Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende

Onde Jehowa ekɔ la wolo wa mbolola wanɛ wakavu? Eelo! Nde ekɔ “Kanga-Wolo-Tshɛ.” (Ɛny. 1:8) Ɔnkɔnɛ, nde ekɔ la wolo w’efula wa nɛndja otunyi tshɛ, kaanga ndo nyɔi. (1 Kɔr. 15:26) Ɔkɔkɔ okina weyaso dia Nzambi ekɔ l’akoka wa mbolola wanɛ wakavu ele nɛ dia nde ekɔ la yimba yaha l’elelo. Nde mbelɛka yɔɔtɔ tshɛ lo lokombo la yɔ. (Isa. 40:26) Ndo nto, nde mbohɔka wanɛ wakavu. (Jɔbɔ 14:13; Luka 20:38) Nde koka esadi eto mbohɔ kiambokambo tshɛ ya tshitshɛ yendana la wanɛ wayondolola, mbidjda ndo ɛnamelo kawɔ ndo lonto laki la wɔ ntondo, awui wakawahomana lawɔ lo lɔsɛnɔ ndo awui wakaweyaka. Mɛnamaka hwe, dia sho koka monga la mbetawɔ lo daka dia Jehowa dia lo nshi yayaye diendana la eolwelo, nɛ dia sho mbeyaka dia nde ekɔ la nsaki ndo la wolo wa dikotsha. Tɔsɛdingole ɔkɔkɔ okina weso la mbetawɔ lo daka diaki Nzambi diendana la eolwelo: Jehowa ambololaka anto. Lo nshi yakafundamaka Bible, nde akasha apami angana waki la mbetawɔ mbidja ndo Yeso wolo wa mbolola wanɛ wakavu. w23.04 9-10 od. 7-9

Naka sho ntɛkɛta l’ɔkɔmi tshɛ ndo la memakana, kete anto mbeyaka monga suke dia tohokamɛ ndo ntetemala la sawo. Eelo, naka onto ɔmɔ okombola paka dia nde mbidja otshumba lo taamu kana mɔnyɔla dietawɔ diaso, sho bu l’ohomba wa ntetemala mbokadimola. (Tok. 26:4) Koko anto efula hawotolekaka monga ngasɔ; ondo anto amɔ efula mbeyaka tohokamɛ. Eelo, sho kondjaka wahɔ efula etena kekaso woho wa monga la memakana. Lɔmba Jehowa dia nde kosha wolo wele la yɛ ohomba wa ntetemala monga la memakana etena kakooka anto ambola wakonya lo taamu kana lo diɔnyɔ. Ohɔ dia, dionga diayɛ dia memakana koka koshimba dia nyu nkoma lo taamu. Ndo okadimwelo ayɛ wa la memakana ndo la dilɛmiɛlɔ mbeyaka ntshutshuya ampokami amɔ dia vɔ ntshikitanya tokanyi tawɔ lo dikambo diaso ndo di’akambo wa mɛtɛ wa lo Bible. “Nyongake nshi tshɛ suke dia mamɛ” dietawɔ dianyu “nyosale dikambo sɔ la solo dia lotutsha ndo la dilɛmiɛlɔ di’efula.” (1 Pe. 3:15) Eelo, etɛ memakana wolo ayɛ! w23.09 19 od. 18-19

Tɔsɛdingole toho tɔ nɛi takokaso mɛnya solo dia lotutsha. Yoho ya ntondo, onto lele la solo dia lotutsha hoke nkɛlɛ esadi. Nde salaka la wolo dia ntshikala ki ndo nde hakaloyɛ anto awui wa kɔlɔ wosalɛwɔ kana salɛ anto akina akambo la djawudi kaanga etena kende l’ekiyanu. (Eto. 34:6) Yoho ya hende, onto lele la solo dia lotutsha koka nkonga la wɔlamu. Naka dui dimɔ diamboviya oleki woho walongamɛso, onto langasɔ salaka la wolo dia mbewɔ diaha dikambo dimɔ ndjootshindja wɔɔngɔ kana ndjowomadia. (Mat. 18:​26, 27) Yoho ya sato, onto lele la solo dia lotutsha hasale akambo esadi esadi aha la nkanyiya. Etena konga onto lele la solo dia lotutsha la dui dimɔ dialɔmba dia nde disala, nde hadisale esadi esadi; kana nsamanya dia dishidiya. Koko, nde ndjashikikɛka dia nde ekɔ l’etena kakoka ka nkongɛ kɛnɛ kayondosala. Oma laasɔ, nde tshikɛka olimu akɔ etena kakoka dia mbosala. Yoho ya nɛi, onto lele la solo dia lotutsha salaka la wolo dia mbikikɛ ehemba aha la ndjakiyanya. Nde salaka kɛnɛ tshɛ kakokande nsala dia ntetemala mbikikɛ l’etena kakɔ kaamɛ atetemala monga la yimba ya dimɛna. (Kɔl. 1:11) Oko Akristo, tekɔ l’ohomba wa mɛnya solo dia lotutsha l’awui asɔ tshɛ. w23.08 20-21 od. 3-6.

Ɔkɔkɔ w’oshika wakokɛso otema aso wa didjidji ele nɛ dia Jehowa sɛdingolaka otema aso. Kɛsɔ nembetshiyaka dia nde koka mɛna l’edia ka kɛnɛ kakoka mɛna anto akina lo dikambo diaso ndo nde mɛtɛ mɛnaka woho w’onto weso l’etei. Nde ayotoka ngandji naka sho ndodia timba taso l’alako ande wakoka tokimanyiya dia nsɛna pondjo pondjo. (Jni. 4:14) Oma laasɔ, hatetawɔki pondjo soyama l’awui wa kɔlɔ ndo kashi ya Satana ndo y’anto wa kɔlɔ wa l’andja ande. (1 Jni. 5:​18, 19) Etena kayotoyasukanya suke suke la Jehowa, ngandji kaso ndo dilɛmiɛlɔ diaso otsha le nde ayofula. Lam’ele hatokombola nsala dui diakoka nyangiya Shɛso, tayohetsha kaanga kanyi tshɛ yakoka tokonya lo pɛkato. Marta, kadiyɛso kɛmɔ ka la Croatie kakahembama dia nsala awui wa mindo wa dieyanelo akafunde ate: “Laki l’okakatanu wa nkanyiya lo yoho ya dimɛna ndo minya nsaki kakatshutshuyaka dia ngɛnangɛna lo tshanda ya tshitshɛ la pɛkato. Koko wɔma wa Jehowa wakankokɛ.” Kakɔna kakokimanyiya wɔma wa Nzambi dia nsala? Marta akate dia nde akakane yimba l’etombelo wa kɔlɔ waya lo mbɔsa yɛdikɔ ya kɔlɔ. Sho koka nsala woho akɔ waamɛ. w23.06 20-21 od. 3-4

Yeso akeyaka dia sangwelo diaki Jehowa ele dia lokombo Lande kidiama ndo mbolɛdia oma lo kashi tshɛ yata anto lo dikambo diande. Diakɔ diele, Ombetsha aso wa woke aketsha ambeki ande dia nɔmbaka ɔnɛ: “Shɛso lele l’olongo, lokombo layɛ lakidiame.” (Mat. 6:9) Yeso akashihodia dia ɔsɔ kele dui dioleki tshɛ woke diendana la ditongami tshɛ. Ndooko etongami ka lomba kele l’olongo kakasale akambo efula dia nkidia lokombo la Jehowa ko ndeka woho wakasale Yeso. Etena kakandama Yeso, pɛkato kakɔna kakandasale kakofunde atunyi ande? Ele ɔnɛ nde akatɛngɛ Nzambi! Yeso akeyaka dia ntɛnga kana mamatanyiyɛ lokombo l’ekila la She aki pɛkato kakaleke tshɛ woke. Yeso aki la lɔkɔnyɔ l’efula lo woho wakawate dia nde ambosala dui sɔ. Ɔsɔ ondo mbaki ɔkɔkɔ wakaleke tshɛ wɛnya lande na kaki Yeso “la lɔkɔnyɔ l’efula” lo wenya wa la ntondo ka vɔ mbowonda.—Luka 22:​41-44. w24.02 11 od. 11

L’esakelo kaso ka lowango k’otsha lo lɔsɛnɔ, sho pombaka mboka Jehowa ndo Yeso ngandji oleki ngandji kokaso ewotɔ aso. (Mat. 10:37) Koko dui sɔ halange mbuta dia sho pombaka minya ɛkɛndɛ wa lo nkumbo yaso yimba oko wate kana ɛkɛndɛ akɔ toshimbaka dia ngɛnyangɛnya Nzambi ndo Kristo. Lo yoho yotshikitanyi, dia mbetawɔma le Nzambi ndo le Kristo, sho pombaka ntetemala nkotsha ɛkɛndɛ wa lo nkumbo yaso. (1 Tim. 5:​4, 8) Etena kasalaso dui sɔ, sho mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Ndo nto, Jehowa mbeyaka dia nkumbo yayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ naka wadi l’omi salanɛka akambo la ngandji ndo la dilɛmiɛlɔ, naka ambutshi mboka anawɔ ngandji ndo mbowaetshaka ndo naka ana kitanyiyaka ambutshi awɔ. (Ɛf. 5:33; 6:​1, 4) Oyadi wɛ ekɔ omi, wadi kana ɔna, yaɛkɛ l’alako wa lomba watanema lo Bible. Tosalake tsho kɛnɛ kakanyiyayɛ dia kekɔ dimɛna nsala kana ketawɔma lɛnɛ odjashiyɛ kana mbetawɔ kɛnɛ kata tomanyi dia wɛ pombaka nsala. Kamba dimɛna l’ekanda aso walembetshiya Bible. Ekanda ɛsɔ wekɔ l’alako w’eshika wa woho wa nkamba l’atɔndɔ wa lo Bible. w23.08 28 od. 6-7

Womoto l’Okristo ekɔ l’ohomba wa nkɛnɛmɔla akoka w’amɛna. Akoka amɔ wakeke osekaseka lo dikɛnda diande wayowokimanyiya dia nde ntetemala nkondja wahɔ lɔsɛnɔ lande l’otondo. Ɛnyɛlɔ, eka dia mbeya mbadia ndo mfunda dimɛna. Lo mbekelo mɔ, mbadia ndo mfuda hɔsama dia ekɔ akoka w’ohomba wahomba wamato mbeka. Koko, vɔ wekɔ akoka w’ohomba efula le Okristo tshɛ. (1 Tim. 4:13) Diakɔ diele, tetawɔke kaanga ɛngɔ koshimba dia wɛ mbeya mbadia ndo mfunda dimɛna. Ngande wayoyɔtshɔkwama? Akoka asɔ mbeyaka kokimanyiya dia ntana olimu ndo ntetemala mbolama. Wɛ ayokoma ombeki ndo ombetsha wa dimɛna w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Kɛnɛ koleki tshɛ dimɛna ele, wɛ ayoyasukanya suke suke la Jehowa lo mbadiaka Ɔtɛkɛta ande ndo kanaka lawɔ yimba.—1 Tim. 4:15. w23.12 20 od. 10-11

Lɔmba Jehowa ekimanyielo ka nshika ntanga la ntondo k’ehemba. Oko weso anto wele keema kokele, sho pombaka ndɔshanaka mbala la mbala l’ohemba wa nsala kɛnɛ kele kɔlɔ. Satana ekɔ lo nsala kɛnɛ tshɛ kakokande nsala dia mbetsha ohemba ɔsɔ wolo efula. Yoho mɔ yahembande ndanya ekanelo kaso ele oma lo tɔkɛnyɔ t’awui wa mindo. Tɔkɛnyɔ tɔsɔ koka ndodia yimba yaso la tokanyi ta mindo, mbuta ate tokanyi takoka mbidja lonto la l’etei kaso mindo ndo tokonya dia sho nsala pɛkato ka woke. (Makɔ 7:​21-23; Jak. 1:​14, 15) Tekɔ l’ohomba w’ekimanyielo ka Jehowa naka talanga ntondoya ohemba wa nsala kɛnɛ kele kɔlɔ. Yeso akadje ndo dui diakalola mbala la mbala lo dɔmbɛlɔ diande dia ɛnyɛlɔ: “Totokonyake lo ohemba, koko ototshungole oma le kanga kɔlɔ.” (Mat. 6:13) Jehowa nangaka tokimanyiya, koko sho pombaka mbɔlɔmba ekimanyielo kande. Sho lawɔ pombaka nsala akambo wɔtɔnɛ l’alɔmbɛlɔ aso. w23.05 6-7 od. 15-17

Etena kɔsa atshukanyi diɔtɔnganelo diele lam’asawɔ la Shɛwɔ lele l’olongo la nɛmɔ, vɔ mongaka suke dia nkitanyiya alako ande ndo dui sɔ mbakimanyiyaka dia mbewɔ ndo ntondoya ekakatanu wakoka nkitshakitsha ngandji kele lam’asawɔ. Anto wele la lonyuma la dimɛna salaka vɔ lawɔ la wolo dia mbokoya Jehowa ndo nkɛnɛmɔla waonga ande, ɛnyɛlɔ oko ɔlɔlɔ, solo dia lotutsha ndo dimanyiyana. (Ɛf. 4:32–5:1) Etena kakɛnɛmɔla atshukanyi waonga asɔ, mongaka dui dia wɔdu lewɔ dia vɔ mpamia ngandji kawɔ. Kadiyɛso kelɛwɔ Lena, kambotshukama l’edja k’ɛnɔnyi ndekana 25 mbutaka ate: “Ekɔ dui dia wɔdu nanga ndo nkitanyiya onto lele la lonyuma la dimɛna.” Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kɛmɔ k’oma lo Bible. Etena kakasɔnɛ Jehowa atshukanyi amɔ dia nkoma ambutshi wa ɔnɛ lakahombe ndjonga Mɛsiya, Nde akasɔnɛ Yɔsɛfu nde la Mariya oma l’atei wa tokanula efula ta Davidɛ. Lande na? Vɔ akɔ ahende waki onto l’onto la diɔtɔnganelo dia dimɛna la Jehowa ndo Jehowa akeyaka dia vɔ wayokenga diwala diolodi la ngandji kawɔ otsha le nde. w23.05 21 od. 3-4

Kaanga mbele Owandji aso Yeso ekɔ kokele, wanɛ wakamba la nde lanɛ la nkɛtɛ bu kokele. Sho mbeyaka monga l’okakatanu dia nkitanyiya djekoleko naka wambotɔlɔmba dia nsala dui diahatangɛnangɛna nsala. Ɔpɔstɔlɔ Petero aki l’okakatanu dia monga l’okitanyiya l’etena kɛmɔ. Etena kakawotɛ ondjelo dia ndɛ nyama mɔ yakɔsamaka mindo lo ndjela Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, Petero akatone aha mbala ɔtɔi koko mbala shato! (Ets. 10:​9-16) Lande na? Ɛlɔmbwɛlɔ k’oyoyo kɛsɔ kakɛnama dia tɔ bu la wahɔ le nde. Lo wedi okina, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akakitanyiya etena kakɔlɔmbɛ dikumanyi di’Akristo dia la Jɛrusalɛma dia ntshɔ l’apami anɛi lo tɛmpɛlɔ dia tosala sɛlɛmɔni ka wɛdiamelo di’anto mɛna dia nde akakitanyiyaka Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Koko Pɔɔlɔ akeyaka dia Akristo komonga nto l’ɛse k’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Ndo ndooko dikambo dia kɔlɔ diakandasale. Koko Pɔɔlɔ akakitanyiya aha la ntshimbatshimba. Nde “akɔshi apami akɔ, akayaɛdia kaamɛ la wɔ lo ndjela ɛlɛmbɛ.” (Ets. 21:​23, 24, 26) Okitanyiya wa Pɔɔlɔ akakimanyiya dia kaamɛ monga.—Rɔmɔ 14:​19, 21. w23.10 10 od. 15-16

Ondo wɛ hatɔfɔnya dia wɔma ekɔ dionga di’ohomba dialɔmba dia monga la lɔngɛnyi la dimɛna. Wanɛ walanga monga la lɔngɛnyi la ma ma la Jehowa pombaka “[mbooka] wɔma.” Oyadi edja ka ngande kambotokambɛ Jehowa, sho tshɛ tekɔ l’ohomba wa ntetemala monga la wɔma wa dimɛna otsha le nde. Ko kakɔna kalembetshiya mboka Nzambi wɔma? Onto lele la wɔma wa dimɛna wa Nzambi, mbookaka ngandji ndo nde hakombola nsala dui diakɔna tshɛ diakoka ndanya diɔtɔnganelo diasande la Nde. Yeso aki la “wɔma wa Nzambi” wa ngasɔ. (Hɛb. 5:7) Nde komonga la wɔma wa kɔlɔ otsha le Jehowa. (Isa. 11:​2, 3) Koko, nde akonge la ngandji k’efula otsha le nde ndo akakombolaka mbokitanyiya. (Jni. 14:​21, 31) L’ɛnyɛlɔ ka Yeso, sho mongaka la dilɛmiɛlɔ di’efula otsha le Jehowa, l’ɔtɛ wa wokaso wɔma nɛ dia Nde ekɔ ngandji, lomba, losembwe ndo wolo. Sho mbeyaka nto dia Jehowa tokaka ngandji ndo dui sɔ mongaka la shɛngiya lo woho wasalaso akambo etena katetshande. Sho koka nyangiya kana ngɛnyangɛnya otema wa Jehowa.—Os. 78:41; Tok. 27:11. w23.06 14 od. 1-2; 15 od. 5

Lam’akakome nkumekanga Uziya la wolo w’efula, nde akohɛ dia Jehowa mbaki Kiɔkɔ ya wolo ndo y’ɔngɔnyi ande. Naa wetshelo? Sho pombaka mbohɔka di’ɛtshɔkɔ ndo waɛsɛ aso ndja oma le Jehowa. Lo dihole dia monga l’ofunu l’ɔtɛ w’awui wambotosala, Jehowa mbahombaso mbisha lotombo lo kɛnɛ tshɛ keso l’akoka wa nsala. (1 Kɔr. 4:7) Sho pombaka mbeya l’okitshakitsha tshɛ dia sho keema kokele ndo tekɔ l’ohomba w’ohokwelo. Ɔnangɛso ɔmɔ lele l’ɛnɔnyi oko 60 akafunde ate: “Lakeke dia dimi halohombe nkɔmɔ etena kɛna anto akina munga yami. Etena kalongolami ohokwelo l’ɔtɛ wa munga yasalami, dimi tetemalaka nsala la wolo dia ndjalowanya ndo mbisha Jehowa kɛnɛ koleki ɔlɔlɔ le mi.” Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, etena kokaso Jehowa wɔma ndo katetemalaso monga l’okitshakitsha, sho mongaka mɛtɛ la lɔsɛnɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ.—Tok. 22:4. w23.09 10 od. 10-11

Akristo wa lo ntambe ka ntondo waki l’ohomba w’ekikelo. Vɔ wakahomanaka l’ekakatanu akɔ waamɛ wele oko wanɛ wakasɛnaka l’etena kawɔ. Efula ka l’atei awɔ wakahɛnyahɛnyamaka, aha tsho paka oma le ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’ase Juda ndo ewandji w’ase Rɔmɔ koko ndo nto oma le ase nkumbo yawɔ hita. (Mat. 10:21) Ndo l’etei k’etshumanelo, tena dimɔ vɔ wakahombaka ndɔshana la shɛngiya ya waa apɔsta ndo wetshelo awɔ wakadjaka diatɔnelo. (Ets. 20: 29, 30) Koko, Akristo asɔ wakakikɛ. (Ɛny. 2:3) Lo ngande? Vɔ wakakane yimba la bɛnyɛlɔ dia l’Afundelo dia ekikelo, ɛnyɛlɔ oko ka Jɔbɔ. (Jak. 5:​10, 11) Vɔ wakalɔmbɛ dia nkondja wolo. (Ets. 4:​29-31) Ndo vɔ wakake washo l’etombelo w’ɛlɔlɔ wayowokondja oma l’ekikelo. (Ets. 5:41) Sho lawɔ nto kokaka mbikikɛ naka sho mbekaka bɛnyɛlɔ diendana l’ekikelo mbala la mbala l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo dia l’ekanda aso ndo kanaka la diɔ yimba. w23.07 3 od. 5-6

Jehowa ndo Yeso hawototshikaki pondjo. L’ɔkɔngɔ w’ɔpɔstɔlɔ Petero manguna Yeso, nde akayɔsaka yɛdikɔ y’ohomba efula. Onde nde akahombe ntshika kana akahombe ntetemala oko ombeki wa Kristo? Yeso akasɛngasɛnga Jehowa diaha mbetawɔ ka Petero mbɔla. Yeso akatɛ Petero dikambo dia dɔmbɛlɔ sɔ ndo nde akayaɛkɛ le Petero ɔnɛ nde ayonga l’akoka wa nkeketsha anango. (Luka 22:​31, 32) Ande woho wakahombe dui sɔ mbohola Petero ɛtɛkɛta wa Yeso lee! Etena kalangaso mbɔsa yɛdikɔ mɔ y’ohomba lo lɔsɛnɔ laso, Jehowa mbeyaka nkamba la alami w’ɛkɔkɔ dia toshikikɛ ɔnɛ tekɔ l’ohomba wa sho ntetemala ntshikala la kɔlamelo. (Ɛf. 4:​8, 11) Oko wakakotshɛ Jehowa Petero ehomba ande wa l’emunyi ndo apɔstɔlɔ akina, Nde ayokotsha ehomba aso wa l’emunyi etena ketɛso olimu aso w’esambishelo lo dihole dia ntondo lo nsɛnɔ yaso. w23.09 24-25 od. 14-15

Jehowa mɛnaka kaanga vwuiwui y’ɔlɔlɔ yasalɛso anto akina. Nde mbɔsaka tshelo shɔ oko olambo ndo oko dibasa diahombande mfuta. Naka wɛ akakambaka ntondo oko okambi wakimanyiya kana oko ekumanyi, Jehowa mbohɔka olimu wakayakambe lo nshi yakete ndo ngandji kakakotshutshuya dia nkamba olimu ɔsɔ. (1 Kɔr. 15: 58) Nde mɛnaka nto ngandji katetemalayɛ nkɛnɛmɔla. Jehowa nangaka dia sho tshɛ mfudia ngandji kawokaso ndo kokaso anto akina. Sho koka nkeketsha ngandji kokaso Jehowa lo mbadiaka Ɔtɛkɛta ande ndo lo kanaka yimba lɔkɔ ndo lo sawolaka la nde mbala la mbala lo dɔmbɛlɔ. Sho koka mfudia ngandji kokaso anangɛso l’akadiyɛso lo mbaakimanyiyaka lo toho ta shikaa. Etena kayotafulaka ngandji kaso, mbayototalekaka ndjasukanya suke suke la Jehowa ndo la nkumbo kaso ka lo nyuma. Ndo tayɔngɛnangɛnaka la lɔngɛnyi lɔsɔ pondjo pondjo! w23.07 10 od. 11; 11 od. 13; 13 od. 18

Okristo tshɛ pombaka mbɔsa yɛdikɔ lo woho wakokande nkokɛ yoonge yande hita. Etena kasɔna Akristo yoho mɔtshi y’osakelo, vɔ pombaka nkitanyiya ɛlɛmbɛ wa lo Bible wendana la mbewɔ dikila ndo diɔtɔnganelo dia l’ɛdiɛngɛ. (Ets. 15:20; Ngal. 5:​19, 20) Koko lo wedi okina, vɔ koka mbɔsa yɛdikɔ lo kɛnɛ kendana la yoho y’osakelo yakokawɔ mbetawɔ. Sho koka monga l’eshikikelo dia yoho y’esakelo mɔtshi shikaa koka monga la wahɔ kana bu, koko sho pombaka nɛmiya lotshungɔ lele l’anangɛso l’akadiyɛso la vɔ mbɔsa tɛdikɔ tawɔ hita lo kɛnɛ kendana la esakelo. Dia nsala dui sɔ, sho pombaka ntetemala namaka lo yimba awui anɛi wayela anɛ: 1) Paka Diolelo diaki Nzambi mbayela anto yoonge ndo ɔkɔnwɛlɔ wa kokele. (Isa. 33:24) 2) Okristo tshɛ pombaka ‘monga l’eshikikelo’ lo kɛnɛ koleki dimɛna le nde. (Rɔmɔ 14:5) 3) Sho hatolombosha anto akina l’ɔtɛ wa tɛdikɔ tawɔ ndo hatosale ndooko dikambo diakoka mbatakanya. (Rɔmɔ 14:13) 4) Akristo mɛnyanyaka ngandji ndo vɔ shihodiaka dia kaamɛ ka l’etshumanelo mbele dui dioleki tshɛ ohomba oleki tokanyi tawɔ hita.—Rɔmɔ 14:​15, 19, 20. w23.07 24 od. 15

Onde wɛ mbɔsaka diɔtɔnganelo diasayɛ la Jehowa la nɛmɔ? Aha la taamu ekɔ ngasɔ! Oma ko nshi y’edjedja, anto efula wakayaokaka woho akɔ waamɛ oko wayaokayɛ. (Os. 104:​33, 34) Anto efula wakayahondja dia ntɛmɔla Jehowa. Ngasɔ mbakidiɔ ndo lo dikambo di’ase Isariyɛlɛ wa lo nshi y’edjedja wakeyamaka oko Akidiami kana wanɛ wamboyakimɔ. Etelo kɛnɛ nembetshiyaka dimɛna ase Isariyɛlɛ waki l’ohetoheto wakayahondja dia kambɛ Jehowa lo yoho ya laande. Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ waketawɔka dia pami kana womoto ntshika dɔkɔlɔkɔ dia laande le Jehowa lo nsɔna dia nsɛna oko Okidiami l’etena kɛmɔ. (Wal. 6:​1, 2) Dɔkɔlɔkɔ kana daka dia l’otema ɔtɔi sɔ diakendanaka la ndjela wadjango waki ase Isariyɛlɛ akina kondjelaka. Ko lande na kakasɔnaka ose Isariyɛlɛ ɔmɔ dia ntshika dɔkɔlɔkɔ dia nkoma Okidiami? Ose Isariyɛlɛ ɔsɔ ondo akatshutshuyama oma lo ngandji k’efula kokande Jehowa ndo lowando la l’otema ɔtɔi l’ɔtɛ w’ɛtshɔkɔ efula wamondokondja oma le Nde.—Eoh. 6:5; 16:17. w24.02 14 od. 1-2

Lo Bible, tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru yokadimɔmi ɔnɛ “kɔlamelo,” kana “ngandji ka kɔlamelo,” mbelaka kanyi ya omamemelo wa la ngandji ndo vɔ kambaka la tshɛkɛta shɔ mbala efula dia ntɛkɛta dia ngandji koka Nzambi ekambi ande. Vɔ kambaka la tshɛkɛta yaamɛ shɔ dia ntɛkɛta dia ngandji kele lam’asa ekambi wa Nzambi. (2 Sa. 9:​6, 7) Kɔlamelo yaso koka takeketalaka lam’atete nshi. Tende woho wakɛnama mɛtɛ ka dikambo sɔ le Danyɛlɛ. Kɔlamelo ya Danyɛlɛ otsha le Jehowa yakɔtɔ l’ohemba l’edja ka lɔsɛnɔ lande l’otondo. Koko ohemba ɔmɔ wakaleke woke, ele wɔnɛ wakokomɛ lam’akinde l’ɛnɔnyi 90 l’ɛmɔ. Wanɛ wakakambaka lo mbalasa ka nkumekanga wakahetshaka Danyɛlɛ ndo vɔ waki la dilɛmiɛlɔ dia tshitshɛ otsha le Nzambi kakandatɛmɔlaka. Ɔnkɔnɛ, vɔ wakadje sheke dia Danyɛlɛ ndjakema. Vɔ wakakonya nkumekanga dia nsinya didjango dimɔ diakahombe mbidja kɔlamelo yaki la Danyɛlɛ otsha le Nzambi kana otsha le nkumekanga l’ohemba. Dia mɛnya dia nde aki la kɔlamelo otsha le nkumekanga, Danyɛlɛ akahombe ntshika nɔmba Jehowa l’edja ka nshi 30. Danyɛlɛ akatone nsala dui sɔ.—Dan. 6:​12-15, 20-22. w23.08 5 od. 10-12

Jehowa nangaka dia sho ntetemala mɛnya anangɛso l’akadiyɛso ngandji. Naka anangɛso ndo akadiyɛso hawotosalɛ akambo lo yoho yahomba Okristo salɛ onto akambo, teye diaha l’okonda mbasalawɔ dikambo sɔ ndo vɔ wekɔ lo mbidja welo dia nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ lo washo wa Jehowa. (Tok. 12:18) Nzambi nangaka ekambi ande wa kɔlamelo kaanga mbasalawɔ munga. Kaanga etena kasalaso munga, nde tetemalaka monga ɔngɛnyi aso ndo nde hatolamɛ nkɛlɛ l’otema. (Os. 103:9) Ekɔ mɛtɛ dui di’ohomba dia sho mbokoya Shɛso kadimanyiyana! (Ɛf. 4:32–5:1) Tohɔ nto dia lam’ayasukana ekomelo, sho pombaka ntetemala ntshikala suke suke l’anangɛso ndo akadiyɛso. Sho koka nongamɛ ɛhɛnyɔhɛnyɔ wa wolo. Sho koka kaanga mbidjama lo lokanu l’ɔtɛ wa mbetawɔ kaso. Naka dui dia ngasɔ diambotomba, kete tayoleka monga l’ohomba w’anangɛso l’akadiyɛso.—Tok. 17:17. w24.03 15-16 od. 6-7

Afundelo wekɔ l’ɛkɔndɔ w’ɛlɔngɔlɔngɔ wakayasukanya la Jehowa, waketawɔma le nde ndo wakonge la lɔsɛnɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Davidɛ aki ɔmɔ l’atei awɔ. Etena kakinde ɔlɔngɔlɔngɔ, nde akasɔnɛ dia ntɛmɔla Nzambi ndo l’ɔkɔngɔ nde akayokomaka nkumekanga kaki la kɔlamelo. (1 Nku. 3:6; 9:​4, 5; 14:8) Wɛ koka keketshama ndo ntshutshuyama dia mbeka awui wendana la lɔsɛnɔ ndo l’olimu wa kɔlamelo wa Davidɛ. Kana wɛ koka nyomoleka mbeka akambo efula wendana l’ɛnyɛlɔ ka Makɔ kana ka Timɔte. Nyayɛna dia vɔ wakakambɛ Jehowa oma ko akɛnda awɔ ndo vɔ wakatetemala mbookambɛ la kɔlamelo. Yɛdikɔ yawɔ ya mbookambɛ yakasha Jehowa ɔngɛnɔngɛnɔ. Woho wakambayɛ la lɔsɛnɔ layɛ oma ko kakianɛ ayonga la shɛngiya lo lɔsɛnɔ layɛ la lo nshi yayaye. Naka wɛ ndjaɛkɛ le Jehowa, koko aha le yɛ wɛmɛ, kete dui sɔ diayokokimanyiya dia wɛ mbɔsa tɛdikɔ ta lomba. Wɛ koka monga la lɔsɛnɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo lele l’oyango. Ohɔ dia Jehowa mbɔsaka la nɛmɔ kɛnɛ kosalɛyɛ. Naa yoho yoleki dimɛna yakokayɛ nkamba la lɔsɛnɔ layɛ lo kambɛ Shɛso lele l’olongo loludi la ngandji? w23.09 13 od. 18-19

Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akeyaka di’anango ndo akadiyɛnde w’Akristo waki anto wele keema kokele. Ɛnyɛlɔ, yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa nde ntatɛ nsangana l’ase etshumanelo, anto wakokanɛ kɔlɔ. (Ets. 9:26) L’ɔkɔngɔ diko, amɔ wakatɛkɛtaka awui wa kɔlɔ lo dikambo diande l’oyango wa ndanya lokumu lande. (2 Kɔr. 10:10) Pɔɔlɔ akɛnyi ɔnangɛso ɔmɔ laki l’ɛkɛndɛ ɔsa yɛdikɔ ya kɔlɔ yakakoke ntakanya anto akina. (Ngal. 2:​11, 12) Ndo ɔngɛnyi ɔmɔ waki Pɔɔlɔ wa ma ma, mbuta ate Makɔ, akonyangiya efula. (Ets. 15:​37, 38) Pɔɔlɔ otokoka mbetawɔ dia dui dimɔ l’atei w’awui asɔ mbokonya diaha nde mbekesanɛ l’anto wakonyangiya asɔ. Koko, nde akatetemala monga la kanyi ya dimɛna otsha le anango l’akadiyɛnde ndo akatetemala ndjasha l’olimu wa Jehowa. Kakɔna kakakimanyiya Pɔɔlɔ dia nde ntetemala? Pɔɔlɔ akokaka anango l’akadiyɛnde ngandji. Ngandji kakokaka Pɔɔlɔ anto akina kakokimanyiya dia nde ndeka mbika washo lo waonga awɔ w’amɛna koko aha lo munga yawɔ. Ngandji kakakimanyiya Pɔɔlɔ nto dia nkamba la kɛnɛ kofundami lo divɛsa dia lushi l’ɛlɔ. w24.03 15 od. 4-5

Bible kekɔ l’ɛkɔndɔ efula wɛnya ohomba wa memakana. Tɔshi ɛnyɛlɔ ka Isaka. Etena kakandatodjasɛ l’ɛtshi ka nkɛtɛ k’ase Filistiya ka Ngɛrara, asukanyi ande wakawoke kandjema ko wakoshimbe ntɛkɔ di’ashi diakatshime ekambi ande. Lo dihole dia nde ndɔshana la wɔ l’oyango wa mbakɔsɔla ntɛkɔ diande, Isaka akonɔ la nkumbo kande etale ko akatotshimaka ntɛkɔ dikina. (Eta. 26:​12-18) Koko ase Filistiya wakate dia ashi wa lo dihole sɔ nto wekɔ wakiwɔ. Kaanga mbakandahomana l’awui asɔ, Isaka akasale akambo lo mbidja wɔladi. (Eta. 26:​19-25) Kakɔna kakookimanyiya dia nde ntetemala ntshikala la memakana kaanga mbele anto akina wakayashikikɛ dia mbosola? Nde mɛtɛ akayele ɛnyɛlɔ k’ambutshi ande, nde akeke awui efula oma lo toho takadje Abrahama wɔladi ndo oma lo “ki ka yimba” kaki la Sara.—1 Pe. 3:​4-6; Eta. 21:​22-34. w23.09 15 od. 4

L’etena kakashikikɛma, la ngandji tshɛ Jehowa akatome Ɔnande l’enondo lanɛ la nkɛtɛ dia ndjetsha anto akambo wendana la Diolelo sɔ ndo ndjokimɔ lɔsɛnɔ lande oko oshinga w’etshungwelo dia totshungola oma lo pɛkato la nyɔi. Oma laasɔ, Yeso akoolɔ dia nkalola l’olongo dia toolɛ oko Nkumekanga ka Diolelo diaki Nzambi. Ɔtɛ a dui w’ohomba wa lo Bible wekɔ ɔnɛ: Lokombo laki Jehowa layoyindjama etena kayondokotsha sangwelo diande lo dikambo dia nkɛtɛ lo tshimbo ya Diolelo diande diayɔlɔmbwama oma le Kristo. Sangawelo dia Jehowa hadiokoke tshikitanyema. Nde akalake dia vuiwui tshɛ yayokotshama oko wakandate. (Isa. 46:​10, nɔtɛ; Hɛb. 6:​17, 18) L’edjedja ka wonya, nkɛtɛ kayokadimɔ paradiso, lɛnɛ ayokoma tokanula ta Adama l’Eva ndo tele la losembwe la diɛsɛ dia monga “la lɔsɛnɔ pondjo pondjo.” (Os. 22:26) Koko, aha kɛsɔ keto mbayosala Jehowa. Nde ayosala dia ditongami diande tshɛ diele la timba oyadi dia l’olongo ndo dia la nkɛtɛ monga kaamɛ. Oma laasɔ, ditongami tshɛ diasɛna diayokitanyiyaka la kɔlamelo tshɛ Jehowa oko Ɔnɔmbɔdi awɔ. (Ɛf. 1:​8-11) Onde wɛ bu la diambo lo yoho ya dimɛna efula yakotsha Jehowa sangwelo diande? w23.10 20 od. 7-8

Etena kakatombe ase Juda oma la Babilɔna dia ntshɔ la Jɛrusalɛma, kombeta edja vɔ wakahomana l’ekakatanu wendana la woho wakotshɛ ase nkumbo yawɔ ehomba awɔ wa l’emunyi. Efukutanu waki nto lo diolelo di’ase Pɛrɛsiya mbidja ndo ɔlɔshamelo w’oma le wedja wakaadinge. Amɔ waki l’okakatanu wa mbidja yimba l’olimu wa tɛmpɛlɔ ka Jehowa. Diakɔ diele Jehowa akatome amvutshi ahende, Hangayi nde la Zɛkariya dia tokimanyiya anto dia vɔ nyomonga nto l’ohetoheto, dui sɔ diaki l’etombelo w’amɛna efula. (Han. 1:1; Zɛk. 1:1) Suke l’ɛnɔnyi 50 wambeta, ase Juda waki nto l’ohomba w’ekeketshelo. Ɛzɛra, laki osangodi wa manamana w’Ɛlɛmbɛ, akaye oma la Babilɔna oya la Jɛrusalɛma dia ndjokeketsha ekambi wa Nzambi dia vɔ mbetɛ ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi dui dioleki ohomba lo nsɛnɔ yawɔ. (Ɛzr. 7:​1, 6) Paka oko wakakimanyiya prɔfɛsiya yakate Hangayi nde la Zɛkariya ekambi wa Nzambi wa lo nshi y’edjedja dia vɔ ntetemala ndjaɛkɛ le Jehowa l’etena k’ɔlɔshamelo, yɔ koka tokimanyiya ɛlɔ kɛnɛ dia sho ndjaɛkɛ l’osukɔ wa Jehowa oyadi ekakatanu wele laso.—Tok. 22:19. w23.11 14-15 od. 2-3

Ngande wahombaso nkɛnɛmɔlɛ asekaso ambetawudi ngandji kaso? Yoho mɔ ele lo mbasamba. Tayonga suke dia ‘ntetemala sambana lam’asaso’ naka tayotshutshuyama la kɛtshi. (1 Tɛs. 4:18) Ngande wakokaso ntetemala nkeketsha ngandji ka lam’asaso? Lo nsala kɛnɛ tshɛ kakokaso nsala dia dimanyiyaka anto akina munga yawɔ. Lande na kele ekɔ ohomba djekoleko ɛlɔ kɛnɛ mɛnyanya ngandji lam’asaso? Lembetɛ ɔkɔkɔ wakasha Petero ɔnɛ: “Ekomelo k’akambo tshɛ kambosukana. Ɔnkɔnɛ, . . . nyonge la ngandji k’efula lam’asanyu.” (1 Pe. 4:​7, 8) Oko wamboleka sukana ekomelo k’andja wa kɔlɔ ɔnɛ, kakɔna kahombaso nongamɛ? Etena kakandatɛkɛtaka l’ambeki ande, Yeso akate ɔnɛ: “Anto wa lo wedja tshɛ wayonyohetsha l’ɔtɛ wa lokombo lami.” (Mat. 24:9) Dia nshika ntanga lo lohetsho lɔsɔ, tekɔ l’ohomba wa ntetemala monga kaamɛ. Naka sho nsala dui sɔ, kete welo wadja Satana dia tokakitola wayɔtɔ l’ashi, nɛ dia sho kakatanyema la ngandji.—Flpɛ. 2:​1, 2. w23.11 13 od. 18-19

Akambo wa mɛtɛ w’oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi wekɔ la wolo w’efula. Lo mbetsha anto akambo wendana la Jehowa ndo woho mɛtɛ w’onto wende, sho mɛnaka dui dimɔtshi dia diambo. Anto waya bu nto totshungu oma lo kashi yaki Satana ndo anto asɔ l’onto ndo l’onto wambotatɛ mɛna waonga w’amɛna wa Shɛso ka ngandji. Vɔ wambolola tɔɔ la diambo lo wolo ande waha l’elelo. (Isa. 40:26) Vɔ wambeka dia ndjaɛkɛ le nde l’ɔtɛ wa losembwe lande la kokele. (Eoh. 32:4) Vɔ wambeka nto awui efula wendana la lomba lande lahadjama anya. (Isa. 55:9; Rɔmɔ 11:33) Ndo vɔ wambosambema lo mbeka dia nde ekɔ ngandji. (1 Jni. 4:8) Etena katawayasukanya la Jehowa, mbele elongamelo kawɔ ka sɛnaka pondjo pondjo oko anande mongaka dui dia mɛtɛ. Ande diɛsɛ dia diambo diele laso dia nkimanyaya anto dia vɔ ndjasukanya la Shɛwɔ lee! Etena kasalaso dui sɔ, Jehowa tɔsaka dia tekɔ “ekambi” ande.—1 Kɔr. 3:5. w24.02 12 od. 15

Naka wɛ ekɔ ombeki wa Bible kana akodiama oma le ambutshi wele Ɛmɛnyi, onde wɛ kanyiyaka dia ndjakimɔ ndo batizama? Ɔsɔ ekɔ oyango wa dimɛna efula! La ntondo ka wɛ batizama, wɛ pombaka ndjakimɔ le Jehowa. Ngande wayakimɔyɛ le Jehowa? Wɛ mbolakaka lo dɔmbɛlɔ dia wɛ ayowɔtɛmɔlaka paka ndamɛ oto ndo wɛ ayetɛka lolango lande dui dioleki ohomba lo lɔsɛnɔ layɛ. Lo mɛtɛ, wɛ ndakaka Jehowa dia wɛ ayotetemala mbooka ngandji “l’otema ayɛ tshɛ, la anima ayɛ tshɛ, la yimba yayɛ tshɛ ndo la wolo ayɛ tshɛ.” (Makɔ 12:30) Ndjakimɔ kayɛ salemaka lo woshɛshɛ lam’asayɛ la Jehowa. Lo yoho yotshikitanyi, batisimu ekɔ djembetelo yɛnya lo sɛkɛ dia wɛ akashile ndjakimɔ; mbuta ate mɛnya anto akina dia wɛ amboshilaka la ndjakimɔ. Ndjakimɔ kayɛ ekɔ dɔkɔlɔkɔ di’ekila ndo Jehowa kombolaka dia wɛ sɛnaka lo yoho yɔtɔnɛ la diɔ paka oko walongamɛyɛ nsala dui sɔ le yɛ wɛmɛ.—Ond. 5:4. w24.03 2 od. 2; 3 od. 5

Awala tshɛ wekɔ l’ekakatanu. Bible mbutaka hwe dia wanɛ watshukana wayonga “la asui lo alemba awɔ.” (1 Kɔr. 7:28) Lande na? Nɛ dia diwala diekɔ osanga w’anto ahende wele keema kokele, wele onto l’onto ekɔ la waonga ande wotshikitanyi, awui walanga ɔmɔtshi ndo awui wahalange okina. Elonganyi mbeyaka ndja oma l’ahole ndo mbekelo yotshikitanyi. Yema yema vɔ mbeyaka ndjɔkɛnɛmɔla waonga wele onto l’onto kɔmɛnaka le osekande la ntondo ka vɔ tshukana. Awui asɔ tshɛ koka ntondja ewanu. Lo dihole dia vɔ mbetawɔ di’onto l’onto ekɔ la munga ndo nsala la wolo dia nkandola dikambo diakɔ, elonganyi mbeyaka ndjotatɛ mɛndjana onongo. Vɔ mbeyaka kaanga nkoma lo nkakitɔna kana mpandjola diwala l’ɔtɛ w’okakatanu awɔ. Onde vɔ wayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ naka vɔ nkakitɔna kana ndjaka diwala? Ndooko. Jehowa nɔmbaka di’atshukanyi nɛmiya tɛdikɔ tendana la diwala oyadi kaanga olonganyi aso ekɔ onto lele bu wɔdu sho nsɛna la nde. w24.03 16 od. 8; 17 od. 11

L’ɔkɔngɔ wa wɛ ndjaakimɔ ndo batizama, elongamelo kayɛ ka nsɛna pondjo pondjo lo paradiso ka lanɛ la nkɛtɛ kekɔ lo taleke mpama etena katayeke awui efula ndo kakomayɛ onto lambotshunda lo nyuma. (Hɛb. 5:13–6:1) Ondo wɛ akɛnyi mɛtɛ ka kɛnɛ kofundami lo Rɔmɔ 5:​2-4. Wɛ akahomana l’asui wa weho la weho, koko wɛ akawakikɛ ndo Nzambi akakɛnya dia wɛ mbetawɔmaka le nde. Lam’ele wɛ mbetawɔka dia Nzambi kookaka ngandji ndo kɔngɛnangɛnaka, wɛ ekɔ l’ɔkɔkɔ wa nongamɛ dia wɛ ayolongola kɛnɛ kakandakolake. Elongamelo kayɛ kaya wolo oleki kɛnɛ kakiyɛ latɔ ntondo. Tɔ kaya ɛngɔ ka mɛtɛ le yɛ. Tɔ kaya la shɛngiya efula le yɛ, kaya la shɛngiya lo dui tshɛ diendana la lo lɔsɛnɔ layɛ ndo tɔ kekɔ lo tatshikitanya yoho yasalɛyɛ ase nkumbo kayɛ akambo, woho wɔsayɛ tɛdikɔ ndo kaanga woho wakambayɛ la wenya ayɛ. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akakotsha dui dimɔ di’ohomba efula diendana la elongamelo kele la yɛ l’ɔkɔngɔ wa wɛ mbetawɔma le Nzambi. Nde koshikikɛka dia elongamelo kayɛ kayokotshama.—Rɔmɔ 15:13. w23.12 12-13 od. 16-19

Etena keso la ntondo ka ohemba wa wolo, nsaki, tokanyi ndo etsha aso mbeyaka ntshikitana la woho wokotosalaka etena keso dimɛna. Sho koka ndjaoka dia tambɛmbama oma lo dikambo dimɔ otsha lo dikina. Ngande watokimanyiya Jehowa etena katatɛso mɛnama l’ekiyanu? Nde toshikikɛka dia nde ayotoshikikadia. Etena katatɛ asuku mbekola masuwa, vɔ mbeyaka monga lo waale wa mɛmbama lɛnɛ la lɛnɛ. Dia masuwa nshikimala, masuwa efula mongaka ondo l’ohomba wa mɔlɔla wele la woho ɔmɔ wa loongo la laande oma l’emamu alɔ ko dindja polo lo lɔkɔngɔ. Diangɔ sɔ koka nkimanyiya masuwa diaha vɔ mimbɔ, ngasɔ mbayonga anto wele lɔkɔ lo wɔladi ndo lɔkɛndɔ lawɔ layotshɔ dimɛna. Koko, diangɔ sɔ kambaka dimɛna etena katakɛndakɛnda masuwa. Woho akɔ waamɛ mbele, Jehowa ayotoshikikadia etena katatatetemala monga la kɔlamelo lo tena di’ekakatanu. w24.01 22 od. 7-8

Etena keyɛ la wɔma, yambola wate: ‘Kakɔna kamboshilaka Jehowa nsala?’ Nkana yimba la kɛnɛ kakandatonge. Ɛnyɛlɔ, etena “kasɛdingolaso dimɛna dimɛna” woho wakokɛ Jehowa tofudu ndo alɛmbɔlɛmbɔ, wele kotongama l’efanelo kande ndo wele bu l’akoka wa mbɔtɛmɔla, sho koka nkeketsha wɛkamu aso ɔnɛ nde koka tokokɛ ndo sho lawɔ. (Mat. 6:​25-32) Sɛdingola nto kɛnɛ kambosalɛka Jehowa atɛmɔdi ande. Wɛ mbeyaka nkana yimba l’ɛnyɛlɔ k’onto ɔmɔtshi lɔtɛkɛtshiwɔ lo Bible lakɛnya mbetawɔ k’efula kana mbadia awui wakahomana la okambi ɔmɔtshi wa Jehowa wa nshi nyɛ. Ndo nto, nkana yimba lo woho wakashile Jehowa kokokɛ. Ngande wakandakokotola oya l’akambo wa mɛtɛ? (Jni. 6:44) Ngande wakandakadimola alɔmbɛlɔ ayɛ? (1 Jni. 5:14) Ngande wakondjayɛ wahɔ lushi la lushi oma l’olambo w’Ɔnande la ngandji?—Ɛf. 1:7; Hɛb. 4:​14-16. w24.01 4 od. 6; 7 od. 17