BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ wa Watchtower
Watchtower
BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ
Ɔtɛtɛla
  • BIBLE
  • EKANDA
  • NSANGANYA
  • bt tshap. 15 lk. 117-123
  • “Atakeketsha tshumanelo”

Ndooko vidɛo yele lo kɛnɛ kɔsɔnyiyɛ.

Otokimwe, munga kakongi etena kakayatelesharjɛki vidɛo.

  • “Atakeketsha tshumanelo”
  • ‘Sambisha dimɛna dimɛna’ akambo wendana la Diolelo dia Nzambi
  • Ɛtɛ w'awui wahɔnyi
  • Awui wa woho akɔ
  • “Kakianɛ tokalole totende anangɛso” (Etsha 15:36)
  • “Vɔ wakokana nkɛlɛ k’efula” (Etsha 15:37-41)
  • “Wakatɛkɛtaka dimɛna lo dikambo dia Timɔte” (Etsha 16:1-3)
  • “Tshumanelo diakatatetemalaka nkeketala lo mbetawɔ” (Etsha 16:4, 5)
  • “Ɔnami la ngandji ndo la kɔlamelo l’olimu wa Nkumadiɔndjɔ”
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2015
  • Timɔtɛ—Aki suke ndo aketawɔ kambɛ anto akina
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2008
  • Makɔ ekɔ ‘ohomba l’olimu’
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2010
  • Mako kompekɔ
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2008
Enda awui akina
‘Sambisha dimɛna dimɛna’ akambo wendana la Diolelo dia Nzambi
bt tshap. 15 lk. 117-123

TSHAPITA 15

“Atakeketsha tshumanelo”

Emendji weteta kimanyiyaka tshumanelo dia nkeketala lo mbetawɔ

Lo ndjela Etsha 15:36–16:5

1-3. a) Onto akɔna ele otshindedi w’oyoyo waki Pɔɔlɔ, ndo ngande wakinde? b) Kakɔna kayotɛna lo tshapita nyɛ?

ETENA kakawatatshɔka lo mboka y’ave lam’asa esomba, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akendaka ɔlɔngɔ a pami wakatasambaka lande. Lokombo lande Timɔte. Oko wakinde eke ɔlɔngɔlɔngɔ ndo la wolo w’efula, Timɔte aki ondo kodikotshaka ɛnɔnyi 20. Nna tshɛ dia lɔkɛndɔ lɔsɔ akatawanganyaka la lakawɔ. Lam’akawatatetemalaka la lɔkɛndɔ, vɔ wakatatetemalaka mangana la Lustɛra ndo l’Ikɔniyo. Kakɔna kakaakongɛka? Pɔɔlɔ aki la kanyi lo kɛnɛ kakakoke pomana lawɔ nɛ dia ɔsɔ aki lɔkɛndɔ lande la hende la misiɔnɛrɛ. Nde akeyaka dia vɔ koka monga lo waale ndo ɔnɛ wayohomana l’ekakatanu. Onde Timɔte ayoshika ntanga?

2 Pɔɔlɔ aki la wɛkamu le Timɔte, ondo ndeka ndo woho wakayaɛkɛka Timɔte lende ndaamɛ. Akambo waki weke katomba wakasha Pɔɔlɔ eshikikelo dia nde aki l’ohomba w’otshindedi wa dimɛna. Pɔɔlɔ akeyaka di’olimu waki la ntondo kawɔ wa membola ndo nkeketsha tshumanelo ayɔlɔmba di’emendji weteta ɛsɔ mbɔsa yɛdikɔ ya wolo ndo monga la kanyi yaamɛ. Kakɔna kakakoke konya Pɔɔlɔ dia monga l’ekanelo ka ngasɔ? Ondo l’ɔtɛ w’okakatanu wakatombe lam’asa Pɔɔlɔ la Barnabasɛ atete edja.

3 Lo tshapita nyɛ, tayɛna akambo efula wendana la yoho yoleki tshɛ dimɛna ya nkandola ekakatanu. Tayɛna nto lande na kakasɔnɛ Pɔɔlɔ Timɔte oko otshindendi ande ndo tayeya ɔkɛndɛ wele l’emendji w’etshimbedi ɛlɔ kɛnɛ.

“Kakianɛ tokalole totende anangɛso” (Etsha 15:36)

4. Kakɔna kakalange Pɔɔlɔ nsala lo lɔkɛndɔ lande la hende la misiɔnɛrɛ?

4 Lo tshapita y’etshi, takɛnyi woho wakakeketsha anangɛso anɛi, Pɔɔlɔ, Barnabasɛ, Judasɛ ndo Silasɛ etshumanelo ka l’Atiyɔka lo mbaewoya yɛdikɔ y’olui-walɔmbɔla lo dikambo dia wonyelo wa mpota. Kakɔna kakayosala Pɔɔlɔ oma laasɔ? Nde akalɔmbɛ Barnabasɛ dia vɔ minda lɔkɛndɔ lokina lo mbotɛ ɔnɛ: “Kakianɛ tokalole totende anangɛso wa l’esomba tshɛ wakatasambisha ɔtɛkɛta wa Jehowa dia teya woho wewɔ.” (Ets. 15:36) Pɔɔlɔ kombutaka dia vɔ ntshɔ tsho tenda wendenda Akristo w’eyoyo asɔ. Dibuku di’Etsha tosholɛka oyango wa lɔkɛndɔ la hende la misiɔnɛrɛ la Pɔɔlɔ. Ntondo, aki dia tewoyaka tshumanelo tɛdikɔ takɔshi olui-walɔmbɔla. (Ets. 16:4) Dikambo dia hende, oko wakinde omendji weteta, Pɔɔlɔ akɔshi yɛdikɔ ya takeketshaka tshumanelo lo nyuma dia dɔ monga nge lo mbetawɔ. (Rɔmɔ 1:11, 12) Ngande wokoya nshi nyɛ okongamelo w’Ɛmɛnyi wa Jehowa ɛnyɛlɔ kakatotshikɛ apɔstɔlɔ?

5. Ngande walɔmbɔla ndo wakeketsha Olui-walɔmbɔla tshumanelo?

5 Elɔ kɛnɛ, Kristo ekɔ lo nkamba la Olui-walɔmbɔla w’Ɛmɛnyi wa Jehowa dia nɔmbɔla tshumanelo diande. Lo tshimbo ya mikanda, y’ekanda oyadi wa l’Ɛtɛrnɛtɛ kana wa l’akatshi, ya nsanganya ndo ya dihomɔ dikina dia nsawola, apami wa kɔlamelo wakakitama nyuma asɔ wekɔ lo mbisha tshumanelo tshɛ dia l’andja w’otondo ɛlɔmbwɛlɔ ndo ekeketshelo. Ndo nto, Olui-walɔmbɔla salaka la wolo dia nama losambi l’oseka etshumanelo tshɛ. L’oyango ɔsɔ mbakamba Olui-walɔmbɔla l’emendji w’etshimbedi. Olui-walɔmbɔla sɔnaka nunu dia dikumanyi diele l’akoka l’andja w’otondo dia nkamba oko emendji w’etshimbedi.

6, 7. Naa ɛkɛndɛ ɛmɔtshi wele l’emendji w’etshimbedi?

6 Emendji weteta wa nshi nyɛ salaka la wolo dia mbidja ose etshumanelo tshɛ kembolawɔ yimba ndo mbokeketshaka lo nyuma. Lo ngande? Lo mbokoya Akristo wa lo ntambe ka ntondo, ɛnyɛlɔ Pɔɔlɔ lakakeketsha omendji ɔmɔtshi w’osekande ate: “Sambishaka ɔtɛkɛta; salaka dui sɔ la shamanya lo tena di’ɔlɔlɔ ndo lo tena dia paa, ngolaka, hangɔka ndo lakaka la solo dia lotutsha tshɛ ndo la diewo dia mbetsha. . . . Kamba olimu w’osambisha.”​—2 Tim. 4:2, 5.

7 Lo yoho yɔtɔnɛ l’ɛtɛkɛta ɛsɔ, omendji w’otshimbedi la wadɛnde naka nde ambotshuka sambishaka l’apandjudi lo toho t’esambishelo totshikitanyi. Oko wende osambisha wele l’ohetoheto ndo ombetsha wa manamana, waonga ande ahende asɔ mongaka la shɛngiya ya dimɛna le ase etshumanelo. (Rɔmɔ 12:11; 2 Tim. 2:15) Wanɛ wakamba olimu wa l’otshimbedi ndekaka mbeyama oma lo ngandji kawɔ ka ndjahondja. Vɔ ndjakimɔka la lolango ndo mindaka nkɛndɔ lo tanyi, l’avula ndo lo bɛtshi dia nkɛtɛ dia waale. (Flpɛ. 2:3, 4) Ndo nto, emendji w’etshimbedi keketshaka, mbetshaka ndo ndakaka tshumanelo lo tshimbo y’asawo w’oma lo Bible. Ase etshumanelo tshɛ keketshamaka oma lo lɔkɛwɔ l’emendji w’etshimbedi ndo lo mbokoya mbetawɔ kawɔ.​—Hɛb. 13:7.

“Vɔ wakokana nkɛlɛ k’efula” (Etsha 15:37-41)

8. Kakɔna kakasale Barnabasɛ lo leeta la Pɔɔlɔ?

8 Barnabasɛ aketawɔ kanyi ya Pɔɔlɔ yakandawotɛ ɔnɛ: “Totende anangɛso.” (Ets. 15:36) Vɔ akɔ ahende wakakambe dimɛna oko emendji weteta ndo waki wamboshila mbeya bɛtshi dia nkɛtɛ ndo anto wakawembolaka. (Ets. 13:2–14:28) Laasɔ, kanyi ya vɔ nkamba kaamɛ yakɛnama dia aki kanyi ya dimɛna efula. Koko okakatanu wakatombe. Etsha 15:37 mbutaka ɔnɛ: “Barnabasɛ akasale tshɛ dia ntshɔ la Joani lakelamɛka nto Makɔ.” Aha tsho kanyi mbakasha Barnabasɛ. Nde “akasale tshɛ” dia paka nde ntshɔ lo lɔkɛndɔ la misiɔnɛrɛ lɔsɔ l’owotɔ ande, mbuta ate Makɔ.

9. Lande na kakawane Pɔɔlɔ nde la Barnabasɛ?

9 Pɔɔlɔ kombetawɔ. Lande na? Ɔkɔndɔ mbutaka ɔnɛ: “Koko Pɔɔlɔ kɔmɛna dimɛna dia Makɔ ntshɔ la wɔ, lam’ele nde akataatshika lam’akiwɔ la Pamufiliya ndo nde kombatshindɛ l’olimu.” (Ets. 15:38) Makɔ akatshindɛ Pɔɔlɔ la Barnabasɛ lo lɔkɛndɔ lawɔ la ntondo la misiɔnɛrɛ, koko nde kotetemala polo l’ekomelo. (Ets. 12:25; 13:13) L’etatelo ka lɔkɛndɔ lawɔ, etena kakiwɔ weke la Pamufiliya Makɔ akatshike ɔkɛndɛ ande wa misiɔnɛrɛ ndo akakalola la Jɛrusalɛma. Bible hate lande na kakandasale dui sɔ, koko ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akɔshi yɛdikɔ ya Makɔ shɔ oko onto lahahɔ l’akambo. Ondo Pɔɔlɔ akɔshi dia Makɔ bu onto la mbɛkɛ otema lende.

10. Polo lende akakome owanu waki lam’asa Pɔɔlɔ la Barnabasɛ, ndo etombelo akɔna waki la dui sɔ?

10 Barnabasɛ akatshininala dia paka vɔ ntshɔ la Makɔ. Koko Pɔɔlɔ lo wedi ande, ate hawokoke ntshɔ la Makɔ. Etsha 15:39 mbutaka ɔnɛ: “L’ɔtɛ wa dikambo sɔ, vɔ wakokana nkɛlɛ k’efula. Ɔnkɔnɛ vɔ wakakakitɔna.” Barnabasɛ akatshu otsha lo disɛnga diakandotɔ dia Kupiro nde la Makɔ. Pɔɔlɔ kotshikitanya kanyi yande. Ɔkɔndɔ mbutaka ɔnɛ: “Pɔɔlɔ akasɔnɛ Silasɛ ko wakatshu, l’ɔkɔngɔ w’anangɛso mbokimɔ lo ɔlɔlɔ waheyama mbɛdika waki Jehowa.” (Ets. 15:40) Vɔ wakete la “Suriya ndo la Kilikiya watakeketsha tshumanelo.”​—Ets. 15:41.

11. Naa waonga wayotokimanyiya diaha mombɛ onto lotosale kɔlɔ kumbɛkumbɛ?

11 Ɔkɔndɔ ɔnɛ toholaka woho weso bu kokele. Pɔɔlɔ nde la Barnabasɛ wakasɔnama oko enyimpala wa laande w’olui-walɔmbɔla. Ondo Pɔɔlɔ akayokomaka ose olui-walɔmbɔla. Koko lo diaaso sɔ, eongelo kawɔ k’anto wele bu kokele kakaleke wolo. Onde vɔ waketawɔ dia dikambo sɔ mbakonya diaha vɔ mbokana l’edja k’efula? Kaanga mbakiwɔ bu kokele, Pɔɔlɔ la Barnabasɛ waki l’okitshakitsha ndo la kanyi ya Kristo. Aha la taamu, l’ɔkɔngɔ diko vɔ wakayɔkɛnɛmɔlaka yimba y’Akristo ndo y’edimanyielo. (Ɛf. 4:1-3) L’ɔkɔngɔ diko Pɔɔlɔ nde la Makɔ wakayokamba kaamɛ l’elimu ekina wa teokrasi.a​—Kɔl. 4:10.

12. L’ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ la Barnabasɛ, waonga akɔna wahomba emendji weteta wa nshi nyɛ monga lawɔ?

12 Pɔɔlɔ nde la Barnabasɛ kombeyamaka oma lo nkɛlɛ kakawokana. Barnabasɛ akeyamaka oko pami kaki l’otema w’ɔlɔlɔ ndo la lokaho. Diakɔ diele lo dihole dia vɔ mbeelɛ lo lokombo lande Yɔsɛfu, apɔstɔlɔ wakayowɔlɛ Barnabasɛ kitshimudi ate: “Ɔna Esambelo.” (Ets. 4:36) Pɔɔlɔ nde la wɔ akeyamaka l’ɔtɛ wa ngandji ndo woho wakinde onto ɔlɔlɔ. (1 Tɛs. 2:7, 8) L’ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ la Barnabasɛ, dikumanyi tshɛ di’Akristo ɛlɔ kɛnɛ mbidja ndo emendji w’etshimbedi pombaka ndjaketembola dia nkɛnɛmɔla okitshakitsha ndo salɛ asekawɔ dikumanyi mbidja ndo leemba l’ɛkɔkɔ tshɛ akambo la ngandji.​—1 Pe. 5:2, 3.

“Wakatɛkɛtaka dimɛna lo dikambo dia Timɔte” (Etsha 16:1-3)

13, 14. a) Timɔte aakinde ndo ngande wakahomana Pɔɔlɔ lande? b) Kakɔna kakakonya Pɔɔlɔ dia mbidja yambalo le Timɔte? c) Ɔkɛndɛ akɔna wakalongola Timɔte?

13 Lɔkɛndɔ la misiɔnɛrɛ la Pɔɔlɔ, lakookonya lo prɔvɛnsɛ ka Rɔmɔ ka Ngalatiya, lɛnɛ akashile mbatema tshumanelo. Ɔkɔndɔ mbutaka dia Pɔɔlɔ “akakome la Dɛrɛbɛ ndo la Lustɛra.” Ndo ɔkɔndɔ akɔ kotshaka ɔnɛ: “Ombeki ɔmɔtshi aki lɛkɔ, lokombo lande Timɔte, ɔna aki womoto ɔmɔtshi l’ose Juda laki ombetawudi, koko papa kande aki ose Ngirika.”​—Ets. 16:1.b

14 Ondo Pɔɔlɔ akɛnana la nkumbo ka Timɔte lo lɔkɛndɔ lande la ntondo oya l’ɔnɔnyi 47 T.D. Kakianɛ, ɛnɔnyi ehende kana esato l’ɔkɔngɔ etena kamondoya mbala ka hende, yambalo yande tshɛ yambotshɔ le ɔlɔngɔlɔngɔ Timɔte. Lande na? Nɛ dia “wakatɛkɛtaka dimɛna lo dikambo dia Timɔte.” Nde konangemaka tsho oma le anango wa l’osomba ande wa lootɔ koko lokumu lande la dimɛna lakatshu polo lo tshumanelo dikina. Ɔkɔndɔ mɛnyaka di’anangɛso wa la Lustɛra ndo wa l’Ikɔniyo, lo kilɔmɛtrɛ oko 30 wakatɛkɛtaka dimɛna lo dikambo diande. (Ets. 16:2) Oko wakawalɔmbwama la nyuma k’ekila, dikumanyi wakasha Timɔte ɔkɛndɛ w’ohomba efula, mbuta ate dia monga otshindedi wa Pɔɔlɔ la Silasɛ.​—Ets. 16:3.

15, 16. Naa waonga waki la Timɔte wakakonya di’Akristo ntɛkɛta dimɛna lo dikambo diande?

15 Kakɔna kakasale dia Timɔte monga la lokumu la dimɛna ngasɔ lo nshi yande ya dikɛnda? Onde aki yimba yande, ɛnamelo kande, kana akoka ande wa lootɔ? Mbala efula anto kotɔmaka oma l’awui asɔ. Kaanga omvutshi Samuɛlɛ akasɛngiyama mbala kɛmɔtshi oma l’ɛnamelo k’onto. Koko Jehowa akawohola ɔnɛ: “Woho wɛna onto akambo ntshikitana la woho wɛna Nzambi, nɛ dia onto k’onto mɛnaka ɛnamelo ka lo washo, koko Jehowa mɛnaka l’etei k’otema.” (1 Sam. 16:7) Aha l’ɔtɛ w’akoka wa lootɔ, koko l’ɔtɛ wa waonga w’amɛna waki lande mbakakonya Akristo dia ntɛkɛta dimɛna lo dikambo dia Timɔte.

16 Ɛnɔnyi efula l’ɔkɔngɔ, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akayɔtɛkɛta dia waonga wa lo nyuma waki la Timɔte. Pɔɔlɔ akatɛkɛta di’osalosalo, dia yimba ya ndjahondja, dia ngandji ndo dia woho wakakotshaka Timɔte ɛkɛndɛ ande wa teokrasi dimɛna. (Flpɛ. 2:20-22) Timɔte akeyamaka nto lo woho wakinde la mbetawɔ “kaha ka dungi pende.”​—2 Tim. 1:5.

17. Ngande wakoka ɛlɔngɔlɔngɔ wa nshi nyɛ mbokoya ɛnyɛlɔ ka Timɔte?

17 Ɛlɔ kɛnɛ, ɛlɔngɔlɔngɔ efula mbokoyaka Timɔte lo kɛnɛmɔla waonga wangɛnyangɛnya Nzambi. Ɔnkɔnɛ, vɔ mongaka la lokumu l’ɔlɔlɔ la ntondo ka Jehowa ndo k’ekambi ande kaanga etena kekewɔ akɛnda. (Tok. 22:1; 1 Tim. 4:15) Vɔ kɛnɛmɔlaka mbetawɔ kaha ka dungi pende ndo hawɔsɛnɛ lɔsɛnɔ la dungi pende. (Os. 26:4) Diakɔ diele, ɛlɔngɔlɔngɔ efula, l’ɛnyɛlɔ ka Timɔte wekɔ lo mɛmba ɛkɛndɛ w’ohomba l’etshumanelo. Ande woho wakeketshawɔ wanɛ woka Jehowa ngandji wele suke lawɔ etena kakotshawɔ kɛnɛ kalɔmbama dia monga apandjudi wahatabatizama ndo l’etena kahombama, vɔ ndjoyakimɔ ndo ndjobatizama lee!

“Tshumanelo diakatatetemalaka nkeketala lo mbetawɔ” (Etsha 16:4, 5)

18. a) Waɛsɛ akɔna waki la Pɔɔlɔ la Timɔte oko wakiwɔ emendji weteta? b) Ngande wakatshɔkwama tshumanelo?

18 Pɔɔlɔ nde la Timɔte wakakambe kaamɛ l’edja k’ɛnɔnyi efula. Oko emendji weteta, vɔ wakakotsha ɛkɛndɛ efula lo lokombo l’olui-walɔmbɔla. Bible mbutaka ɔnɛ: “Lam’akawatetetaka l’esomba, vɔ wakatatshikɛka wanɛ waki lɛkɔ wadjango wakawahombe nkitanyiya wakatome apɔstɔlɔ la dikumanyi diaki la Jɛrusalɛma.” (Ets. 16:4) Mɛnamaka dia tshumanelo diakayele ɛlɔmbwɛlɔ k’oma le apɔstɔlɔ ndo dikumanyi diaki la Jɛrusalɛma. Etombelo waki l’okitanyiya awɔ ɔsɔ ele, “tshumanelo diakatatetemalaka nkeketala lo mbetawɔ ndo lofulo l’anto lakatadɛka lushi la lushi.”​—Ets. 16:5.

19, 20. Lande na kahomba Akristo monga l’okitanyiya otsha le ‘wanɛ walɔmbɔla’?

19 Woho akɔ waamɛ mbele, Ɛmɛnyi wa Jehowa ɛlɔ kɛnɛ tshɔkwamaka lo woho wakitanyiyawɔ la dilɛmiɛlɔ tshɛ ɛlɔmbwɛlɔ kalongolawɔ oma le ‘wanɛ walɔmbɔla.’ (Hɛb. 13:17) Lam’ele akambo wa l’andja ɔnɛ wekɔ lo tatshikitana, ekɔ ohomba efula di’Akristo ndjelaka aha la ntshimbatshimba wetshelo walongolaso oma le “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ.” (Mat. 24:45; 1 Kɔr. 7:29-31) Lo nsala ngasɔ, tayewɔ waale wa lo nyuma ndo hatotonga la vadi ya l’andja ɔnɛ.​—Jak. 1:27.

20 Lo mɛtɛ, emendji w’Akristo wa nshi nyɛ mbidja ndo ase Olui-walɔmbɔla wekɔ anto wele bu kokele l’ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ, Barnabasɛ, Makɔ ndo dikumanyi dikina diakakitama nyuma lo ntambe ka ntondo. (Rɔmɔ 5:12; Jak. 3:2) Koko lam’ele ase Olui-walɔmbɔla ndjelaka kɛnɛ kele l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo vɔ mbokoyaka ɛnyɛlɔ ka apɔstɔlɔ, vɔ wekɔ anto wakokaso mbɛkɛ otema lewɔ. (2 Tim. 1:13, 14) Etombelo wele la dui sɔ ele tshumanelo keketalaka ndo shikimalaka lo mbetawɔ.

TIMƆTE AKAKAMBE “DIA NTƆLA LOKUMU L’ƆLƆLƆ OTSHA LA NTONDO”

Timɔte aki okimanyedi wa Pɔɔlɔ wakandɔsaka la nɛmɔ efula. L’ɔkɔngɔ w’apami ahende asɔ nkamba dihɛka lo dihɛka ɛnɔnyi oko 11, Pɔɔlɔ akafunde lo dikambo dia Timɔte ate: “Dimi ndooko la onto okina lele la dionga diele oko nde layoyakiyanya l’otema ɔtɔi dikambo dianyu. . . . Nyu mbeyaka dia ndamɛ akɛnya dia nde kokaka ndo nde akakambe kaamɛ la mi oko ɔna nde la she dia ntɔla lokumu l’ɔlɔlɔ otsha la ntondo.” (Flpɛ. 2:20, 22) Timɔte akayasha tshɛ dia nsukɛ olimu w’esambishelo. Kɛsɔ mbakakonya dia Pɔɔlɔ mbɔɔsa la nɛmɔ ndo dia nde monga ɛnyɛlɔ ka dimɛna le so.

Timɔte.

She Timɔte aki ose Ngirika ndo nyango aki ose Juda ndo mɛnamaka dia Timɔte akole la Lustɛra. Oma ko dikɛnda, Timɔte akeke Afundelo oma le Eyunikɛ wa nyango ndo Lɔyisɛ la tshɛnde. (Ets. 16:1, 3; 2 Tim. 1:5; 3:14, 15) Ondo kaamɛ lawɔ mbakakome Timɔte Okristo mbala ka ntondo kakaye Pɔɔlɔ l’osomba wa lootɔ wa Timɔte.

Lam’akayokalolaka Pɔɔlɔ l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi ɛmɔtshi, Timɔte aki aya l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi kana kadikotshaka 20 ndo “anangɛso wa la Lustɛra ndo wa l’Ikɔniyo wakatɛkɛtaka dimɛna lo dikambo” diande. (Ets. 16:2) Nyuma ka Nzambi kakakimanyiya dia mfunda “prɔfɛsiya” dikambo di’ɔlɔngɔ a pami ɔsɔ ndo lo yoho y’ɔtɔnɛ la prɔfɛsiya, Pɔɔlɔ ndo dikumanyi dia l’etshumanelo wakɔshi yɛdikɔ ya ntoma Timɔte l’olimu wa laande. (1 Tim. 1:18; 4:14; 2 Tim. 1:6) Nde akatatshindɛka Pɔɔlɔ l’olimu wa misiɔnɛrɛ. Timɔte akahombe ntshika nkumbo kande ndo dia mbewɔ ntakanya ase Juda wakahombe mɛnanaka la nde, Timɔte akahombe minya mpota.​—Ets. 16:3.

Timɔte akande nkɛndɔ efula. Nde akasambisha la Pɔɔlɔ la Silasɛ la Filipɛ, nde la Silasɛ la Bɛrɔya ndo la Tɛsalɔnika. Lam’akandayotshɔ nto le Pɔɔlɔ la Kɔrɛtɔ, nde akawewoya nsango y’amɛna yendana la ngandji ndo kɔlamelo y’anangɛso wa la Tɛsalɔnika kaanga mbakawahomanaka l’ekakatanu. (Ets. 16:6–17:14; 1 Tɛs. 3:2-6) Lam’akandalongola nsango ya kɔlɔ yendana l’ase Kɔrɛtɔ, Pɔɔlɔ akayange dia nkaloya Timɔte la Kɔrɛtɔ. (1 Kɔr. 4:17) L’ɔkɔngɔ diko, oma l’Ɛfɛsɔ, Pɔɔlɔ akatome Timɔte nde la Erasto la Makɛdɔniya. Koko lam’akafundɛ Pɔɔlɔ ase Rɔmɔ, Timɔte aki kaamɛ la Pɔɔlɔ la Kɔrɛtɔ. (Ets. 19:22; Rɔmɔ 16:21) Ɔsɔ ekɔ tsho nkɛndɔ mɔtshi ngana tsho yakande Timɔte lo wahɔ wa lokumu l’ɔlɔlɔ.

Ondo Timɔte aki la yema ya wɔma dia nkamba la lowandji lande diakɔ diakokeketsha Pɔɔlɔ ate: “Onto atokɔnyɔlake lo woho weyɛ dikɛnda.” (1 Tim. 4:12) Koko Pɔɔlɔ akayaɛkɛka le Timɔte ndo akotome l’etshumanelo kaki l’ekakatanu lo mbotɛ dia “mbidjangɛ anto amɔtshi diaha vɔ mbetsha wetshelo okina.” (1 Tim. 1:3) Pɔɔlɔ akasha nto Timɔtɛ lotshungɔ la nsɔna dikumanyi ndo ekambi wakimanyiya lo tshumanelo.​—1 Tim. 5:22.

Pɔɔlɔ akɔsaka Timɔte la nɛmɔ l’ɔtɛ wa waonga ande w’amɛna. Afundelo mɛnyaka di’ɔlɔngɔlɔngɔ ɔsɔ aki ɔngɛnyi wa ma ma, aki la kɔlamelo, akalangemaka ndo aki oko ɔna le Pɔɔlɔ. Pɔɔlɔ akafunde dia nde akohɔka asɔyi wa Timɔte, akalomɔlomɔka dia mbɛɛna ndo akalɔmbaka dikambo diande. Oko papa kayakiyanya di’ɔnande, Pɔɔlɔ akasha nto Timɔte alako lo dikambo dia “tohemɔhemɔ” tande, ondo tohemɔhemɔ ta l’asolo.​—1 Tim. 5:23; 2 Tim. 1:3, 4.

Lam’akandama Pɔɔlɔ mbala ka ntondo la Rɔmɔ, Timɔte aki kaamɛ la nde. L’etena kɛmɔtshi, Timɔte nde lawɔ akandama lo lokanu. (Filɛ. 1; Hɛb. 13:23) Ngandji k’efula kaki lam’asa apami ahende asɔ kakɛnama hwe lo woho wele lam’akeye Pɔɔlɔ dia nde aya suke la ndjakema, nde akatomɛ Timɔte dui ɔnɛ: “Sala tshɛ dia ndja le mi yema esadi.” (2 Tim. 4:6-9) Afundelo hawoshikikɛ kana Timɔte akakome la wonya dia tɛnanyi l’ombetsha ande wa ngandji.

MAKƆ AKI LA WAƐSƐ EFULA WA LAANDE

Evanjiliɔ wa Makɔ mbutaka di’anto wakande Yeso wakayange minda ndo “ɔlɔngɔ a pami ɔmɔtshi” wakaahangisɔ “ko akalawɔ otakataka.” (Makɔ 14:51, 52) Oko wele Makɔ lakawelɛka to ɔnɛ Joani Makɔ mbele tshɔi y’onto lakatɛkɛta dikambo sɔ, ondo nde mbaki ɔlɔngɔ a pami ɔsɔ. Naka ngasɔ, kete Makɔ aki la diɔtɔnganelo la Yeso.

Makɔ ahokamɛ ndo ɔsa nɔtɛ etena katɛkɛta pami kɛmɔtshi k’opalanga.

Ɛnɔnyi oko 11 l’ɔkɔngɔ, etena kakahɛnyahɛnyaka Hɛrɔdɛ Angripa Akristo, “olui w’anto” w’ase etshumanelo ka la Jɛrusalɛma wakasangana lo luudu la Mariya wa nyango Makɔ dia nɔmba. Akikɔ lakande mbakatshu ɔpɔstɔlɔ Petero l’ɔkɔngɔ wa nde ntshungɔ lo dihindo. (Ets. 12:12) Laasɔ kete ondo Makɔ akole lo luudu lakayonga dihole diakawasalaka nsanganya y’Akristo. Ndooko onyake nde akeyaka ambeki wa Yeso wa ntondo dimɛna, ndo vɔ wakonge la shɛngiya ya dimɛna le nde.

Makɔ akakambe dihɛka lo dihɛka l’emendji efula wa lo tshumanelo di’Akristo wa lo ntambe ka ntondo. Diɛsɛ dia ntondo dia laande diakandakondja okowadieyaso, aki woho wakandakambe kaamɛ la Barnabasɛ w’ɔnango ndo ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ lo lɔkɛndɔ lawɔ l’otsha l’Atiyɔka wa la Suriya. (Ets. 12:25) Etena kakonɛ Barnabasɛ la Pɔɔlɔ lo lɔkɛndɔ lawɔ la ntondo la misiɔnɛrɛ, Makɔ akatshu kaamɛ la wɔ, ntondo otsha la Kupiro k’oma laasɔ otsha l’Asie Mineure. Oma lɛkɔ, Makɔ akakalola oya la Jɛrusalɛma l’ɔtɛ w’ɔkɔkɔ wahateye. (Ets. 13:4, 13) L’ɔkɔngɔ wa Pɔɔlɔ la Barnabasɛ kakatana lo dikambo dia Makɔ oko wɛnyamidiɔ l’Etsha tshapita ya 15, Makɔ nde la Barnabasɛ wakatetemala l’olimu awɔ wa misiɔnɛrɛ la Kupiro.​—Ets. 15:36-39.

Awui wendana l’okakatanu ɔsɔ wakahombe mbohamɛ edja nɛ dia lo 60 kana 61 T.D., Bible mɛnyaka dia Makɔ akakambaka nto nde la Pɔɔlɔ ndo mbala kɛnɛ la Rɔmɔ. Pɔɔlɔ laki lo lokanu l’osomba ɔsɔ, akafundɛ etshumanelo ka la Kɔlɔsayi ate: “Aristarako, osekami la lo lokanu anyotomɛ mɔyɔ ndo Makɔ, ɔnango Barnabasɛ anyotomɛ mɔyɔ, (lo dikambo diande mbakanyalongola alako dia nyu mbolongola dimɛna naka nde amboya le nyu).” (Kɔl. 4:10) Pɔɔlɔ akasangoyaka dia ntoma Joani Makɔ oko onyimpala ande oma la Rɔmɔ otsha la Kɔlɔsayi.

L’etena kɛmɔtshi lam’asa ɔnɔnyi wa 62 ndo 64 T.D., Makɔ akakambe kaamɛ l’ɔpɔstɔlɔ Petero la Babilɔna. Oko wakatadiɛnyi lo tshapita ya 10 ya dibuku nɛ, vɔ ahende waki la dimama dia wolo, nɛ dia etena kakandatɛkɛta dia Makɔ, Petero akawelɛ ɔnɛ: “Ɔnami Makɔ.”​—1 Pe. 5:13.

L’ekomelo, oya lo 65 T.D., etena kakandama Pɔɔlɔ mbala ka hende la Rɔmɔ, nde akafundɛ osekande la l’olimu Timɔte, laki l’Ɛfɛsɔ ate: “Koye la Makɔ, nɛ dia nde, ayonkimanyiya efula l’olimu.” (2 Tim. 4:11) Aha la taamu Makɔ aketawɔ ɔkɛndɛ ɔsɔ aha la ntshimbatshimba, ko akonɛ oma l’Ɛfɛsɔ otsha la Rɔmɔ. Hatambe kanga yema lo woho wakɔsaka Barnabasɛ, Pɔɔlɔ, ndo Petero Makɔ la nɛmɔ efula!

Diɛsɛ dioleki woke diakandakondja ele dia sambiyama oma le Jehowa dia mfunda Evanjiliɔ ɔmɔtshi. Ɛkɔndɔ mbutaka dia Makɔ akakondja awui efula wakandafunde oma le ɔpɔstɔlɔ Petero. Mɛtɛ ka dui sɔ mɛnamaka lo woho wele ɔkɔndɔ wa Makɔ wekɔ l’awui wele paka onto lakawaɛnyi la washo oko Petero mbakakoke mbata. Ndo nto, mɛnamaka dia Makɔ akafunde Evanjiliɔ ande la Rɔmɔ lɛnɛ akinde kaamɛ la Petero koko aha la Babilɔna. Makɔ akakambe la ditelo dia lo Latin ndo akakadimola tɔtɛkɛta ta lo Hɛbɛru takakoke monga wolo le anto waki komonga ase Juda. Laasɔ ondo ntondo, ambadi w’ase Wedja mbakandafundɛ.

a Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Makɔ aki la waɛsɛ efula wa laande.”

b Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Timɔte akakambe ‘dia ntɔla lokumu l’ɔlɔlɔ otsha la ntondo.’”

    Ekanda wa l’Ɔtɛtɛla (1983-2025)
    Tomba
    Ɔtɔ
    • Ɔtɛtɛla
    • Kahana l'onto
    • Nango
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ɛlɛmbɛ w'okambelo
    • Awui wa sheke
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Ɔtɔ
    Kahana l'onto