BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ wa Watchtower
Watchtower
BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ
Ɔtɛtɛla
  • BIBLE
  • EKANDA
  • NSANGANYA
  • jr tshap. 2 lk. 14-31
  • Ɔprɔfɛta wakakambe ‘lo etenyi k’ekomelo ka nshi’

Ndooko vidɛo yele lo kɛnɛ kɔsɔnyiyɛ.

Otokimwe, munga kakongi etena kakayatelesharjɛki vidɛo.

  • Ɔprɔfɛta wakakambe ‘lo etenyi k’ekomelo ka nshi’
  • Ɔtɛkɛta wa Nzambi le so lo tshimbo ya Jeremiya
  • Ɛtɛ w'awui wahɔnyi
  • Awui wa woho akɔ
  • AWUI WAKASALEMA LO NSHI YA JEREMIYA
  • ETSHIKITANU W’AWUI W’ƆTƐMWƐLƆ WAKASALEMA LA JUDA
  • “UFUNDI AUI TSHE”
  • WODJA WA BABILƆNA WAMBƆSA LOWANDJI
  • EKOMELO K’ƆLƆNDJI WA NKUMI YA DIKANGA
  • OLIMU WAKANDAKAMBAKA L’ATEI W’ATSHIKADI W’ASE JUDA
  • Waa na wayoyɔsɔna dia monga angɛnyi ayɛ?
    Ɔtɛkɛta wa Nzambi le so lo tshimbo ya Jeremiya
  • “Dimi lambudja aui ami l’unyo aye”
    Ɔtɛkɛta wa Nzambi le so lo tshimbo ya Jeremiya
  • Onde wɛ ndjambolaka lushi tshɛ ɔnɛ: ‘lende ele Jehowa?’
    Ɔtɛkɛta wa Nzambi le so lo tshimbo ya Jeremiya
  • ‘Jehowa ambotsha kɛnɛ kakandasangoya’
    Ɔtɛkɛta wa Nzambi le so lo tshimbo ya Jeremiya
Enda awui akina
Ɔtɛkɛta wa Nzambi le so lo tshimbo ya Jeremiya
jr tshap. 2 lk. 14-31

TSHAPITA YA HENDE

Ɔprɔfɛta wakakambe ‘lo etenyi k’ekomelo ka nshi’

1, 2. a) Ɛnɛlɔ kakɔna kakɛnyi Jeremiya kele ɔtɛ a dui wa nsango yande ya prɔfɛsiya? b) Lande na kahombaso ndjasha lo losango laki Jeremiya?

NZAMBI akambola ɔprɔfɛta w’oyoyo wakandasɔnɛ ate: “Kenaye na?” Ɔlɔngɔlɔngɔ Jeremiya akakadimola ɔnɛ: “Puki kadodo kenami lu leke la ngel’a kushi, la unyo ato mbelela uya lindu.” Ɛnɛlɔ kɛsɔ mɛnyaka woho w’awui wakahombe Jeremiya ntatɛ mbewoya. (Adia Jeremiya 1:13-16.) Wakafufaka lɔpɛpɛ lo mpoke kadɔdɔ ka didjidji kɛsɔ aha dia nima dja koko dia nyomoleka ndjihɛtsha. Jehowa akate di’efukutanu wele oko ashi wadɔdɔ wayotshulɔ oma lo mpoke kɛsɔ lo wodja wa Juda l’ɔtɛ w’awui wa kɔlɔ wakafulanɛ lɛkɔ. Oko le yɛ, lande na kakɛlɛ onyɔ wa mpoke kɛsɔ lo lɛkɛ la sidɛ? Dui sɔ diakalembetshiyaka di’efukutanu wakahombe ndja oma lo nɔrdɛ, mbuta ate ase Babilɔna wakahombe ndɔsha wodja wa Juda oma lo wekeke ɔsɔ. Ndo ngasɔ mbakadiasalema. L’ɛnɔnyi wakandakambaka olimu ande w’ɔprɔfɛta, Jeremiya akɛnyi efukutanu wele oko etshulwelo ka ashi oma lo mpoke kadɔdɔ ka didjidji ndo dui sɔ diakayokoma lo kondoko lo elanyelo ka Jerusalɛma.

2 Kânga mbele Babilɔna aya bu ɛlɔ kɛnɛ, tekɔ l’ɔkɔkɔ w’oshika wa ndjasha lo nsango yele lo prɔfɛsiya ka Jeremiya. Lande na? Nɛ dia tekɔ lo nsɛna ‘lo etenyi k’ekomelo ka nshi,’ etena kayata anto efula dia wekɔ Akristo, koko Nzambi hawaetawɔ ndo hetawɔ ɛtɛmwɛlɔ awɔ. (Jer. 23:20) Lo wedi okina, l’ɛnyɛlɔ ka Jeremiya, sho l’Ɛmɛnyi wa Jehowa ekina tekɔ lo nsambisha losango aha tsho l’elombwelo koko ndo l’elongamelo.

3. a) Ngande wɔlɔngami akambo lo dibuku dia lo Bible dia Jeremiya? b) Oyango akɔna wele la tshapita 2 ya dibuku nɛ?

3 Ondo Jeremiya akatɛ sekeletɛlɛ kande dia nde mfunda ɔkɔndɔ ande l’etena k’ekomelo k’olimu ande w’ɔprɔfɛta lo dihole dia nkɔndɔla awui lo ndjela woho wakawayasalemaka. (Jer. 25:1-3; 36:1, 4, 32) Awui wa lo dibuku diande hawofundami lo ndjela woho wakawayahɔnaka nɛ dia Jeremiya akâlɔngɛ lo ndjela dikambo la dikambo. Omalɔkɔ, wɛ ayɛna diekɔ dimɛna mbeka awui wakasalema etena kakafundama dibuku dia Jeremiya la dia Delu dia Jeremiya ndo woho wakalɔngama akambo wakete l’ɔnɔngɔ. Enda tablo kele lo lɛkɛ 19. Mbeya onto laki nkumekanga kakolɛka l’etena kapanda ndo mbala mɔtshi awui waketaka la Juda ndo lo wedja waki suke la Juda ayokokimanyiya dia wɛ ndeka nshihodia kɛnɛ kakate ndo kakasale Jeremiya. Ndo wɛ ayoyalɔngɔsɔla dimɛna dia nkondja wahɔ oma lo nsango yakewoya Nzambi ekambi ande lo tshimbo ya Jeremiya.

AWUI WAKASALEMA LO NSHI YA JEREMIYA

4-6. Awui akɔna wendana la wodja waki Nzambi wa lo nshi y’edjedja wakasalema ɛnɔnyi akumi la ntondo ka Jeremiya ntatɛ olimu ande w’ɔprɔfɛta?

4 Jeremiya akakambe olimu ande lo etena kakasalema etshikitanu wa weke. Ɔsɔ aki etena kakalɔshanaka ase Asuriya, ase Babilɔna ndo ase Edjibito. Ɛnɔnyi oko 93 la ntondo ka Jeremiya ntatɛ olimu ande w’ɔprɔfɛta, ase Asuriya wakalɛndja diolelo dia Isariyɛlɛ dia waoho dikumi diaki la nɔrdɛ ndo wakatɔlɛ anto efula lo lɔhɔmbɔ. Etena kɛsɔ, Jehowa akakokɛ Jerusalɛma ndo Hɛzɛkiya nkumekanga kayɔ ka kɔlamelo oma le ase Asuriya. Wɛ koka mbohɔ woho wakadiake Nzambi asɔlayi 185 000 w’ase Asuriya lo dihindo. (2 Khum. 19:32-36) Manase aki ɔnaki Hɛzɛkiya. Ondo Jeremiya akotɔ lo ɛnɔnyi 55 w’ɛlɔmbwɛlɔ ka Manase, etena kakalɔmbwamaka ase Juda oma le ase Asuriya.—2 Ek. 33:10, 11.

5 Jeremiya mbakafunde dibuku dia Khumi ya Dikanga 1 ndo 2, ndo l’abuku asɔ, sho mɛnaka dia Manase akake nto ahole wa lâdiko wakalanya she. Manase akahikɛ Baala ndo alembe wa l’olongo diakelo ndo nde akadihike ndo lo tɛmpɛlɔ ka Jehowa. Manase akadiake anto efula waha l’onongo ndo nde akalambola ndo ɔnande oko olambo wa lotshumba le jambizambi mɔtshi ya kashi. Lo lɔsɛnɔ lande l’otondo, “ndi akatatekoyaka ntsha kolo lu ashu wa [Jehowa].” L’ɔtɛ w’akambo wa kɔlɔ asɔ tshɛ, Nzambi akate dia mpokoso kayoya la Jerusalɛma ndo la Juda oko wakadiasalema la Samariya ndo l’Isariyɛlɛ. (2 Khum. 21:1-6, 12-16) L’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Manase, Amɔna w’ɔnande akatetemala ndjasha l’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi oko she, koko akambo waki suke la ntshikitana. L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi ehende, Amɔna akadiakema ndo Jɔsiya y’ɔnande laki l’ɛnɔnyi enanɛi akayahemaka l’okudi l’ɔnɔnyi 659 N.T.D.

6 L’ɛnɔnyi 31 w’ɛlɔmbwɛlɔ ka Jɔsiya, Babilɔna akatatɛ mbahemɛ Asuriya. Jɔsiya akɛnyi di’ɔsɔ aki diaaso diakahombe Juda mimɔ oma lo ɛlɔmbwɛlɔ k’Asuriya. Otshikitanyi la she ndo la tshɛnde, Jɔsiya akakambɛka Jehowa la kɔlamelo tshɛ ndo akasale etshikitanu wa mamba lo awui w’ɔtɛmwɛlɔ. (2 Khum. 21:19–22:2) L’ɔnɔnyi 12 w’ɛlɔmbwɛlɔ kande, Jɔsiya akalanya diakelo, alonga w’ekila ndo dikishi di’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi lo diolelo diande di’otondo ndo oma lâsɔ nde akadjanga dia tɛmpɛlɔ ka Jehowa nɔngɔswama. (Adia 2 Ekondo 34:1-8.) Dui dia diambo ko, l’ɔnɔnyi 13 w’ɛlɔmbwɛlɔ kaki Jɔsiya, mbuta ate (lo 647 N.T.D.) Nzambi akasɔnɛ Jeremiya dia monga ɔprɔfɛta.

Ngande wotoyaoka otondoyala wɛ mbakasɔnama dia monga ɔprɔfɛta lo nshi ya Jeremiya?

7, 8. a) Ngande wakatshikitana ɛlɔmbwɛlɔ ka nkumekanga Jɔsiya la ka Manase nde la Amɔna? b) Woho akɔna w’onto waki Jɔsiya? (Enda kiombo yele lo lɛkɛ 20.)

7 L’etena kakalɔngɔswamaka tɛmpɛlɔ l’ɔnɔnyi 18 w’ɛlɔmbwɛlɔ ka Jɔsiya nkumekanga k’ɔlɔlɔ, ɔlɔmbɛdi wa lâdiko akashola “buku di’elembe.” Nkumekanga akasha sekeletɛlɛ kande dia nde mbowadiɛdiɔ. Jɔsiya akeye munga yakasale anto ande, akayange ɛlɔmbwɛlɔ kaki Jehowa lo tshimbo ya Huluda ɔprɔfɛta wa womoto ndo akakeketsha anto ande dia ntetemala nkitanyiya wadjango wa Nzambi. Huluda akatɛ Jɔsiya dia Jehowa ayela “elanyelu” le ase Juda l’ɔtɛ wa kɔlɔ yawɔ. Koko, l’ɔtɛ wa dionga di’ɔlɔlɔ diaki la Jɔsiya lo dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi, mpokoso kɛsɔ kokoka ndja lo nshi yande.—2 Khum. 22:8, 14-20.

8 Nkumekanga Jɔsiya akadje nto welo dia nanya oseka ɛngɔ tshɛ kakendanaka l’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi. Nde akasale dui sɔ polo lo bɛtshi dia nkɛtɛ diakalɔmbwamaka ntondo oma le diolelo di’Isariyɛlɛ diaki lo nɔrdɛ lo minya diakelo ndo ediakelo kaki la Bɛtɛlɛ. Nde akalɔngɔsɔla nto dia dambo di’Elekanelo dia diambo efula salema. (2 Khum. 23: 4- 25) Ohokanyiya woho wakahombe Jeremiya ngɛnangɛna awui asɔ! Koko, komonga yana ya dikambo dia ntshutshuya anto dia vɔ ntshikitanya waonga awɔ. Lam’ele Manase nde la Amɔna wakakonya anto lo ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi wa kɔlɔ efula, anto komonga nto la lonyuma la dimɛna. Kânga mbakasale Jɔsiya etshikitanu, Nzambi akatshutshuya Jeremiya dia nde mbewoya anto dia tozambizambi takatɛmɔlaka ase Juda taki efula oko waki esomba awɔ efula. Ase Juda wa lo nshi y’ɔprɔfɛta Jeremiya waki oko womoto laha la kɔlamelo otsha le omɛnde, mbuta ate vɔ wakoke Jehowa ɔkɔngɔ ndo wakasale loseka la tozambizambi t’ase wedja. Jeremiya akate ate: “Uku eli efula k’esese wa la Jerusalema, mbakanyatshela engo kene ka sonyi diakelu, diakelu dia ntshumbela Bala malashi.”—Adia Jeremiya 11:1-3, 13.

9. Ekakatanu akɔna wakayala lo wedja efula l’ɛnɔnyi w’ekomelo k’ɛlɔmbwɛlɔ ka Jɔsiya?

9 Oko waki losango laki Jeremiya kotshikitanya dionga di’ase Juda mbele ndo dui sɔ koshimba wedja wakâdinge dia ndɔshana lam’asawɔ dia mbɔsa Juda. Lo 632 N.T.D., alembe w’ase Babilɔna la w’ase Mediya wakasangana ko wakɔshi Niniva kapitalɛ ka Asuriya. Ɛnɔnyi esato l’ɔkɔngɔ, Farawɔ Neko ka l’Edjibito akatshu l’asɔlayi ande otsha lo nɔrdɛ dia tokimanyiya alembe w’ase Asuriya. L’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ wahatɛkɛtami lo Bible, Jɔsiya akayange dia nkaloya alembe w’ase Edjibito ɛkɔngɔkɔngɔ la Mengido, koko nde akahomɔ mpota kakinde kokoka mbika. (2 Ek. 35:20-24) Losango la kɔlɔ efula lɔsɔ lakahombe mbela etshikitanu akɔna l’awui wa pɔlitikɛ ndo w’ɔtɛmwɛlɔ la Juda? Ndo ekakatanu akɔna ekina wakahombe Jeremiya mpomana la wɔ?

ETSHIKITANU W’AWUI W’ƆTƐMWƐLƆ WAKASALEMA LA JUDA

10. a) Lo woho akɔna wafɔna etena kakayele nyɔi ka Jɔsiya la nshi yaso nyɛ? b) Wahɔ akɔna wakokaso nkondja lo nsɛdingola lɔkɛwɔ laki la Jeremiya?

10 Ohokanyiya woho wakahombe Jeremiya ndjaoka etena kakandoke losango la nyɔi ka Jɔsiya! La lonyangu tshɛ, nde akatshutshuyama dia memba lembo la ndela nkumekanga. (2 Ek. 35:25) Ɔsɔ aki etena ka pâ ndo efukutanu wakasalemaka lo wedja efula waki la shɛngiya ya wolo lo Juda. Edjibito, Asuriya ndo Babilɔna mandji yakalɔshanaka wakasusanaka dia nɔmbɔla Juda. Ndo nyɔi ka Jɔsiya kakatshikitanya awui w’ɔtɛmwɛlɔ la Juda. Ɔsɔ aki etena k’ekomelo k’owandji wakangɛnangɛnaka olimu wa Jeremiya ndo etatelo k’ɛlɔmbwɛlɔ k’anto waki kɔngɛnangɛnaka olimu akɔ. Anangɛso l’akadiyɛso efula wa nshi nyɛ wekɔ lo mpomana l’etshikitanu wa ngasɔ, mbuta ate vɔ ndjoshishaka yema ya lotshungɔ yendana l’ɔtɛmwɛlɔ ndo ndjohomanaka l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ ndo olimu awɔ ndjoshimbamaka. Ekɔ mɛtɛ di’efula ka l’atei aso koka mpomana la weho w’etshikitanu wa ngasɔ. Shɛngiya yakɔna yayonga la dikambo sɔ le so? Kakɔna kahombaso nsala dia nama olowanyi aso? La ambola asɔ lo yimba, tayokeketshama efula lo nsɛdingola ekakatanu wakatondoya Jeremiya.

11. Otshikitanu akɔna wakasalema la Juda l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Jɔsiya?

11 Ase Juda wakahɛ Jɛhɔahaza ɔnaki nkumekanga Jɔsiya l’okudi la Jerusalɛma. Jɛhɔahaza lakeyamaka nto lo lokombo la Shalumɛ akolɛ l’edja ka ngɔndɔ shato tsho. Etena kakakalola Farawɔ Neko oma lo sidɛ l’ɔkɔngɔ wa ndɔsha Babilɔna, nde akanya nkumekanga k’oyoyo kɛsɔ ndo akatshu la nde l’Edjibito ndo Jeremiya akate dia Jɛhɔahaza “hukalula” nto. (Jer. 22:10-12; 2 Ek. 36:1-4) Lo dihole diande, Neko akadje Jɛhɔyakima ɔnaki Jɔsiya okina l’okudi. Jɛhɔyakima kondjela ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ ka she. Lo dihole dia ntetemala nsala etshikitanu wakasale she, nde akayasha l’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi.—Adia 2 Khumi ya Dikanga 23:36, 37.

12, 13. a) Etshikitanu akɔna wakasalema l’etatelo k’ɛlɔmbwɛlɔ kaki Jɛhɔyakima lo kɛnɛ kendana l’awui w’ɔtɛmwɛlɔ? b) Kakɔna kakasalɛ ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’ase Juda Jeremiya?

12 L’etatelo k’ɛlɔmbwɛlɔ ka Jɛhɔyakima, Jehowa akatɛ Jeremiya dia nde ntshɔ lo tɛmpɛlɔ ndo tanya ase Juda lo sɛkɛ l’ɔtɛ wa kɔlɔ yakawasalaka. Vɔ wakɔsaka dia edja tshɛ kaki tɛmpɛlɔ ka Jehowa la Jerusalɛma, ndoko kakakoke mbakomɛ. Koko, naka vɔ hawotshiki ‘mbuva, ndjakana, nsala loseka, ntshiba lo kashi, nambola Baala elambo wa lotshumba ndo ntɛmɔla tozambizambi ta kashi,’ kete Jehowa akahombe mbohɛ tɛmpɛlɔ kande. Nde akahombe salɛ wanɛ wakɔtɛmɔlaka la dungi pende lo tɛmpɛlɔ kakɔ woho akɔ wâmɛ, mbuta ate woho wakandoke tabɛrnakɛlɛ kaki la Shilo lo nshi y’ɔlɔmbɛdi wa lâdiko Eli ɔkɔngɔ. Wodja wa Juda ‘wakahombe ntshikala tɔngɔ to.’ (Jer. 7:1-15, 34; 26:1-6)a Ohokanyiya dihonga diakahombe monga la Jeremiya dia mbewoya losango lɔsɔ! Ondo nde akahombe ntɛkɛta lo sɛkɛ la ntondo ka anto wa weke ndo wa lokumu. Ɛlɔ kɛnɛ, anangɛso l’akadiyɛso amɔtshi wekɔ l’ohomba wa dihonga dia nsambisha lo toshinga kana dia nsambisha ase ɛngɔnyi ndo anto wa lokumu. Koko, sho koka ndjashikikɛ dia mɛtɛ Nzambi ayotosukɛ oko wakandasukɛ Jeremiya.—Heb. 10:39; 13:6.

13 Lo menda woho wakakome awui w’ɔtɛmwɛlɔ ndo wa pɔlitikɛ lo kondoko yawɔ la Juda, kakɔna kakahombe ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ nsala l’ɔtɛ wa losango lakasambishaka Jeremiya? Lo ndjela kɛnɛ kakafunde ɔprɔfɛta ndamɛ, “elombedi, amvutshi, [ndo] antu tshe wakawundi, wata vati: Mete, we ayuvo!” Vɔ waki la kɛlɛ k’efula ndo wakate ɔnɛ: “Untu one nkukaka mvo.” (Adia Jeremiya 26:8-11.) Koko atunyi wa Jeremiya takiwɔ l’akoka wa mbodiaka nɛ dia Jehowa aki kâmɛ l’ɔprɔfɛta ande dia mbokokɛ. Jeremiya komboka wɔma kânga mbakɛnamaka di’atunyi ande waki efula ndo waki l’akoka wa mbosalɛ kɔlɔ. Sho lawɔ hatohombe mboka atunyi aso wɔma.

Ngande wakokayɛ ntshikitanya awui wakasalemaka lo ɛlɔmbwɛlɔ ka Manase, Amɔna ndo ka Jɔsiya? Wetshelo akɔna wakokayɛ nkondja oma lo woho wakakotsha Jeremiya ɔkɛndɛ wa wolo wakandalongola?

“UFUNDI AUI TSHE”

14, 15. a) Olimu akɔna wakakambe Jeremiya nde la sekeletɛlɛ kande Baruka l’etatelo k’ɔnɔnyi wa nɛi w’ɛlɔmbwɛlɔ kaki Jɛhɔyakima? b) Woho akɔna w’onto waki Jɛhɔyakima? (Enda kiombo yele lo lɛkɛ 25.)

14 L’ɔnɔnyi wa nɛi w’ɛlɔmbwɛlɔ ka Jɛhɔyakima, Jehowa akatɛ Jeremiya dia nde mfunda awui tshɛ wakandawotɛ ntatɛ lo nshi ya Jɔsiya. Ɔnkɔnɛ, Jeremiya akatɛ sekeletɛlɛ kande Baruka dia nde mfunda awui tshɛ wakawotɛ Nzambi l’ɛnɔnyi 23 wakete. Nsango yande y’elanyelo yakendanaka la nkumi ya dikanga ndo la waolelo oko 20. Jeremiya akadjangɛ Baruka dia nde tadia wɔɔmbɔ ɔsɔ la dui dia wolo lo luudu la Jehowa. L’oyango akɔna? Jehowa akate ɔnɛ: “Ku lam’ayuka khumbu ka Juda lukumu la elanyelu tshe kamumusanguya mbatshela, undu, vo wayukadimo untu l’untu uma lu mbuka kandi ka kolo, ku dimi layâdimanyia ehedia awo la kolo kawo.”—Jer. 25:1-3; 36:1-3.

15 Etena kakadiyɛ ɔlɔhɛ ɔmɔtshi Jɛhɔyakima wɔɔmbɔ ɔsɔ, nkumekanga akɔkɔsɔlawɔ ndo akatshumbe wɔɔmbɔ akɔ. Oma lâsɔ, nde akadjanga dia vɔ mbêla Jeremiya la Baruka. “Keli [Jehowa] akawashe.” (Adia Jeremiya 36:21-26.) L’ɔtɛ wa dionga dia kɔlɔ diaki la Jɛhɔyakima, Jehowa akate lo tshimbo y’ɔprɔfɛta ande dia “diumbu [dia nkumekanga] diayuyala uku dia punda, wayûkutula, wayutuwukadja l’andja wa asuku wa Jerusalema.” (Jer. 22:13-19) Onde wɛ fɔnyaka dia Jeremiya akadje oshimu esɔ etena kakandate awui asɔ?

16. Losango lakɔna la dimɛna lakasambisha Jeremiya?

16 Kânga mbakandahombe mbewoya nsango y’elanyelo shɔ, Jeremiya komonga ɔprɔfɛta w’akambo wa kɔlɔ. Nde akewoya nto losango l’elongamelo. Jehowa akahombe ntshungola atshikadi w’Isariyɛlɛ oma le atunyi awɔ ndo mbadjasha nto lo wodja awɔ wa lôtɔ lɛnɛ akawahombe todjasɛ lo lotui tshitshi. Nzambi akahombe mbidja ‘sheke y’oyoyo ndo ya pondjo’ la anto ande ndo mfunda ɛlɛmbɛ ande l’etema awɔ. Nde akahombe mbadimanyiya munga yawɔ ndo mbohɛ pɛkato yawɔ. Ndo nto, nde akate dia kanula mɔtshi ya Davidi “ayusambulaka akambu ololo ndu usimbwi lu kete.” (Jer. 31:7-9; 32:37-41; 33:15) Prɔfɛsiya shɔ yakahombe kotshama l’ɛnɔnyi akumi kana ɛnɔnyi nkama waki la ntondo ndo ekotshamelo kayɔ mendanaka la nsɛnɔ yaso ndo koka tosha elongamelo ka lɔsɛnɔ la pondjo lo nshi yayaye. Koko, lo nshi ya Jeremiya, atunyi w’ase Juda wakatetemala ndɔshana lam’asawɔ dia nɔmbɔla Juda.—Adia Jeremiya 31:31, 33, 34; Heberu 8:7-9; 10:14-18.

WODJA WA BABILƆNA WAMBƆSA LOWANDJI

17, 18. Awui akɔna wakasalema lo wedja efula lo ɛnɔnyi w’ekomelo w’ɛlɔmbwɛlɔ ka Jɛhɔyakima ndo wa Zedekiya?

17 Lo 625 N.T.D., ase Babilɔna la ase Edjibito wakalɔ ta dia mamba la Karakɛmishɛ suke la ndjale ka Eyufaratɛ, mangana la Jerusalɛma kilɔmɛtɛlɛ oko 600 lo lɛkɛ la nɔrdɛ. Nkumekanga Nebukadinɛza akalɛndja alembe waki Farawɔ Neko ndo akakɔsɔla Edjibito Juda. (Jer. 46:2) L’etena kɛsɔ, Nebukadinɛza lakolɛka Juda akatshutshuya Jɛhɔyakima la wolo dia monga okambi ande. Koko, l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi esato, Jɛhɔyakima akayɔtɔmbɔkwɛ. (2 Khum. 24:1, 2) L’ɔtɛ wa dikambo sɔ, Nebukadinɛza l’alembe ande wakɔtwɛ Juda l’ɔnɔnyi 618 N.T.D. ndo wakadinge Jerusalɛma. Ohokanyiya ofukutanu waki l’etena kɛsɔ kânga le Jeremiya laki ɔprɔfɛta waki Nzambi. Ondo Jɛhɔyakima akavu etena kakawadinge osomba.b Ɔnande Jɛhɔyakina akayakimɔ le ase Babilɔna l’ɔkɔngɔ wa nde nɔmbɔla Juda ngɔndɔ shato tsho. Nebukadinɛza akambe ɛngɔnyi wa la Jerusalɛma ndo akatshu la Jɛhɔyakina lo lɔhɔmbɔ kâmɛ la nkumbo ka nkumekanga, ɛlɔhɛ mbuta ate anto wa lokumu ndo ase tomba. L’atei w’anto wakatɔlama lo lɔhɔmbɔ mbaki ndo Danyɛlɛ, Hananiya, Mishaɛlɛ ndo Azariya.—2 Khum. 24:10-16; Dan. 1:1-7.

18 Nebukadinɛza akadje Zedekiya ɔnaki Jɔsiya okina nkumekanga ka Juda. Nde mbaki owandji wa komelo wa la nkɛtɛ wa lo dioho dia Davidi. Lowandji lande lakakomɛ etena kakalanyema Jerusalɛma la tɛmpɛlɔ kayɔ lo 607 N.T.D. (2 Khum. 24:17) Koko, ɛnɔnyi 11 w’ɛlɔmbwɛlɔ ka Zedekiya wakalole l’efukutanu wendana la lɔsɛnɔ l’anto ndo l’awui wa pɔlitikɛ. Mbokɛmaka hwe dia Jeremiya akahombe ndjaɛkɛ tshɛ le Ɔnɛ lakawosha ɔkɛndɛ w’ɔprɔfɛta.

19. Ngande wakɔshi anto wakasɛnaka lo nshi ya Jeremiya losango lande, ndo lande na kahomba dikambo sɔ mendana la yɛ?

19 Ohoyadja lo dihole dia Jeremiya. Ntatɛ lo nshi ya Jɛhɔyakima, Jeremiya akɛnyi etshikitanu wa mamba wakasalemaka l’awui wa pɔlitikɛ ndo woho wakalana lonyuma l’ekambi waki Nzambi. Koko nde akeyaka dia awui wakahombe ntetemala ndana. Ase ngelo kakandotɔ wakawotɛ ɔnɛ: “Tutaki akambu wahatayi lu lukumbu la [Jehowa], we utukuvo lu anya asu.” (Jer. 11:21) Kânga etena kakakotshamaka prɔfɛsiya ya Jeremiya, ase Juda wakate ɔnɛ: “Lu dikambu di’aui wakayatutedi lu lukumbu la [Jehowa], shu hatukukitanyia nduku yema.” (Jer. 44:16) Koko nsɛnɔ y’anto yaki lo wâle oko weyɔ ɛlɔ kɛnɛ. Losango laki Jehowa mbasambishayɛ ndo lɔ mbakasambishaka Jeremiya. Ɔnkɔnɛ, wɛ koka nyomofudia ohetoheto ayɛ l’olimu w’esambishelo lo nsɛdingola woho wakakokɛ Jehowa ɔprɔfɛta ande l’etena k’olanyelo wa Jerusalɛma.

Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo dionga diaki la Jeremiya lo nshi yakalɔmbɔlaka Jɛhɔyakima? Prɔfɛsiya kakɔna ka diambo kakewoya Jeremiya kendana ndo la nshi yaso nyɛ?

EKOMELO K’ƆLƆNDJI WA NKUMI YA DIKANGA

20. Lande na kele nshi yakalɔmbɔlaka Zedekiya aki nshi yakaleke pâ le Jeremiya? (Enda kiombo yele lo lɛkɛ 29.)

20 Ondo ɛnɔnyi wakaleke pâ l’olimu w’ɔprɔfɛta waki Jeremiya aki etena kakolɛka nkumekanga Zedekiya. L’ɛnyɛlɔ ka nkumi ya dikanga yaki la ntondo kande, “Zedekiya akatshaka akambu wa kolo lu ashu wa [Jehowa].” (Jer. 52:1, 2) Nde aki okambi w’ase Babilɔna, ndo Nebukadinɛza akotshibia lo lokombo la Jehowa dia nde akahombe ntetemala nɛmbɛ nkumekanga ka Babilɔna. Kânga mbakidiɔ ngasɔ, Zedekiya akayɔtɔmbɔkɔka. L’etena kɛsɔ, atunyi waki Jeremiya wakotshutshuya la wolo dia nde nsukɛ ɔtɔmbɔkwɛlɔ ɔsɔ.—2 Ek. 36:13; Ezek. 17:12, 13.

21-23. a) Ngande wakâtɔna ase Juda lo ɛlɔmbwɛlɔ ka Zedekiya? b) Ngande wakawasalɛ Jeremiya akambo l’ɔtɛ wa yɛdikɔ yakandɔshi, ndo lande na kendanaso la dikambo sɔ?

21 L’etatelo k’ɛlɔmbwɛlɔ kaki Zedekiya mbakakome akɛndji w’oma la Ɛdɔmɛ, Mɔaba, Amɔna, Tura la Sidɔna la Jerusalɛma. Ondo vɔ wakaye l’oyango wa ntshutshuya Zedekiya dia nde nsukɛ osanga w’alembe awɔ dia ndɔsha Nebukadinɛza. Koko, Jeremiya akakeketsha Zedekiya dia nde nɛmbɛ Babilɔna. L’oyango ɔsɔ mbakɛnya Jeremiya akɛndji asɔ lɔkɔhɔ dia mbatɛ dia ndo wedja awɔ wakahombe nkambɛ ase Babilɔna. (Jer. 27:1-3, 14) Anto efula kɔngɛnangɛna dikambo sɔ ndo ɔkɛndɛ waki la Jeremiya wa monga yɛmb’awui ya mbewoya losango laki kɔngɛnangɛnaka anto akomadia Hananiya. Nde aki ɔprɔfɛta wa kashi wakayafunaka dia nde akatɛkɛtaka lo lokombo la Nzambi ndo le nde, anto wakahombe tɔmbɔkwɛ ase Babilɔna. Koko, Jehowa akate lo tshimbo ya Jeremiya dia Hananiya, ɔprɔfɛta wa kashi ɔsɔ akahombe ndjakema paka l’ɔnɔnyi ɔsɔ ndo kɛsɔ mbakasalema.—Jer. 28:1-3, 16, 17.

22 Juda akâtɔna l’ahende, mbuta ate wanɛ wakatshutshuyaka anto dia nɛmbɛ ase Babilɔna la wanɛ wakatshutshuyaka anto dia mbâtɔmbɔkwɛ. Lo 609 N.T.D., Zedekiya akatɔmbɔkɔ lo nyanga ekimanyielo k’alembe w’ase Edjibito. Oma lâsɔ, Jeremiya akahombe nshika tanga la ntondo ka wanɛ waki la ngandji ka wodja wakasukɛka yimba y’ɔtɔmbɔkwɛlɔ shɔ. (Jer. 52:3; Ezek. 17:15) Nebukadinɛza l’alembe ande wakakalola nto la Juda dia tosha atɔmbɔki dilanya, ndo nde akɔshi esomba tshɛ wa la Juda ndo akadinge nto Jerusalɛma. Jeremiya akatɛ Zedekiya ndo anto ande l’etena ka pâ kɛsɔ ɔnɛ Jerusalɛma ayɔkɔ l’anya w’ase Babilɔna. Nyɔi mbakakongɛka wanɛ wakatshikala l’osomba. Wanɛ wakatshu lo wedi w’ase Kaladiya mbakahombe mbika.—Adia Jeremiya 21:8-10; 52:4.

23 Ɛlɔhɛ wa la Juda wakate dia Jeremiya aki ofungi ndo akasukɛka ase Babilɔna. Etena kakandate kɛnɛ kaki mɛtɛ, ɛlɔhɛ w’ase Juda wakɔkɔmɔla ndo wakawodje lo lokanu. (Jer. 37:13-15) Koko, Jeremiya kokitshakitsha wolo waki la losango laki Jehowa. Ɛlɔhɛ akɔ wakatshutshuya Zedekiya dia ndjaka Jeremiya. Vɔ wakoke ɔprɔfɛta lo difuku dia lɔtɛkɛ diaki komonga l’ashi dia nde mvɔ, koko Ɛbɛdɛ-mɛlɛkɛ ose Etiyɔpiya ɔmɔtshi lakakambaka lo luudu la nkumekanga akawotsha. (Jer. 38:4-13) Ekambi wa Jehowa wa nshi nyɛ komaka l’asa eko la nyɔi lo woho watonawɔ l’otema ɔtɔi dia ndjadja l’ewanu w’ase pɔlitikɛ. Mbokɛmaka hwe dia kɛnɛ kakakomɛ Jeremiya koka kokeketsha dia wɛ ndɔshana l’ehemba ndo mbatondoya.

24. Kɔndɔla awui wakete lo 607 N.T.D.

24 Lo 607 N.T.D., ase Babilɔna wakole mpele dia Jerusalɛma ndo wakɔshi osomba. Alembe wa Nebukadinɛza wakatshumbe tɛmpɛlɔ ka Jehowa, wakalanya mpele di’osomba ndo wakadiake ɛlɔhɛ w’ase Juda. Zedekiya akahembe ndawɔ, koko wakatowonda ndo wakaye la nde le Nebukadinɛza. Ana waki Zedekiya wakadiakema lo washo ande ndo oma lâsɔ Nebukadinɛza akole Zedekiya washo, akokeleka ndo akatshu la nde otsha la Babilɔna. (Jer. 39:1-7) Eelo, kɛnɛ kakate Jeremiya lo dikambo dia Juda la Jerusalɛma kakakotshama. Lo dihole dia nde ngɛnangɛna, ɔprɔfɛta waki Nzambi akalele l’ɔtɛ wa mpokoso kakakomɛ wodja ande. Sho koka mbadia woho wakayaoke Jeremiya lo dibuku dia Delu dia Jeremiya. Etema aso koka munandema efula etena kadiaso dibuku sɔ.

OLIMU WAKANDAKAMBAKA L’ATEI W’ATSHIKADI W’ASE JUDA

25, 26. a) Akambo akɔna wakasalema l’ɔkɔngɔ w’ɔkwɛlɔ wa Jerusalɛma? b) Ngande wakɔshi ase Juda wakasɛnaka lo nshi ya Jeremiya losango lande l’ɔkɔngɔ w’elanyelo ka Jerusalɛma?

25 Kakɔna kakakomɛ Jeremiya etena kakasalema awui wa diambo wakandate asɔ? Ɛlɔhɛ wa la Jerusalɛma wakawodje lo lokanu, koko ɔnɛ lakalɛndja Jerusalɛma akosalɛ akambo la lɔsɛngɔ ndo akotshungola. L’ekomelo, wakatshu la Jeremiya nde l’ase Juda amɔtshi lo lɔhɔmbɔ, koko wakatôkimɔka. Nde aki l’awui efula wa nsala l’olimu wa Nzambi, mbuta ate nde akahombe ntetemala nkamba l’atei wa wanɛ wakahandɔ. Nebukadinɛza akakitsha Ngedaliya oko nguvɛrnɛrɛ lo wodja wakandalɛndja ndo nde akalake atshikadi w’ase Juda dia vɔ wayonga la wɔladi edja tshɛ kayowokambɛka. Koko, ase Juda amɔtshi waki kɔngɛnangɛna dui sɔ wakadiake Ngedaliya. (Jer. 39:13, 14; 40:1-7; 41:2) Jeremiya akakeketsha atshikadi w’ase Juda dia vɔ ntetemala mbidjasɛ lo wodja ndo diaha vɔ mboka nkumekanga ka Babilɔna wɔma. Koko, ewandji awɔ wakɔshi Jeremiya oko kanga kashi ndo wakatshu la Jeremiya nde la Baruka la wolo l’Edjibito. Jeremiya akewoya dia Nebukadinɛza akahombe nɛndja ndo wodja ɔsɔ ko mbela mpokoso le ase Juda wakalawɔ lɛkɔ.—Jer. 42:9-11; 43:1-11; 44:11-13.

26 Ndo mbala kɛsɔ nto, ase Juda kompokamɛ losango lakate ɔprɔfɛta wa mɛtɛ waki Nzambi. Lande na? Vɔ wakate ɔnɛ: “Umaka lam’akatakimo ntshumbela khum’ekanga ka umuntu ka l’ulungu malashi, la mbulambula elambu wa lutela, shu tatuyalaka la ehumba wa diango tshe, tatudiakemaka la yombo ndu la ndjala ka kasha.” (Jer. 44:16, 18) Kɛsɔ mɛtɛ mɛnyaka lonyuma la kɔlɔ laki l’ase Juda wakasɛnaka lo nshi ya Jeremiya! Lo wedi okina, ekɔ mɛtɛ dui di’ekeketshelo le so dia mbeya dia onto lele kema kokele koka ntshikala la kɔlamelo le Jehowa kânga l’atei w’anto wa kɔlɔ!

27. Kakɔna keyaso lo kɛnɛ kendana l’ɛnɔnyi w’ekomelo w’olimu waki Jeremiya w’ɔprɔfɛta?

27 Dui di’ekomelo diakafunde Jeremiya ele etshungwelo kaki Jɛhɔyakina oma le Evilɛ-mɛrɔdaka, onto lakayɔhɛnaka Nebukadinɛza lo 580 N.T.D. (Jer. 52:31- 34) L’etena kɛsɔ, ondo Jeremiya aki l’ɛnɔnyi oko 90. Sho bu l’awui wa shikaa wendana l’ekomelo ka lɔsɛnɔ lande. Ondo nde akasɛnɛ ɛnɔnyi ande w’ekomelo l’Edjibito ndo akavu la kɔlamelo l’ɔkɔngɔ wa nde kambɛ Jehowa olimu wa lânde l’edja k’ɛnɔnyi oko 67. Nde akakambe olimu lo nshi yakasukamɛ ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ ndo lo ɛnɔnyi efula wele anto wakoke ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ ɔkɔngɔ. Anto amɔtshi wakokaka Jehowa wɔma wakawoshaka lotui. Koko, efula kawɔ wakatone nsango yande ndo wakakome polo ndo lo mbɔlɔsha. Onde dui sɔ diakakɔmɔla Jeremiya? Ndooko! Oma k’etatelo, Jehowa akawotɛ ate: “Vo wayukolosha, keli vo hawukolembia, ne dia dimi leko kame la ye dia nkutshungula, mbatami, dimi [Jehowa].” (Jer. 1: 19) Ɛlɔ kɛnɛ, ɔkɛndɛ aso w’Ɛmɛnyi wa Jehowa fɔnaka la wɔnɛ waki la Jeremiya. Ɔnkɔnɛ, sho koka nongamɛ dia anto amɔtshi wayetawɔ losango laso ndo akina wayolitona. (Adia Mateu 10:16-22.) Lâsɔ, wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma le Jeremiya, ndo ngande wahombaso nkamba olimu w’esambishelo? Nyɛsɔ tɔsɛdingole ambola asɔ.

Kakɔna kakakomɛ Zedekiya nde l’anto ande wakatone losango laki Jeremiya? Ngande wɔsayɛ Jeremiya?

[Nɔtɛ ya l’ɛse ka dikatshi]

a Woho wɔtɔnɛ Jeremiya 7:1-15 la 26:1-6 akakonya anto amɔtshi dia mbɔsa di’avɛsa asɔ tɛkɛtaka dia dikambo diâmɛ.

b Danyele 1:1, 2 mbutaka dia Jɛhɔyakima akakimɔma l’anya wa Nebukadinɛza l’ɔnɔnyi wa sato w’ɛlɔmbwɛlɔ ka Jɛhɔyakima ondo ɔnɔnyi wa sato wakinde okambi wa Nebukadinɛza. Kɛsɔ mɛnyaka dia nkumekanga akavu etena kakadingama osomba wele l’ekomelo wakayɔlɛndjamaka. Josèphe akate dia Nebukadinɛza akadiake Jɛhɔyakima ndo wakatokasha odo ande l’andja w’asoko wa Jerusalɛma aha la vɔ mbokundɛ. Koko, Bible hate woho wakakotshama prɔfɛsiya kendana la nyɔi ka Jɛhɔyakima.—Jer. 22:18, 19; 36:30.

[Kiombo/Osato wa lo lɛkɛ 20]

JƆSIYA MBAKI NKUMEKANGA K’ƆLƆLƆ K’EKOMELO LA JUDA

L’ɔkɔngɔ wa nyɔi k’Amɔna wa she, Jɔsiya akakome nkumekanga ka Juda etena kakinde l’ɛnɔnyi enanɛi. Lam’akinde l’ɛnɔnyi 15, nde akatatɛ nyanga Nzambi ndo “akakendakendaka lu mbuka tshe ka Davidi tshendi.” Etena kakinde l’ɛnɔnyi 19, nde akatatɛ mbɛdia Juda la Isariyɛlɛ lo minya ɔtɛmwɛlɔ wa kashi ndo mbatshatsha dikishi diawɔ. Etena kakinde l’ɛnɔnyi 25, nde akatatɛ nɔngɔsɔla tɛmpɛlɔ ka Jehowa.—2 Khum. 21:19–22:2; 2 Ek. 34:2-8.

Wakashola dibuku di’Ɛlɛmbɛ, ondo efundelo wakafunde Mɔsɛ ndamɛ etena kakawalɔngɔsɔlaka tɛmpɛlɔ ndo wakadiadiyɛ Jɔsiya. La lonyangu l’efula, nde akatshatsha ahɔndɔ ande ndo akalele. Jɔsiya akalɔngɔsɔla di’ɛlɔmbɛdi, ase Lɛwi ndo anto ande tshɛ mpokamɛ wadielo wa dibuku sɔ. Nkumekanga akatshike dɔkɔlɔkɔ “dia mbuyelaka la namaka elembe andi . . . l’utema tshe ndu la lumu tshe.” L’ɔkɔngɔ diko, Jɔsiya akayoyashaka tshɛ dia minya ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. Nkumekanga akasalɛ Jehowa dambo di’Elekanelo woho wakidiɔ atasalemaka ntatɛ lo nshi ya Samuɛlɛ.—2 Ek. 34:14–35:19.

[Kiombo/Osato wa lo lɛkɛ 25]

JƐHƆYAKIMA, NKUMEKANGA KAKADIAKE ƆPRƆFƐTA WA JEHOWA

Jɛhɔyakima aki l’ɛnɔnyi 25 etena kakandakome nkumekanga ka Juda ndo nde akolɛ l’edja k’ɛnɔnyi oko 11. Ɔkɔndɔ wa lo tshena pe w’awui wakandasale wofundami lo 2 Ekondo 36:5-8 hɛnya tsho awui wa kɔlɔ koko ndo ‘awui wa wɔnɔnyi’ wakandasale. Lo mɔnyɔla ɛhɛmwɛlɔ wakawosha Jeremiya, Jɛhɔyakima akalɔmbɔlaka lo yoho yaha la losembwe, lo dihɔtɔdi ndo lo odiakanelo. Etena kakawotɛ ɔprɔfɛta Uriya losango lafɔna la lɔnɛ lakawotɛ Jeremiya, Jɛhɔyakima akodiake. Mɛnamaka dia nkumekanga ndamɛ akavu l’etena kakadinge ase Babilɔna Jerusalɛma.—Jer. 22:17-19; 26:20-23.

[Kiombo/Osato wa lo lɛkɛ 29]

ZEDEKIYA NKUMEKANGA K’EKOMELO KA LA NKƐTƐ KA LO DIOHO DIA JUDA

Zedekiya aki nkumekanga ka yetawɔ etawɔ ndo ka yɔmɔma kakasɛngiyamaka oma le ɛlɔhɛ ande. L’etena k’ekomelo kakadinge ase Babilɔna Jerusalɛma, Zedekiya akayange ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi lo tshimbo yaki Jeremiya. Koko, nkumekanga kosala akambo lo yoho yakawotɛ Jeremiya dia nde ndjakimɔ le nkumekanga ka Babilɔna. Lam’ele nde kɔngɛnangɛna losango lakawotɛ Jeremiya, Zedekiya akawodje lo lokanu. (Jer. 21:1-9; 32:1-5) Koko nkumekanga akatetemala mɛnana la Jeremiya lo woshɛshɛ diaha nde momadja ɛlɔhɛ w’ase Juda. Etena kakawayange dia ndjaka Jeremiya, Zedekiya aketawɔ la wɔma tshɛ lo mbuta ɔnɛ: “Ndi uku eli l’anya anyu, ne dia khum’ekanga heyi nyutshela nduku dikambu.” L’ɔkɔngɔ wa Jeremiya ntshungɔ lam’akiwɔ suke la mbodiaka nkumekanga akayonga nto la diɔtɔnganelo la nde ndo nde aketawɔ dia nde akawaoke wɔma nɛ dia otondonga nde akakitanyiya Nzambi, anto wotôsalɛ kɔlɔ.—Jer. 37:15-17; 38:4, 5, 14-19, 24-26.

Koko, Zedekiya “kundjakitshakitsha la ntundu ka umvutshi Jeremiya . . . , ndi akayala l’ote wulu, akakikitsha utema diaha nkadimo le [Jehowa].”—2 Ek. 36:12,13; Ezek. 21:25.

[Tablo ka lo lɛkɛ 19]

(Dia mbeya awui tshɛ enda l’okanda)

Olimu wakakambe Jeremiya

Manase

Amɔna 661

660 N.T.D.

Jɔsiya 659

650

Olimu w’ɔprɔfɛta

wakakambe Jeremiya

oya. 647

640

Niniva

kakalanyema

lo 632

630

Jɛhɔahaza 628

(ngɔndɔ shato)

Jɛhɔyakima 628

620

Jɛhɔyakina 618

(ngɔndɔ shato)

Zedekiya 617

610

Jerusalɛma

yakalanyema

lo 607

600

590

580

    Ekanda wa l’Ɔtɛtɛla (1983-2025)
    Tomba
    Ɔtɔ
    • Ɔtɛtɛla
    • Kahana l'onto
    • Nango
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ɛlɛmbɛ w'okambelo
    • Awui wa sheke
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Ɔtɔ
    Kahana l'onto