SAWO DIA WEKELO 43
Lomba la mɛtɛ lekɔ lo mbida ombeka la dui dia wolo
“Lomba la mɛtɛ lekɔ lo mbida ombeka la dui dia wolo lo shinga. Lɔ lekɔ lo ntetemala mbidiya dui dialɔ lo asanga.”—TOK. 1:20.
OSAMBO 88 Ombetsha mboka yayɛ
AWUI WAYƆTƐKƐTAMAa
1. Ngande wɔsa anto efula alako wa lomba w’oma lo Bible ɛlɔ kɛnɛ? (Tokedi 1:20, 21)
LO WEDJA efula, sho mɛnaka apandjudi wa Diolelo efula wasambisha lokumu l’ɔlɔlɔ ndo washa anto ekanda l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Onde ndo wɛ kamboyakimɔka lo yoho y’olimu ya dimɛna shɔ? Naka ngasɔ mbediɔ, kete aha la taamu wɛ amboshilaka nkana yimba l’ɛtɛkɛta wa didjidji watanema lo dibuku dia Tokedi, mbuta ate lomba lelɛ anto lo sɛkɛ dia mpokamɛ alako alɔ. (Adia Tokedi 1:20, 21.) “Lomba la mɛtɛ,” mbuta ate lomba la Jehowa tanemaka lo Bible ndo lo ekanda aso. Lomba lɔsɔ mbahomba anto monga la lɔ dia vɔ nkondja lɔsɛnɔ la pondjo. Sho mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula etena ketawɔ onto ɔmɔtshi okanda aso ɔmɔtshi. Koko aha anto tshɛ mbasala dui sɔ. Anto amɔtshi tonaka dia mbeya kɛnɛ kata Bible. Akina tɔɔlaka. Vɔ fɔnyaka dia Bible ambetaka loowe. Akina tetemalaka mɔnyɔla wetshelo wa lo Bible wendana la lɔkɛwɔ ndo vɔ mbutaka ɔnɛ anto wayela wetshelo akɔ wekɔ akanga w’awui wolo ndo vɔ nomboshaka anto akina. Koko la ngandji tshɛ, Jehowa tetemalaka mbisha anto tshɛ diaaso dia vɔ nkondja lomba la mɛtɛ. Lo toho takɔna?
2. Lende akokaso ntana lomba la mɛtɛ ɛlɔ kɛnɛ, ko kakɔna kasɔna anto efula dia nsala?
2 Yoho mɔtshi yakamba la Jehowa di’anto mpokamɛ lomba lande la mɛtɛ, ele lo tshimbo y’Ɔtɛkɛta ande, Bible. Suke l’onto tshɛ ekɔ l’akoka wa nkondja dibuku sɔ. Ko kakɔna kayotota lo kɛnɛ kendana la ekanda aso walembetshiya Bible? Diɛsɛ l’ɔtshɔkɔ wa Jehowa, ekanda akɔ tanemaka l’ɛtɛkɛta ndekana 1 000. Wanɛ wahokamɛ lomba lɔsɔ, mbuta ate wanɛ wadia ndo wakamba la kɛnɛ kekawɔ, wayokondja wahɔ. Koko, anto efula mbokaka lomba la mɛtɛ lɔsɔ ɔkɔngɔ. Etena kɔsawɔ tɛdikɔ, vɔ ndjaɛkɛka le wɔ vɔamɛ kana pokamɛka asekawɔ anto. Vɔ mbeyaka tɔɔnyɔla lo woho wayelaso kɛnɛ kata Bible. Sawo nɛ diayolembetshiya lande na kasala anto akambo lo yoho shɔ. Ntondotondo, nyɛsɔ tɔsɛdingole woho wakokaso nkondja lomba l’oma le Jehowa.
EWO KA JEHOWA KONYAKA LO LOMBA
3. Kakɔna kalɔmbama dia monga la lomba la mɛtɛ?
3 Lomba koka nembetshiyama oko dikoka dia nkamba la so dia mbeya mbɔsa tɛdikɔ t’amɛna. Koko, lomba la mɛtɛ nɔmbaka akambo efula. Bible mbutaka ɔnɛ: “Wɔma wa Jehowa kele etatelo ka lomba, ndo mbeya Ɔnɛ loleki Ekila mbele yimba.” (Tok. 9:10) Ɔnkɔnɛ, etena kalangaso mbɔsa yɛdikɔ mɔtshi y’ohomba, sho pombaka nyanga kanyi ya Jehowa, mbuta ate “mbeya Ɔnɛ loleki Ekila mbele yimba” ndo mbeya kanyi yande lo kɛnɛ kendana la dikambo diakɔ. Sho kokaka nsala dui sɔ lo mbekaka Bible ndo ekanda walembetshiya Bible. Etena kasalaso ngasɔ, sho kɛnɛmɔlaka lomba la mɛtɛ.—Tok. 2:5-7.
4. Lande na kele paka Jehowa oto mbakoka tosha lomba la mɛtɛ?
4 Paka Jehowa oto mbele ɔnɛ lakoka tosha lomba la mɛtɛ. (Rɔmɔ 16:27) Lande na kende Kiɔkɔ ya lomba? Ntondotondo, oko wende Otungi, nde ekɔ la ewo kaha l’elelo ndo nde mbeyaka etongelo kande dimɛna dimɛna. (Os. 104:24) Dui dia hende ele, lomba lande mɛnamaka oma lo kɛnɛ tshɛ kasalande. (Rɔmɔ 11:33) Dui dia sato ele, alako wa Jehowa wa lomba mongaka nshi tshɛ la wahɔ le wanɛ wakamba la wɔ. (Tok. 2:10-12) Naka sho nangaka nkondja lomba la mɛtɛ, kete sho pombaka mbetawɔ wetshelo w’etatelo w’akambo wa mɛtɛ wa lo Bible, mbetawɔ dia vɔ nɔmbɔla tɛdikɔ ndo etsha aso.
5. Etombelo akɔna wonga etena katona anto dia mbetawɔ dia Jehowa mbele Kiɔkɔ ya lomba la mɛtɛ?
5 Anto efula wahomana la so l’olimu w’esambishelo mbetawɔka dia etongelo kekɔ dui dia diambo efula; koko, vɔ hawetawɔ dia Otungi ɔmɔtshi ekɔ ndo vɔ mbetawɔka dia diangɔ sɔ diakahilɔ. Amɔtshi wahomana la so sɛmaka dia vɔ wekɔ la mbetawɔ le Nzambi, koko vɔ mbɔsaka atɔndɔ wa lo Bible oko wambetaka loowe ndo vɔ salaka paka kɛnɛ kalangawɔ. Ko etombelo akɔna wonga la dui sɔ? Onde andja wekɔ dimɛna l’ɔtɛ wasɔna anto dia ndjaɛkɛ lo lomba lawɔ hita lo dihole dia ndjaɛkɛ lo lomba la Nzambi? Onde vɔ tanaka ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ kana elongamelo k’oshika ka nshi yayaye? Kɛnɛ kɛnaso l’ahole wodjashiso toshikikɛka mɛtɛ kɛnɛ: “Ndooko lomba, ndooko shɛnɔdi, ndo ndooko dako diele lo ndɔshana la Jehowa.” (Tok. 21:30) Kɛsɔ totshutshuyaka dia ntetemala nɔmba Jehowa dia tosha lomba la mɛtɛ! Lonyangu ko, anto efula hawosale dui sɔ. Lande na?
LANDE NA KATONA ANTO LOMBA LA MƐTƐ?
6. Lo ndjela Tokedi 1:22-25, ngande wadiha anto atoyi lo ombeka wada lomba la mɛtɛ?
6 Anto efula ndjihaka atoyi etena kada lomba la mɛtɛ “ombeka la dui dia wolo lo shinga.” Lo ndjela Bible, ekɔ elui esato w’anto watona lomba: “Weomombe,” “amɔnyɔdi,” ndo “dinginya.” (Adia Tokedi 1:22-25.) Nyɛsɔ tɔsɛdingole nto lande na katona anto asɔ lomba la Nzambi ndo woho wakokaso mbewɔ di’aha nkoma oko vɔ.
7. Lande na kasɔna anto amɔtshi dia ntetemala monga anto “wahahokɔ akambo”?
7 “Anto wahatahokɔ akambo” wekɔ wanɛ wetawɔ awui tshɛ ndo vɔ minganyiyamaka esadi eto. (Tok. 14:15, nɔtɛ.) Mbala efula, sho pomanaka la amɔtshi l’olimu aso w’esambishelo. Ɛnyɛlɔ, ohokanyiya, miliyɔ y’anto yanganyiyama oma le ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ kana ewandji wa pɔlitikɛ. Amɔtshi l’atei awɔ ndjonyangaka efula etena kayoweyaka dia ewandji ɛsɔ wakakese. Koko wanɛ wɔtɛkɛtami lo Tokedi 1:22 sɔnaka dia ntetemala ntshikala anto wahatahokɔ akambo nɛ dia vɔ nangaka yoho ya lɔsɛnɔ shɔ. (Jɛr. 5:31) Vɔ salaka kɛnɛ kalangawɔ ndo vɔ hawolange mbeka akambo wa lo Bible ndo nkitanyiya ɛlɛmbɛ atɔ. Efula ka l’atei awɔ ndjaokaka oko wakayaoke womoto ɔmɔtshi lakayashaka efula l’awui w’ɔtɛmwɛlɔ la Québec, lo Canada, lakatɛ Ɔmɛnyi ɔmɔtshi lakaye ndjowembola ate: “Naka abe akatokese, kete ɔsɔ ayoyala munga kande, koko aha munga kaso!” Lo mɛtɛ, sho hatolange mbokoya wanɛ wahadje akambo yimba l’okonda!—Tok. 1:32; 27:12.
8. Kakɔna kayotokimanyiya dia monga anto wambohokɔ akambo?
8 Bible kekɔ l’ɛkɔkɔ w’eshika watokeketsha diaha sho ntetemala monga anto wahatahokɔ akambo, koko dia “monga etshundju w’anto lo eokelo [kaso].” (1 Kɔr. 14:20) Sho kondjaka lomba la mɛtɛ lo nkamba l’atɔndɔ wa lo Bible lo lɔsɛnɔ laso. Yema yema, sho mbekaka woho watokimanyiya atɔndɔ asɔ dia sho mbewɔ akambo ndo dia mbɔsa tɛdikɔ ta lomba. Ayonga dui dia dimɛna naka sho nkana yimba lo tɛdikɔ tɔsaso. Naka tekɔ lo mbeka Bible ndo tekɔ lo mbɔtɔ lo nsanganya mɔtshi, kete sho koka ndjambola lande na kahatɔshi yɛdikɔ ya ntakola nna dia ndjakimɔ le Jehowa ndo batizama? Naka tambobatizamaka, onde tekɔ lo nsala la wolo dia monga esambisha ndo embetsha wa tomanamana wa lokumu l’ɔlɔlɔ? Onde tɛdikɔ taso nɔmbɔmaka l’atɔndɔ wa lo Bible? Onde sho kɛnɛmɔlaka waonga w’Okristo lo diɔtɔnganelo diasaso l’anto akina? Naka sho mɛnaka dia sho pombaka nsala etshikitanu, kete sho pombaka nkana yimba la waohwelo wa Jehowa, ‘wakonya anto wahatahokɔ akambo akanga wa tomba.’—Os. 19:7.
9. Ngande wɛnya “amɔnyɔdi” dia vɔ tonaka lomba?
9 Olui wa hende w’anto wahadje yimba lo lomba la mɛtɛ ele “amɔnyɔdi.” Lo ntena dimɔtshi, sho pomanaka l’amɔtshi l’atei awɔ l’olimu w’esambishelo. Vɔ ngɛnangɛnaka nsɔka anto akina. (Os. 123:4) Bible tɔhɛmɔlaka dia lo nshi y’ekomelo, asɔkanyi wayofulanɛ. (2 Pe. 3:3, 4) L’ɛnyɛlɔ ka akilo wa Lɔta laki onto ɔlɔlɔ, ɛlɔ kɛnɛ anto amɔtshi hawodje yimba lo ɛhɛmwɛlɔ w’oma le Nzambi. (Eta. 19:14) Anto efula sɔkaka wanɛ wasɛna lo ndjela atɔndɔ wa lo Bible. Amɔnyɔdi asɔ tshutshuyamaka la “nsaki yawɔ hita y’akambo wa kɔlɔ.” (Judɛ 7, 17, 18) Woho walembetshiya Bible asɔkanyi asɔ mbɔtɔnɛka la lɔkɛwɔ lele la waa apɔsta ndo anto akina wambokaka Jehowa ɔkɔngɔ!
10. Oko wɔtɛkɛtamidiɔ lo Osambo 1:1, ngande wakokasɔ mbewɔ monga asɔkanyi?
10 Ngande wakokaso ndjalama diaha sho ndjela asɔkanyi? Yoho mɔtshi ele, lo mbewɔ monga kaamɛ la wanɛ wele la dionga dia diɔnyɔ. (Adia Osambo 1:1.) Kɛsɔ nembetshiyaka dia hatohombe mbadia kana mpokamɛ ɛngɔ tshɛ koye oma le waa apɔsta. Naka hatendji ɔlɔlɔ, kete sho koka nkɛnɛmɔla esadi eto yimba ya diɔnyɔ ndo ntatɛ monga la taamu lo dikambo dia Jehowa ndo lo ɛlɔmbwɛlɔ katoshande lo tshimbo y’okongamelo ande. Dia mbewɔ dui sɔ, sho koka ndjambola ɔnɛ: ‘Onde dimi mongaka la mbekelo ka ntɛkɛta kɔlɔ etena kalongolaso ɛlɔmbwɛlɔ kana elembetshielo ɛmɔtshi w’eyoyo? Onde dimi nyangaka minda anto watɔlɔmbɔla la dikɔmɔ?’ Naka sho ntshika nsala akambo asɔ aha la ntshimbatshimba, kete Jehowa ayɔngɛnangɛna lo dikambo diaso.—Tok. 3:34, 35.
11. Ngande wɔsa akanga wa “dinginya” atɔndɔ wa Jehowa wendana la lɔkɛwɔ?
11 Olui wa sato w’anto watona lomba ele “dinginya.” Vɔ wekɔ dinginya nɛ dia vɔ tonaka nsɛna lo ndjela ɛlɛmbɛ wa Nzambi wendana la lɔkɛwɔ. Vɔ salaka kɛnɛ kele ɔlɔlɔ lo washo awɔ. (Tok. 12:15) Anto wa ngasɔ tonaka Jehowa ɔnɛ lele Kiɔkɔ ya lomba la mɛtɛ. (Os. 53:1) Etena kahomanaso la wɔ l’olimu w’esambishelo, mbala efula vɔ tɔnyɔlaka lo woho walɛmiyaso atɔndɔ wa lo Bible. Koko teye dia vɔ hawokoke tosha ndooko ɛngɔ ka dimɛna lo lɔsɛnɔ. Bible mbutaka ɔnɛ: “Lomba la mɛtɛ halokoke tanema le kanga enginya; nde ndooko la dui dia mbuta la soko di’osomba.” (Tok. 24:7) Kanga enginya bu l’ɛtɛkɛta kana l’alako wa lomba wa tosha. Diakɔ diele, Jehowa tɔhɛmɔlaka ɔnɛ: “Angana la kanga enginya”!—Tok. 14:7.
12. Kakɔna kayotokimanyiya diaha sho nsala akambo oko akanga wa dinginya?
12 Otshikitanyi la wanɛ wahetsha alako wa Nzambi, sho nangaka mboka ya Nzambi, mbidja ndo atɔndɔ ande wendana la lɔkɛwɔ. Sho koka nkeketsha ngandji kɛsɔ lo mbɛdika etombelo wakondjawanɛ wakitanyiya ndo wanɛ wahakitanyiya atɔndɔ wa Nzambi. Sɛdingola weho w’ekakatanu wayayangɛ anto vɔamɛ l’ɔtɛ watonawɔ alako wa lomba watosha Jehowa. Oma laasɔ, wɛ koka mɛna woho wayoyonga la lɔsɛnɔ la dimɛna efula l’ɔtɛ wakitanyiyayɛ Nzambi.—Os. 32:8, 10.
13. Onde Jehowa totshutshuyaka dia nkitanyiya alako ande wa lomba?
13 Jehowa mbishaka anto tshɛ lomba lande, koko nde hatshutshuya ndooko onto dia lietawɔ. Koko nde mɛnyaka kɛnɛ kakomɛ wanɛ wahahokamɛ lomba lande. (Tok. 1:29-32) Wanɛ wahakitanyiya Jehowa “wayodiɛnɛ la etombelo w’oma lo mboka kawɔ.” L’edjedja ka wonya, yoho yawɔ ya lɔsɛnɔ howaela ndooko ɛngɔ oma laadiko dia ekiyanu, ɛhɛnyɔhɛnyɔ ndo l’ekomelo elanyelo. Lo wedi okina, Jehowa ndakaka wanɛ wahokamɛ alako ande wa lomba ndo wa nkamba lawɔ ɔnɛ: “Ɔnɛ lampokamɛ ayodjasɛ lo lotui tshitshi ndo hatotshimba wɔɔngɔ la wɔma wa mpokoso.”—Tok. 1:33.
SHO KONDJAKA WAHƆ LO MONGA LA LOMBA LA MƐTƐ
Woshelo wa kɔmatɛrɛ lo nsanganya tokeketshaka lo nyuma (Enda odingɔ 15)
14-15. Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo Tokedi 4:23?
14 Sho kondjaka wahɔ nshi tshɛ, etena kakambaso la lomba la Nzambi. Oko wambotodiɛna, alako wa lomba wa Jehowa bu wolo ntana. Ɛnyɛlɔ, lo dibuku dia Tokedi, nde toshaka alako w’eshika wayotokimanyiya naka sho nkamba la wɔ lo lɔsɛnɔ laso la lushi la lushi. Nyɛsɔ tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ nɛi to di’alako wa lomba asɔ.
15 Kokɛka otema ayɛ wa didjidji. Bible mbutaka ɔnɛ: “Laadiko dia diangɔ tshɛ dialamayɛ, olamake otema ayɛ, nɛ dia oma lɔkɔ mbele tɔkɔkɔ ta lɔsɛnɔ.” (Tok. 4:23) Tende kɛnɛ kahombaso nsala dia nkokɛ otema aso wa mɛtɛ mɛtɛ. Sho pombaka ndɛ mbo ya ndɛ y’amɛna, nkɔkɔla demba dimɛna ndo mbewɔ mbekelo ya kɔlɔ. Sho salaka woho akɔ waamɛ dia nkokɛ etema aso wa didjidji. Sho pombaka ndjaleshaka lushi la lushi oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Sho ndjalɔngɔsɔlaka, mbɔtɔka nsanganya y’Akristo ndo mbishaka kɔmatɛrɛ. Sho tshikalaka nge lo nyuma lo sambishaka mbala la mbala. Ndo sho mbewɔka nkɛnɛmɔla mbekelo ya kɔlɔ lo ndjanganya la dui tshɛ diakoka todja mindo lo yimba, ɛnyɛlɔ oko tɔkɛnyɔ t’awui wa mindo ndo lɔngɛnyi la kɔlɔ.
Monga la kanyi yele la wɛdimo lo dikambo dia falanga tokimanyiyaka dia ngɛnangɛna la kɛnɛ kele laso (Enda odingɔ 16)
16. Lande na kele Tokedi 23:4, 5 ekɔ ohomba efula le so ɛlɔ kɛnɛ?
16 Ngɛnangɛna la kɛnɛ kele layɛ. Bible tolakaka ɔnɛ: “Toyahɛnyahɛnyake dia nkondja ɔngɔnyi. . . . Lam’ayoyoka washo ayɛ lɔkɔ, vɔ hawotonga nto, nɛ dia ndooko onyake vɔ wayonga la ahafu oko mpongo ndo wayofumbɔ otsha l’olongo.” (Tok. 23:4, 5) Anto koka nshisha esadi eto falanga yawɔ ndo diangɔ diawɔ. Koko, akanga w’ɛngɔnyi ndo ase wola ndjakiyanyaka efula dia nkondja falanga. Dui sɔ mbaakonyaka mbala efula dia nsala akambo walanya lokumu lawɔ, diɔtɔnganelo diasawɔ l’anto akina ndo kaanga yoonge yawɔ. (Tok. 28:20; 1 Tim. 6:9, 10) Lo wedi okina, lomba tokimanyiyaka dia monga la wɛdimo lo dikambo dia falanga. Ekanelo ka ngasɔ kayotokokɛ ndo kayotokimanyiya diaha monga akanga wa lokaki ndo dia ngɛnangɛna la kɛnɛ kele laso.—Ond. 7:12.
Kana yimba la ntondo ka ntɛkɛta tokimanyaka dia mbewɔ mpomuya anto akina oma l’ɛtɛkɛta aso (Enda odingɔ 17)
17. Oko wɔtɛkɛtamidiɔ lo Tokedi 12:18, ngande wakokaso monga la “lolemi la kanga lomba”?
17 Kana yimba la ntondo ka wɛ ntɛkɛta. Naka hatendji ɔlɔlɔ, kete sho koka mpomuya anto oma l’ɛtɛkɛta aso. Bible totɛka ɔnɛ: “Ɛtɛkɛta w’otondjatondja watohomuyaka oko lokuwa, koko lolemi la kanga lomba lekɔ ɛkɔnwɛlɔ.” (Tok. 12:18) Sho namaka diɔtɔnganelo dia dimɛna l’anto, etena kewɔso nsanya munga y’anto akina. (Tok. 20:19) Di’ɛtɛkɛta aso nkɔnɔla anto, koko aha mbahomuya, sho pombaka ndodia otema aso l’ewo k’oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. (Luka 6:45) Etena kakanaso yimba la kɛnɛ kata Bible, ɛtɛkɛta aso koka monga oko “ɛtɛkɔ ka lomba” katutsha asolo w’anto akina.—Tok. 18:4.
Ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kasha okongamelo koka tokimanyiya dia ndowanya olimu aso w’esambishelo (Enda odingɔ 18)
18. Ngande wele nkamba la Tokedi 24:6 tokimanyiyaka dia ntondoya l’olimu w’esambishelo?
18 Yela ɛlɔmbwɛlɔ. Bible toshaka dako di’ohomba efula nɛ: “La ɛlɔmbwɛlɔ ka lomba, wɛ ayɔlɔsha ta diayɛ, ndo otshumba mbidjamaka lam’ele andaki efula.” (Tok. 24:6, nɔtɛ.) Tende woho wele nkamba la tɔndɔ nɛ tokimanyiyaka dia ntondoya olimu aso w’esambishelo ndo wa mbetsha. Lo dihole dia nsambisha ndo mbetsha lo yoho yaso hita, sho salaka la wolo dia ndjela alako walongolaso. Sho kondjaka ɛlɔmbwɛlɔ ka lomba lo nsanganya yaso y’Akristo, lɛnɛ akokaso mbeka yoho ya dimɛna ya mbetsha anto akina awui lo Bible. Laadiko dia laasɔ, okongamelo wa Jehowa ekɔ lo ntondja dihomɔ diakamba laso, mbuta ate ekanda ndo tovidɛo takoka nkimanyiya anto dia nshihodia Bible. Onde wɛ ekɔ lo mbeka dia nkamba la dihomɔ sɔ dimɛna?
19. Ngande wayaokayɛ lo kɛnɛ kendana la lomba latosha Jehowa? (Tokedi 3:13-18)
19 Adia Tokedi 3:13-18. Tekɔ la lowando efula l’ɔtɛ w’alako w’amɛna watanaso l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi! Lɔsɛnɔ ndo ɔngɛnɔngɛnɔ aso nemanɛka l’alako asɔ. Lo sawo nɛ, tambɔsɛdingola bɛnyɛlɔ dimɔtshi di’eshika diatanaso lo dibuku dia Tokedi. Lo mɛtɛ, Bible k’otondo ndola l’alako wa lomba w’oma le Jehowa. Nyɛsɔ toyashikikɛ dia salaka akambo nshi tshɛ la lomba latosha Jehowa. Yoho yɔsa andja ɔnɛ lomba lɔsɔ bu ohomba le so; nɛ dia tekɔ l’eshikikelo dia “wanɛ walikukutɛ wayelamɛ akanga w’ɔngɛnɔngɛnɔ.”
OSAMBO 36 Tolamake etema aso
a Lomba la Jehowa ndeka la fwa kɛnɛ tshɛ kakoka tosha andja ɔnɛ. Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola ɛtɛkɛta wa didjidji w’ohomba efula watanema lo dibuku dia Tokedi, mbuta ate, lomba ladiya dui dialɔ l’asanga w’osomba. Tayɔsɛdingola woho wakokaso nkoma akanga wa tomba, lande na kele anto amɔtshi tonaka mpokamɛ lomba la Jehowa ndo lande na kele ekɔ ohomba le so dia mpokamɛ lomba lande.