde ate: “Nyɔlɔshane la Diabolo, ko nde ayonyolawɔ. Nyoyasukanya la Nzambi, ko nde ayoyasukanya la nyu.”​—Jak. 4:7, 8. w19.04 24 od. 15; 25 od. 18

Ananyu wekɔ woshasha w’oma le Nzambi, “etenyi k’okitɔ k’oma le Jehowa.” Nyu mbele l’ɔkɛndɛ wa nkokɛ ana asɔ. Ahombanyu nsala dia nkokɛ ananyu diaha vɔ mbalanya? Ntondotondo, eka awui wendana la wanɛ walanya ana. Eya weho w’anto walanya ana ndo totshelo takambawɔ la tɔ dia mbakesa. Nyongake la yambalo otsha le anto wakoka monga waale. (Tok. 22:3; 24:3) Nyohɔ dia mbala efula, onto lalanya ɔna dikɛnda ekɔ onto lele ɔna okoweyaka ndo okoyaɛkɛka le nde. Dui dia hende ele, nyosawolake dimɛna l’ananyu. (Eoh. 6:6, 7; Jak. 1:19) Nyohɔ dia mbala efula ana w’akɛnda wakawalanya mbokaka wɔma mbuta dui sɔ. Ɔna koka mboka wɔma ɔnɛ hawotetawɔ kɛnɛ katande, kana ɔnɛ lakolanya koka mbodjangɛ diaha nde mbutɛ anto akina. Naka nyambɛna dui dimɔ dia kɔlɔ, kete la ngandji tshɛ nyowaoke ambola ndo oma laasɔ nyohokame ekadimwelo awɔ. Dui dia sato ele, nyetsha ananyu. Nyowaetsha kɛnɛ kahombawɔ mbuta ndo nsala naka onto ɔmɔ olanga mbakimɛ lo yoho yahasungana. w19.05 13 od. 19-22

Lande na kahetsha Jehowa akanga w’etako? Ɔkɔkɔ ɔmɔ ele nɛ dia wanɛ wakɛnɛmɔla yimba ya ndjalanga mongaka etako oko Satana. Ohokanyiya yema, Satana akeyaka ɔnɛ Yeso ekɔ onto lele Nzambi akakambe la nde dia ntonga diangɔ tshɛ, koko akawotɛ dia mbokɛ adwe ndo mbɔtɛmɔla! (Mat. 4:8, 9; Kɔl. 1:15, 16) Wanɛ wele la kanyi ya ndjaɔsa la nɛmɔ di’efula shikikɛka dia lomba l’andja ɔnɛ lekɔ enginya le Nzambi. (1 Kɔr. 3:19) Koko, Bible tokimanyiyaka dia sho monga la kanyi yele la wedimo lo dikambo diaso. Tɔ mbutaka dia ndjalanga lo yɛdikɔ mɔtshi ekɔ dimɛna. Yeso akate ate: “Langa wonyayɛ onto oko wayalangayɛ,” dui sɔ mɛnyaka dia sho la dia monga la wɛdimo lo woho wadjaso yimba l’ehomba aso. (Mat. 19:19) Koko, Bible tetshaka dia hatohombe ndjaɔsa dia sho ndeka anto akina. Koko, tɔ mbutaka ɔnɛ: “Tanyotshake ndooko dikambo la yimba y’ewanu kana la lokaki, koko nyosale akambo tshɛ la okitshakitsha, nyɔshi dia anto akina nyoleka.”​—Flpɛ. 2:3; Rɔmɔ 12:3. w19.05 24 od. 13-14

Ohokanyiya etshikitanu wakayahombe nsala etena kakayetawɔ akambo wa mɛtɛ wa lo Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbala ka ntondo ndo kakayɔshi yɛdikɔ ya kambɛ Jehowa. Le efula kaso, dui sɔ diakalɔmbɛ ntshika awui amɔ wa kɔlɔ. (1 Kɔr. 6:9-11) Tekɔ la lowando l’ɔtɛ wakatokimanyiya Jehowa dia ntshika nsala awui wa kɔlɔ! Koko, hatokoke mbuta dia hatoyokoka nsala etshikitanu. Kaanga mbahatayosala pɛkato ya weke yakatasalaka ntondo ka batisimu, sho la dia ntetemala mbewɔ dui tshɛ diakoka tokonya dia kalolɛ ditshelo di’edjedja sɔ. Ɔnkɔnɛ, nɔmbamaka nsala awui ahende. Dui dia ntondo ele, sho la dia ‘ntshika tshikitanyema,’ kana sɛngiyama oma le andja ɔnɛ. Dui dia hende ele, sho la dia ‘mpilɔ’ lo nɔngɔsɔla timba taso. Ohilwelo ɔsɔ nɔmbaka awui efula aha nsala tsho etshikitanu wɛnama lo washo. Dui sɔ mendanaka la etenyi tshɛ ka lo demba diaso. Sho la dia nɔngɔsɔla timba taso, mbuta ate lɔkɛwɔ la l’etei, tokanyi ndo nsaki yaso. w19.06 9 od. 4-6

Etena keso l’ekiyanu sho koka nyomokeketala lo mbɔtɔka nsanganya ya l’etshumanelo. Etena keso lo nsanganya, sho mbishaka Jehowa waaso akina wa nde monga “okimanyedi . . . ndo osambi” aso. Lɛkɔ, nde tokeketshaka lo tshimbo ya nyuma kande k’ekila, y’Ɔtɛkɛta ande ndo y’ekambi ande. Nsanganya toshaka diaaso dia “ndjokeketshana.” (Rɔmɔ 1:11, 12) Kadiyɛso kelɛwɔ Sophia akate ate: “Jehowa ndo nkumbo kaso k’onto l’ɔnango kakakimanyiya dia mbikikɛ. Dui diakaleke ohomba le mi aki nsanganya ya l’etshumanelo. Dimi mɛnaka dia lo yɛdikɔ yalekami ndjasha l’esambishelo ndo l’etshumanelo, mbalekami monga l’akoka wa ndɔshana l’ekakatanu ndo l’ekiyanu.” Etena keso l’ɔkɔmwɛlɔ, tohɔ dia Jehowa hatolake tsho dia minya ekiyanu lo pondjo, koko nde tolakaka nto dia tokimanyiya dia ndɔshana la wɔ l’etena kɛnɛ. Nde toshaka “nsaki la wolo” wa ndɔshana l’ɔkɔmwɛlɔ ndo la kanyi yaha monga l’elongamelo.​—Flpɛ. 2:13. w19.06 19 od. 17-18

Yeso aki l’alako amɔ w’ohomba efula wa mbisha ambeki ande, diakɔ diele losanganya lɔsɔ mbele dui dia ntondo diakandakongɛ l’ɔkɔngɔ wa eolwelo kande! Lo losanganya lakakongɛ Yeso, nde akatɛkɛta di’olimu w’ohomba efula wakahombe ambeki ande nkamba lo ntambe ka ntondo, olimu akɔ waamɛ wakambaso ɛlɔ kɛnɛ. Yeso akate ate: “Ɔnkɔnɛ, nyotshu ndo nyetɛ anto wa lo wedja tshɛ ambeki, . . . nyowaetshake dia nkitanyiya akambo tshɛ wamomonyodjangɛ.” (Mat. 28:19, 20) Yeso nangaka di’ambeki ande tshɛ nsambisha. Aha apɔstɔlɔ wa kɔlamelo 11 ato mbakandasha didjango sɔ. Ngande wakokaso nshikikɛ dui sɔ? Onde apɔstɔlɔ ato mbakikɔ etena kakandasha didjango dia mbetɛ anto ambeki lo dikona sɔ dia Ngalileya? Tohɔ dia ondjelo akatɛ wamato ɔnɛ: “Nyu nyayotowɛna [la Ngalileya].” (Mat. 28:7) Ɔnkɔnɛ, mbokɛmaka dia ndo wamato wa kɔlamelo mbakikɔ lo diaaso sɔ. w20.01 2-3 od. 1-4

Yeso akalembetshiya lande na kahombaso nongamɛ ɔlɔshamelo. Nde akate di’anto wayotohetsha nɛ dia sho bu ase andja ɔnɛ. Ɛhɛnyɔhɛnyɔ hɛnya dia hatoyetawɔma le Jehowa. Koko, vɔ mɛnyaka dia tekɔ lo nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ! Anto w’anyanya watɔlɔsha hawokoke nkomiya ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ. Anto efula wakahembe nsala dui sɔ, koko wakakite tatala. Tɔsɛdingole kɛnɛ kakatombe lam’akalɔmaka Ta dia hende di’andja w’otondo. L’etena kɛsɔ, mandji ya lo wedja efula wakahɛnyahɛnya ekambi wa Nzambi wolo efula. Olimu w’Ɛmɛnyi wa Jehowa wakashimbama aha tsho oma le tshunda di’ase Nazi diaki l’Allemagne, koko ndo oma le mandji ya l’Australie, ya lo Canada ndo ya lo wedja ekina. Koko, tende kɛnɛ kakasalema. Lam’akatatɛ ta lo 1939, aki apandjudi 72 475 l’andja w’otondo. Alapɔlɔ mɛnyaka dia oya l’ekomelo ka ta lo 1945, l’ekimanyielo ka Jehowa, apandjudi wakayonga 156 299. Lofulo l’apandjudi lakadɛ ndekana ndodia l’ahende! w19.07 9 od. 4-5

Oyadi l’etena kɛnɛ wɛ bu l’onto leka la yɛ Bible, wɛ koka nkimanyiya dia mbetɛ anto ambeki lo toho tokina. Ɛnyɛlɔ, wɛ koka nongola anto waya mbala ka ntondo lo Mbalasa ka Diolelo ndo mbasalɛ akambo la ngandji. Lo nsala ngasɔ, wɛ koka mbakimanyiya dia vɔ nshikikɛ ɔnɛ sho mbeyamaka oko Akristo wa mɛtɛ oma lo ngandji. Kɔmatɛrɛ yashayɛ lo nsanganya, kaanga ya tomondo, koka mbetsha anto w’eyoyo asɔ dia nkɛnɛmɔla mbetawɔ kawɔ lo yoho ya dimɛna ndo la dilɛmiɛlɔ. Wɛ koka nto ntomba l’opandjudi ɔmɔ w’oyoyo l’esambishelo ndo mbokimanyiya dia nkamba l’Afundelo dia nkana l’anto yimba. Lo nsala ngasɔ, wɛ ayowetsha woho wa mbokoya Kristo. (Luka 10:25-28) Akristo efula wekɔ l’awui efula wa nsala nɛ dia vɔ wekɔ l’ɛkɛndɛ efula w’ohomba. Koko, lam’ele vɔ tshungolaka etena ka mbeka l’anto Bible, vɔ mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula lo nsala dui sɔ. w19.07 17 od. 11, 13

Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ kombetawɔ mbekola yimba yande, oyadi l’awui w’amɛna kana wa kɔlɔ wakandasale. Nde akate ate “mbohɛ akambo wakamatshike l’ɔkɔngɔ” ekɔ ohomba efula dia “nsembɔ otsha lo akambo wele la ntondo,” mbuta ate ndawɔ lowango polo l’ekomelo. Naa awui amɔ wakakoke mbekola yimba ya Pɔɔlɔ? Dui dia ntondo ele, nde akasale awui wa diambo ntondo ka nde monga Okristo. Koko, nde akɔshi awui asɔ oko “tota dia mindo.” (Flpɛ. 3:3-8) Dui dia hende ele, nde kombetawɔ dia woho wakandayaɛndjaka onongo l’ɔtɛ wakandahɛnyahɛnya Akristo ntondo, mboshimba dia kambɛ Jehowa. Ndo dui dia sato ele, nde kotshika mbidja welo lo mfɔnya ɔnɛ awui w’amɛna wakandasalɛ Jehowa akakoke. Pɔɔlɔ akasale awui efula l’esambishelo kaanga mbele nde akadjama lo lokanu, akakɔmama, akokama ave, masuwa wakambɔ, akahombe mbo ya ndɛ ndo ahɔndɔ. (2 Kɔr. 11:23-27) Koko, kaanga mbakandasale awui efula ntondo ndo mbakandadiɛnɛ l’asui, Pɔɔlɔ akeyaka dia nde akahombe ntetemala kambɛ Jehowa. Sho lawɔ la dia nsala woho akɔ waamɛ. w19.08 3 od. 5

Anangɛso l’akadiyɛso efula wekɔ lo nsɛna lo wedja wahawakoke nsambisha lo sɛkɛ kana lo soko la soko, koko vɔ tanaka toho tokina ta nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ. (Mat. 10:17-20) Lo wodja ɔmɔ wa ngasɔ, omendji w’otshimbedi ɔmɔ akasha kanyi y’opandjudi tshɛ nkindjakindja ‘ɛtshi kande ka nkɛtɛ’ kakakengama la ewotɔ ande, asukanyi ande, asekande wa la kalasa, wa l’olimu ndo anto akina weyande. L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi ehende, lofulo la tshumanelo dia l’otshimbedi ɔsɔ lakadɛ lo yɛdikɔ y’efula. Koka monga ko hatɔsɛnɛ lo wodja wahakoke anto nsambisha lo sɛkɛ. Koko, sho koka nkondja wetshelo ɔmɔ w’ohomba oma l’ɛnyɛlɔ k’anangɛso l’akadiyɛso asɔ: Yangaka mbala tshɛ toho ta nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ lo yɛdikɔ y’efula l’eshikikelo dia Jehowa ayokosha wolo weyɛ l’ohomba dia mbekola oseka wekamu tshɛ. (Flpɛ. 2:13) L’etena k’ohomba kɛnɛ, toshikikɛ awui woleki ohomba, mbuta ate monga pudipudi, mbewɔ takanya anto akina, ndo ntɔ olowa wa losembwe. Lo nsala ngasɔ, tayofudia ngandji kaso ndo tayotombola Jehowa, Shɛso ka ngandji. w19.08 13 od. 17-18

Anto yema tshitshɛ l’atei aso mbangɛnangɛna monga kaamɛ l’anto walanga di’anto nsala paka kɛnɛ kalangawɔ ndo watona tokanyi t’anto akina. Otshikitanyi la wɔ, sho keketshamaka etena keso kaamɛ l’asekaso ambetawudi wakitanyiya dako diata ɔnɛ: “Nyokane kandji, nyokane ngandji k’onto l’ɔnango, nyokane kɛtshi k’efula ndo nyonge la okitshakitsha.” (1 Pe. 3:8) Naka sho ndjasukanya l’anto wa ngasɔ, kete ondo vɔ wayoyasukanya la so l’edja tshɛ kayotongaka l’okitshakitsha. Okitshakitsha mbetɛka nto lɔsɛnɔ laso wɔdu. Lo mɛtɛ, ondo sho koka mɛna akambo wɛnama oko bu la losembwe. Aha nshi tshɛ mbatolongolaka wanɛ wele la akoka w’efula kɛnɛmɔ. Ndo lo tena dimɔ, wanɛ wele bu l’akoka w’efula nongolaka kɛnɛmɔ k’efula. Kaanga mbediɔ ngasɔ, Sɔlɔmɔna akeye dia ekɔ dui dia lomba le so dia mbɔsa akambo woho wewɔ ndo aha nyanga lo woho wasalema akambo lo lɔsɛnɔ. (Ond. 6:9) Naka tekɔ l’okitshakitsha, kete ayonga dui dia wɔdu dia sho mbɔsa lɔsɛnɔ woho welɔ, koko aha woho wafɔnyaso wahombalɔ monga. w19.09 4-5 od. 9-10

Wanɛ wele la yema ya lowandji, ɛnyɛlɔ ambutshi w’apami, wekɔ la diaaso dia nkimanyiya anto akina. Jehowa akasɔnɛ ombutshi wa pami oko ɔtɛ wa nkumbo, ndo Nzambi nongamɛka dia nde mbetsha ndo mpokola anande. (1 Kɔr. 11:3) Koko, lowandji lele la ombutshi wa pami lekɔ l’elelo, nde ayokoya la Jehowa, ɔnɛ lakatonge nkumbo. (Ɛf. 3:14, 15) Ambutshi w’apami mɛnyaka okitanyiya awɔ le Jehowa lo nkamba la lowandji lawɔ lo yoho yangɛnyangɛnya Nzambi. Tokambake la lowandji lakakosha Jehowa lo yoho ya kɔlɔ. Etawɔ munga ndo hokamɛ alako w’oma lo Bible wakosha anto akina. Naka wɛ nsala ngasɔ, kete ase nkumbo kayɛ wayokɔlɛmiya l’ɔtɛ weyɛ l’okitshakitsha. Etena kalɔmbayɛ kaamɛ l’ase nkumbo kayɛ, kɛnɛmɔlɛ Jehowa otema, nsala dia vɔ mboka polo lo yɛdikɔ yakɔna yayaɛkɛyɛ le nde. Ndo kɛnɛ koleki tshɛ ele, etɛ olimu wa Jehowa dui dioleki ohomba lo lɔsɛnɔ layɛ. (Eoh. 6:6-9) Ɛnyɛlɔ kayɛ ka dimɛna ekɔ woshasha woleki nɛmɔ wakokayɛ mbisha nkumbo kayɛ. w19.09 15 od. 8; 17 od. 14; 18 od. 16

Makɔ aki l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia kambɛ anto akina. Lo tena diotshikitanyi nde akakambaka kaamɛ l’ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ ndo l’ɔpɔstɔlɔ Petero etena kakawakotshaka ɛkɛndɛ awɔ, ondo Makɔ akaakimanyiyaka lo mbakotshɛ ehomba wa lo demba. (Ets. 13:2-5; 1 Pe. 5:13) Pɔɔlɔ akate dia Makɔ aki l’atei w’anto ‘wakakambaka la nde dikambo dia Diolelo dia Nzambi’ ndo oko “ekimanyielo kakeketsha” le nde. (Kɔl. 4:11, nɔtɛ) Makɔ akayoyala ɔngɛnyi ɔmɔ wa ma ma wa Pɔɔlɔ. Ɛnyɛlɔ, etena kakadjama Pɔɔlɔ lo lokanu mbala k’ekomelo la Rɔmɔ oya lo 65 T.D., nde akafundɛ Timɔte mukanda ande wa hende. Lo mukanda akɔ, Pɔɔlɔ akalɔmbɛ Timɔte dia ndja la Rɔmɔ kaamɛ la Makɔ. (2 Tim. 4:11) Aha la taamu Pɔɔlɔ akangɛnangɛna olimu wa kɔlamelo wakakambaka Makɔ, diakɔ diakandalɔmbɛ Makɔ dia monga kaamɛ la nde l’etena k’ohomba kɛsɔ. Makɔ akakimanyiya Pɔɔlɔ lo toho tɔmɔ shikaa, ondo lo mbelaka mbo ya ndɛ kana dihomɔ dia nde mfunda. Ondo osukɔ ndo ekeketshelo kakalongola Pɔɔlɔ kakokimanyiya dia mbikikɛ lo nshi y’ekomelo yakakonya polo lam’akandadiakema. w20.01 11 od. 12-13

Takasɔnɛ lɔsɛnɔ la ndjahondja ndo dia kambaka olimu wa wolo. Yeso akatɔhɛmɔla dia anto wayotɔhɛnyahɛnya. Koko sho koka nongamɛ dia Jehowa ayotosha wolo wa mbikikɛ ehemba tshɛ. Lo yɛdikɔ yayototalekaka mbikikɛ mbayototalekaka nkeketala. (Jak. 1:2-4) Sho koka nongamɛ nto ɔnɛ Jehowa ayotosha kɛnɛ kele la so ohomba, Yeso ayotolamaka ndo anangɛso l’akadiyɛso wayotokeketshaka. (Mat. 6:31-33; Jni. 10:14; 1 Tɛs. 5:11) Womoto lele Yeso akɔkɔnɔla “hemɔ ka ɛkɛlɛlɔ ka dikila” akakeketshama ko lushi lakandakɔnɔ. (Luka 8:43-48) Koko nde akahombe nkondja ekeketshelo ka pondjo paka naka nde akayala ombeki wa kɔlamelo wa Kristo. Kakɔna kafɔnyayɛ kakandasale? Naka nde aketawɔ monga l’ɛse k’osembe wa Yeso, kete ohokanyiya difuto diakandakondja dia tokamba kaamɛ la Yeso l’olongo! Ndooko ɛngɔ kakandayahondja dia ndjela Kristo kakahombe mbɛdima la difuto sɔ. Oyadi elongamelo kele laso, tɔsɛna l’olongo kana la nkɛtɛ, sho koka monga la lowando l’efula l’ɔtɛ wakatetawɔ leeta la Yeso l’ɔnɛ: “Nyoye le mi!” w19.09 25 od. 21-22

Etena kakiwɔ l’ohomba w’ekimanyielo, anto wa Davidɛ wakalɔmbɛ ose Isariyɛlɛ l’ɔngɔnyi lakawelɛka Nabala yangɔ ya ndɛ. Vɔ waki la lotshungɔ la nɔmba yangɔ nɛ dia vɔ wakakokɛka ɛkɔkɔ wa Nabala l’oswe. Koko l’ɔtɛ wakinde onyishi, Nabala kombetawɔ mbasha ndooko ɛngɔ. Davidɛ aki la nkɛlɛ efula ndo akalange nshila Nabala la apami tshɛ waki la nde oshiki. (1 Sa. 25:3-13, 22) Koko, Abigayɛlɛ wadi aki Nabala aki la shɛnɔdi ndo olangala efula. Nde akɛnya dihonga di’efula, akakusama l’ekolo wa Davidɛ ndo akɔsɛngasɛnga diaha nde mɛmba onongo wa dikila lo ndjaka Nabala l’apami ande. La dilɛmiɛlɔ tshɛ, nde akawotɛ dia ntshika akambo l’anya wa Jehowa. Ɛtɛkɛta w’Abigayɛlɛ w’okitshakitsha ndo woho wakandasale akambo la shɛnɔdi akananda otema wa Davidɛ. Ko wonya akɔ, nde akashihodia dia Jehowa mbakotome. (1 Sa. 25:23-28, 32-34) Abigayɛlɛ akakɛnɛmɔla waonga wakakonya dia Jehowa nkamba la nde. Woho akɔ waamɛ mbele, Jehowa koka nkamba la akadiyɛso w’Akristo wakɛnɛmɔla dilɛmiɛlɔ ndo shɛnɔdi dia nkeketsha nkumbo yawɔ ndo anto akina wa l’etshumanelo.​—Tito 2:3-5. w19.10 23 od. 10

Akristo wa mɛtɛ tshɛ la dia mɛnya hwe dia vɔ ntshikitana l’ase Babilɔna ka Woke. Ntondo ka mbeka Bible, mbeyaka monga ko ombeki wa Bible ɔmɔtshi ekɔ ose ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. Ondo nde ekɔ lo nkamba elimu wa l’ɔtɛmwɛlɔ akɔ ndo nde mbishaka lonya lo awui wa lɔkɔ. Kana ondo nde kɔngɔlaka falanga lo tshunda sɔ. Ntondo ka ombeki wa Bible mbetawɔma oko opandjudi wahatabatizama, nde la dia mpembola losambi tshɛ l’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. Nde la dia fundɛ ɔtɛmwɛlɔ ande wa ntondo kana tshunda tshɛ diele la losambi la ɔtɛmwɛlɔ wa kashi mukanda dia mbatɛ ɔnɛ nde aya bu lɔkɔ. Okristo wa mɛtɛ la dia ndjashikikɛ dia olimu ande wa l’emunyi bu la losambi la Babilɔna ka Woke. (2 Kɔr. 6:14-17) Lande na kahatahombe nsala dui sɔ? Nɛ dia hatolange ndjatambiya l’etsha ndo lo pɛkato yasala atshunda w’ɛtɛmwɛlɔ wele mindo lo washo wa Nzambi.​—Isa. 52:11. w19.10 12 od. 16-17

Jɛrɛmiya mbakafunde dibuku dielamɛ lo lokombo lande, ondo ndo abuku wa lo Bible wa Nkumi ya dikanga ka ntondo ndo ka hende. Aha la taamu, ɔkɛndɛ ɔsɔ wakokimanyiya dia mɛna lo yoho ya laande woho wakɛnɛmɔlɛ Jehowa anto wele keema kokele kɛtshi. Ɛnyɛlɔ, nde akeye dia etena kakayatshumoya nkumekanga Ahaba oma l’etsha ande wa kɔlɔ, Jehowa akawotsha ndo nde kɔmɛna elanyelo ka nkumbo kande k’otondo l’edja tshɛ kakinde la lɔsɛnɔ. (1 Ku. 21:27-29) Woho akɔ waamɛ mbele, Jɛrɛmiya akeyaka dia Manase akasale awui efula wa kɔlɔ wakanyangiya Jehowa oleki Ahaba. Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, Jehowa akadimanyiya Manase nɛ dia nde akayatshumoya. (2 Ku. 21:16, 17; 2 Ɛk. 33:10-13) Ɛkɔndɔ ɛsɔ wakahombe nkimanyiya Jɛrɛmiya dia mbokoya solo dia lotutsha ndo kɛtshi ka Nzambi. Tɔsɛdingole woho wakakimanyiya Jɛrɛmiya Baruka etena kakandayekola yimba lo tshanda mɔtshi l’ɔkɛndɛ ande. Lo dihole dia nde mpekɔ ɔngɛnyi ande esadi eto, Jɛrɛmiya akakimanyiya Baruka lo mbotɛ losango la dimɛna l’oma le Nzambi koko aha la mutshamutsha onyɔ.​—Jɛr. 45:1-5. w19.11 6 od. 14-15

Lo dibuku di’Akambo w’ase Lɛwi, sho mbekaka dia ose Isariyɛlɛ akakokaka nambola olambo w’osanga “oko djembetelo ya eokelo ka losaka.” (Lɛw. 7:11-13, 16-18) Nde akalambolaka olambo ɔsɔ, aha l’ɔtɛ wakandahombaka nsala dui sɔ, koko l’ɔtɛ wakandalangaka disala. L’ɛnyɛlɔ k’elambo w’osanga ɛsɔ, olimu wakambɛso Jehowa wekɔ tshelo ya la lolango yɛnya woho wayaokaso lo dikambo diande. Sho mbishaka Jehowa kɛnɛ koleki ɔlɔlɔ le so, ndo sho salaka dui sɔ la otema aso tshɛ l’ɔtɛ wa ngandji kawokaso. Jehowa ngɛnangɛnaka mɛtɛ etena kɛnande miliyɔ y’atɛmɔdi ande wokambɛ olimu la lolango lawɔ ndo l’ɔtɛ wawokawɔ ngandji ndo walangawɔ mboka yande! Sho koka keketshama lo mbohɔ dia Jehowa mɛnaka ndo mbɔsaka aha tsho etsha aso koko ndo eyango aso la nɛmɔ. Ɛnyɛlɔ, naka wɛ aya osombe ndo aya bu l’akoka wa nsala awui lo yoho yakayasalaka, kete onga l’eshikikelo dia Jehowa mɛnaka ledia k’elelo ayɛ. Wɛ koka ndjaoka dia wɛ hayokoka nsala awui efula lo dikambo dia Jehowa, koko eya dia nde mɛnaka ngandji k’efula kawokayɛ kakotshutshuya dia nsala kɛnɛ kakokayɛ nsala. Nde ngɛnangɛnaka ndo mbetawɔka kɛnɛ koleki ɔlɔlɔ kakokayɛ nkimɔ. w19.11 22 od. 9; 23 od. 11-12

Lo dikambo di’olimu, wɛdimo wekɔ ohomba. Nkumekanga Sɔlɔmɔna akasambiyama dia mfunda ate: “Dikambo tshɛ diekɔ la etena kadiɔ.” Nde akate dia etena ka monɛ, ka mbika, ka ndela, ka mbɔla, ka nnɔ lokombe ndo elimu ekina. (Ond. 3:1-8) Mbokɛmaka di’awui ahende w’ohomba wendana la lɔsɛnɔ laso ele olimu la diomuyelo. Yeso aki la kanyi yele la wɛdimo lo dikambo di’olimu ndo diomuyelo. Lo diaaso dimɔ, apɔstɔlɔ wakakalola oma lɛnɛ akawatshu dia tasambishaka. Vɔ waki l’awui efula wa nsala woho wele “vɔ kokondja kaanga etena ka ndɛ yangɔ.” Yeso akawatɛ ɛtɛkɛta wa lo divɛsa di’ɛlɔ. (Makɔ 6:30-34) Kaanga mbele aha tena tshɛ mbaki Yeso l’ambeki ande l’akoka wa momuya lo yɛdikɔ yakawalangaka, Yeso akeyaka dia vɔ tshɛ waki l’ohomba wa momuya. Lo tena dimɔ, diomuyelo kana etshikitanu ɛmɔ wekɔ mɛtɛ ohomba. Sho koka mɛna dui sɔ oma lo yɛdikɔ yakɔshi Jehowa lo wahɔ w’ekambi ande w’edjedja, mbuta ate Sabato kakasalemaka lomingu tshɛ. Sho bu l’ɛse k’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, koko sho koka nkondja wahɔ lo nsɛdingola kɛnɛ katawɔ lo dikambo dia Sabato. w19.12 3 od. 6-7

Jehowa amboshaka daka dia nde ayokotsha ehomba w’ekambi ande wa kɔlamelo, ndo nde mbɔsaka okotshelo wa daka sɔ oko didjango. (Os. 31:1-3) Ndo nto, Jehowa mbeyaka dia tayɔkɔmɔ efula naka nde hakotshisha ehomba w’ase nkumbo kande. Nde ndakaka dia nkotsha ehomba aso wa l’emunyi ndo wa lo nyuma, ndo ndooko ɛngɔ kakoka mboshimba dia nkotsha daka sɔ! (Mat. 6:30-33; 24:45) Etena kohɔso lande na kakotsha Jehowa alaka ande, sho koka ndɔshana l’ekakatanu wendana l’ekondjelo tele l’eshikikelo dia nde ayotokimanyiya. Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ k’Akristo wa lo ntambe ka ntondo. Lam’akatombe ɔhɛnyɔhɛnyɔ wa wolo lo etshumanelo kaki la Jɛrusalɛma, “ambeki tshɛ wakahandjɔnɛ . . ., onyake apɔstɔlɔ.” (Ets. 8:1) Ohokanyiya etombelo waki la dui sɔ. Ekakatanu wendana l’ekondjelo! Ondo Akristo wakashisha mvudu yawɔ ndo diangɔ diawɔ di’okanda. Koko, Jehowa kombakalɛ ndo vɔ koshisha ɔngɛnɔngɛnɔ awɔ. (Ets. 8:4; Hɛb. 13:5, 6; Jak. 1:2, 3) Jehowa akasukɛ Akristo wa kɔlamelo asɔ ndo nde ayotosukɛ.​—Os. 37:18, 19. w20.01 17-18 od. 14-15

Etena kakakokɛka Davidɛ ɛkɔkɔ wa she oma le ntambwɛ ndo oma le laondo, nde akeye dia Jehowa mbakokimanyiya dia nɛndja nyama ya ngala shɔ. Etena kakandalɛndja Ngɔliyatɛ ɔndɔshi w’ata laki dikongote, Davidɛ akɛnyi hwe ɔnɛ Jehowa mbakɔlɔmbɔlaka. (1 Sa. 17:37) Ndo etena kakandahandɔ oma le nkumekanga Saolo lakawokaka kandjema, Davidɛ akeye dia Jehowa mbakoshimbɛ. (Os. 18, efundelo wa la diko) Otondongaka Davidɛ aki kanga otako, tshike nde otokoka ndjafuna ɔnɛ ndamɛ mbakasale awui asɔ. Koko Davidɛ aki l’okitshakitsha, diakɔ diakandakoke nshihodia ɔnɛ Jehowa mbakokimanyiya lo lɔsɛnɔ lande. Wetshelo akɔna wakondjaso? Sho la dia nsala awui efula lo dihole dia nɔmbaka Jehowa tsho dia nkondja ekimanyielo. Sho la dia nsala nto la wolo dia mbeyaka etena ndo woho watokimanyiyande. Naka sho mbeya l’okitshakitsha tshɛ elelo aso, kete tayɛna hwe dia Jehowa mbatokimanyiya dia nsala kɛnɛ keso bu l’akoka wa nsala. Ndo etena tshɛ kɛnaso woho watokimanyiya Jehowa, diɔtɔnganelo diasaso la nde diayoleka nkeketala. w19.12 20 od. 18-19

Tekɔ l’ɛkɔkɔ ekina wa mbetawɔ dia Jehowa tɔsaka la nɛmɔ. Nde akatokotola oya le nde ndo akɛnyi woho wakatetawɔ lokumu l’ɔlɔlɔ. (Jni. 6:44) Etena kakatatatɛ ndjasukanya la Jehowa, nde akayasukanya la so. (Jak. 4:8) Jehowa mbɔsaka nto etena ndo mbidjaka welo dia tetsha, lo mɛnya dia tekɔ la nɛmɔ le nde. Nde mbeyaka weho w’anto weso ndo weho w’anto wakokaso monga. Ndo nde tohokolaka nɛ dia nde tokaka ngandji. Ɔsɔ ekɔ mɛtɛ tolembetelo ta weke tɛnya dia Jehowa tɔsaka la nɛmɔ! Anto amɔ wakɔsaka nkumekanga Davidɛ oko onto l’anyanya, koko nde akeyaka dia Jehowa akawokaka ngandji ndo akoosukɛka. Dui sɔ diaki la shɛngiya lo woho wakɔsaka Davidɛ okakatanu ande. (2 Sa. 16:5-7) Etena kokaso dia tambɔkɔmɔ kana keso l’ekakatanu, Jehowa koka tokimanyiya dia mɛna akambo lo yoho yotshikitanyi ndo nde koka tokimanyiya dia ntondoya wekamu tshɛ. (Os. 18:27-29) Etena katosukɛ Jehowa, ndooko kakoka toshimba dia mbokambɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ.​—Rɔmɔ 8:31. w20.01 15 od. 7-8

Etena kekayɛ l’onto Bible tatɛ la dɔmbɛlɔ. Mbala efula, ekɔ ohomba ntatɛ ndo nkomiya wekelo la dɔmbɛlɔ aha la ntshimbatshimba, mbala efula mingu ngana l’ɔkɔngɔ wa ntatɛ mbeka l’onto mbala la mbala. Sho la dia nkimanyiya ombeki dia nshihodia ɔnɛ sho koka nshihodia Ɔtɛkɛta wa Nzambi paka l’ekimanyielo ka nyuma ka Nzambi. Embetsha ɛmɔ wa Bible tatɛka la sawo diendana la dɔmbɛlɔ lo mbadia Jakɔba 1:5, divɛsa diata ɔnɛ: “Naka onto ɔmɔtshi l’atei anyu ekɔ l’ohomba wa lomba, nde atetemale nɔmba Nzambi.” Oma laasɔ, ɔnɛ lalɔmbɔla wekelo mimbolaka ombeki ɔnɛ: “Ngande wakokaso nkondja lomba oma le Nzambi?” Ondo ombeki ayetawɔ ɔnɛ sho la dia nɔmba Nzambi. Etsha ombeki ayɛ woho wa nɔmba. Shikikɛnde ɔnɛ Jehowa nangaka mpokamɛ alɔmbɛlɔ ande w’oma k’ɛse otema. Lembetshiyande ɔnɛ lo alɔmbɛlɔ aso wa lo woshɛshɛ, sho koka kɛnɛmɔlɛ Jehowa otema aso, mbuta ate mbotɛ awui wakokaso monga l’okandokando dia mbutɛ onto akɔna tshɛ. Laadiko dia laasɔ, Jehowa okeyaka tokanyi taso t’oma k’ɛse otema.​—Os. 139:2-4. w20.01 2 od. 3; 5 od. 11-12

Jehowa mbashikikɛ etena kakokande nsɔna akitami. (Rɔmɔ 8:28-30) Jehowa akamɛ nsɔna akitami l’ɔkɔngɔ wa eolwelo ka Yeso. Mɛnamaka dia lo ntambe ka ntondo, Akristo tshɛ wa mɛtɛ waki akitami. Lo ntambe yakayelana, efula ka wanɛ wakataka dia waki Akristo kondjotetemala ndjela Kristo. Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, l’ɛnɔnyi ɛsɔ, Jehowa akasɔnɛ tɔtɔi ta wanɛ waki Akristo wa mɛtɛ dia monga akitami. Vɔ waki oko eponga wakate Yeso ɔnɛ wayola l’atei wa nkangaka. (Mat. 13:24-30) Lo nshi y’ekomelo nyɛ, Jehowa ekɔ lo ntetemala nsɔna anto wayonga l’atei w’anto 144 000. Ɔnkɔnɛ, naka Nzambi ambɔsa yɛdikɔ ya nsɔna amɔ l’atei awɔ la ntondo k’ekomelo ndja, kete toyashikikɛ dia Jehowa ekɔ lo nsala akambo la lomba. (Rɔmɔ 9:11) Sho la dia mbewɔ dia nsala akambo oko ase olimu wele Yeso akatɛkɛta dikambo diawɔ lo wɛɛla ande ɔmɔtshi. Vɔ wakayakiyanya lo woho wakasalɛ owandji awɔ wanɛ wakayotatɛ nkamba olimu lo wonya w’ekomelo akambo.​—Mat. 20:8-15. w20.01 30 od. 14

Jehowa nangaka dia nkumbo kande monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Tekɔ l’ɛkɔkɔ efula wakokaso monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’etena kɛnɛ, kaanga mbakokaso mpomana l’ekakatanu. Ɛnyɛlɔ, tekɔ l’eshikikelo dia Shɛso lele l’olongo tolangaka efula. Tekɔ la ewo ka mɛtɛ k’Ɔtɛkɛta wa Nzambi, Bible. (Jɛr. 15:16) Ndo tekɔ lo nkumbo ka laande kokengami l’anto walanga Jehowa, walanga ɛlɛmbɛ ande ndo wokana ngandji onto la wonyande. (Os. 106:4, 5) Sho koka ntetemala monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ nɛ dia tekɔ l’elongamelo ka shikaa k’ɔnɛ lɔsɛnɔ layoleka monga dimɛna lo nshi yayaye. Sho mbeyaka ɔnɛ keema edja Jehowa ayanga minya anto wa kɔlɔ tshɛ, ndo l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Diolelo diande, nkɛtɛ kayokadimɔma Paradiso. Tekɔ nto l’elongamelo ka diambo k’ɔnɛ wanɛ wakavu wayolɔ ndo wayoyala kaamɛ nto la anto wokawɔ ngandji. (Jni. 5:28, 29) Ɔsɔ ayonga mɛtɛ dui di’ɔngɛnɔngɛnɔ efula! Ndo kɛnɛ koleki ohomba ele, tekɔ l’eshikikelo ɔnɛ keema edja, anto tshɛ wa l’olongo ndo wa la nkɛtɛ wayosha Shɛso ka ngandji kɛnɛmɔ, lotombo ndo wayowomamemaka la tshondo tshɛ. w20.02 13 od. 15-16

Naka wɛ ambosala pɛkato ka woke, kete tokishɛke. Koko, sholɛ Jehowa pɛkato kayɛ l’otema ɔtɔi lo dɔmbɛlɔ. Oma laasɔ wɛ hatoyakiyanya nto ndo wɛ hoyaɛndja onongo. Koko, naka wɛ nangaka ndowanya diɔtɔnganelo diayɛ la Jehowa, kete wɛ la dia nsala awui efula laadiko dia dɔmbɛlɔ. Wɛ la dia mbetawɔ ohokwelo. Etena kakatome Jehowa omvutshi Natana dia totondja pɛkato kakasale nkumekanga Davidɛ la Batɛ-Shɛba sɛkɛ, Davidɛ kombisha tɛkɛnɛndɛ kana mɛnya dia nde kosala pɛkato ka woke. Nde aketawɔ esadi eto dia nde akasalɛ aha tsho omi aki Batɛ-Shɛba kɔlɔ, koko djekoleko Jehowa. Davidɛ aketawɔ ohokwelo w’oma le Jehowa, ko Jehowa akodimanyiya. (2 Sa. 12:10-14) Naka takasale pɛkato ka woke, kete sho la dia mbitɛ wanɛ wakasɔnɛ Jehowa dia tolamaka. (Jak. 5:14, 15) Ndo sho la dia mbewɔ dia mbisha tɛkɛ nɛndɛ. Naka sho mbetawɔ esadi eto ohokwelo wambowotosha ndo nkamba lawɔ, kete tayonyomonga esadi eto la wɔladi ndo l’ɔngɛnɔngɛnɔ. w20.02 24-25 od. 17-18

“Anto 10” wekɔ didjidji dia wanɛ wele l’elongamelo ka nsɛna pondjo pondjo la nkɛtɛ. Vɔ mbeyaka dia Jehowa akatshɔkɔla olui w’akitami wele didjidji dia “ose Juda” ndo vɔ mbɔsaka dia ekɔ dui dia nɛmɔ efula mbɔɔtɛmɔla kaamɛ la wɔ. Kaanga mbele bu dui dia wɔdu mbeya lokombo l’onto tshɛ lele l’olui w’akitami wele la nkɛtɛ ɛlɔ kɛnɛ, wanɛ wele l’elongamelo ka nsɛna la nkɛtɛ koka “ntshɔ” l’akitami. Ngande? Divɛsa di’ɛlɔ mbishaka okadimwelo. Tolembete dia divɛsa dia lo Bible nɛ tɛkɛtaka di’ose Juda ɔtɔi. Koko tshɛkɛta “nyu” mendanaka l’anto efula. Dui sɔ nembetshiyaka di’ose Juda ɔsɔ bu tsho onto ɔtɔi, koko ekɔ didjidji di’olui w’otondo w’akitami. Wanɛ wele bu akitami kambɛka Jehowa kaamɛ l’akitami. Koko, vɔ hawɔshi akitami oko ɛnɔmbɔdi awɔ, dikambo vɔ mbeyaka dia Yeso mbele Ɔnɔmbɔdi awɔ.​—Mat. 23:10. w20.01 26 od. 1-2

Yeso akate dia Akristo ande wa mɛtɛ wayeyama aha l’okandokando naka vɔ mbokana woho wa ngandji kakandawaoke. Dui sɔ diaki mɛtɛ lo ntambe ka ntondo, ndo diɔ diekɔ mɛtɛ lo nshi yaso nyɛ. Diakɔ diele ekɔ ohomba dia sho nkandola ekakatanu tshɛ ndo mbokana ngandji lam’asaso! Yambola ɔnɛ: ‘Wetshelo akɔna wakokami nkondja oma le anangɛso l’akadiyɛso watetemala mbokana ngandji onto la wonyande oyadi la ntondo k’ekakatanu akɔna?’ Oko weso bu kokele, dui sɔ todjɛka wekamu dia mbokana ngandji k’efula lam’asaso. Kaanga mbediɔ ngasɔ, sho la dia nsala la wolo dia mbokoya Kristo. Yeso akatetsha dia ekɔ ohomba mbidja wɔladi la ɔnangɛso lele la so la dikambo. (Mat. 5:23, 24) Nde akatɛtɛ dia sho la dia monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna l’anto akina naka sho nangaka ngɛnyangɛnya Nzambi. Jehowa ngɛnangɛnaka etena kasalaso la wolo dia mbidja wɔladi l’anangɛso. Nde hatetawɔ ɔtɛmwɛlɔ aso naka sho namɛka anto tokumbɛkumbɛ ndo tonaka kaanga dia mbidja wɔladi.​—1 Jni. 4:20. w20.03 24 od. 1-4

Satana, “she kashi,” ambonganyiya anto efula oma k’etatelo k’ɔkɔndɔ w’anto. (Jni. 8:44) L’atei wa kashi yande mɔtshi mbele ndo wetshelo wa kashi wendana la nyɔi ndo lɔsɛnɔ la l’ɔkɔngɔ wa nyɔi. Wetshelo ɛsɔ ntomba oma lo lokema la mbekelo ndo ditshelo diohikami lo wɔma woka anto nyuma ya wavɔ. Lande na kakesama anto efula? Satana kambaka la woho wayaoka anto lo kɛnɛ kendana la nyɔi dia nde mbakesa. Lam’ele takatongama dia sɛnaka pondjo pondjo, sho hatolange mvɔ. (Ond. 3:11) Sho mbɔsaka nyɔi oko otunyi. (1 Kɔr. 15:26) Kaanga mbakasale Satana la wolo, mɛtɛ kendana la nyɔi kombishɛma. Lo mɛtɛ, nshi nyɛ anto efula mbeyaka ndo sambishaka kɛnɛ ketsha Bible lo dikambo dia eongelo ka wanɛ wavɔ ndo elongamelo kele la wanɛ wavɔ. (Ond. 9:5, 10; Ets. 24:15) Akambo wa mɛtɛ asɔ tokeketshaka diaha mboka wɔma w’anyanya ndo monga l’okandokando. w19.04 14 od. 1; 15 od. 5-6

Jehowa Nzambi nangaka atɛmɔdi ande. Nde mbalangaka mbala tshɛ ndo nde ayowalangaka tena tshɛ. Nde nangaka nto losembwe. (Os. 33:5) Diakɔ diele sho koka monga l’eshikikelo lo awui ahende anɛ: 1) Jehowa nyangaka etena kasalɛwɔ ekambi ande akambo aha la losembwe. 2) Nde ndakaka di’anto hawototetemala salɛ ekambi ande akambo aha la losembwe ndo ayowasha dilanya. Ɛlɛmbɛ wakasha Nzambi ase Isariyɛlɛ lo tshimbo ya Mɔsɛ wakahikama lo ngandji. Ɛlɛmbɛ akɔ wakakeketshaka anto dia monga la losembwe le anto tshɛ, kaanga le wanɛ waki kokokaka ndjakokɛ. (Eoh. 10:18) Ɛlɛmbɛ ɛsɔ wakɛnyaka woho wakakokɛka Jehowa atɛmɔdi ande lo yɛdikɔ y’efula. Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ wakakomɛ lo 33 T.D. etena kakakengama etshumanelo k’Akristo. Onde Akristo wakahombe monga aha la ɔlɛmbɛ wakahikama lo ngandji ndo wakakeketshaka anto dia monga la losembwe? Ndooko! Akristo wakonge la ɔlɛmbɛ w’oyoyo. “Ɔlɛmbɛ wa Kristo.” Yeso kofundɛ ambeki ande listɛ l’ɛlɛmbɛ, koko nde akawasha ɛlɔmbwɛlɔ, wadjango ndo atɔndɔ dia mbalɔmbɔlaka. “Ɔlɛmbɛ wa Kristo” mendanaka l’awui tshɛ waketsha Yeso. w19.05 2 od. 1-3

Anto wokongaka l’ohomba w’esambelo oma ko mbotwelo ndo wekɔ la dikoka dia laande dia mbisha esambelo. Ɛnyɛlɔ, etena kakɔ ɔna ndo kahomɔnde lo dwe wonya wa tɔkɛnyɔ, nde koka ndawɔ otsha le nyango kana she atalele. Ambutshi hawokoke nkɔnɔla mpota kɛsɔ, koko vɔ koka nsamba ɔnawɔ. Vɔ koka mombola kɛnɛ kambotomba, mbokitola asɔyi, mbotɛ ɛtɛkɛta wa mbɔladia ndo wa ngandji ndo ondo mbosha ekanga ɛmɔ kana mɔɔmba bandɛ. Esadi eto, ɔna ayɔlama ndo koka kaanga nkalola dia tɔkɛnya. L’edjedja ka wonya, mpota kayɔkɔnɔ. Koko lo tena dimɔ, anto salɛka ana akambo lo toho toleki kɔlɔ. Anto mbeyanaka l’ana amɔ la wolo. Dui sɔ koka salema mbala ɔtɔi kana mbala efula l’edja k’ɛnɔnyi. Lo weho akɔ tshɛ, ndanya ɔna dikɛnda mbosalɛka kɔlɔ k’efula. Tena efula vɔ mindaka ɔnɛ lalanya ɔna ndo vɔ mboshaka dilanya. Lo tena dikina, mbeyaka mɛnama dia hawosha ɔnɛ lolanyisha ɔna dilanya. Koko kaanga hawowosha dilanya, ɔna lakawalanya koka diɛnɛ l’etombelo wa kɔlɔ kaanga nde aya opalanga. w19.05 14 od. 1-2