ONDE WƐ AKEYAKA?

Ngande wakakundɛka ase Juda wa lo ntambe ka ntondo edo?

Ase Juda waki la mbekelo ka kundɛka edo awɔ aha la ntshimbatshimba, mbala efula lushi lakɔ laamɛ. Vɔ wakasalaka dikambo sɔ l’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ ehende. Ɔkɔkɔ wa tondo ele, demba di’odo diakahɔndaka esadi eto la yanyi ya wolo y’oma lo Moyen-Orient. Ɔkɔkɔ wa hende ele, lo ndjela tokanyi tawɔ naka onto ambovɔ ko hakundɛmi lushi lakɔ laamɛ, kete dui sɔ diakɛnyaka dia vɔ kema la dilɛmiɛlɔ otsha le ɔnɛ lovwe ndo otsha le ase nkumbo kande.

Evanjiliyɔ ndo dibuku di’Etsha kɔndɔlaka ekundelo ɛnɛi wakasalema lushi laamɛ lakavu anto akɔ. (Mateo 27:57-60; Etsha 5:5-10; 7:60–8:2) Ntambe efula la ntondo, Rashɛlɛ ka wadi Jakɔbɔ akavu etena kakawatandaka lɔkɛndɔ kaamɛ la nkumbo kawɔ. Lo dihole dia nde nkalola l’odo wa wadɛnde oya lo dihole diakawakundɛka ase nkumbo kawɔ, Jakɔba akakundɛ Rashɛlɛ “lo waombo wa la . . . Betelehema.”​—Etatelu 35:19, 20, 27-29.

Ɛkɔndɔ watanema lo Bible lo kɛnɛ kendana la okundelo mɛnyaka dia ase Juda wakalɔngɔsɔlaka edo dimɛna la ntondo kambakundɛ. Ase nkumbo ndo angɛnyi wakɔtshaka odo, wakawotɛka malashi wa dimɛna, wakawoshinolaka esɔ ndo wakawɔmbaka l’ahɔndɔ. (Joani 19:39, 40; Etsha 9:36-41) Asukanyi ndo anto akina wakayaka ndjosamba nkumbo kambovusha.​—Makɔ 5:38, 39.

Onde Yeso akakundɛma woho wakawakundɛka ase Juda?

Ase Juda efula wakakundɛka edo awɔ lo weeko w’ave, ndo ase Isariyɛlɛ vɔ la wɔ waki la tshelo shɔ. Lo nsala ngasɔ, vɔ wakayelaka ɛnyɛlɔ ka ewandji wa nkumbo ɛnɛ: Abrahama, Sara, Izaka, Jakɔbɔ ndo anto akina wakakundɛma lo wooko wa Makipela suke la Hɛbɛrɔna.​—Etatelu 23:19; 25:8, 9; 49:29-31; 50:13.

Yeso akakundɛma lo diombo diakatshimama lo wooko. (Makɔ 15:46) Wooko ɔsɔ waki la soko dia tshitshɛ efula. Vɔ waki la ahole akina l’etei, wakawakokaka nkundɛ edo ekina. L’ɔkɔngɔ w’odo mpɔnda, wakatshumanyaka weka ko mbadja lo dihole dimɔtshi diakawalɔngɔsɔla dia mbidjaka weka, oko waki mbekelo k’anto wakasɛnaka lo shi ya Yeso. Vɔ wakasalaka dui sɔ, l’oyango wa ndjokondja dihole dia ndjokundɛ ose nkumbo okina lakakoke ndjovɔ.

Oko waki ase Juda la mbekelo ka mumuya lushi la Sabato lo ndjela Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, vɔ takawakoke nsala dui dikina lushi lɔsɔ. Lam’ele Yeso akavu wenya esato la ntondo ka Sabato ntatɛ, diakɔ diakayowɔsaka Yɔsɛfu y’ose Arimateya nde l’anto akina dia towokundɛ aha la mbɔlɔngɔsɔla. (Luka 23:50-56) L’ɔtɛ w’ɔkɔkɔ ɔsɔ, angɛnyi wa Yeso amɔtshi wakatshu la diombo dia nde l’ɔkɔngɔ wa Sabato dia tɔlɔngɔsɔla odo ande.​—Makɔ 16:1; Luka 24:1.