TSHAPITA YA DIKUMI L’ƆTƆI
‘Alami w’ɛkɔkɔ wele l’etema oko wami’
1, 2. a) Kakɔna kakakokaka ntomba naka ɛkɔkɔ hawokokame? b) Olimu akɔna waki l’olami w’ɛkɔkɔ lo nshi yakafundamaka Bible?
HIROYASU aki eke dikɛnda lo wodja wa Japon etena kakasombe nyango ɔkɔkɔ w’omi la wa wadi. Nde akakokɛka ɛkɔkɔ akɔ ndo ɔkɔkɔ wa wadi akote tana t’ɛkɔkɔ tohende l’ɔkɔngɔ w’ɔnɔnyi, ɔnkɔnɛ ɛkɔkɔ wakatatɛ mfula. Lam’akandakotsha ɛnɔnyi 12, nde akayongaka l’ɛkɔkɔ 12 kana 13. Nde mbohɔka ɔnɛ: “La yosose ya lushi lɔmɔtshi etena kakimi lo djɔ, lakoke ɛkɔkɔ wawana. Dimi kombetɔ mbala kakɔ ɔtɔi, koko etena kakamayetɔka lakɛnyi lemba la nyama ya pango yatalawɔ oma lo lokoto l’ɛkɔkɔ ndo lakatane ana w’ɛkɔkɔ ɛsɔhi l’andja. La lonyangu, lakayange nyangɛwɔ ndo lakatotana ayanga lomu. Paka ɔkɔkɔ w’omi mbakake. Laki la lonyangu heyama. Lakahombe mbetɔ mbala ka ntondo kakamoke ɛkɔkɔ wawana. Takiwɔ l’akoka wa ndjakokɛ oma le nyama ya pango shɔ.”
2 Lo nshi yakafundamaka Bible, suke l’onto tshɛ akeyaka dimɛna olimu w’olami w’ɛkɔkɔ. Olimu ande aki wa nɔmbɔla ɛkɔkɔ lo dihole di’olelo ndo ndjashikikɛ dia vɔ wambɔlɛ dimɛna. Nde akakokɛka nto ɛkɔkɔ oma le nyama ya pango ndo akayangaka wɛnɛ wakashishɔka. (1 Sam. 17:34-36) Olami akatɔlaka ɛkɔkɔ otsha lo dihole diaha l’ofutanu dia vɔ tomuya. Nde akâkimanyiyaka nto etena kakawotaka ndo nde akakokɛka tana tɔsɔ. Afundji wa Bible efula, mbidja ndo Jeremiya wakɛdikaka alami w’ɛkɔkɔ la anto waki l’ɔkɛndɛ wa nkokɛ anto akina, oyadi oko ewandji kana oko alami awɔ wa lo nyuma.
3. Kakɔna kakakanyiyaka Jeremiya etena kakandatɛkɛta dikambo dia ‘olamelo w’ɛkɔkɔ’ ndo dia “ulami” w’ɛkɔkɔ?
3 Anto amɔtshi wa l’etshumanelo k’Akristo mbeyaka mbɔsa dikumanyi oko alami w’ɛkɔkɔ paka lo woho wembolawɔ anangɛwɔ l’akadiyɛwɔ dia mbakimanyiya ndo mbakeketsha. Koko, oma lo yoho yakakambe Jeremiya la tshɛkɛta “ulami” w’ɛkɔkɔ ndo ‘olamelo w’ɛkɔkɔ,’ sho koka mɛna dia nde akakambe la tɔtɛkɛta tɔsɔ l’awui tshɛ wendana la diɔtɔnganelo diaki lam’asa emendji w’ase Juda la wodja. Tena efula, Nzambi akanyaka ɛlɔhɛ, aprɔfɛta ndo ɛlɔmbɛdi wa la Juda lo mbuta dia vɔ waki alami w’ɛkɔkɔ wa kɔlɔ lo woho wakiwɔ kondjashaka dia nyanga wahɔ w’anto k’anto. (Jer. 2:8) Vɔ wakahɛnyahɛnyaka, wakanganyiyaka “ekoko” awɔ ndo vɔ kombadjaka yimba, wakayashaka la lokaki tshɛ dia nyanga wahɔ awɔ hita. Lo yoho ya lo nyuma, vɔ wakakalɛ anto waki Nzambi lo yoho yoleki tshɛ kɔlɔ. Jehowa akadje alami w’ɛkɔkɔ wa kɔlɔ asɔ “mananu” ndo nde akashikikɛ anto ande dia nde akayakokɛ, ayowasha alami w’ɛkɔkɔ wayowadja yimba ndo wayokokɛ ɛkɔkɔ mɛtɛ.—Adia Jeremiya 3:15; 23:1-4.
4. Waa na walama ɛkɔkɔ waki Nzambi ɛlɔ kɛnɛ, ndo la dionga dia woho akɔna?
4 Daka diaki Nzambi sɔ diakakotshama lo yoho yoleki dimɛna le Yeso lele Olami wa woke w’ɛkɔkɔ waki Jehowa lakayokomaka Ɔtɛ w’etshumanelo k’Akristo. Nde akayaelɛ “ulami w’ololo w’ekoko” wakokaka anto walɔmbɔlande kɛtshi. (Joa. 10:11-15) Ɛlɔ kɛnɛ, Jehowa ekɔ lo nkamba l’alami w’ɛkɔkɔ wele l’ɛse k’ɛlɔmbwɛlɔ ka Yeso, mbuta ate anango Yeso w’akitami wakenga olui w’ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ kana dikumanyi diakamba l’otema ɔtɔi dia lo “ului a wuki” dia nkokɛ ɛkɔkɔ ande wele la nkɛtɛ. (Eny. 7:9) Alami w’ɛkɔkɔ asɔ salaka la wolo dia nkɛnɛmɔla yimba ya ndjahombia yaki Yeso. L’ɛnyɛlɔ ka Kristo, vɔ nangaka ndesha etshumanelo ndo vɔ kiɔsaka la nɛmɔ. Mananu kayale le ekumanyi tshɛ kanya yimba kana kahemɛ anango ndo kele la dionga dia ngala ndo dia lotamanya otsha le wɔ! (Mat. 20:25-27; 1 Pet. 5:2, 3) Kakɔna kalongamɛ Jehowa le alami w’ɛkɔkɔ w’Akristo ɛlɔ kɛnɛ? Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo kɛnɛ kakafunde Jeremiya lo kɛnɛ kendana la dionga ndo eyango w’amɛna wahomba dikumanyi monga la wɔ etena kakotshawɔ ɛkɛndɛ awɔ? Nyɛsɔ tɔsɛdingole ɛkɛndɛ awɔ wendana la nkimanyiya, nkokɛ, mbetsha oyadi l’etei kana l’andja w’etshumanelo mbidja ndo ɔkɛndɛ awɔ wa toshushi.
VƆ KOKƐKA ƐKƆKƆ
5-7. a) Ngande walongamɛ Jehowa di’ɛkɔkɔ ande kokamɛ, ndo lande na? b) Ngande wakoka dikumanyi mɛnya ngandji ka mɛtɛ otsha le anangɛwɔ l’akadiyɛwɔ mbidja ndo wanɛ wambotakɔ mboka?
5 Ɔpɔstɔlɔ Petero akelɛ Jehowa ɔnɛ: “Ulami la Umumbi a nyumu ya[s]u.” (1 Pet. 2:25) Dionga diakɔna diele la Nzambi otsha le “ekoko” ande? Sho tanaka okadimwelo lo nkanyiya akambo waketaka lo nshi ya Jeremiya. L’ɔkɔngɔ wa nde manya alami w’ɛkɔkɔ wa kɔlɔ wakahandjola ndo wakanya ɛkɔkɔ yimba, Jehowa akate dia nde ‘ayotshumanya’ ɛkɔkɔ ande lo mbakaloya lo lokoto. Nde akalake dia mbasha alami w’ɛkɔkɔ w’amɛna ‘wakahombe mbalama’ ndo ndjashikikɛ dia anto ande wekɔ lo kokamɛ dimɛna oma le atunyi wa ngala. (Jer. 23:3, 4) Eelo, ɛkɔkɔ waki Jehowa waki la nɛmɔ di’efula le nde. Ngasɔ mbɔsande ndo ɛkɔkɔ ande wa nshi nyɛ. Nde akakimɔ ɛngɔ k’oshinga wolo efula dikambo dia wahɔ awɔ wa pondjo.—1 Pet. 1:18, 19.
6 L’ɛnyɛlɔ k’alami w’ɛkɔkɔ wa mɛtɛ mɛtɛ, emendji w’Akristo hawohombe minya ase etshumanelo yimba. Naka wɛ ekɔ lo nkamba oko ekumanyi, onde wɛ ekɔ lo nsala la wolo dia mɛna oseka djembetelo tshɛ yɛnya dia ananyɔ wekɔ lo nsowa, ndo onde wɛ ekɔ suke dia mbakimanyiya aha la ntshimbatshimba? Sɔlɔmɔna, nkumekanga ka lomba akafunde ate: “Ulimbitelaki nyimba yaye y’ekoko, ulamaki dungalunga diaye.” (Tuk. 27:23) Divɛsa sɔ mɛnyaka olimu wa wolo wakamba alami w’ɛkɔkɔ wa mɛtɛ mɛtɛ, koko tɔndɔ diele lɔkɔ mbeyaka mendana l’ekokelo kasha alami w’ɛkɔkɔ wa lo nyuma l’etshumanelo. Naka wɛ ekɔ ekumanyi ka l’etshumanelo, onde wɛ ndɔshanaka la nsaki tshɛ konga la yɛ ka mbahemɛ anto akina? Woho wakate Petero ‘diaha mbahemɛ wanɛ wele sango diaki Nzambi’ mɛnyaka dia dikumanyi koka monga la nsaki kɛsɔ. Ngande wakokayɛ mbisha lonya dia awui wotami lo Jeremiya 33:12 salema? (Adia.) Ambutshi wodia anawɔ vɔamɛ, wadi waki edo, nkumbo kele ndo l’ana a wadi kana w’omi, esombe ndo ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka mbeyaka monga l’ohomba wa nyu mbadja yimba lo yoho ya lânde ndo w’ekimanyielo ka lânde.
7 Oko wakoka nsala olami w’ɛkɔkɔ wa mɛtɛ mɛtɛ, olami w’ɛkɔkɔ wa l’etshumanelo pombaka tena dimɔtshi nyanga ndo nkimanyiya wanɛ wambotakɔ mboka l’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ ɛmɔtshi. Nɔmbamaka dia nde monga la ndjahombia ndo l’okitshakitsha dia nde nsala dikambo sɔ. La solo dia lotutsha tshɛ, nde mbetshaka wenya ande dia nkotsha ehomba wa wanɛ wakawawosha ɔkɛndɛ wa nama. Dikumanyi dia l’etshumanelo pombaka ndjambola ɔnɛ: ‘Polo lo yɛdikɔ yakɔna yasalami la wolo dia nkeketsha ndo mbodia ɛkɔkɔ lo dihole dia mbawamanya kana mbawɔnyɔla? Onde dimi kombolaka l’otema ɔtɔi dia ndeka ndjalowanya lo dikambo sɔ?’ Mbala mɔtshi, di’onto ndjɛna akambo woho wawaɛna Nzambi mbeyaka monga ohomba ntetemala mbidja welo. Naka ɔnangɛso kana kadiyɛso ekɔ la wengengo dia mbetawɔ alako w’oma lo Afundelo (aha kanyi y’ekumanyi hita), kete ohɔ dia Jehowa ekɔ Olami w’ɛkɔkɔ ndo Omendji woleki tshɛ. La solo dia lotutsha tshɛ, nde ‘akatetemala ntɛkɛta’ ndo akasalaka la wolo dia nkimanyiya anto ande wakatɔmbɔkɔ. (Jer. 25:3-6) Efula k’ekambi waki Nzambi ɛlɔ kɛnɛ hawosale akambo wa kɔlɔ, koko etena konga ohomba wa mbisha dako, ekumanyi pombaka disha oko wakasale Jehowa.
8. Ngande wakoka alami w’ɛkɔkɔ wa lo nyuma ndjela ɛnyɛlɔ ka Jeremiya?
8 Lam’ele nde aki l’elongamelo dia asekande w’ase Juda wayokoka kalolɛ Jehowa, Jeremiya akalɔmbɛ lo dikambo diawɔ. Nde akatɛ Nzambi ate: “Uho uku akamemalaka la ntundu kaye dia mbateketela akambu w’ololo, dia nkadimula kele kaye uma le wo.” (Jer. 18:20) Wɛ koka mɛna oma l’ɛtɛkɛta ɛsɔ dia Jeremiya akɛnaka waonga w’ɛlɔlɔ waki l’anango ndo nde kombakanɛka kɔlɔ. Ɛlɔ kɛnɛ, emendji w’Akristo pombaka mbokoya dionga diaki la Jeremiya polo ndo wambɛna hwe dia otshi wa kɔlɔ wahayatshumoya ambotshininala dia nsala kɔlɔ. Dui dimɔtshi dia dimɛna dia nsala ele mandola anto akina l’ɔtɛ w’akambo w’ɛlɔlɔ wasalawɔ ndo nɔmba dikambo diawɔ ndo kâmɛ la wɔ.—Mat. 25:21.
Daka diakɔna diakasha Nzambi lo tshimbo ya Jeremiya lo dikambo di’alami w’ɛkɔkɔ wa lo nyuma? Ngande wakoka emendji w’Akristo nkokɛ ɛkɔkɔ?
“VO WAYUNYULESHAKA”
9, 10. Lande na kele monga olami w’ɔlɔlɔ w’ɛkɔkɔ (ekumanyi ka l’etshumanelo) nembetshiyaka monga ombetsha?
9 Lo yoho yɔtɔnɛ la kɛnɛ kele lo Jeremiya 3:15, alami w’ɛkɔkɔ w’Akristo pombaka ‘ndesha anto akina la ewo ndo la yimba,’ mbuta ate monga oko embetsha. (1 Tim. 3:2; 5:17) Jehowa akalake wodja ande dia mbasha alami w’ɛkɔkɔ w’eshika wakahombe nsala dikambo sɔ. Ndo nde akakeketsha ase Juda dia vɔ mbetawɔ wetshelo w’engwelo w’oma le ɔprɔfɛta Jeremiya. (Adia Jeremiya 6:8.) Dia vɔ monga la alemba w’amɛna ɛkɔkɔ pombaka ndeshama. Woho akɔ wâmɛ mbele, dia monga la yônge ya lo nyuma ya dimɛna, ekambi waki Nzambi pombaka ndeshama ndo nɔmbwama oma lo Afundelo.
10 Lo kɛnɛ kendana la wetshelo, dikumanyi wekɔ l’ɛkɛndɛ ehende. Ɔkɛndɛ wa ntondo ele wa nkimanyiya wanɛ wele l’etshumanelo ndo wa hende ele wa nkimanyiya wanɛ wahatakome Akristo wa mɛtɛ. Lo kɛnɛ kendana l’ɔkɛndɛ wa hende ɔsɔ, dikumanyi pombaka mbohɔ dia ɔkɔkɔ woleki woke weso la etshumanelo k’Akristo ele dia nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ laki Nzambi. Ɔnkɔnɛ, dikumanyi pombaka monga esambisha wele l’ohetoheto. (Jer. 1:7-10) Oko wewɔ esambisha wele l’ohetoheto, vɔ kotshaka ɔkɛndɛ awɔ vɔamɛ otsha le Nzambi ndo wayosha anangɛwɔ ɛnyɛlɔ ka dimɛna ka vɔ ndjela. Naka wɛ ekɔ ekumanyi, shi kete wɛ mɛnaka dia sambishaka mbala la mbala l’anangɛso ndo l’akadiyɛso wotshikitanyi koshaka diaaso dia wɛ mbakimanyiya dia vɔ ndowanya akoka awɔ wa mbetsha ndo wɛ lawɔ ndowanyaka wakiyɛ? Ndo etena kashayɛ ɛnyɛlɔ k’ohetoheto l’esambishelo, wɛ ekɔ lo mbisha ekeketshelo k’ohomba efula kakoka nkimanyiya etshumanelo k’otondo dia tɔ mpama.
11, 12. Dui diakɔna diahomba ekumanyi kalanga monga olami w’ɛkɔkɔ w’ɔlɔlɔ mbidja yimba lɔkɔ?
11 Kɛnɛ kahomba dikumanyi mbetsha l’etshumanelo pombaka ntomba oma lo Bible ndo naka vɔ nsala ngasɔ, kete wetshelo awɔ wayonga mbo ya ndɛ ya lo nyuma y’amɛna. Lâsɔ, wɛ koka mɛna ɔnɛ dia monga embetsha w’eshika, dikumanyi dia l’etshumanelo pombaka mbekaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi l’ohetoheto. Ɛdika dikambo sɔ la kɛnɛ kakate Jeremiya dia mɛnya lande na kele ewandji wa wodja kokondja etombelo w’amɛna. Nde akate ate: “Alami w’ekoko wambuyala dipoka, hawutu[yang]aka [Jehowa]. Diako mbahawangone, ndu mbambudiangana ekoko awo tshe.” (Jer. 10:21) Wanɛ wakahombe monga embetsha kondjelaka atɔndɔ wa lo Afundelo ndo vɔ konyangaka Nzambi. Ɔnkɔnɛ, takawakoke nsala akambo la lomba la mɛtɛ. Jeremiya akewoya nsango ya wolo otsha le aprɔfɛta wa kashi asɔ.—Adia Jeremiya 14:14, 15.
12 Otshikitanyi l’alami w’ɛkɔkɔ wa kashi asɔ, emendji w’Akristo mbekaka ndo mbokoyaka ɛnyɛlɔ kaki Yeso. Lo nsala ngasɔ, vɔ koka nsala akambo oko alami w’ɛkɔkɔ wele la lomba. Mbeyaka monga tshondo y’okakatanu le wɔ dia nsala ekongelo ka wekelo ka mbala la mbala l’ɔtɛ w’awui wotshikitanyi waya l’anto le wɔ wahombawɔ mbidja yimba lɔkɔ. Naka wɛ ekɔ ekumanyi, onde wɛ ndjashikikɛka ɔnɛ dia wetshelo ayɛ monga ohomba, mɛtɛ, nkɛnɛmɔla ewo ndo shɛnɔdi paka wɛ koyedi Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo ɛlɔmbwɛlɔ k’oma le olui w’ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ? Naka wɛ mɛnaka dia wɛ hayoyasha efula lo wekelo w’onto ndamɛ woho wakayayashaka ntondo, kakɔna kayoyosala dia wɛ ntetemala ndjatshikitanya l’alami w’ɛkɔkɔ wa kashi wa lo nshi ya Jeremiya?
13. Kakɔna kakakimanyiya Jeremiya dia nde monga ombetsha w’oshika, ndo wetshelo akɔna wakondja alami w’ɛkɔkɔ w’Akristo ɛlɔ kɛnɛ oma le nde?
13 Dui dimɔtshi diakakonya Jeremiya ombetsha w’oshika aki woho wakandakambaka la bɛnyɛlɔ. Ekɔ mɛtɛ dia nde aketshama oma le Jehowa. Aki dui dia dimɛna efula dia mɛna woho wakandahondja mpoke ka diwomba la nkɛtɛ ndo wakandewoya dia woho akɔ wâmɛ mbayolanyema Jerusalɛma l’anto ayɔ. (Jer. 19:1, 10, 11) Ɛnyɛlɔ kekina ele ka lɔkɔhɔ l’otamba lakasale Jeremiya dia mɛnya woho wakasowaka wodja ande lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna. (Jer., tshap. 27-28) Nzambi halɔmbɛ dikumanyi dia l’etshumanelo kayɛ dia vɔ nsala akambo wa diambo wa ngasɔ dia mbisha wetshelo ɔmɔtshi. Koko, shi wɛ ngɛnangɛnaka efula etena kakambawɔ la bɛnyɛlɔ ndo l’awui wakete lo wetshelo awɔ? Lo mɛtɛ, wɛɛla ndo bɛnyɛlɔ di’eshika koka monga la shɛngiya ya wolo le onto.
14. a) Woho wakakambe Jeremiya la ‘diɔmbɔ dia la Ngiliyadɛ’ mendanaka la na? b) Ngande wakoka dikumanyi di’Akristo nkimanyiya anangɛwɔ l’akadiyɛwɔ dia vɔ monga la lonyuma la dimɛna?
14 Tekɔ mɛtɛ la lowando lo wetshelo washa alami w’ɛkɔkɔ w’Akristo! Lo nshi yande, Jeremiya akɛnyi ohomba w’ɛkɔnwɛlɔ ka lo nyuma k’ase wodja ande. Nde akambola ɔnɛ: “Undi, [diɔmbɔ] kema la Ngiliyade, wetshi kema leko uka?” (Jer. 8:22) Diɔmbɔ dia mɛtɛ mɛtɛ diakikɔ la Ngiliyadɛ, lo wodja wa Isariyɛlɛ lo lɛkɛ la ɛstɛ k’ɔkɛdi wa Jɔrɔdana. Wakanyanyaka efula dɛmbɔlɛmbɔ sɔ diaki l’opumu ndo l’esɔ lo woho wakadiakitshakitshaka pâ ndo nkɔnɔla mpota. Koko, ɛkɔnwɛlɔ ka lo nyuma komonga. Lande na? Jeremiya akate ɔnɛ: “Amvutshi watutaka kashi lu akambu wahatayi. Elombedi watulelaka antu uku alangawo. Ku wudja ami watongenangenaka akambu aso.” (Jer. 5:31) Ko kayotota ɛlɔ kɛnɛ? Onde wɛ hetawɔ dia ‘diɔmbɔ dia la Ngiliyadɛ,’ mbuta ate ɛkɔnwɛlɔ kekɔ l’etshumanelo kanyu? Sho koka mbɛdika ɛkɔnwɛlɔ ka la diɔmbɔ sɔ la ekeketshelo kasha alami w’ɛkɔkɔ w’Akristo anangɛwɔ l’akadiyɛwɔ la ngandji tshɛ lo nkamba l’atɔndɔ wa lo Afundelo, woho wâkeketshawɔ, walɔmbawɔ dikambo diawɔ ndo kâmɛ la wɔ.—Jak. 5:14, 15.
Toho takɔna tendana la wetshelo washa dikumanyi dia l’etshumanelo kayɛ talekayɛ ngɛnangɛna? Kakɔna ketɛ wetshelo awɔ dimɛna?
“[JEHOWA] KATA ATI”
15, 16. Lande na kele ɛkɔkɔ wa mɛtɛ ndo wa lo nyuma wekɔ l’ohomba wa mbidjama yimba?
15 Olami w’ɛkɔkɔ wa mɛtɛ mɛtɛ mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena kotɔ tana t’ɛkɔkɔ tele l’alemba w’amɛna nɛ dia nde mɛnaka dia welo wakandadje wambɔtshɔkwama. Koko, nde mbeyaka ɔnɛ dia tɔ mbola dimɛna, nde pombaka mbidja tana t’ɛkɔkɔ tɔsɔ yimba. Olami w’ɛkɔkɔ ndjashikikɛ dia tɔ tekɔ lo ndɛ dimɛna. Tana t’ɛkɔkɔ mbotɔka la wela w’etale wakoka mbisana la tumi ndo la mindo. Olami kombolaka dia nyama yande ntshikala pudipudi ndo l’alemba w’amɛna, ɔnkɔnɛ nde mbeyaka mpembola wela ayɔ lo nsala dikambo sɔ la yewo y’efula diaha ndjisha pâ tshanana. Alami w’ɛkɔkɔ wa lo nyuma vɔ lawɔ mbidjaka ase etshumanelo wele oko ɛkɔkɔ yimba la ngandji tshɛ. (Joa. 21:16, 17) Dikumanyi mongaka nto l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula etena kɛnawɔ angɛnyi awɔ wa lo mɛtɛ watakola wanya dia nkoma Akristo wa mɛtɛ. Emendji w’Akristo kombolaka di’ɛkɔkɔ tshɛ, akɛnda ndo epalanga monga l’alemba w’amɛna ndo ndeshama dimɛna. Ɔnkɔnɛ vɔ hawengenga dia mbakimanyiya etena kewɔ l’ohomba. Olimu ɔsɔ mendanaka ndo la woho woholawɔ anangɛwɔ l’akadiyɛwɔ ‘ɛtɛkɛta wa Jehowa,’ mbuta ate kɛnɛ ketsha Afundelo.—Jer. 2:2, 5; 7:5-7; 10:2; Tito 1:9.
16 Jeremiya akahombe monga la dihonga dia mbewoya losango laki Nzambi. Kɛsɔ mbasala emendji wa l’etshumanelo, djekoleko etena kahombawɔ mbɔsa tɛdikɔ ta wolo dia nkokɛ anangɛwɔ l’akadiyɛwɔ. Ɛnyɛlɔ, alami w’ɛkɔkɔ wa lo nyuma mbeyaka mɛna ohomba wa mbɔsa yɛdikɔ mɔtshi dia nkokɛ ‘ɔkɔkɔ w’oma la mbotɔ’ kana ‘ɔkɔkɔ’ w’opalanga diaha vɔ mbisana la mindo ya l’andja ɔnɛ waki Satana. Mbeyaka monga ko ɔnɛ lele lo wâle hayange dako. Ko onde ekumanyi kakamba olimu dimɛna ayokomɛ tsho lo menda woho watayadje onto ɔsɔ l’okakatanu aha la nde nsala ndoko dui? Kema. Nde hatonya yimba lo dikambo sɔ lo mbɔsa dia ndoko kayotomba etena kɛnama hwe di’onto ɔsɔ ekɔ lo wâle ndo dikambo sɔ koka ndjokonya di’osekande ombetawudi nshisha diɔtɔnganelo dia wɔladi diele lam’asande la Jehowa.—Jer. 8:11.
17. Etena kakɔna ndo ngande wakoka olami w’ɛkɔkɔ mbidja ɔkɔkɔ l’ɔkɔkɔ yimba lo yoho ya lânde?
17 Naka ɔkɔkɔ ɔmɔtshi ambotomba lo lokoto, olami w’ɛkɔkɔ wasɛna wolo ayɔsa yɛdikɔ esadi eto dia mbokaloya lo dihole di’ekokelo. (Adia Jeremiya 50:6, 7.) Woho akɔ wâmɛ mbele lo diaaso dimɔtshi, omendji mbeyaka nkana yimba wolo koko la ngandji tshɛ nde la ɛkɔkɔ wayanga ndjadja lo wâle ɛmɔtshi. Ɛnyɛlɔ, nde mbeyaka mɛna dia amambedi amɔtshi wekɔ lo mbetsha wenya kâmɛ aha l’onto latshindɛ l’ahole wakoka nsaki yawɔ ya demba mbawahemɛ. Ekumanyi kele la ngandji ndo la shɛnɔdi koka nkimanyiya amambedi asɔ dia vɔ mbewɔ awui wakoka ndjakonya lo pɛkato. Kânga mbayondosala la yewo tshɛ diaha mbawanya, nde mbeyaka mbidja dikako vɔlɛ l’awui wakoka mbakonya l’awui wahetsha Jehowa. Oko wakasale Jeremiya, dikumanyi dia kɔlamelo manyaka kɛnɛ kanya Nzambi. Lo nsala ngasɔ, vɔ mbokoyaka Jehowa lele kânga mbakinde kosala awui la djawudi, nde akasɛngasɛnga wodja ande lo tshimbo y’ɔprɔfɛta Jeremiya ɔnɛ: “Tanyutshaki dikambu dia wononyi ne diatumuhetshaka.” (Jer. 5:7; 25:4, 5; 35:15; 44:4) Onde wɛ ngɛnangɛnaka mɛtɛ woho wayakiyanya alami w’ɛkɔkɔ la ngandji tshɛ dikambo di’ɛkɔkɔ?
18. Etombelo akɔna w’amɛna wakondjama oma lo welo wadja alami w’ɛkɔkɔ wa lo nyuma?
18 Ekɔ mɛtɛ diaha wanɛ tshɛ wakalakema oma le Jeremiya mbakohokamɛ. Koko amɔtshi wakohokamɛ. Ɛnyɛlɔ, etena kakonge Baruka w’ɔngɛnyi ndo sekeletɛlɛ ka Jeremiya l’ohomba w’alako wa wolo, Jeremiya akawoshawɔ. (Jer. 45:5) Etombelo akɔna wakayala? Baruka aketawɔma le Nzambi ndo nde akahandɔ etena kakalanyema Jerusalɛma. Woho akɔ wâmɛ mbele ɛlɔ kɛnɛ, etombelo w’amɛna waya oma lo nkimanyiya asekawɔ ambetawudi koka nkeketsha dikumanyi dia l’etshumanelo dia vɔ ‘ntetemala ndjasha’ dia ‘mbisha alako ndo wetshelo’ washimbɛ nsɛnɔ.—1 Tim. 4:13, 16.
DILANYA DIA ‘LO YƐDIKƆ YAKOKA’
19, 20. Ɔkɛndɛ akɔna wele la dikumanyi lo kɛnɛ kendana l’atshi wa kɔlɔ?
19 Ɔkɛndɛ okina wele l’emendji ɛlɔ kɛnɛ ele wa toshushi ta lo nyuma. Lo pai, dikumanyi mbeyaka mpomana l’atshi wa pɛkato wahayatshumoya wayangawɔ nkimanyiya dia vɔ ndjatshumoya. La ngandji tshɛ ndo lo sembɔ tɔɔ lo dikambo, Jehowa akakeketsha atshi wa kɔlɔ dia vɔ ntshika mboka yawɔ ya kɔlɔ. (Jer. 4:14) Koko, naka onto ɔmɔtshi la l’etshumanelo hetawɔ ntshika lɔkɛwɔ lande la kɔlɔ, dikumanyi pombaka mbɔsa yɛdikɔ ya nkokɛ ɛkɔkɔ oma lo shɛngiya ya kɔlɔ yakoka lɔkɛwɔ l’onto akɔ monga la yɔ otsha le ase etshumanelo. Oko wadiɛnya Afundelo, vɔ mbeyaka mbitshanya otshi wa kɔlɔ oma l’etshumanelo. L’etena kɛsɔ, Jehowa nongamɛka dia dikumanyi nsukɛ losembwe lande. Nkumekanga k’ɔlɔlɔ Jɔsiya akasha ɛnyɛlɔ ka dimɛna lo dikambo sɔ. Bible mbutaka ɔnɛ: “Ndi akasambulaka dikambu di’usi wula ndu di’uhumbi ololo.” Lo nsala ngasɔ, nde akokoya woho walanga Nzambi losembwe. Oma lɔkɔ, Jehowa akakoke mumbola lo dikambo dia kɛnɛ kakasale Jɔsiya ɔnɛ: “Oso taki dikambu dia mbeyami uka?” Lam’ele Jɔsiya akasale akambo la losembwe ndo la sambo k’ɔlɔlɔ, nde “akenaka olo.” Shi wɛ ndekaka ndjaoka l’ekokelo etena kasala dikumanyi dia l’etshumanelo kanyu la wolo dia mbokoya ɛnyɛlɔ ka Jɔsiya?—Jer. 22:11, 15, 16.
20 Tonge l’eshikikelo dia Jehowa mbishaka atshi wa kɔlɔ dilanya ‘lo yɛdikɔ yakoka.’ (Jer. 46:28) Woho akɔ wâmɛ mbele, lo ndjela akambo amɔtshi ndo dionga diɛnyama, dikumanyi mbeyaka ndaka, nkeketsha kana mbisha asekawɔ ambetawudi lohango. Ndo mbala mɔtshi, mongaka ohomba mbitshanya otshi wa kɔlɔ wahayatshumoya oma l’etshumanelo. Lo dikambo sɔ, dikumanyi hawohombe nɔmba lo sɛkɛ dikambo di’onto lambotshanyema ndo latetemala ntsha kɔlɔ nɛ dia dui sɔ bu ohomba.a (Jer. 7:9, 16) Koko, vɔ wayokoya Nzambi lo mɛnya onto lambotshanyema kɛnɛ kakokande nsala dia nyometawɔma nto le Nzambi. (Adia Jeremiya 33:6-8.) Kânga mbakoka monga wotshanyemelo w’onto dikambo dia pâ, sho koka ndjashikikɛ di’atɔndɔ waki Nzambi wekɔ olowanyi, osembɔki ndo wekɔ di’ɔlɔlɔ aso sho tshɛ.—Del. 1:18.
21. Ngande wahomba monga yônge y’ɛkɔkɔ waki Nzambi, ndo ngande wakokayɛ mbisha lonya lo dikambo sɔ?
21 Etena kashola alami w’ɛkɔkɔ wa l’etshumanelo ndo kakambawɔ l’ɛlɛmbɛ wakasambiyama waki Nzambi, ɛkɔkɔ ndeshamaka, mongaka la yônge ya dimɛna ndo kokamɛka. (Osam. 23:1-6) Kɛnɛ katotɛ Jeremiya lo kɛnɛ kendana la waonga ndo eyango w’amɛna kana wele bu amɛna koka monga ohomba le emendji w’Akristo etena kakotshawɔ ɔkɛndɛ awɔ wa nkokɛ ɛkɔkɔ waki Nzambi. Oma lɔkɔ, onto l’onto koka ndjambola ɔnɛ: ‘Onde layotetemala monga la lowando lo yɛdikɔ yakɔshi Jehowa ya mbetsha, nɔmbɔla ndo nkokɛ ekambi ande lo sukɛka emendji “walesha” ɛkɔkɔ “la ewu la yimba”?’—Jer. 3:15; 23:4.
L’akambo akɔna wahomba emendji nsala akambo la dihonga tshɛ? Kakɔna kalongamɛ Jehowa le dikumanyi di’Akristo etena kalomboshawɔ?
[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]