Onde anto wambovɔ kokaka nkimanyiya wanɛ wasɛna?
TAMBA, ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi wa lo Afrikɛ wa lo owɛstɛ aki suke la nsala ɛgzamɛ ɔmɔtshi wa la kalasa.a Mama kande akɔtɛtɛ dia nde pombaka nyanga ekimanyielo oma le ewotɔ ande wakavu dia nde nkotsha lo ɛgzamɛ ɔsɔ. La Palerme, l’osomba wa Sicile, anto ntshɔka dia ntenda waombo, lɛnɛ akalamema dimɛna nkama y’edo w’anto. Anto amɔtshi fɔnyaka dia edo wakawonya ɛsɔ kokaka nkokɛ wanɛ wakasɛnɛ lo yoho ya dihindo. Ɔnɔnyi tshɛ, anto tshɔka ntenda Lily Dale, osomba ɔmɔtshi wa la New York, lo wodja w’États-Unis, osomba weyama efula l’ɔtɛ w’efula k’asaki w’awolo wele lɔkɔ. Angɛndangɛnda tshɔka la elongamelo ɔnɛ wayosawola kana wayokondja ekimanyielo oma le ewotɔ kana angɛnyi awɔ wakavu.
L’andja w’otondo, wetshelo w’ɔnɛ wanɛ wakavu kokaka nkimanyiya wanɛ wakasɛnɛ wekɔ lo ntetemala mbetshama. Akanyiyayɛ lo dikambo sɔ na? Ondo wɛ aketshama wetshelo ɔsɔ kana ekɔ lɔ nsɛna l’anto amɔtshi wangɛnangɛna wetshelo akɔ. Anto kombolaka efula dia nsawola la wakiwɔ wa ngandji wakavu. Asaki w’awolo ndakaka anto dia vɔ kokaka mbakotshɛ ohomba ɔsɔ. Jurnalɛ Time yakatondja ɛtɛkɛta wakate osaki ɔmɔtshi w’awolo dia anto wele l’andja wahɛnama “wekɔ nshi tshɛ suke dia nkimanyiya onto tshɛ lele l’ohomba w’ekimanyielo.” Onde dui sɔ diekɔ mɛtɛ? Onde anto wambovɔ kokaka mɛtɛ nkimanyiya wanɛ wasɛna? Ekadimwelo wokɛma hwe washa Bible kokaka kâmbiya.
Onde anto wambovɔ wekɔ lɔ nsɛna dihole dimɔtshi?
Bible nembetshiyaka eongelo ka wanɛ wavɔ lo nkamba la ɛtɛkɛta wa wɔdu ndo wokɛma hwe. Tolembete kɛnɛ kata Undaki 9:5 ɔnɛ: “Wasena mbeyaka vati: Vo wayuvo. Keli wavo haweyi nduku dikambu.” Onde mɛtɛ wanɛ wambovɔ kokaka monga la tokanyi tɔmɔtshi? Divɛsa 6 kadimolaka ɔnɛ: “Ndu ngandji kawo, luhetshu lawo, ndu okomiya awo ambushilaka edja. Vo hawuyala la etenyi ntu pundju lu kene tshe katutshamaka l’esi ulungu.” Tolembete nto dia divɛsa 10 dia tshapita yakɔ yâmɛ mbutaka ɔnɛ: “Nduku ulimu kuyanga kanyi, ewu kuyanga yimba, yeli lu Dihuli di’Edu, lene atayatshu.” Dui dia diambo ko, Afundelo wa lo Grɛkɛ mbutaka nto dia Yeso Kristo akatshu lo dihole di’edo lo tshanda mɔtshi l’ɔkɔngɔ wa nyɔi kande.—Etsha 2:31.
Yeso akakimanyiya anto efula etena kakinde la lɔsɛnɔ, koko nde akeyaka dia nde akahombe ndjovɔ. Onde nde akalongamɛka dia nde ayotetemala monga la akoka wa nkimanyiya anto etena kakinde lo dihole di’edo? Kema. Nde akɛdika nyɔi kande kaki k’emembe la otsho, etena kahakoke onto ntsha olimu. (Joani 9:4) Yeso akeyaka dimɛna dia naka anto hawoyɔsɛna, kete vɔ ‘wambovɔ waya kema la wolo.’—Isaya 26:14.
Yeso akakambe nto la wɛdikelo dia nembetshiya kanyi yakɔ yâmɛ lo dikambo dia nyɔi. Lam’akavu ɔngɛnyi ande Lazaro, Yeso akɛdika nyɔi la djɔ. (Joani 11:11-13) Sho hatolongamɛ dia onto loladi djɔ tokimanyiya, shi mɛtɛ? Onto loladi djɔ heye ndoko dikambo ndo hakoke nkimanyiya ndoko onto.
Onde anima sɛnaka l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka demba?
Anto efula waketshama ɔnɛ anima ekɔ ɛngɔ kɛmɔtshi kahɛnama ka lo demba di’onto katetemala nsɛna l’ɔkɔngɔ wa nyɔi. Koko Bible hetsha ngasɔ. Etatelu, dibuku dia ntondo dia lo Bible tolembetshiyaka kɛnɛ kelɛwɔ anima. Etatelu 2:7 mbutaka dia lam’akatongama onto la ntondo, nde ‘akakome anima wasɛna.’ Tshondo y’onto yekɔ anima ndo waa nyama wekɔ waa anima. (Etatelu 1:20-25) Mbokɛmaka hwe dia etena kavɔ onto kana nyama, anima mbavɔ. Bible shikikɛka dikambo sɔ.—Ezekiyele 18:4.
Koko anto amɔtshi mbeyaka ndjambola ɔnɛ: ‘Kayotota dia ɛkɔndɔ efula wɛnya dia anto wakasawola la wanɛ wambovɔ, wakoke awoyi awɔ kana wakawaɛnyi?’ Ɛkɔndɔ wa ngasɔ wambokokanɛ l’ahole efula. Vɔ mbishaka wanɛ wambovusha ewotɔ awɔ kana angɛnyi awɔ elongamelo ndo vɔ tshutshuyaka anto efula dia nyanga ɔtɛkɛtshi ɔmɔtshi wa djimu wasɛma dia nde kokaka ntɛkɛta la anto wambovɔ.
Onde ɛkɔndɔ ɛsɔ wekɔ mɛtɛ? Naka eelo, shi kete dui sɔ ndɔshanaka la awui w’oma lo Bible wakatatɛkɛtshi la diko? Kristo Yeso akate dia Ɔtɛkɛta wa Nzambi wekɔ mɛtɛ. (Joani 17:17) Akambo wa mɛtɛ hawɔlɔshana. Lo mɛtɛ, Bible tɛnyaka hwe woho wahombaso mbɔsa wanɛ wata dia anto wambovɔ kokaka nkimanyiya wanɛ wakasɛnɛ. Bible tɛkɛtaka dia onto ɔmɔtshi lakahembe nyanga ekimanyielo oma le wanɛ wambovɔ. Naka sho mbadia ɔkɔndɔ ɔsɔ la yambalo tshɛ, kete tayeya kɛnɛ kele mɛtɛ.
Nkumekanga kɛmɔtshi kakayange ekimanyielo oma le onto lambovɔ
Ta diakalɛndalɛndaka lo nɔrdɛ ka Isariyɛlɛ. Nkumekanga Saulo la alembe ande wakahombe ndɔ la alembe wa wolo efula w’ase Filistiya. Etena kakɛnyi Saulo mpango k’ase Filistiya, “utema andi akadidima.” L’etena kɛsɔ ko Saulo amboshilaka mboka ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ ɔkɔngɔ. L’ɔtɛ wa dikambo sɔ, Jehowa kombokadimola lo kɛnɛ kakandɔlɔmbaka. Lam’ele Samuɛlɛ, ɔprɔfɛta waki Nzambi akashile la mvɔ, lende akahombe Saulo nyanga ekimanyielo?—1 Samuele 28:3, 5, 6.
Saulo akayange ekimanyielo oma le ɔtɛkɛtshi ɔmɔtshi wa djimu wa la Ɛnɛ-Dɔra. Nde akalɔmbɛ ɔtɛkɛtshi wa djimu ɔsɔ ate: “Umbeteli Samuele” oma l’edo. Ɔtɛkɛtshi wa djimu akotondjɛ onto ɔmɔtshi. Samuɛlɛ kɛsɔ akatɛ Saulo dia ase Filistiya wayowalɛndja ndo ɔnɛ Saulo la anande wayovɔ lo ta. (1 Samuele 28:7-19) Onde ɔsɔ aki Samuɛlɛ ka mɛtɛ mbakandatondja oma l’edo?
Ohokanyiya yema dikambo sɔ. Bible mbutaka dia onto lambovɔ “atukalulaka lu kete” ndo ɔnɛ ‘tokanyi tande tatolanyemaka.’ (Osambu 146:4) Saulo la Samuɛlɛ wakeyaka dia Nzambi akatonaka diɔtɔnganelo dia la atɛkɛtshi wa djimu. Ndo l’etatelo ka diolelo diande, Saulo akanya wetshi tshɛ oma lo wodja!—Akambu w’Asi Lewi 19:31.
Ohokanyiya yema nto. Otondonga Samuɛlɛ pami kaki la kɔlamelo aki eke la lɔsɛnɔ, onde nde otosekola ɔlɛmbɛ waki Nzambi ndo nkamba kâmɛ la ɔtɛkɛtshi wa djimu l’oyango wa nde ntɛkɛta la Saulo? Jehowa akatone dia nsawola la Saulo. Onde ɔtɛkɛtshi wa djimu ototshutshuya Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ dia nde nsawola la Saulo oma lo tshimbo ya dɛwɔ dia Samuɛlɛ? Kema. Mbokɛmaka hwe dia, Samuɛlɛ kɛsɔ komonga ɔprɔfɛta wa kɔlamelo waki Nzambi. Ɔsɔ aki ɔdiɛngɛ ɔmɔtshi wa kɔlɔ wakasɛmaka dia dɛwɔ dia Samuɛlɛ mbende.
Ɛdiɛngɛ wekɔ andjelo wakatɔmbɔkwɛ lowandji laki Nzambi l’etatelo k’ɔkɔndɔ w’ana w’anto. (Etatelu 6:1-4; Jude 6) Ɛdiɛngɛ ɛsɔ koka nsɛdingola anto etena kewɔ la lɔsɛnɔ. Vɔ mbeyaka woho wakatɛkɛtaka onto tshɛ, ɛnamelo kaki la nde ndo woho wakandasalaka akambo. Vɔ nomɔlomɔka dia nkeketsha kanyi y’ɔnɛ kɛnɛ kata Bible kema mɛtɛ. Diɔ diakɔ diatewola Bible diaha ndjala la losambi la nyuma ya kɔlɔ shɔ! (Euhwelu k’Elembe 18:10-12) Nyuma ya kɔlɔ shɔ yekɔ la shɛngiya le anto polo ndo nshi nyɛ.
Kakianɛ, tambokoka mɛna lande na kele anto efula mbutaka dia wakoke awui wa wakiwɔ wa ngandji wakavu kana wakawaɛnyi. Kânga mbafɔnya anto dia lo tena dimɔtshi anto watowatondjɛka oma lo nyɔi asɔ kokaka mbakimanyiya, nyuma ya kɔlɔ wamboyashikikɛ dia minganyiya anto.b (Efeso 6:12) Ohonyomokanyiya nto dikambo nɛ: Jehowa ekɔ Nzambi ka ngandji katokanɛ. Naka anto wambovɔ wekɔ la lɔsɛnɔ dihole dimɔtshi ndo kokaka nkimanyiya angɛnyi awɔ ndo nkumbo yawɔ, onde Otungi aso wa ngandji ototoshimba dia sho mbɔtɔnganɛ la wɔ ndo mbɔsa tshelo shɔ oko dui dia “wononyi”? Ndooko! (1 Petero 5:7) Ko onde ekɔ dihole dimɔtshi diakokaso ntana ekimanyielo?
Ekimanyielo k’oshika le wanɛ wasɛna ndo le wanɛ wambovɔ
Tamboshihodia lo ndjela awui wambotɔsɛdingola la diko ango dia anto wambovɔ kema la wolo wa nkimanyiya wanɛ wasɛna. Ndo nto, welo wadja anto dia nyanga ekimanyielo oma le anto wambovɔ wekɔ anyanya ndo wâle efula. Wanɛ wasala dikambo sɔ sekolaka ɔlɛmbɛ waki Nzambi ndo ndjadjaka lo wâle wendana la shɛngiya y’ɛdiɛngɛ.
Bible tɛnyaka dia Jehowa, Otungi aso mbele Kiɔkɔ yoleki dimɛna ya ekimanyielo. Nde kokaka totshungola oma lo nyɔi. (Osambu 33:19, 20) Ɛlɔ kɛnɛ, nde ekɔ suke dia tokimanyiya. Nde toshaka elongamelo ka mɛtɛ, otshikitanyi la elongamelo ka kashi kasha atɛkɛtshi wa djimu.
Tamba lakatatɛkɛtshi dikambo diande lo mbɔtwɛlɔ ka sawo nɛ akɛnyi ndamɛ otshikitanu wele lam’asa elongamelo ka kashi kasha atɛkɛtshi wa djimu la elongamelo ka mɛtɛ kambotokitshɛ Jehowa la ntondo. Atɛkɛtshi wa djimu wakasɛmɛ dia naka nde halambodi watshɛnde wakavu olambo, kete nde hatokotsha lo ɛgzamɛ wa la kalasa. Tamba akatatɛ mbeka Bible la Ɛmɛnyi wa Jehowa. Nde akashile mbeya eongelo ka mɛtɛ ka anto wambovɔ ndo kiɔkɔ ya kɔlɔ ya wanɛ wasɛma dia vɔ mbele watshɛso wakavu. Kânga mbakotshutshuya nyango efula dia nde nyanga ekimanyielo oma le ɔtɛkɛtshi ɔmɔtshi wa djimu, Tamba akatone lo mbotɛ ate: “Naka hakotshisha ɔnɔnyi ɔnɛ, layosala tshɛ dia nkotsha ɔnɔnyi wayaye.”
Etombelo akɔna wakonge? Nde akakite pidi l’ɛgzamɛ akɔ! Mama kande akambe woho w’anyanya, akashisha mbetawɔ kaki la nde le atɛkɛtshi wa djimu ndo nde kɔtɛkɛta nto ndoko lushi dikambo dia weho w’elambo ɛsɔ. Tamba akeye dia Jehowa tewolaka dia mbewɔ dia “mumbwela wasena akambu le wane wakavu.” (Isaya 8:19) Wekelo wa Bible wakasha Tamba eshikikelo k’ɔnɛ naka nde ngɛnangɛna ɛlɛmbɛ waki Nzambi, kete nde ayotondoya.—Osambu 1:1-3.
Kayotota dikambo dia wakiso wa ngandji wakavu? Onde elongamelo kɛmɔtshi kekɔ lo dikambo diawɔ? Lâdiko dia tokimanyiya sho wanɛ weke la lɔsɛnɔ, Jehowa ndakaka dia nkimanyiya ndo wanɛ wele lo waombo. L’ɔkɔngɔ wa nde mɛnya dia wanɛ wambovɔ kema la wolo, tolembete kɛnɛ kata ɔprɔfɛta Isaya lo tshapita 26, divɛsa 19 ɔnɛ: “Wavo aye wayuyala la lumu. . . . Wane wudjashi lu ditshu wemo, wimbi esambu l’ongenongeno!” Prɔfɛsiya kɛsɔ mbutaka nto ɔnɛ: ‘Wanɛ wambovɔ’ wayonga la lɔsɛnɔ nto.
Ohokanyiya yema! Miliyara y’anto waha la ekimanyielo woladi djɔ lo waombo wayolɔ! Lo mɛtɛ, Bible mɛnyaka dia Jehowa ekɔ la ‘nsaki k’efula’ ka mbisha wanɛ wambovɔ lɔsɛnɔ. (Jobo 14:14, 15) Onde wɛ fɔnyaka dia alaka wa ngasɔ hawokotshamaki pondjo? Yeso Kristo aki la eshikikelo k’efula lo kɛnɛ kendana la elongamelo kɛsɔ diakɔ diakandate dia wanɛ wambovɔ wamboshilaka monga la lɔsɛnɔ lo washo wa Jehowa.—Luka 20:37, 38.
Onde wɛ ngɛnangɛnaka elongamelo kɛsɔ?c Tetemala nkondja ewo k’oshika k’oma lo Bible. Naka wɛ mbeka Bible, kete wɛ ayonga la eshikikelo dia Jehowa kokaka nkimanyiya wanɛ wasɛna ndo wanɛ wambovɔ ndo ɔnɛ alaka ande wekɔ ‘kɔlamelo la mɛtɛ.’—Enyelo 21:4, 5.
[Nɔtɛ ya l’ɛse ka dikatshi]
a Lokombo lakatshikitanyema.
b Dia mbeya awui akina wendana la dikambo sɔ, enda biukubuku Nyuma ya wavo—Undena yo kukaka kukimanyia kana kutshela kolo? Undena mete mete yo yeko? yakatondjama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa.
c Dia mbeya awui akina wendana la daka dia lo Bible dia eolwelo, enda tshapita 7 ya dibuku Bible etshatɔ mɛtɛ? diakatondjama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa.
[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 21]
Anto kombolaka efula dia nsawola la wakiwɔ wa ngandji wakavu
[Osato wa lo lɛkɛ 22]
Onde ɔprɔfɛta Samuɛlɛ akolɔ oma l’edo ndo akasawola la nkumekanga Saulo?