Rahaba “akɔsama oko onto ɔlɔlɔ oma l’etsha ande”

RAHABA akalengɛka oma lo didishi dia luudu lande woho wakayadɛka wonya l’oswe wakadinge osomba wa Jeriko. Leemba l’asɔlayi wa wolo w’ase Isariyɛlɛ wakatshumana l’oswe akɔ. La ntondo ka vɔ ntatɛ ntshimba osomba mbala kekina, ditshu diakadɛdɛ ndo londjo l’amama lakokɛma nto.

Rahaba aki ose Jeriko; nde akeyaka toshinga, mvudu, bingu ndo makashinyi wa l’osomba akɔ dimɛna. Nde akeyaka anto wa lɛkɔ dimɛna. Ondo nde akashihodia woho wakatalekaka anto wa lɛkɔ mboka wɔma etena kakatetaka nshi ndo kakatshimbaka ase Isariyɛlɛ osomba akɔ mbala ɔtɔi lo lushi. Etena kakatalekaka mindjo y’amama mbokɛma lo toshinga ndo l’ahole wa weke wa la Jeriko, otshikitanyi l’anto wa l’osomba ɔsɔ, Rahaba komboka wɔma ndo koshisha elongamelo.

Rahaba akendaka woho wakatatɛ asɔlayi ntshimba osomba la hiotshihotshi lushi l’esambele. L’atei w’asɔlayi w’ase Isariyɛlɛ asɔ, nde akɛnyi ɛlɔmbɛdi wakatadaka amama ndo wakatɛmbaka ɔshɛtɛ wa sheke wakalembetshiyaka woongelo wa Jehowa Nzambi l’atei awɔ. Ondo Rahaba akakimɛ ɔkɔdi wa beela wakalɛndalɛndaka l’andja w’ehele ka woke ka la Jeriko oma lo didishi dia luudu lande. Ɔkɔdi ɔsɔ wakoholaka Rahaba elongamelo kaki la nde ka ndjoshimbamɛ lo elanyelo k’osomba ɔsɔ nde la nkumbo kande. Onde Rahaba aki ofungi? Lo mɛtɛ Jehowa kombɔɔsa oko ofungi, koko oko womoto laki la mbetawɔ ka wolo. Nyɛsɔ tokalole l’etatelo k’ɔkɔndɔ wa Rahaba kele teende wetshelo wakokaso nkondja oma lɔkɔ.

RAHABA WOMOTO LA NUMBA

Rahaba aki womoto la numba. Lam’ele tshɛkɛta numba mbokɛmaka kɔlɔ, anto wakalembetshiyaka awui wa lo Bible lo nshi y’edjedja wakate ɔnɛ nde aki tsho la luudu la nongolaka angɛndangɛnda. Koko, Bible mbutaka akambo wendana la nde hwe hwe ndo tɔ hashɛ ndooko dui. (Jashua 2:1; Hɛbɛru 11:31; Jakɔba 2:25) Lo tshunda di’ase Kanana, ondo lotumu lakasalaka Rahaba lɔsɔ lakɔsamaka la nɛmɔ. Kaanga mbaketawɔmaka kinumba lo mbekelo ya lɛnɛ akadjasɛka Rahaba, ondo nde akeyaka dia dui sɔ diekɔ kɔlɔ lo washo wa Jehowa. (Rɔmɔ 2:14, 15) Mbeyaka monga ko Rahaba akokaka sɔnyi l’ɔtɛ wa yoho yande ya lɔsɛnɔ. Ondo oko wediɔ ndo le anto efula wele la yoho ya lɔsɛnɔ shɔ ɛlɔ kɛnɛ, nde akokaka sɔnyi koko akasalaka dui sɔ l’ɔtɛ wakinde komonga l’olimu okina wa nsɛnya nkumbo kande.

Aha la taamu Rahaba akakombolaka mongai la lɔsɛnɔ la dimɛna. Anto wa l’osomba ande wakayashaka l’awui wa ngala, wa wɔnɔnyi, dieyanelo dia lam’asa wanɛ wootɔ ndo dia lam’asa onto la nyama. (Akambu w’Asi Lewi 18:3, 6, 21-24) Ɛtɛmwɛlɔ mbaki lo kiɔkɔ y’ofulelo w’awui wa kɔlɔ asɔ. Ɛtɛmwɛlɔ awɔ wakakeketshaka awui wa mindo wa dieyanelo, ɔtɛmwɛlɔ wa tozambizambi tele oko Baala, Mɔlɛka ndo otshumbelo w’ana wa nsɛna lo dja oko olambo.

Jehowa kodiha washo lo kɛnɛ kakasalaka ase Kanana kɛsɔ. L’ɔtɛ w’akambo wa kɔlɔ wakawasaka asɔ, Jehowa akate ate: “Kete yakalana la wo. Diako mbakamayisuya, ku yo yambutuwo antu ayo.” (Akambu w’Asi Lewi 18:25) ‘Dilanya’ diakɔna diakawahombe nongola? Jehowa akasha ase Isariyɛlɛ tshɛ daka nɛ: “[Jehowa, Nzambi k]anyu, ayunyutshanyia wedja eku weli la ntundu kanyu yema, yema.” (Euhwelu k’Elembe 7:22) Ntambe efula la ntondo, Jehowa akalake dia mbisha nkumbo k’Abrahama nkɛtɛ shɔ nɛ dia nde ekɔ ‘Nzambi kahakoke mbuta kashi.’​—Tito 1:2; Etatelu 12:7.

Koko, Jehowa akate nto dia elui ɛmɔtshi w’anto wa lo nkɛtɛ yakɔ wakahombe shilama oshiki. (Euhwelu k’Elembe 7:1, 2) Oko wende “Umbadi wa kete tshe” wele la losembwe, nde akeyaka kɛnɛ kaki l’etema awɔ, tokanyi ta kɔlɔ takashama etale ndo awui wa mindo wakawasalaka. (Etatelu 18:25; 1 Ekondo 28:9) Ngande wakayaokaka Rahaba lakadjasɛka l’osomba wakakongɛka elanyelo ɔsɔ? Sho koka tsho kanyiya woho wakandayaoke yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa nde mboka nkumu yendana l’ase Isariyɛlɛ. Nde akoke dia Nzambi k’ase Isariyɛlɛ ekɔ lo ndjalɔmbɔla wodja ande wakasowaka lo lɔhɔmbɔ lo nɛndja asɔlayi w’ase Edjibito wakaleke wolo l’andja w’otondo l’etena kɛsɔ. Ko wonya ɔsɔ ase Isariyɛlɛ woyaye dia ndjɔlɔsha Jeriko. Koko, polo l’etena kɛsɔ ko anto wa l’osomba ɔsɔ wakatetemala nsala awui wa kɔlɔ. Sho koka mboka lande na kelɛ Bible ase Kanana w’aseka Rahaba ɔnɛ “wanɛ waki komonga la okitanyiya.”​—Hɛbɛru 11:31.

Rahaba akatshikitana la wɔ. L’edja k’ɛnɔnyi efula, nde akakoke nkana yimba l’awui wakandoke lo kɛnɛ kendana l’ase Isariyɛlɛ ndo lo kɛnɛ kendana la Jehowa Nzambi kawɔ. Nde ntshikitana tshɛ lo tshɛ la tozambizambi t’ase Kanana. Nde ekɔ Nzambi kalwɛlɛ ekambi ande ata lo dihole dia mbakalɛ, nde keketshaka ekambi ande lo dihole dia mbaɔnyɔla. Nzambi kɛsɔ mbɔsaka wamato la nɛmɔ, koko aha oko diangɔ dia nkamba la diɔ tsho dia nsala awui wa dieyanelo, diahomba sondjama ndo diahɔsama la nɛmɔ l’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Etena kakoke Rahaba lokumu l’ɔnɛ ase Isariyɛlɛ wambotehɔ Jɔrdana, waya suke la mbaɔtwɛ la ta, ondo nde akatatɛ ndjakiyanya lo menda kɛnɛ kakahombe komɛ wodja awɔ. Onde Jehowa akasɛdingola Rahaba ndo akɛnyi dui dimɔtshi dia dimɛna le nde?

Ɛlɔ kɛnɛ, anto efula wekɔ oko Rahaba. Vɔ ndjaokaka oko anto wambondama lo djonga l’ɔtɛ wa yoho yawɔ ya lɔsɛnɔ yaashishɛ kɛnɛmɔ, ɔngɛnɔngɛnɔ ndo yakonya dia vɔ ndjaɔsa oko anto w’anyanya. Ɛnyɛlɔ ka Rahaba toholaka ɔnɛ Nzambi mɛnaka oseka onto tshɛ. Oyadi woho akɔna wayaokaso, teye dia “nde bu etale oma le ɔmɔmɔ la l’atei aso.” (Etsha 17:27) Nde ekɔ suke la so ndo nomɔlomɔka dia mbisha anto tshɛ wele la mbetawɔ le nde elongamelo. Onde kɛsɔ mbakasale Rahaba?

NDE AKALONGOLA ATƆPI

Lushi lɔmɔtshi, yema la ntondo k’ase Isariyɛlɛ ntshimba Jeriko, apami ahende wakɔtɔ lo luudu laki Rahaba. Apami asɔ ahende wakalongamɛka mbeta aha l’anto mbaeya, koko l’osomba wakalole l’anto ɔsɔ, anto efula waki l’akoka wa mbeya etena tshɛ kakakokaka atɔpi w’oma l’Isariyɛlɛ mbɔtɔ. Lam’ele Rahaba aki la sso wolo, nde akakoke mbaeya esadi eto. Nde mɛtɛ aki la mbekelo ka nongola apami efula, koko apami asɔ ahende wakaye tsho dia ndjohanga lakande aha la kanyi ya ndjosala awui wa monanyi.

Lo mɛtɛ, apami ahende asɔ waki atɔpi w’oma lo mpango k’ase Isariyɛlɛ. Jashua laki ɔnɔmbɔdi awɔ mbakaatome dia ndjokemba Jeriko dia mbeya kana vɔ waki la wolo kana bu. Ɔsɔ mbaki osomba wa ntondo wa la Kanana wakahombe ase Isariyɛlɛ ndɔsha ndo ondo vɔ mbaki osomba wakaleke wolo. Lo mbatoma, Jashua akalange mbeya weho w’anto wakahombe ndɔshana la wɔ. Aha la taamu, atɔpi asɔ komengenga dia ntshɔ tohanga laka Rahaba. Lam’ele anto efula wakatshɔka laka kanga numba kɛsɔ, angɛndangɛnda wakakokaka ntshɔ lɛkɔ aha l’anto mbaeya. Ondo atɔpi asɔ waki l’elongamelo ka teya awui amɔtshi w’ohomba oma le anto wa l’osomba wahombe enyɔ.

Bible mbutaka dia Rahaba “[akal]ongola akɛndji dimɛna.” (Jakɔba 2:25) Nde akawaɔtshiya lo luudu lande kaanga mbakandawaengengaka ndo koshihodiaka waa na wakiwɔ ndo lande na kakawaye le nde. Ondo nde akalongamɛka mbeya awui efula wendana la Jehowa, Nzambi kawɔ.

Koko, la shashimoya akɛndji wa nkumekanga k’ase Jeriko wakakome. Lokumu lakakokɔ ɔnɛ atɔpi w’oma l’Isariyɛlɛ wakɔtwɛ lo luudu laki Rahaba. Kakɔna kakahombe Rahaba nsala? Naka nde nkokɛ atɔpi ahende asɔ, shi kete nde ayoyadja nde la nkumbo kande lo waale? Lo mbetawɔ mbishɛ atunyi awɔ, shi ase Jeriko wakakoke mbashila vɔ tshɛ oshiki? Aha la taamu, l’etena kɛsɔ ko Rahaba ambeya apami asɔ waa na wakiwɔ. Otondonga nde akeyaka dia Jehowa ndeka tozambizambi takandatɛmɔlaka la fwa, shi kete ondo ɔsɔ mbaki diaaso dia nde mbeta lo wedi wa Jehowa?

Rahaba aki paka l’etena ka tshitshɛ keto ka nkana yimba, koko nde akeye kɛnɛ kakandahombe nsala ndo akasale akambo la shamanya. Nde akashɛ atɔpi lo lokala l’ɛse k’ɛkɔdi wa linɛnɛ wamboma wakandalɔngɛ lɔkɔ. Oma laasɔ, nde akatɛ akɛndji w’oma le nkumekanga ate: “Mete, apami ako wakayi le mi, keli dimi kumbeya uma lene akiwo. Ku l’utshu, lam’akakuki etena ka ndjiha asuku wa ngelu, antu ako wakatumbi. Ku dimi haleyi lene utshwiwo. Nyusamanya dia mbayela, nyayutuwanda.” (Jashua 2:4, 5) Ohokanyiya woho wakayaoke Rahaba etena kakandendaka akɛndji w’oma le nkumekanga. Onde nde mɛtɛ otanguna otondonga akɛndji akɔ wakawotɛ ɔnɛ wɛ ekɔ lo mbatɛ asolo?

Tshelo yande ya mayɛlɛ shɔ yakonge l’etombelo w’amɛna. Akɛndji wa nkumekanga wakalawɔ otsha lɛnɛ akawatehɔka Jɔrdana. (Jashua 2:7) Etena kɛsɔ, Rahaba akakitshakitsha asolo. Lo nkamba la tshelo shɔ, nde akalɔmbɔla apami apami waki komonga la lotshungɔ la mbeya mɛtɛ lo kɛnɛ kendana l’atɔpi asɔ otsha lo mboka kekina ndo nde akakokɛ ekambi wa Jehowa waki komonga l’onongo.

Rahaba akatshu esadi eto otsha lo lokala ko akatotɛ atɔpi ahende asɔ kɛnɛ kakandasale. Nde akawasholɛ nto dui dimɔtshi di’ohomba nɛ: Ase wodja ande wambatɛ asolo ndo wekɔ la wɔma l’ɔtɛ anyu. Lokumu lɔsɔ lakahombe ngɛnyangɛnya atɔpi asɔ. Atshi wa kɔlɔ w’ase Kanana asɔ wakoke wɔma l’ɔtɛ wa wolo wele la Jehowa, Nzambi k’Isariyɛlɛ. Kɛnɛ kakayota Rahaba oma laasɔ mɛnyaka dia nde aki la mbetawɔ k’efula ndo dui sɔ mbaleka mendana la so. Nde akate ate: “[Jehowa, Nzambi k]anyu, eli [Nzambi] ka l’ulungu ndu ka la kete.” (Jashua 2:11) Kɛnɛ kakandoke lo dikambo dia Jehowa kakawetsha dui di’ohomba nɛ: Paka le Nzambi k’Isariyɛlɛ mbakandahombe mbɛkɛ otema. Nde akonge la mbetawɔ le Jehowa.

Rahaba aki l’eshikikelo ɔnɛ weho akɔ tshɛ Jehowa ayokimanyiya ekambi ande dia mbidja otshumba. Diakɔ mbakandaalɔmbɛ dia vɔ mbooka kɛtshi, lo mbasɛngasɛnga dia vɔ mbooshimbɛ nde la nkumbo kande. Atɔpi waketawɔ kɛnɛ kakalɔmbɛ Rahaba, vɔ wakawodjangɛ dia nama sheke yawɔ ndo wakɔlɔmbɛ dia mpanɛ ɔkɔdi wa beela lo didishi dia luudu lande diakɛlɛ otsha l’ehele k’osomba dia asɔlayi ndjookokɛ nde la nkumbo kande.​—Jashua 2:12-14, 18.

Sho koka nkondja wetshelo w’ohomba efula wendana la mbetawɔ oma le Rahaba. Oko wadita Bible, “mbetawɔ ndjaka oma lo kɛnɛ koka onto.” (Rɔmɔ 10:17) Lokumu lakandoke lendana la wolo ndo losembwe lele la Jehowa Nzambi, mbakokimanyiya dia monga la mbetawɔ ndo ndjaɛkɛ le nde. Ɛlɔ kɛnɛ, taya la dihomɔ efula diakoka tokimanyiya dia monga la ewo kendana la Jehowa. Onde sho nyangaka dia mbeya Jehowa ndo monga la mbetawɔ le nde lo mbeka Ɔtɛkɛta ande Bible?

ETANGELO KA WOLO K’OSOMBA KAKANYUKƆ

Lo ndjela dako dia Rahaba, atɔpi asɔ ahende wakakite oma l’ehele k’osomba l’ekimanyielo k’ɔkɔdi wakalɛndalɛndaka lo didishi dia luudu lande ndo wakalawɔ esadi eto otsha l’akona. Lɛnɛ akawatshu lo nɔrdɛ ka Jeriko, weoko w’ave efula wakikɔ wakakoke atɔpi ndjashɛ polo ndo lam’akashile waale ko vɔ nkalola otsha mpango k’ase Isariyɛlɛ wele la lokumu l’ɔlɔlɔ l’oma le Rahaba.

L’ɔkɔngɔ diko, ase Jeriko wakayondama mɛtɛ la wɔma etena kakaweye dia Jehowa ambaatola ɔkɛdi wa Jɔrdana lo yoho ya dihindo di’ase Isariyɛlɛ ntehɔ lo nkɛtɛ y’ofumbu. (Jashua 3:14-17) Koko Rahaba lo wedi ande, lokumu lɔsɔ lakaleke mboshikikɛ dia nde aki l’ɛkɔkɔ w’eshika wa monga la mbetawɔ le Jehowa.

Oma laasɔ, nshi y’ase Isariyɛlɛ ntatɛ ntshimba Jeriko yakakoke, mbuta ate nshi shamalo mbala ɔtɔi lo lushi. L’ɔkɔngɔ wa laasɔ, lushi l’esambele lakakoke ndo lɔ lakatshikitana la nshi nkina. Oko wakadiatami l’etatelo ka sawo nɛ, ase Isariyɛlɛ wakatatɛka ntshimba osomba la hiotshihotshi ndo l’ɔkɔngɔ w’asɔlayi nyinga osomba, vɔ wakatshimbe Jeriko mbala efula. (Jashua 6:15) Kakɔna kakasalaka ase Isariyɛlɛ?

L’ekomelo a shimu, l’ekomelo k’otshimbelo w’ekomelo wa lushi l’esambele, asɔlayi wakatshike ntshimba osomba. Wakatshike mbuda amama. Osomba w’otondo wakonge yɔɔ. Lofunguso lakɔtɔ l’osomba, anto tshɛ wakatatɛ nsaka nkomba. Kam’akakimɔ Jashua lotshungɔ, asɔlayi w’ase Isariyɛlɛ wakade ekoko mbala ɔtɔi, ko ekoko wa wolo wakokɛ. Onde alami waki laadiko di’ehele k’osomba wa Jeriko wakakoke mfɔnya ɔnɛ ta mbambowaɔtwɛ ko kana ɔnɛ ɔsɔ aki tsho ekoko wa wodada? Naka ngasɔ mbakidiɔ, kete vɔ komonga l’etena k’otale ka nkanyiya. Ekolo awɔ wakoke dia ehele ka woke kambotatɛ sokasoka. Tɔ kakatatɛ nsokasoka, mbatatɛ ndo nyukɔ la nkɛtɛ. Koko kaanga mbakanyukɔ ehele, ɛtshi kɛmɔtshi kɔɔkɔ. L’ɔtɛ wa mbetawɔ kande, luudu laki Rahaba loto mbaki kondanyema. Ohokanyiya woho wakandayaoke lo mɛna woho wakokokɛ Jehowa!a Nkumbo kande kakashimbamɛ.​—Jashua 6:10, 16, 20, 21.

Ase Isariyɛlɛ wakalɛmiyaka Rahaba l’ɔtɛ wa mbetawɔ kande. Etena kakawɛnyi dia paka luudu laki Rahaba loto mbotshikadi l’ɔkɔngɔ w’ehele k’osomba ndanyema, vɔ wakashihodia dia Jehowa aki la womoto ɔsɔ. Nde la nkumbo kande wakahandɔ oma l’elanyelo k’osomba wa kɔlɔ ɔsɔ. L’ɔkɔngɔ w’elanyelo kɛsɔ, Rahaba akatodjasɛ kaamɛ l’ase Isariyɛlɛ. L’etena kɛsɔ, Rahaba akayokoma ose Juda. Nde akayotshukana la pami kakawelɛka Salamɔna. Bɔaza k’ɔnawɔ akayonga la mbetawɔ ka wolo. Nde akayotshuka Ruta w’ose Mɔaba.b (Ruta 4:13, 22) Nkumekanga Davidɛ ndo yema l’ɔkɔngɔ Mɛsiya, mbuta ate Yeso Kristo akayotɔ oma l’ɔlɔndji wa nkumbo ka Rahaba.​—Jashua 6:22-25; Mateo 1:5, 6, 16.

Ɔkɔndɔ wa Rahaba mɛnyaka dia ndooko onto l’atei aso lahɔsama la nɛmɔ lo washo wa Jehowa. Nde mɛnaka onto tshɛ la l’atei aso, nde mbeyaka kɛnɛ kele l’etema aso ndo nde ngɛnangɛnaka etena katanande kaanga yema ya mbetawɔ tshitshɛ le so oko wakandatane l’otema wa Rahaba. Mbetawɔ kande kakɛnama lo etsha. Oko wadita Bible, nde “akɔsama oko onto ɔlɔlɔ oma l’etsha ande.” (Jakɔba 2:25) Shi ayonga dui dia lomba dia sho mbokoya mbetawɔ kande!