TSHAPITA YA DIKUMI L’AHENDE
“Oso taki dikambu dia mbeyami uka?”
1, 2. Lande na kele komonga dui dia lomba dia Jɛhɔyakima mbikisha luudu l’etena kɛsɔ?
NKUMEKANGA JƐHƆYAKIMA akakaka luudu lɔmɔtshi la woke. Lɔ lakahombe monga l’adidishi wa weke wakahombe mbɔtshiyaka osase ndo hiɛlɛlɛ wonya tshɛ dia nkumekanga la nkumbo kande ndjaoka dimɛna. Mpele diakahombe monga l’abaya w’otamba w’osase w’oma la Lɛbanɔna wakapolaka opumu wa dimɛna. Wakahombe nshingola mukubu wa beela wakahombe mbetɛ luudu olangala efula l’etei ndo ɔsɔ aki mukubu wakayangaka ewandji ndo anto wa weke wa lo wedja ekina efula.—Jer. 22:13, 14.
2 Wokelo wa luudu lɔsɔ wakahombe mbɔsa falanga efula. L’etena kɛsɔ, falanga yakatombaka efula dia nkokɛ wodja ndo dia mfuta elambo wakahikaka ase Edjibito ndo mɛnamaka di’awui asɔ wakakonya dia falanga nshila l’ɔshɛtɛ. (2 Khum. 23:33-35) Koko, Jɛhɔyakima akakondja yoho nkina ya mbikisha luudu lande lɔsɔ. Nde kôfutaka ambiki wa luudu, ndo akâkambishɛka olimu oko ɛhɔmbɔ. Nde akɔsaka olimu wa wolo wakawakambaka oko woshasha awɔ dia nsukɛ lowandji lande.
3. Otshikitanu akɔna waki lam’asa Jɛhɔyakima la she, ndo lande na?
3 Lo tshimbo ya Jeremiya, Nzambi akânya Jɛhɔyakima l’ɔtɛ wa lokaki lande.a Nde akohola Jɛhɔyakima dia nkumekanga Jɔsiya ka she aki la ngandji ndo la lokaho l’efula otsha le ase olimu ndo ase wola. Jɔsiya akakome polo ndo lo mbâsambɛ lo tuminadi. Lo nkotola yambalo ya Jɛhɔyakima lo ngandji kakokaka Jɔsiya ase wola, Jehowa akambola ɔnɛ: “Oso taki dikambu dia mbeyami uka?”—Adia Jeremiya 22:15, 16.
4. Lande na kele mbeya Jehowa pombaka monga dui di’ohomba le yɛ?
4 Oko watalana andja waki Satana ɔnɛ, tekɔ l’ohomba w’ekimanyielo ndo w’ekokelo kasha Jehowa wanɛ waweya dimɛna dimɛna. Ɔnkɔnɛ, sho pombaka ndeka ndjasukanya la Nzambi. Sho lawɔ pombaka mbokoya waonga ande w’amɛna dia sho nkondja etombelo w’ɛlɔlɔ l’esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ. Lâsɔ, wɛ mbeyaka ndjambola ɔnɛ: ‘Ngande wakoka Okristo mbeya Jehowa woho wakaweye nkumekanga Jɔsiya?’
KƐNƐ KALEMBETSHIYA MBEYA NZAMBI
5, 6. a) Shɛngiya yakɔna yakoka ombutshi wa pami w’ɔlɔlɔ monga la yɔ le anande? b) Otshikitanyi la kɛnɛ kakasale Jɛhɔyakima, kakɔna kahombaso nsala la ewo kendana la mboka ya Jehowa?
5 Ohokanyiya toho takoka ombutshi wa pami w’ɔlɔlɔ monga la shɛngiya lo nsɛnɔ y’anande. Ɛnyɛlɔ, etena kɛnawɔ lokaho lande otsha le anto wele bu l’ekondjelo k’efula, vɔ tshutshuyamaka dia monga la lokaho. Etena kɛnawɔ woho wasalɛ shɛwɔ nyangɛwɔ akambo la ngandji ndo la dilɛmiɛlɔ dui sɔ diayokimanyiya dia vɔ lawɔ mbɔsa wamato la nɛmɔ. Etena kokawɔ woho weyama shɛwɔ oko onto lele losembwe l’awui wa falanga, dui sɔ mbatshutshuyaka dia vɔ lawɔ monga la losembwe. Eelo, lo mbeya mboka ndo waonga wa shɛwɔ, ondo ana asɔ wayokombola ndjosalɛka anto akina akambo oko shɛwɔ etena kayowola.
6 Woho akɔ wâmɛ mbele, Okristo weya Jehowa oko wakaweyaka Jɔsiya hakomɛ tsho lo mbɔsa oko Nkum’Olongo. Lo mbadiaka Bible, Okristo ayoyeya woho wasalɛ Nzambi anto akambo ndo oma lâsɔ, nde ayokombola mbokoya She lele l’olongo. Ngandji kokande Jehowa kayotafulaka etena kayondokanaka yimba lushi la lushi lo kɛnɛ kalanga Nzambi ndo lo kɛnɛ kahetsha Nzambi. Lo wedi okina, onto lɔnyɔla ɛlɛmbɛ la waohwelo waki Nzambi ndo latona dia Nde nɔmbɔla lɔsɛnɔ lande ateye Nzambi ka mɛtɛ. Onto ɔsɔ fɔnaka la Jɛhɔyakima lakatshumbe wɔɔmbɔ w’ɔtɛkɛta wa Jehowa wakafunde Jeremiya.—Adia Jeremiya 36:21-24.
7. Lande na kahombaso nkombola dia mbeya Jehowa oko wakaweyaka nkumekanga Jɔsiya?
7 Ewo k’oshika ka Jehowa mbayotokimanyiya dia ntondoya l’olimu aso w’ekila ndo dia sho monga l’elongamelo ka ndjɔsɛna l’andja w’oyoyo. (Jer. 9:24) Nyɛsɔ tɔsɛdingole waonga amɔtshi angana waki Nzambi wɔkɛnɛmɔmi l’efundelo wa Jeremiya. Etena kayangaso nsɛdingola lonto laki Nzambi, toyange toho takokaso mbêya ndo mbôkoya oko wakasale nkumekanga Jɔsiya.
Lande na kakokaso mbuta dia nkumekanga Jɔsiya akeyaka Jehowa dimɛna dimɛna? Kakɔna kahombama dia wɛ mbeya Jehowa oko wakaweyaka Jɔsiya?
“NGANDJI KANDI KA SHIKAA NTSHIKALAKA PUNDJU!”
8. Elɛwɔ ngandji ka shikaa?
8 L’ɛtɛkɛta efula, ekɔ wolo ntana tshɛkɛta yɔtɔnɛ mɛtɛ la tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru yokadimɔmi ɔnɛ ngandji ka shikaa kana ngandji ka kɔlamelo. Lo ndjela diksiɔnɛrɛ dimɔtshi di’awui wa lo Bible, tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru shɔ tɛkɛtaka dikambo dia diɔtɔnganelo diele lam’asa dihonga, kɔlamelo ndo ngandji. Diksiɔnɛrɛ sɔ mbutaka ɔnɛ: “Elembetshiyelo tshɛ wa tshɛkɛta shɔ wahasanganya awui asɔ asato halembetshiya mɛtɛ kitshimudi ya tshɛkɛta shɔ.” Ɔnkɔnɛ, onto lele la ngandji ka shikaa bu tsho onto l’ɔlɔlɔ. Lo ndjakiyanya efula dikambo di’anto akina, nde nyangaka lo yɛdikɔ yɛdimi l’akoka ande dia nkimanyiya anto akina dia vɔ nkotsha ehomba awɔ, djekoleko ehomba wa lo nyuma. Nsaki kele la nde ka ngɛnyangɛnya Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ mbele ɔkɔkɔ woleki wôtshutshuya dia nde nsala akambo lo yoho yaha la lokaki shɔ.
9. Kakɔna kɛnya woho wakasalɛka Jehowa ase Isariyɛlɛ akambo?
9 Yoho yoleki dimɛna ya nshihodia kitshimudi ya etelo ka lo Bible k’ɔnɛ “ngandji ka shikaa” ele lo mbeka woho wakasalɛ Nzambi atɛmɔdi ande wa mɛtɛ akambo l’edja k’ɛnɔnyi. Jehowa akakokɛ ndo akalesha ase Isariyɛlɛ l’edja k’ɛnɔnyi 40 wakawetsha l’oswe wa shɛnga. Lo Nkɛtɛ ya daka, Nzambi akawasha embadi dia mbashimbɛ oma le atunyi awɔ ndo mbakaloya l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. Lam’ele Jehowa aki kâmɛ la wɔ lo tena di’ɔlɔlɔ ndo lo tena dia kɔlɔ l’edja ka nkama y’ɛnɔnyi shɔ, nde akakoke mbutɛ wodja ɔsɔ ɔnɛ: “Dimi nkukaka ngandji, ngandji ka pundju! Diako mbatumokolamelaka nkuka ketshi.”—Jer. 31:3.b
10. Oko wɛnyamadiɔ lo dikambo di’ase Juda waki la Babilɔna, ngande wɛnya Jehowa ngandji kande ka shikaa lo yoho yahokamɛnde alɔmbɛlɔ?
10 Lo nshi yaso nyɛ, Nzambi ekɔ lo ntetemala mɛnya ngandji ka shikaa lo toho takondjiyɛ atɛmɔdi ande wahɔ. Tɔshi ɛnyɛlɔ ka dɔmbɛlɔ. Jehowa mbokaka alɔmbɛlɔ tshɛ wa l’otema ɔtɔi, koko nde ndekaka mbidja yimba etena kɔ̂lɔmba ekambi ande wakayakimɔ le nde. Oyadi l’edja k’ɛnɔnyi efula tekɔ lo ntetemala mbɔlɔmba l’ɔtɛ w’ekakatanu wâmɛ wahashile, nde tetemalaka monga la solo dia lotutsha le so ndo nde hahekɔ dia mpokamɛ alɔmbɛlɔ aso. Mbala kɛmɔtshi, Jehowa akatome Jeremiya la losango otsha le olui ɔmɔtshi w’ase Juda waki lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna. Vɔ wakangana la tɛmpɛlɔ, la nkumbo ndo la angɛnyi awɔ waki la Juda kilɔmɛtɛlɛ ndekana 800. Koko, woho wakawangana la tɛmpɛlɔ koshimba Jehowa dia nde mboka ɛsɛngɔsɛngɔ awɔ wa mpomɔ lokolo l’ɔlɔ lo washo ande ndo alɔmbɛlɔ awɔ wa mbotombola. Etena kakanayɛ yimba l’alɔmbɛlɔ ayɛ wa l’otema ɔtɔi, kanyiya ekeketshelo kakakondja ase Juda etena kakawoke ɛtɛkɛta wa Nzambi wele oko wɛnɛ watanema lo Jeremiya 29:10-12.—Adia.
11, 12. a) Kakɔna kakahombe Jehowa salɛ ekambi ande waki la Jerusalɛma? b) Ekimanyielo kakɔna kakoka nkondja wanɛ walongola lohango lakoka?
11 Sho mɛnaka djembetelo kina ya ngandji ka Jehowa oma lo woho wɛnande akambo la sso di’ɔlɔlɔ. Kakɔna kakahombe komɛ anto etena kakayasukanaka elanelo ka Jerusalɛma ndo kakawatetemala tɔmbɔkwɛ Nzambi? Ondo wakahombe mvɔ la ndjala kana ndjakema oma le ase Babilɔna. Vɔ wakakoke ntshɔ edja efula lo lɔhɔmbɔ ndo tovɔ lo wodja okina. Koko, Jehowa aki la ‘dui di’ɔlɔlɔ’ dikambo dia wanɛ wakayatshumoya ndo wakatshikitanya nsɛnɔ yawɔ. Nde akalake dia ‘mbadja yimba.’ Nde akahombe ‘mbakaloya lo dihole nɛ,’ mbuta ate lo nkɛtɛ yawɔ ya lôtɔ yakangana etale efula la Babilɔna. (Jer. 27:22) L’ɔtɛ wa dikambo sɔ, vɔ wakahombe mbida ekoko w’ɔngɛnɔngɛnɔ ɔnɛ: “Nyuki [Jehowa] Kanga lulimbilimbi lusaka, ne dia ndi eko ololo, ne dia ngandji kandi ka shikaa ntshikalaka pundju!”—Jer. 33:10, 11.
12 L’ɔtɛ wa ngandji kande ka shikaa, Jehowa ekɔ Kiɔkɔ y’ekeketshelo le wanɛ wele l’atei w’ekakatanu wa wolo lo ndjela kanyi y’anto. Ɛlɔ kɛnɛ, ekɔ anto amɔtshi waki ntondo l’etshumanelo k’Akristo, koko wakakondja lohango ndo dilanya diakoka. Vɔ mbeyaka nkɔmɔ efula la lonyangu ndo mengenga dia nyomosangana la ekambi waki Nzambi. Vɔ koka ndjambola dia kana Jehowa koka mbadimanyiya ndo mbetawɔ dia vɔ mbokalolɛ. Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ ekɔ la ‘dui di’ɔlɔlɔ’ le weho w’anto asɔ tshɛ. Vɔ koka nongola ekimanyielo koludi la ngandji dia vɔ nsala etshikitanu wahombama lo tokanyi ndo lo etsha awɔ. Kɛnɛ k’omaso la mbadia l’odingɔ wa la diko koka mendana l’anto wakakondja lohango l’etshumanelo. Jehowa ‘ayowakaloya lo dihole diawɔ’ l’atei w’ekambi ande wele l’ɔngɛnɔngɛnɔ.—Jer. 31:18-20.
13. Lande na kele woho wakasukɛ Jehowa Jeremiya pombaka tokeketsha?
13 Oko wende Nzambi ka ngandji ka shikaa, la kɔlamelo tshɛ Jehowa sukɛka nto ekambi ande wa kɔlamelo. Lo nshi nyɛ y’ekomelo k’andja waki Satana, tekɔ l’ɔkɔkɔ w’oshika wa monga l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ayosukɛ ndo ayokokɛ wanɛ tshɛ wayanga ntondo Diolelo diande. Tohɔ dia lo nshi y’ekomelo ka Jerusalɛma, Jeremiya akahombe mendɛ le Jehowa dia kondja mbo ya ndɛ ndo kokamɛ. Nzambi kompekɔ kânga yema dia nkimanyiya ɔprɔfɛta ɔsɔ. (Jer. 15:15; adia Delu dia Jeremiya 3:55-57.) Naka tekɔ l’atei w’ekakatanu wa wolo, kete tonge l’eshikikelo dia Jehowa mbohɔka etsha aso wa kɔlamelo. L’ɔtɛ wa ngandji kande ka shikaa, nde kombolaka tosukɛ diaha sho ‘nkoma ewo.’—Del. 3:22.
Naa yoho mɔtshi ya ngandji ka shikaa ka Jehowa yaleka kokotola le nde? Lande na kayaokayɛ ngasɔ?
“UKU ELI [JEHOWA] LA LUMU . . . LU SAMBU K’OLOLO!”
14. Awui akɔna waha la losembwe wɛnayɛ ɛlɔ kɛnɛ?
14 Anto amɔtshi mbetshaka ɛnɔnyi efula lo lokanu l’ɔtɛ w’akambo wa kɔlɔ wakiwɔ kosala. Mbala mɔtshi, ambokomaka dia tuminadi pembolɛ onto ɔmɔtshi kilombo dia nde pombaka ndjakema ndo paka l’ɔkɔngɔ wa nyɔi kande mbakayɛnamaka tolembetelo dia nde komonga l’onongo. Lo wedja ɛmɔtshi, l’ɔtɛ wa ndjala, ambutshi amɔtshi sondjaka anawɔ oko ɛhɔmbɔ woho w’ase nkumbo akina nkondja yangɔ ya ndɛ. Ngande wayaokayɛ etena kokayɛ akambo waha la losembwe wasalema ɛlɔ kɛnɛ asɔ? Oko le yɛ, ngande wayaoka Jehowa lo dikambo sɔ? Bible mɛnyaka hwe dia nde nangaka minya tɔkɔkɔ tshɛ t’asui. Paka Ndamɛ oto mbakoka nsala dui sɔ. Ɔnkɔnɛ, ase wola ndo anto waha l’onongo wasowa ɛlɔ kɛnɛ koka monga l’elongamelo. Jehowa Nzambi ka losembwe ekɔ lo mbɔsa tɛdikɔ ta mbashimbɛ oma l’asui wa nshi nyɛ.—Jer. 23:5, 6.
15, 16. a) Dui diakɔna dia mɛtɛ diendana la Jehowa diakaleke mɛnya Jeremiya? b) Lande na kakokayɛ ndjaɛkɛ l’ɛlɛmbɛ ndo l’alaka waki Nzambi?
15 Lo nshi ya Jeremiya, anto amɔtshi wakeyaka woke woke wa dionga diaki Nzambi dia losembwe. Ɛnyɛlɔ, ɔprɔfɛta Jeremiya akatɛkɛta dia diaaso diaki l’ase Isariyɛlɛ dia ndjatshumoya oma lo pɛkato yawɔ ndo akate dia vɔ wakahombe ndjatɛkɛtɛ l’etema dia mɛnya dia wamboyatshumoya lo mbuta ɔnɛ: “Uku eli [Jehowa] la lumu! Lu mete, lu sambu k’ololo, ndu lu ololo!” (Jer. 4:1, 2) Dui sɔ diekɔ mɛtɛ nɛ dia awui waha la losembwe hawɔtɔnɛ la sangwelo diaki Jehowa. Koko, tekɔ nto la tolembetelo tokina takɛnyaka dia Jehowa nangaka losembwe.
16 Aha la tâmu, Nzambi kotshaka kɛnɛ katande ndo nde kema dungi pende. Etena kele anto efula hawokotsha kɛnɛ kalakawɔ anto akina, Jehowa kotshaka alaka ande. Kânga ɛlɛmbɛ wendana l’etongelo wakandashikikɛ ndo wele dia wahɔ w’anto hawotshikitana. (Jer. 31:35, 36) Sho koka nto ndjaɛkɛ l’alaka ndo lo dombwelo diande, nɛ dia diɔ diatongaka nshi tshɛ ɔlɔlɔ.—Adia Delu dia Jeremiya 3:37, 38.
17. a) Kakɔna kasala Jehowa etena kalomboshande? b) Lande na kakokaso ndjaɛkɛ lo woho wakandola dikumanyi akambo l’etshumanelo? (Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Vɔ nomboshaka dikambo dia Jehowa.”)
17 Etena kalomboshande, Jehowa hakomɛ tsho lo menda kɛnɛ kɛnama. Nde mendaka l’edia ka kɛnɛ kɛnama la washo dia nshihodia awui tshɛ. Nde sɛdingolaka nto eyango. Ɛlɔ kɛnɛ, adɔkɔtɛlɛ koka nkamba la dihomɔ ndo la toho tɔmɔtshi t’esakelo dia menda woho wele doyi di’ɔkɔnyi etena katokadiɔ ndo lo nsala ngasɔ vɔ shihodiaka dimɛna dimɛna woho wediɔ. Kana vɔ koka nsɛdingola awondo w’onto etena kalɛkɔlawɔ dikila. Jehowa koka nsala akambo efula ndeka lâsɔ. Nde sɛdingolaka otema ndo awondo wa didjidji mbidja ndo kɛnɛ kakotshutshuya dia nsala kɛnɛ kakandasale, mbuta ate nsaki yande y’oma k’ɛse otema. Lo nsala ngasɔ, nde koka nsɛdingola kɛnɛ katshutshuya onto dia nde nsala dui dimɔtshi ndo woho wayaokande lo kɛnɛ kendana l’etsha ande. Ndo Kanga-Wolo-Tshɛ hatshimbe wɔɔngɔ la lokema l’awui wakoka mbishwama lo ɔsɛdingwelo wa dimɛna dimɛna w’awui. Nde ndeka la fwa oseka shushi ya manamana tshɛ, nde kambaka l’awui tshɛ dimɛna ndo la wɛdimo dia nshikikɛ nshi yaso yayaye.—Adia Jeremiya 12:1a; 20:12.
18, 19. Ngande wele mbeya awui wendana la losembwe laki Nzambi koka monga la shɛngiya le so?
18 Ɔnkɔnɛ, tekɔ l’ɔkɔkɔ w’oshika wa ndjaɛkɛ le Jehowa oyadi kânga mbakoka nkum’otema kaso tofutanya l’etena kɛmɔtshi l’ɔtɛ wa munga yakatasale lo nshi y’edjedja. Tatohɛke dia Jehowa kema shushi yasɛdingola kɛnɛ kasalaso l’oyango wa tosha dilanya, koko nde ekɔ Shushi yoludi la ngandji yalanga tokimanyiya. Naka wɛ ekɔ lo ntetemala ntshimba wɔɔngɔ l’ɔtɛ wa lɔkɛwɔ layɛ la lo nshi yakete kana l’ɔtɛ wa dui dimɔtshi diakasale onto ɔmɔtshi, kete lɔmba Jehowa dia nde minya ‘tokanyi tele l’otema ayɛ,’ kana efukutanu wa lo yimba yayɛ dia wɛ mbohɛ.c L’ekimanyielo kande, sho koka mɛna nɛmɔ di’efula diele la so le Nzambi etena katetemalaso mbokambɛ olimu w’ekila.—Adia Delu dia Jeremiya 3:58, 59.
19 Mbokɛmaka hwe dia Nzambi kele la losembwe la kokele kombolaka dia wanɛ wayanga mbetawɔma le nde nsala akambo la losembwe. (Jer. 7:5-7; 22:3) Nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ aha la kanɛ anto amɔtshi kɔlɔ ekɔ yoho ya dimɛna ya nkɛnɛmɔla losembwe laki Nzambi. Etena kasalayɛ la wolo dia nsala waendelo w’eyoyo ndo nɔmbɔla wekelo wa Bible, wɛ kɛnɛmɔlaka dionga dioleki tshɛ diaki Nzambi dia losembwe lo yoho yayokondjiyɛ anto wahɔ wa mɛtɛ. Lande na ngasɔ? Nɛ dia Nde kombolaka dia weho w’anto tshɛ mbeka awui wendana la nde ndo nkondja panda. (Del. 3:25, 26) Ekɔ tshondo ya diɛsɛ dia monga ekambi kâmɛ la Nzambi ndo nkɛnɛmɔla losembwe lande l’olimu washimbɛ nsɛnɔ!
Ngande wakokeketsha losembwe laki Jehowa? Ngande wakokayɛ nkeketsha anto akina lo mbokoya losembwe laki Nzambi?
“DIMI HATUTSHIKALAKA LA KELE KAMI PUNDJU”
20. a) Yoho yakɔna ya dionga diaki la Nzambi otsha le ekambi ande yakatɛkɛta Jeremiya? b) Ngande wɔtɔnɛ woho ‘walɛmba Jehowa otema’ l’edimanyielo kande? (Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Ngande ‘walɛmba Jehowa otema’?”)
20 Anto efula mbɔsaka dibuku dia Jeremiya ndo dia Delu dia Jeremiya oko abuku watɛkɛta tsho di’akambo wa kɔlɔ. Anto wele l’ekanelo kɛsɔ mbohɛka dia abuku asɔ tɛkɛtaka dia woho walɔmba Jehowa ekambi ande dia vɔ nsala dui dimɔtshi l’oyango wa nde mbadimanyiya munga yawɔ. Nde akakeketsha ase Juda ɔnɛ: “Nyukaluli untu l’untu uma lu mbuka kandi ka kolo, nyolongosole mbuka yanyu la ditshelu dianyu.” Mbala kekina, Jeremiya akâkeketsha ɔnɛ: “Nyolongosole mbuka yanyu la etsha anyu kakiane, nyukitanyia diui dia [Jehowa, Nzambi k]anyu. Ku ndi ayolemba utema lu elanyelu kakandati lu dikambu dianyu.” (Jer. 18:11; 26:13) Lo nshi yaso nyɛ, Jehowa tetemalaka dimanyiya wanɛ tshɛ wayatshumoya l’otema ɔtɔi ndo watshika etsha awɔ wa kɔlɔ.
21. Kakɔna kasala Jehowa etena kadimanyiyande onto kɔlɔ yande?
21 Koko, Jehowa hakomɛ tsho lo ntɛkɛta dikambo di’edimanyielo. Nde dimanyiyaka mɛtɛ. Jehowa akakambe la Jeremiya dia nde nkeketsha ase Isariyɛlɛ ɔnɛ: “Nyu asi Isariyele, akanga w’uhedia, . . . dimi handjunyenda la elundji ka kele ntu, . . . dimi hatutshikalaka la kele kami pundju.” (Jer. 3:12) Nzambi hombɛ okambi ande wambondodimanyiya kumbɛkumbɛ. Koko, kânga mbakasale onto akɔ kɔlɔ, Jehowa kombolaka dia nɔngɔsɔla diɔtɔnganelo diasande l’onto ɔsɔ. Oyadi pɛkato yakɔna yakasale onto, naka nde ndjatshumoya l’otema ɔtɔi ndo nyanga edimanyielo kaki Nzambi, kete Jehowa ‘ayowokaloya’ lo mbêtawɔ nto ndo lo mbɔtshɔkɔla. (Jer. 15:19) Eshikikelo kɛsɔ pombaka nkeketsha onto tshɛ lambangana la Nzambi ka mɛtɛ dia nde mbokalolɛ. Onde wɛ hetawɔ dia woho wadimanyiya Jehowa anto kɔlɔ yawɔ tokotolaka le nde?—Adia Delu dia Jeremiya 5:21.
22, 23. Oyango akɔna wahomba monga la yɛ etena kokoyɛ Jehowa lo kɛnɛ kendana la dimanyiya?
22 Etena tshɛ kakonyangiya onto ɔmɔtshi oma l’ɛtɛkɛta kana oma l’etsha ande, onde wɛ mbokoyaka Jehowa? Lo kɛnɛ kendana l’ase Juda w’edjedja, Nzambi akate dia nde ‘ayɛdia’ wanɛ wakandadimanyiya. (Adia Jeremiya 33:8.) Nde ekɔ l’akoka wa nsala dikambo sɔ lo mbohɛ munga yakasale anto wayatshumoya lo mbasha etatelo k’oyoyo l’olimu ande. Ekɔ mɛtɛ dia dimanyiyama oma le Nzambi hɛnya di’onto ambɛdiama oma lo eongelo ka kema kokele kakatahowɔ ndo ɔnɛ nde aya kokele hayosala pɛkato. Koko, tekɔ la wetshelo wakondjaso oma lo kɛnɛ kakate Nzambi lo dikambo dia wɛdiɛlɔ w’anto. Sho koka nsala la wolo dia mbohɛ munga kana kɔlɔ yatosalɛ anto akina ndo ntshikitanya kanyi yele la so otsha le wɔ. Woho akɔna?
23 Ohɔsa dia wakakosha ɛngɔ kɛmɔtshi ka nɛmɔ efula ka lo nkumbo oko woshasha. Naka tɔ kambɔtɔ mindo kana matadi, onde wɛ ayɔsa yɛdikɔ mbala kakɔ ɔtɔi dia kikasha? Ndooko. Ondo wɛ ayosala la wolo dia kisola dimɛna dimɛna, minya mindo kana matadi. Wɛ halange tɔ nshisha dimɛna kana ngaingai katɔ. Woho akɔ wâmɛ mbele, wɛ koka nsala la wolo dia minya kɛlɛ kana yɛnyi yakoka monga la yɛ otsha le Okristo wokosale kɔlɔ. Lɔshana la mbekelo ka mombanɛ tokumbɛkumbɛ. Etena katondoyayɛ dia mbohɛ, wɛ minyaka l’otema ayɛ lonyangu laki layɛ otsha le onto lakakosalɛ kɔlɔ ndo lakayadimanyiyɛ. La otema wambɛdiama oma lo tokanyi ta kɔlɔ taki layɛ otsha le onto akɔ, wɛ ayonga suke dia nyomonga la lɔngɛnyi la dimɛna lakɛnama oko lamboshishɔ.
24, 25. Wahɔ akɔna wayoyokondja naka wɛ mbeya Jehowa oko wakaweye nkumekanga Jɔsiya?
24 Lo tshapita nyɛ, tambɔsɛdingola waonga amɔtshi angana waki Jehowa ndo wetshelo wakokaso nkondja lo mbêya dimɛna dimɛna. Sho koka mɛna dia ɛlɔlɔ wakondja onto lo mbeya Jehowa dimɛna dimɛna mbôtshutshuya dia nde mbɔtɛmɔla lo yoho yetawɔnde. Naka sho mbeya Jehowa dimɛna dimɛna oko wakaweye nkumekanga Jɔsiya, kete tayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ wele dionga dikina dia lo lonto laki Nzambi.
25 Mbeya Jehowa lo yɛdikɔ y’efula ayotokimanyiya dia sho monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna l’anto akina. Lo nsala la wolo dia monga la ngandji ka shikaa, losembwe ndo lo dimanyiyaka anto oko Jehowa, lɔngɛnyi la l’etshumanelo k’Akristo layoleka monga wolo ndo la nɛmɔ efula. Ndo nto, tayoleka monga l’akoka wa mbetsha dimɛna etena kasalaso waendelo w’eyoyo l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ ndo etena kalɔmbɔlaso wekelo wa Bible watahame. Anto wayasha l’akambo wa mɛtɛ wayokeketshama oma lo ngandji kaso k’Okristo kɛnawɔ. Oma lɔkɔ, tayoleka monga l’akoka wa mbakimanyiya dia vɔ ntɛmɔla Jehowa lo yoho yetawɔnde ndo dia vɔ ndjela “mbuka k’ololo.”—Jer. 6:16.
Losango lakɔna lele lo Delu dia Jeremiya 5:21?
[Nɔtɛ ya l’ɛse ka dikatshi]
b Ekadimwelo ka Bible kelɛwɔ The New English Bible kadimolaka ɛtɛkɛta waki Jehowa ɛsɔ ɔnɛ: “Lakanyoke ngandji k’efula oma k’edjedja ndo lakatetemala nyokokɛ.”
c Naka ɔnangɛso kana kadiyɛso kɛmɔtshi ambosala dikambo diasekola ɔlɛmbɛ waki Nzambi, kete pombaka mbewoya dikumanyi dia l’etshumanelo dia vɔ menda dikambo sɔ ndo mbisha ekimanyielo k’oma lo Afundelo.—Jak. 5:13-15.
[Kiombo ya lo lɛkɛ 148]
VƆ NOMBOSHAKA DIKAMBO DIA JEHOWA
Lo tshimbo y’Ɔtɛkɛta ande ndo y’etshumanelo k’Akristo, Jehowa ekɔ lo ndowanya dikumanyi lo toho tande ta nombosha. Nde akawasha lotshungɔ la monga enyimpala ande etena kakandolawɔ akambo wa l’etshumanelo. Anangɛso asɔ wekɔ anto wele kema kokele ndo otshikitanyi la Jehowa, vɔ hawokoke mbeya kɛnɛ kele l’etema w’anto. Koko vɔ nangaka salɛ asekawɔ atɛmɔdi akambo lo ndjela ɛnyɛlɔ ka Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ. Vɔ nɔmbaka ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi ndo salaka la wolo dia nkamba l’atɔndɔ w’ohomba wa lo Bible. Lo nsala ngasɔ, vɔ nyangaka dia ‘nombosha la losembwe’ l’ɛnyɛlɔ ka Jehowa. (Jer. 11:20) Oma lɔkɔ, tekɔ l’ɛkɔkɔ w’eshika wa ndjaɛkɛ le dikumanyi ‘nɛ dia vɔ watɔsɛnaka wolo dia anima aso oko anto wayoyokoya la Nzambi.’—Heb. 13:17.
[Kiombo ya lo lɛkɛ 151]
NGANDE ‘WALƐMBA JEHOWA OTEMA’?
Sho kokaka mɛna woke woke wa woho wadimanyiya Nzambi anto lo nsɛdingola woho wasalɛnde anto wakasale pɛkato, koko wakayokadimolaka etema akambo. Etena kɛnande dia vɔ wambotshikitanya nsɛnɔ yawɔ ndo wekɔ lo mbokitanyiya, nde ‘nɛmbaka otema.’ (Jer. 18:8; 26:3) Lo yoho yakɔna?
Nzambi ekɔ kokele ndo nde hasalaki munga pondjo etena kalomboshande. Ɔnkɔnɛ nde hanyange woho wanyanga onto l’etena kalomboshande lo yoho ya kɔlɔ. Koko Jehowa nɛmbaka otema lo ntshikitanya kɛnɛ kakandasangoya dia salɛ onto etena kɛnande dia onto akɔ ambokadimola otema.
Nde hasale dikambo sɔ osalasala. Jehowa tshikitanyaka dionga diande paka otsha le atshi wa pɛkato wayatshumoya. Lo ndjela nomb’ewo mɔtshi, tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru yokadimwami ɔnɛ ‘nɛmbɛ otema’ l’avɛsa wa la diko ango mbelaka kanyi ya ‘mpɛnga wolo’ ondo lo nkuma dikumu. Dui sɔ mbeyaka mɛnya dia etena kɛna Jehowa woho wayatshumoya onto l’otema ɔtɔi, ekɔ oko nde ekɔ lo mpɛnga wolo lo yoho ya didjidji oko onto lakuma dikumu. Nzambi kokaka mboka wanɛ wayatshumoya woho wa ngandji kokande wanɛ wetawɔma le Nde. Kânga mbakoka diɛnɛ otshi wa pɛkato l’etombelo ɛmɔtshi w’oma lo pɛkato kande, Nzambi ngɛnangɛnaka woho wambondokadimola otema. Otshi wa pɛkato kitshakitshaka ‘mpokoso’ kana dilanya diotondolongola oma le Nzambi otondonga nde hayatshumoyisha. (Jer. 26:13) Shushi yakɔna y’onto yakoka mbidja yimba lo ndjatshumoya ka mɛtɛ lo yoho shɔ? Jehowa ngɛnangɛnaka dia mbidja yimba lo ndjatshumoya ka ngasɔ.—Jer. 9:24.
[Osato wa lo lɛkɛ 143]
Kɛnɛ kakasale Jɔsiya la ɔtɛkɛta wa Jehowa akatshikitana la kɛnɛ kakasale Jɛhɔyakima