BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ wa Watchtower
Watchtower
BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ
Ɔtɛtɛla
  • BIBLE
  • EKANDA
  • NSANGANYA
  • w10 3/15 lk. 6-9
  • Makɔ ekɔ ‘ohomba l’olimu’

Ndooko vidɛo yele lo kɛnɛ kɔsɔnyiyɛ.

Otokimwe, munga kakongi etena kakayatelesharjɛki vidɛo.

  • Makɔ ekɔ ‘ohomba l’olimu’
  • Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2010
  • Ɛtɛ w'awui wahɔnyi
  • Awui wa woho akɔ
  • La Jerusalɛma lakawɔ
  • Ɛkɛndɛ waki la nde l’etshumanelo
  • Wamboyokana
  • Makɔ ɔmɛngɔdi
  • Diɛsɛ dikina dia lânde
  • “Ndi nkukaka nkimanyiami l’ulimu”
  • Mako kompekɔ
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2008
  • “Atakeketsha tshumanelo”
    ‘Sambisha dimɛna dimɛna’ akambo wendana la Diolelo dia Nzambi
  • Anangɛso w’ɛlɔngɔlɔngɔ le, nyokoya Makɔ la Timɔte
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa (wekelo)—2025
  • “Wakatetemala ndola l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo la nyuma k’ekila”
    ‘Sambisha dimɛna dimɛna’ akambo wendana la Diolelo dia Nzambi
Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2010
w10 3/15 lk. 6-9

Makɔ ekɔ ‘ohomba l’olimu’

EWANU ɛmɔtshi wakatombe l’etshumanelo ka l’Atiyɔka, koko owanu waki lam’asa ɔpɔstɔlɔ Paulo nde la ɔpɔstɔlɔ Baranaba wakatshikitana la wɔ. Apami asɔ wakasangoya dia munda lɔkɛndɔ la misiɔnɛrɛ, koko etena kakawahombe nsɔna ɔnɛ lakahombe mbatshindɛ ‘owanu a wolo’ wakonge lam’asawɔ. (Etsha 15:39) Vɔ wakakakitɔna ndo onto l’onto akatshu lo mboka kande. Vɔ wakawane lo dikambo dia misiɔnɛrɛ wa sato, mbuta ate Makɔ.

Makɔ akinde? Kakɔna kakayokonya dia apɔstɔlɔ ahende mana l’ɔtɛ ande? Lande na kakiwɔ la tokanyi totshikitanyi efula ngasɔ? Onde tokanyi tɔsɔ takayotshikitanaka? Wetshelo akɔna wakokayɛ nkondja oma l’ɔkɔndɔ wa Makɔ?

La Jerusalɛma lakawɔ

Makɔ lɛnama dia nde akotɔ lo nkumbo k’akanga w’ɛngɔnyi k’ase Juda, akôle la Jerusalɛma. Dui dia ntondo dieyaso lo dikambo diande mendanaka l’ɔkɔndɔ w’etshumanelo k’Akristo ka lo ntambe ka ntondo. Oya lo 44 T.D., etena kakatshungola ondjelo wa Jehowa ɔpɔstɔlɔ Petero lo dihindo oma lo lokanu lakawodje Hɛrɔdɛ Angiripa I, Petero akatshu “lu luudu la Mariya, nyangu Joani, laki la lukumbu landi lukina Mako. Loko kakasangana antu efula wakalombaka.”—Etsha 12:1-12.a

Ɔnkɔnɛ, mɛnamaka dia etshumanelo ka la Jerusalɛma kakasalaka nsanganya lo luudu laki nyango Makɔ. Woho wakasanganaka “antu efula” lɔkɔ mɛnyaka dia luudu lɔsɔ laki woke. Mariya aki l’ose olimu ɔmɔtshi wa womoto wakawelɛka Roda lakatodihola “lukuki” etena kakakɔkɔla Petero. Akambo asɔ tshɛ mɛnyaka dia Mariya aki kanga ɔngɔnyi. Ndo lam’ele Bible mbutaka dia luudu lɔsɔ komonga luudu l’omɛnde koko laki luudu lande, mbeyaka monga ko nde aki wadi aki odo ndo Makɔ aki eke ɔlɔngɔlɔngɔ.—Etsha 12:13.

Ondo Makɔ aki l’atei w’anto wakasanganaka dia nɔmba. Nde akahombe mbeyama dimɛna le ambeki waki Yeso ndo anto akina wakɛnyi akambo wakasale Yeso l’olimu ande. Lo mɛtɛ, ondo Makɔ mbaki ɔlɔngɔ a pami wakalɔtɛ odanga wa dihɔndɔ wakalange ndjela Yeso etena kakawawonde ko nde ndjolawɔ lam’akawalange mbonda nde lawɔ.—Mako 14:51, 52.

Ɛkɛndɛ waki la nde l’etshumanelo

Aha la tâmu, diɔtɔnganelo diaki lam’asa Makɔ la Akristo wambotshunda lo nyuma diaki la shɛngiya ya dimɛna le nde. Nde akatshunde lo nyuma ndo akakotola yambalo y’anangɛso waki l’ɛkɛndɛ. Oya lo 46 T.D., etena kakatɔlɛ Paulo la Baranaba ‘ekimanyielo’ oma l’Atiyɔka otsha la Jerusalɛma dia nkitshakitsha ndjala kaki lɛkɔ, vɔ wakayasha le Makɔ. Etena kakakalola Paulo nde la Baranaba l’Atiyɔka, vɔ wakatshu la Makɔ.—Etsha 11:27-30; 12:25.

Onto ladia ɔkɔndɔ ɔsɔ lo yoho ya lahahɛ kokaka mbɔsa dia ndoko diɔtɔnganelo diaki lam’asa apami asato anɛ lâdiko dia diɔtɔnganelo dia lo nyuma ndo ɔnɛ Paulo nde la Baranaba wakatshu la Makɔ paka l’ɔtɛ w’akoka waki la nde. Koko, mukanda ɔmɔtshi wakafunde Paulo mɛnyaka dia Makɔ nde la Baranaba waki ana l’ana. (Kol. 4:10) Ondo dui sɔ mbalembetshiya akambo wendana la Makɔ wakayosalemaka l’ɔkɔngɔ.

Suke l’ɔnɔnyi ɔtɔi l’ɔkɔngɔ, nyuma k’ekila kakalɔmbɛ Paulo nde la Baranaba dia vɔ ntatɛ munda lɔkɛndɔ la misiɔnɛrɛ. Vɔ wakamɔ oma l’Atiyɔka ko wakatshu otsha la Kupiro. Joani Makɔ akatshu la wɔ ‘oko okimanyedi.’ (Etsha 13:2-5) Ondo Makɔ akakambaka totumutumu tɔmɔtshi etena kakawatandaka lɔkɛndɔ dia apɔstɔlɔ monga l’etena ka ndjasha l’akambo wa lo nyuma.

Paulo, Baranaba la Makɔ wakete la Kupiro watasambisha ewokawoka etena kakawatatshɔka otsha l’Asie Mineure. Etena kakawakome lɛkɔ, Joani Makɔ akɔshi yɛdikɔ yakanyangiya Paulo. Ɔkɔndɔ mbutaka dia lam’akawakome la Pɛrɛnga, “Joani akâtshiki, akakalula la Jerusalema.” (Etsha 13:13) Bible hate lande na kakandatshe ngasɔ.

Ɛnɔnyi ɛmɔtshi l’ɔkɔngɔ, Paulo, Baranaba ndo Makɔ wakakalola l’Atiyɔka. Apɔstɔlɔ ahende asɔ wakakɛtshanya dia munda lɔkɛndɔ la misiɔnɛrɛ la hende dia vɔ tokeketsha anto wakawasambisha lo lɔkɛndɔ lawɔ la ntondo. Baranaba akalange dia vɔ ntshɔ l’ɔnango, koko Paulo kombetawɔ nɛ dia Makɔ akâtshike lam’akawatshu mbala ka ntondo. Dui sɔ mbaki lo kiɔkɔ y’owanu wakatatɛkɛtshi lo mbɔtwɛlɔ. Baranaba akɔshi Makɔ ndo wakatshu otsha la Kupiro disɛnga diakandotɔ, koko Paulo akatshu otsha la Suriya. (Etsha 15:36-41) Mbokɛmaka dia Paulo la Baranaba waki la tokanyi totshikitanyi lo woho wakâtshike Makɔ.

Wamboyokana

Aha la tâmu, dui sɔ diakanyangiya Makɔ. Koko, nde akatetemala nkamba olimu la kɔlamelo. Ɛnɔnyi oko 11 kana 12 l’ɔkɔngɔ wa nde nkakitɔna la Paulo, lokombo la Makɔ lakanyomodimɔma nto l’ɔkɔndɔ wa Lokristo la ntondo. Nde la na? Nde l’onto lahayakoke nongamɛ, mbuta ate Paulo!

Lo 60-61 T.D., etena kaki Paulo lo lokanu la Rɔma, nde akatome mikanda ɛmɔtshi wele kakianɛ lo Afundelo w’Ekila. Nde akafundɛ ase Kɔlɔsai lo mukanda ɔmɔtshi ate: “Aristarako, unyami usi lukanu ambunyutumela moyo, ndu Mako, onangu Baranaba (lakanyutela dikambu diandi—naka ndi ambuya le nyu, kanyulunguli), . . . Vo atu mbeli . . . anyami ekambi w’ulimu wa diulelu dia [Nzambi]. Vo mbakankikitsha.”—Kol. 4:10, 11.

Ande woho wakayotshikitana akambo lee! Kânga mbakôhetsha Paulo efula, Makɔ akayongaka wonyande okambi wakandɔsaka la nɛmɔ. Mɛnamaka dia Paulo akewoya ase Kɔlɔsai dia ondo Makɔ ayowaembola. Naka dui sɔ diakakotshama, kete Makɔ akatonga onyimpala waki Paulo lɛkɔ.

Onde Paulo akatɛkɛta kɔlɔ lo lokombo laki Makɔ l’ɛnɔnyi wakete? Onde Makɔ aketawɔ ohokwelo waki la nde ohomba? Ko kana onde awui akɔ ahende waki mɛtɛ? Oyadi kɛnɛ tshɛ kakasalema, woho wakayôkana Paulo la Makɔ shikikɛka dia vɔ ahende waki wambotshunda lo nyuma. Vɔ wakohɛ akambo wakatombe ndo wakanyomokamba kâmɛ. Ande ɛnyɛlɔ ka dimɛna le Okristo tshɛ wele la tokanyi totshikitanyi nde la ɔnango lee!

Makɔ ɔmɛngɔdi

Naka wɛ mbadia awui wendana la nkɛndɔ yakande Makɔ, kete wɛ ayoshikikɛ dia nde akande nkɛndɔ y’efula. Nde akamɔ oma la Jerusalɛma, akatshu otsha l’Atiyɔka ndo oma lɛkɔ akatshu lo masuwa otsha la Kupiro ndo la Pɛrɛnga. Oma lɛkɔ nde akayotshɔ otsha la Rɔma. Lɛkɔ Paulo akatolangaka mbotoma otsha la Kɔlɔsai. Koko, atashile!

Lo mukanda wa ntondo wakafunde ɔpɔstɔlɔ Petero oya lo 62 polo 64 T.D., nde akate ate: “Ekelizia wa la Babilona . . . wanyutumela moyo. Ndu Mako on’ami anyutumela moyo.” (1 Pet. 5:13) Ɔnkɔnɛ, Makɔ akande lɔkɛndɔ otsha la Babilɔna dia tokamba kâmɛ l’ɔpɔstɔlɔ Petero ɔnɛ lakɔtɔka lo nsanganya y’Akristo yakasalemaka lo luudu la nyango lo ɛnɔnyi wakete.

Etena kakinde lo lokanu mbala ka hende la Rɔma oya lo 65 T.D., Paulo akafundɛ Timɔtɛ dia mbêlɛ oma l’Ɛfɛsɔ. Nde akakotsha ate: “Osa Mako, keli uyi la ndi.” (2 Tim. 4:11) Ɔnkɔnɛ, etena kɛsɔ Makɔ aki l’Ɛfɛsɔ. Aha la tâmu, nde aketawɔ dia nkalola otsha la Rɔma kâmɛ la Timɔtɛ oko wakawotɛ Paulo. Kânga mbaki anto l’okakatanu dia munda nkɛndɔ lo nshi shɔ, Makɔ aki suke dia munda nkɛndɔ ya ngasɔ.

Diɛsɛ dikina dia lânde

Diɛsɛ dikina dia lânde diaki la Makɔ ele woho wakandasambiyama oma le Jehowa dia mfunda Evanjiliɔ ɔmɔtshi. Kânga mbele ndoko divɛsa dia lo Evanjiliɔ wa hende diola lokombo l’ofundji awɔ, toshimu t’edjedja mbutaka dia Makɔ mbakofunde ndo ɔnɛ Petero mbakawotɛ awui wakandafunde. Lo mɛtɛ, Petero akɛnyi awui tshɛ wakafunde Makɔ.

Wanɛ wasɛdingola Evanjiliɔ wa Makɔ mbetawɔka dia nde mbakafundɛ ase Wedja ndo nde akasha elembetshiyelo wa shikaa wendana la ditshelo di’ase Juda. (Mako 7:3; 14:12; 15:42) Makɔ akakadimola tɔtɛkɛta ta lo Arameyɛ tele anto waki komonga ase Juda koshihodiaka dimɛna. (Mako 3:17; 5:41; 7:11, 34; 15:22, 34) Nde akakambe la tɔtɛkɛta efula ta lo latin ndo akalembetshiya tɔtɛkɛta efula ta lo Grɛkɛ takeyamaka lo nkamba la tɔtɛkɛta ta lo latin. Nde akɛnya nɛmɔ diaki la falanga y’ekenga y’ase Juda lo falanga y’ase Rɔma. (Mako 12:42) Mɛnamaka dia akambo asɔ tshɛ mbɔtɔnɛka la toshimu t’edjedja tata dia Makɔ akafunde Evanjiliɔ ande la Rɔma.

“Ndi nkukaka nkimanyiami l’ulimu”

Makɔ kokomɛ tsho lo mfunda Evanjiliɔ ande la Rɔma. Ohɔ dia Paulo akatɛ Timɔtɛ ɔnɛ: “Osa Mako, keli uyi la ndi.” L’ɔkɔkɔ wa na? “Ne dia ndi nkukaka nkimanyiami l’ulimu.”—2 Tim. 4:11.

Mbala k’ekomelo kambodimɔma lokombo la Makɔ lo Afundelo kɛnɛ tosholɛka akambo efula lo dikambo diande. Ndoko divɛsa dia lo Bible diatɛkɛta dia Makɔ oko ɔpɔstɔlɔ, ɔnɔmbɔdi kana ɔprɔfɛta. Nde aki okambi, mbuta ate ɔnɛ lakakambɛka anto akina. Ndo mbala kɛnɛ, yema tshitshɛ la ntondo ka Paulo mvɔ, Makɔ akôkimanyiya efula.

Awui tshɛ weyaso lo kɛnɛ kendana la Makɔ tɛnyaka dia nde akasambishaka lokumu l’ɔlɔlɔ l’ohetoheto l’ahole wa l’andja wotshikitanyi ndo akakambɛka anto akina l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Ande waɛsɛ wakakondja Makɔ l’ɔtɛ wakinde kompekɔ lee!

L’ɛnyɛlɔ ka Makɔ, sho ekambi wa Nzambi wa nshi nyɛ tamboyashikikɛ woho akɔ wâmɛ dia nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo. Oko wakidiɔ lo dikambo dia Makɔ, amɔtshi l’atei aso wekɔ l’akoka wa monɔ otsha l’ahole akina kana otsha lo wedja ekina dia tosambisha lokumu l’ɔlɔlɔ lɛkɔ. Kânga mbele mbeyaka monga ko efula ka l’atei aso kema l’akoka wa monɔ lo yoho shɔ, sho tshɛ kokaka mbokoya Makɔ lo yoho kina y’ohomba. Oko wakandadjaka welo wa lânde dia nkambɛ anango w’Akristo, mbele sho lawɔ tekɔ suke dia mbidja welo dia nkimanyiya wanyaso ambetawudi lo toho ta shikaa dia vɔ nkambɛ Nzambi. Naka sho ntsha ngasɔ, kete tayonga l’eshikikelo dia tayotetemala ntshɔkwama oma le Jehowa.—Tuk. 3:27; 10:22; Ngal. 6:2.

[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]

a Anto wa lo nshi ya Makɔ wakayaɔlɛka kana waketawɔka lokombo la hende la lo Hɛbɛru kana l’oma l’ɔtɛkɛta okina. Lokombo laki Makɔ l’ase Juda laki Yohanan, mbuta ate Joani lo Ɔtɛtɛla. Lokombo lande la lo latin laki Marcus kana Makɔ lo Ɔtɛtɛla.—Etsha 12:25.

[Kartɛ/Osato wa lo lɛkɛ 8, 9]

(Dia mbeya awui tshɛ enda l’okanda)

Esomba ɛmɔtshi wakembola Makɔ

Rɔma

Ɛfɛsɔ

Kɔlɔsai

Pɛrɛnga

Atiyɔka (wa la Suriya)

Kupiro

NDJALE KA MEDITERANEYA

Jerusalɛma

Babilɔna

    Ekanda wa l’Ɔtɛtɛla (1983-2025)
    Tomba
    Ɔtɔ
    • Ɔtɛtɛla
    • Kahana l'onto
    • Nango
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ɛlɛmbɛ w'okambelo
    • Awui wa sheke
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Ɔtɔ
    Kahana l'onto