Totombole Nkumekanga Ka Pondjo!
“Jehowa ekɔ Nkumekanga polo ndo l’etena kaha la komelo, ɛɛ, pondjo pondjo.”—OSAMBU 10:16, NW.
ETENA ka pondjo—ngande wakokayɛ kilembetshiya na? Onde wɛ fɔnyaka ɔnɛ etena mɛtɛ kokaka ntshɔ pondjo pondjo otsha la ntondo? Mɛtɛ, ndoko tamu dia etena ntalɔ pondjo pondjo otsha lo nshi yakete. Ko lâsɔ, lande na kahakoke etena ntalɔ pondjo pondjo otsha lo nshi yayaye na? Mɛtɛ, Bible ka Traduction du monde nouveau mbutaka ɔnɛ Nzambi ekɔ lo ntombwama “oma l’etena kaha la komelo polo ndo l’etena kaha la komelo.” (Osambu 41:13, NW) Tshɛkɛta shɔ alembetshiyayɔ na? Dia sho ndjimana fundo, totokenda dui dimɔtshi diɔtɔnɛ layɔ—loowa.
2 Ngande wele woke wa loowa? Onde lɔ nkomɛ? Ambeta ɛnɔnyi 400, anto wakafɔnyaka ɔnɛ nkɛtɛ kaso kɛnɛ mbele l’atei atei w’andja. L’ɔkɔngɔ diko, yɔnɛ Galilée akayotshula teleskɔpɛ, ɛngɔ kɛsɔ kakakimanyiya onto dia nde ndeka mɛna diangɔ dia lo loowa. L’etena kɛsɔ, Galilée akakoke mɛna tɔɔtɔ efula ndo akakoke mɛnya ɔnɛ nkɛtɛ la wa planɛtɛ kina yekɔ lo ntshimba wonya. Galaksi kelɛwɔ ɔnɛ Voie lactée kɔmɛnama nto wɛma wate kana ofushi w’abɛlɛ. Akɛnama dia tɔ kekɔ olui wa tɔɔtɔ wokengami la nkama ya miliyara ya tɔɔtɔ. Hatokokaki mbadia tɔɔtɔ tɔsɔ pondjo, kânga l’edja ka lɔsɛnɔ laso l’otondo. L’ɔkɔngɔ diko, wa astrɔnɔmɛ kana wa nomb’ewo y’akambo wa lo loowa wakayotetemala mbishola miliyara y’elui wa tɔɔtɔ (galaxies). Elui ɛsɔ wa tɔɔtɔ diangana lo yɛdikɔ yahakome lo loowa, polo ndo lɛnɛ akoka wa teleskɔpɛ yoleki wolo tshɛ mɛna. Mɛnamaka di’oko loowa kema l’olelo kana la komelo. Woho akɔ wâmɛ mbele ndo etena ka pondjo—tɔ kema l’olelo!
3 Kanyi y’etena ka pondjo yekɔ oko ehekesa ka dikambo kahakoke kiama yaso ya wɔɔngɔ mana fundo. Koko, ekɔ Onto ɔmɔtshi layimana fundo. Oseka yɔɔtɔ tshɛ ya l’atei wa nunu la nunu dia miliyara ya tɔɔtɔ tatanema lo miliyara yawɔ y’elui wa tɔɔtɔ, nde kokaka ndjiɔlɛ nkombo! Onto ɔsɔ ekɔ lo mbuta ate: “Nyedia ashu anyu utsha l’ulungu, nyendi one lakatungi diango ne, latuditundjaka l’elui adio. Ndi atudietaka dio tshe kumbu. Uma lu wuki wa wulu andi, ndu uma lu khudu kandi k’utamanya, mbakidio kumpumbama nduku otoi. We ateyi? We atuki? [Jehowa, Otungi wa tokoma ta nkɛtɛ, mbele Nzambi polo ndo l’etena kaha la komelo, NW]. [Ndi] hatokomoka dimba, hatuhekoka. Nduku untu leya mbedika yimba yandi.” (Isaya 40:26, 28) Ande Nzambi ka diambo lee! Mɛtɛ, nde ekɔ Nzambi kahombaso monga la saki ka ntɛmɔla!
“Nkumekanga Polo ndo l’Etena Kaha la Komelo”
4 L’Osambu 10:16 (NW), Davidi ekɔ lo mbuta dikambo dia Nzambi, ɔnɛ lele Otungi, ate: “Jehowa ekɔ Nkumekanga polo ndo l’etena kaha la komelo, ɛɛ, pondjo pondjo.” Nde ekɔ lo mbuta nto l’Osambu 29:10, (NW) ate: “Jehowa mbidjasɛ oko nkumekanga polo ndo l’etena kaha la komelo.” Eelo, Jehowa ekɔ Nkumekanga ka pondjo! Ndo nto, Davidi ekɔ lo mɛnya ɔnɛ Nkumekanga kɛsɔ ka woke efula mbele Kiɔkɔ ndo Otungi wa kɛnɛ tshɛ kɛnaso lo loowa, oko watande l’Osambu 19:1 ate: “Ulungu atusanyaka lutumbu la [Nzambi, NW]; diango dia l’ulungu diatutenyaka ulimu w’anya andi.” L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi oko 2 700, nomb’ewo kɛmɔtshi ka lokumu efula, Yɔɔnɛ Isaac Newton, akɛnya dia nde mbetawɔka ɛtɛkɛta ɛsɔ waki Davidi lam’akandafunde ate: “Dikongɛ nɛ dia dimɛna efula diokengami l’ekama wa wonya, la wa planɛtɛ, ndo la tɔɔtɔ telɛwɔ ɔnɛ ana w’esangɔ, diakakoke tomba paka oma lo sangwelo ndo oma lo lowandji l’onto lele la yimba ya mamba ndo lele la nkudu.”
5 Ande woho wahomba dikambo sɔ totshutshuya dia sho ndjakitshakitsha lo mbeya ɔnɛ Jehowa, Nkumadiɔndjɔ Omboledi, ɔnɛ lele kânga woke woke w’“ulungu la ulungu . . . hawukuki le [nde],” ekɔ lo nsɛna pondjo pondjo lee! (1 Khumi ya Dikanga 8:27) Jehowa, ɔnɛ lakɔndɔlawɔ lo Isaya 45:18 oko ‘Otungi w’elongo, . . . Ɔnɛ lakatonge nkɛtɛ ndo Lakakitshe,’ mbele Kiɔkɔ ya lomba l’efula lahakoke anto mana fundo. Oko wɔkɛnɛmwamidiɔ lo 1 Koreto 1:19, Jehowa akate ate: “Dimi layulanya [lomba l’akanga a tomba, NW], layunya lononga l’akanga a lononga.” Lo dikambo sɔ, ɔpɔstɔlɔ Paulo akate nto lo divɛsa 20 ate: “Lend’eli kanga [lomba, NW] na? Lend’eli ufundji? Lend’eli kanga tamu l’etena kene? [Nzambi, NW] kunkadimula [lomba la l’andja ɔnɛ, NW], [layale] enginya uka?” Mɛtɛ, oko wakatetemala Paulo mbuta, lo tshapita 3, divɛsa 19 (NW), “lomba la l’andja ɔnɛ lekɔ enginya lo asho wa Nzambi.”
6 Diangɔ dia lo loowa diekɔ etenyi kɛmɔthi k’etongelo kakatɛkɛta Nkumekanga Sɔlɔmɔna lam’akandate ate: “[Nzambi, NW] akatungi engo tshe dimena lu etena kato, ndi [akadje etena kaha la komelo, NW] lu etema awo. Keli wuhu wahakuki untu mbeyaka ulimu watutshaka [Nzambi, NW] uma l’etatelu utsha l’ekumelu.” (Undaki 3:11) Mɛtɛ, nde akadje l’otema w’onto saki ka nde nyanga woho wa shihodia “etena kaha la komelo,” mbuta ate etena ka pondjo. Ko onde, onto kokaka kondja ewo ka ngasɔ lushi lɔmɔtshi?
Elongamelo ka Lɔsɛnɔ la Dimɛna
7 Lo dɔmbɛlɔ diakandalɔmbaka le Jehowa, Yeso Kristo akate ate: “Lumu la pundju lone, eli [wêke dia, NW] nkêya, [wɛ Nzambi ɔtɔi ka, NW] mete, la Jesu Kristu, lakayatumi.” (Joani 17:3) Ngande wakokaso kondja ewo kɛsɔ na? Sho pombaka mbeka Bible k’Ekila, Dui dia Nzambi. Ɔsɔku mbakokaso kondja ewo k’oshika k’asangwelo wa weke waki Nzambi, kâmɛ ndo yɛdikɔ yakandɔshi lo tshimbo y’Ɔnande dia tosha lɔsɛnɔ la pondjo lo paradiso ka lanɛ la nkɛtɛ. Ɔsɔ ayonga “[lɔsɛnɔ, NW] la mete” latawɔ lo 1 Timote 6:19. Lɔ layɔtɔnganɛ la kɛnɛ kalembetshiya Ɛfɛsɔ 3:11 (NW) oko “sangwelo dia pondjo [diakasale Nzambi] le Kristo, Yeso Nkumɛso.”
8 Eelo, sho anto wele la pɛkato kokaka kondja lɔsɛnɔ la pondjo l’ekimanyielo ka wetshelo w’oma le Nzambi ndo lo monga la mbetawɔ l’olambo wa Yeso w’etshungwelo. Wetshelo ɔsɔ wayotetemala polo ndo l’etena kakɔna na? Vɔ wayotetemala mbishama pondjo pondjo lam’ayotetshamaka anto yema yema dia shihodia lomba l’Otungi aso. Lomba laki Jehowa halokome. Oko wakandetawɔka dikambo sɔ, ɔpɔstɔlɔ Paulo akate la diambo tshɛ ate: “Ya ndi wuki w’ongonyi wa [lomba, NW] ndu wa ewu ka [Nzambi, NW] li! Ndi dumbwelu diandi diaha manema fundu, la mbuka yandi yaheyama nonda li!” (Romo 11:33) Sunganaka mɛtɛ dia 1 Timote 1:17 mbelɛ Jehowa ɔnɛ: “Khum’ekanga ka pundju”!
Lomba la Jehowa l’Etongelo
9 Ohotokenda sango dia dimɛna efula diakatosha Nkumekanga ka pondjo. Osambu 115:16 totɛka ɔnɛ: “Ulungu weli wa [Jehowa], keli kete mbakandasha antu.” Onde wɛ hakanyiya wate: ɔsɔ ekɔ ɛngɔ ka mamba kakawatosha dia sho namaka? Ɔsɔku mbediɔ mɛtɛ! Ndo sho mandolaka woho wakatâkanyi Otungi aso akambo lam’akandalɔngɔsɔlaka nkɛtɛ ɔnɛ kele katoyodjasɛ!—Osambu 107:8.
10 Akambo wa diambo wakatshama lanɛ la nkɛtɛ lo “nshi” shamalo y’etongelo yatawɔ lo Etatelu tshapita 1, lushi la lushi lekɔ la yɛdikɔ y’ɛnɔnyi nunu. L’edjedja ka wonya, diangɔ sɔ diakatonge Nzambi diakayolodja nkɛtɛ k’otondo l’adiyo w’amɛna, l’esongo w’etale efula ndo l’alɛmbɔlɛmbɔ wele l’alangi wa weoho la weoho. Nkɛtɛ kakayolola la nyemba ya ditongami dia mamba diasɛna lo ndjale, l’elui wa tofudu tele la nsala y’amɛna, ndo la lokema la nyama ya lo ngelo la ya l’okonda, ɛngɔ l’ɛngɔ katondja kana kôta ‘lo ndjela woho atɔ.’ L’ɔkɔngɔ wa diɔ kɔndɔla woho wakatongama pami la omoto, dibuku di’Etatelu 1:31 (NW) mbutaka ɔnɛ: “Nzambi akende kɛnɛ tshɛ kakandatonge, ko akɛnyi dia tɔ kaki ɔlɔlɔ efula.” Ande dihole dia dimɛna efula diakadjasɛka anto asɔ wa ntondo lee! Lo diangɔ sɔ tshɛ diakatongama, onde hatɛnyi lomba laki Otungi woludi la ngandji, woho wakanyiyande akambo wa lo nshi yayaye ndo woho watokokɛnde?—Isaya 45:11, 12, 18.
11 Sɔlɔmɔna aki onto ɔmɔtshi lakâmbe lomba lele la Nkumekanga ka pondjo. Nde akatɛkɛta dia lomba l’Otungi mbala la mbala. (Tukedi 1:1, 2; 2:1, 6; 3:13-18) Sɔlɔmɔna ekɔ lo toshikikɛ ɔnɛ: “Kete [k]atutshikalaka pundju.” Nde akashihodia akambo efula wa diambo w’etongelo, kâmɛ ndo ɔkɛndɛ wele la wange wa mvula walɛlɔ dia ndɔya nkɛtɛ. Diɔ diakɔ diakandafunde ate: “Ekedi tshe watulambulaka ashi a waki, keli ashi a waki hawutululaka. Vo watokolamelaka nkela utsha lu dihule diatuwukelaka.” (Undaki 1:4, 7) Kɛdikɛdi, l’ɔkɔngɔ wa mvula ndɔ ko ɛkɛdi w’ashi wambɔlɔya nkɛtɛ, ashi awɔ kalolaka nto oma l’ashi a wake otsha lo wange. Okonde wotoyala nkɛtɛ, wototoyala ndo sho, otondoyala ashi hawɛdiama ndo hawokalola lo wange dia ndjɔlɔ nto oko wasalemawɔ na?
12 Lowando lele laso lo menda woho wakɛdikama diangɔ tshɛ diakatongama lanɛ la nkɛtɛ pombaka mɛnama l’etsha, oko wadiɛnya Nkumekanga Sɔlɔmɔna lo ɛtɛkɛta ande wa ndjihelo wa lo mukanda w’Undaki ɔnɛ: “Akambu tshe wambukema, nyulungi ekumelu ka dikambu. Uki [Nzambi, NW] woma, ulamaki elembe andi. Oso eli okende w’untu tshe. [Nzambi, NW] ayela akambu tshe l’elumbwelu, ndu akambu wushami kana ololo kana kolo.” (Undaki 12:13, 14) Sho pombaka mboka wɔma dia sala dikambo tshɛ diakoka nyangiya Nzambi. Koko, sho pombaka nyanga dia kitanyiyaka awui ande la wɔma wɔsɔhanyemi la dilɛmiɛlɔ.
13 Mɛtɛ, sho pombaka monga la saki ka ntombola Nkumekanga ka pondjo l’ɔtɛ w’elimu wa diambo wa l’etongelo! Osambu 104:24 mbutaka ɔnɛ: “[Jehowa] li, ndi elimu aye efula li! La [lomba layɛ mbakayâsale tshɛ, NW]. Kete yambulula too l’ekundji aye.” L’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ, nyɛsɔ tetawɔ awui wa lo divɛsa dia ndjihelo dia l’osambu lo ndjatɛ shamɛ ndo lo mbutɛ anto akina shate: “[Anima ami watombole Jehowa. Nyotombole Jah, NW]!”
Etongelo Koleki Tshɛ la Nkɛtɛ
14 Kɛnɛ tshɛ kakatonge Jehowa kekɔ diambo dia mamba. Koko, etongami koleki diambo lanɛ la nkɛtɛ ele sho—anto. Adama, ko Eva, mbakayotongama l’ekomelo ka lushi la samalo l’etongelo kaki Jehowa—etongelo koleki wa nse, tofudu, la nyama la fwa! Kânga mbele efula ka diangɔ sɔ diekɔ la lomba la lôtɔ, anto wakakondja dikoka dia kana yimba, wakakondja nkum’otema kakoka tshikitanya ɔlɔlɔ la kɔlɔ, dikoka dia sangoya akambo wa lo nshi yayaye, ndo saki ka lôtɔ ka ntɛmɔla. Woho akɔna wakatombe akambo asɔ tshɛ na? Onto kompilɔ oma lo nyama, koko nde akatongama l’efanelo ka Nzambi. Diɔ diakɔ mɛtɛ diele paka onto ndamɛ oto mbakoka kɛnɛmɔla waonga w’Otungi aso, ɔnɛ layaelɛ ndamɛ ate: “[Jehowa, Jehowa, Nzambi ka, NW] ketshi ndu ngandji ka mamba, lahuki kele esadi, luludi too la ngandji ka shikaa la [mɛtɛ, NW].”—Etumbelu 34:6.
15 Nyɛsɔ totombole Jehowa ndo towosha losaka l’ɔtɛ wakandatonge alemba aso lo yoho ya diambo. Dikila diaso, ɛngɔ kele ohomba efula lo lɔsɛnɔ, mbetetaka sekɔndɛ 60 tshɛ lo demba diaso. Oko wata Euhwelu k’Elembe 12:23, “dikila dieli lumu”—lɔsɛnɔ laso—ɛngɔ k’ohomba lo asho wa Nzambi. Weka wa wolo, emunyi wa wɔdu, ndo dikongɛ di’eshisha ndowanyema oma lo wɔɔngɔ woleki wɔɔngɔ w’oseka nyama tshɛ la fwa ndo wele l’akoka wahɛdimi ndoko yema kânga l’ɔrdinatɛrɛ wele oko luudu l’otale tshwa. Onde dikambo sɔ hadiokotshutshuya dia wɛ ndjakitshakitsha? Eelo, diɔ pombaka kotshutshuya dia wɛ ntsha ɔsɔku. (Tukedi 22:4) Ohotokenda dikambo nɛ nto: Asasa aso, wôdi aso, lolemi laso, wanyu aso, ndo onyɔ aso kambaka kâmɛ dia tondja dui di’onto l’oseka ɔtɛkɛta tshɛ wa lo nunu di’ɛtɛkɛta watɛkɛtama. Davidi akembɛ Jehowa osambu wasungana, ata ate: “Dimi [layokotombolaka, NW], ne dia lakatungama etungelu ka woma ndu mamba, elimu aye weli mamba, utema ami mbeyaka dikambu diako ololo.” (Osambu 139:14) Nyɛsɔ tɔ̂tɔ l’ɔnɔngɔ wa Davidi lo tombolaka Jehowa la lowando tshɛ, nde mbele Otungi aso ndo Nzambi kaso ka mamba!
16 Etenyi kɛmɔtshi ka leembo la l’eleko ka 18 laki yɔnɛ Joseph Haydn mbutaka lo dikambo dia ntombola Jehowa ɔnɛ: “Nyowosha losaka, nyu elimu ande tshɛ wa diambo! Nyembe lokumu Lande, nyembe lotombo Lande, nyotombole ndo nyɔtɛtɛmɔlɛ Lokombo Lande! Lotombo la Jehowa latotshikalaka pondjo, Âmɛ, Âmɛ!” Ɛtɛkɛta ɛsɔ wekɔ amɛna, koko wɛnɛ wakafundama oma l’ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma k’ekila watanema mbala la mbala lo dibuku di’Esambu ndeka wɛsɔ amɛna la fwa, ɛnyɛlɔ oko leeta latelɛwɔ mbala nyɛi y’etondo l’Osambu 107 ɔnɛ: ‘[Nyosha] Jehowa losaka l’ɔtɛ wa ngandji kande ka mamba ndo l’ɔtɛ w’elimu ande wa diambo wakandasalɛ ana w’anto.’ Onde ndo wɛ mbatombola Jehowa? Wɛ pombaka ntsha ɔsɔku, nɛ dia oseka ɛngɔ tshɛ kele dimɛna mɛtɛ kakatongama oma le Jehowa, Nkumekanga ka pondjo.
Etsha Woleki Diambo Nto
17 L’edja k’ɛnɔnyi nunu samalo wetshi, Nkumekanga ka pondjo akasale akambo woleki diambo. Lo dibuku dia komelo dia lo Bible, lo Enyelo 15:3, 4, sho mbalaka ɔnkɔnɛ lo dikambo di’ase olongo, wanɛ wakalɛmbia atunyi awɔ, mbuta ate ɛdiɛngɛ: “Vo wakimbi usambu a Mose, ukambi a [Nzambi, NW], ndu usambu wa Ona-Okoko, wata vati: [Jehowa Nzambi, NW], Kanga-Wulu-Tshe, ndi etsha aye waki ndu mamba li! We Khum’ekanga ka wedja tshe, mbuka yaye yeko ololo la mete! Khumamdiondjo, akona ahukuka woma, ndu ahutumbula lukumbu laye na? Ne dia weme utu keli ekila. Wedja tshe wayuya, wayukotemola, ne dia [adjango ayɛ wa losembwe, NW] wambenama.” Lande na kelɛwɔ leembo lɔsɔ ɔnɛ ‘osambu wa Mɔsɛ la wa Ɔna Ɔkɔkɔ’ na? Nyɛsɔ tênde lande na.
18 Ambeta oko ɛnɔnyi 3 500, lam’akavu alembe wa wolo waki Farawɔ lo Ndjale ka Beela, Ase Isariyɛlɛ wakatombola Jehowa la lowando tshɛ lo mêmbɛ osambu. Sho mbalaka lo Etumbelu 15:1, 18 ɔnɛ: “Ku Mose la asi Isariyele wakimbela [Jehowa] usambu one, vati: Layimbila [Jehowa] usambu one, ne dia ndi ambolembia la lutumbu. Ndi akaditsha falasa ndu ambahemi ato l’uduwa. [Jehowa] ayulelaka pundju, pundju.” Adjango wa losembwe waki Nkumekanga ka pondjo wakɛnama lam’akandalomboya ndo ndjaka atunyi wakahindwɛka lowandji lande.
19 Lande na kakahombe dikambo sɔ ndjosalema na? Nɛ dia, l’ekambɔ k’Ɛdɛna, Olui wa lokeso efula akadje ambutshi aso wa ntondo lo mboka ka pɛkato. Omalɔkɔ, ekokele la pɛkato kakayosambiyama le anto tshɛ. Koko, aha la tshimbatshimba, Nkumekanga ka pondjo akɔshi tɛdikɔ lo ndjela sangwelo diande di’oma l’etatelo dia minya atunyi ande tshɛ oma lanɛ la nkɛtɛ ndo mbela paradiso. Nkumekanga ka pondjo akatonge wodja w’Isariyɛlɛ ndo akakimɔ Ɛlɛmbɛ ande dia nde mɛnya didjidji dia woho wayondosala dikambo sɔ.—Ngalatiya 3:24.
20 Koko, l’edjedja ka wonya, Ase Isariyɛlɛ wakayɔtɔmbɔkɔ, ndo dikambo sɔ dia lonyangu efula diakayokoma lo kondoko yadiɔ lam’akande ɛnɔmbɔdi awɔ Ɔn’ɛtɔi laki Nzambi ko vɔ mbokimɔ l’anya w’Ase Rɔmɔ dia nde nsoyama woho w’anyanya ndo ndjakema. (Etsha 10:39; Filipi 2:8) Koko, kɔlamelo ya Yeso polo ndo lo nyɔi, oko ‘Ɔna Ɔkɔkɔ wa Nzambi’ wambokimwama oko olambo, akasha okadimwelo wa lânde lo tɔfwɛfwɛ takadje Satana, Ɔndɔshi w’edjedja waki Nzambi—tɔfwɛfwɛ t’ɔnɛ ndoko onto lanɛ la nkɛtɛ lakoka tshikala la kɔlamelo le Nzambi naka wambowodja l’ehemba a wolo. (Joani 1:29, 36; Jobo 1:9-12; 27:5) Kânga mbakawahowɔ ekokele l’ɔtɛ wa pɛkato k’Adama, miliyɔ y’anto wôka Nzambi wɔma wekɔ lo ndjela wanya wa Yeso lo nama kɔlamelo yawɔ la ntondo k’ɛlɔshanelo w’oma le Satana.—1 Petero 1:18, 19; 2:19, 21.
21 Kakianɛ, lushi lambokoka le Jehowa dia nde futa wanɛ wele la kɔlamelo ndo nomboya atunyi tshɛ wa mɛtɛ la w’akambo w’ɔlɔlɔ. (Etsha 17:29-31) Ngande wayotshama dikambo sɔ na? Sawo diayela diayototɛ.
Lomba laki Nkumekanga ka pondjo lekɔ lo mɛnama lo weoho efula lo diangɔ diakandatonge lanɛ la nkɛtɛ. Tolembete ɛtɛkɛta ɛnɛ waki Angura: “Aui tshe wa [Nzambi, NW] weli mete. Ndi keli engawu ka waku tshe watuyangaka eshamelu le ndi.” (Tukedi 30:5) Oma lâsɔ, Angura ekɔ lo tɛkɛta dikambo dia ditongami diaki Nzambi diele la lumu, ditongami dia weke ndo dia totshitshɛ. Oko ɛnyɛlɔ, lo divɛsa 24 polo ndo 28, nde ekɔ lo kɔndɔla dikambo dia “dikendakenda nei dia tutshitshe [diele] la kete, [koko diɔ diekɔ la lomba la lôtɔ, NW].” Dikɛndakɛnda diakɔ nkombo yadiɔ nyɛ: akalo, ewoka ka l’ave, dikata la lokudi.
“Lomba la lôtɔ”—eelo, nyama yakatongama lo yoho shɔ. Vɔ hawokanyiya oko anto, koko wekɔ la lomba la lôtɔ. Onde wɛ atâmbaka dikambo sɔ ndoko lushi? Ande etongelo kaha l’ofukutanu kewɔ lee! Tɔ̂shi ɛnyɛlɔ k’akalo, vɔ tshumanaka l’elui l’atei w’enyumbe, l’elui akɔ, ekɔ nyango onyumbe, akalo wele ase olimu, ambeki wa mvudu kana wa masɔ ndo asɔlayi. Weoho ɛmɔtshi w’akalo nongaka ndo tohambehambe lo tokotokoto tawɔ takawasale. Lɛkɔ, vɔ mpihaka ashi wa tohambehambe tɔsɔ ko asɔlayi mbitshanyaka atunyi tshɛ wakoka ndja. Wekɔ lo tosha dako dimɔtshi lo Tukedi 6:6 ɔnɛ: “We kanga nende, utshu le tonona, kutendi ditshelu diato, ku we ayuyala la [lomba, NW].” Shi diɛnyɛlɔ dia ngasɔ totshutshuyaka, sho anto, dia sho monga la “[lotumu efula lo, NW] ulimu wa Khumadiondjo”?—1 Koreto 15:58.
Anto wambotshulaka tosakasaka ta ndɛkɛ. Koko, tofudu ndeka ndɛkɛ shɔ la fwa, kânga tshɔdi, fiudufudu yele la wotsho wa ngalamɛ hakoki ndo 30! Ndɛkɛ kelɛwɔ ɔnɛ Buingɛ 747 pombaka mbɔtɔ litɛlɛ 180 000 ya kérosène, pombaka kɛndjakɛndjama oma le olui w’anto wa tomanamana, ndo kamba l’ɛlɔngɔswɛlɔ wa weoho la weoho lo kɛnɛ k’endana la lɔkɛndɔ la lo loowa dia tɔ tenyanya ndjale ka woke. Koko, fiudufudu yelɛwɔ tshɔdi yekɔ l’ohomba wa paka ngalamɛ ɔtɔi keto ka wata dia yɔ fumbɔ oma l’Amɛrika wa Ngɛl’a Nkushi, tenyanya Diɛngɔ dia lo Mexique (golfe du Mexique), polo ndo l’Amɛrika wa la Diko dia Nkushi. Yɔ kema la wotsho wa kérosène, kondowanyema lo lɔkɛndɔ la lo loowa ndo kema la kartɛ y’ohokosanu kana la wa ɔrdinatɛrɛ! Onde dikoka sɔ diakatombe patshikwi oma l’ehilwelo? Atonga na! Fiudufudu shɔ ya tshitshɛ efula yekɔ la lomba la lôtɔ, lambotakongɛmaki lo lɔsɛnɔ layɔ oma le Jehowa Nzambi, Otungi ayɔ.
[Study Questions]
1. Wembola akɔna wambwama lo kɛnɛ k’endana l’etena ka pondjo?
2, 3. (a) Wembola akɔna w’endana la loowa watokimanyiya dia sho shihodia etena ka pondjo woho wetɔ? (b) Lande na kahombaso monga la saki ka ntɛmɔla Nkumekanga ka pondjo?
4. (a) Woho akɔna wakɛnya Davidi lowando lande le Nkumekanga ka pondjo? (b) Kakɔna kakate nomb’ewo kɛmɔtshi koleki woke lo dikambo di’ɔtɔngwɛlɔ w’andja?
5. Kakɔna kakafunde Isaya nde la Paulo lo dikambo dia Kiɔkɔ ya lomba?
6. Kakɔna kata Undaki 3:11 (NW) lo dikambo di’“etena kaha la komelo”?
7, 8. (a) Naa elongamelo ka lɔsɛnɔ la dimɛna kambokitshama la ntondo k’anto, ndo woho akɔna wakokawɔ likondja? (b) Lande na kahombaso ngɛnangɛnaka l’ɔtɛ w’ɔnɛ wetshelo w’oma le Nzambi wayotetemala pondjo pondjo?
9, 10. (a) Naa akambo wa mamba wakatshe Jehowa lam’akandalɔngɔsɔlaka nkɛtɛ dia nkisha anto? (b) Ngande wɛnama lomba la mamba laki Jehowa lo diangɔ diakandatonge? (Enda lo kiombokombo.)
11. Ngande wakatombola Sɔlɔmɔna lomba l’etongelo lele la Jehowa?
12, 13. Ngande wakokaso mɛnya lowando lele laso lo diangɔ diakatonge Nzambi?
14. Woho akɔna wele anto etongelo ka Nzambi koleki nyama la fwa?
15. Lande na kahombaso ntombola Jehowa la ndjakitshakitsha tshɛ?
16. Leembo lakɔna lakembe ompumi ɔmɔtshi a mishiki wa lokumu dia tombola Jehowa, ndo leeta lakɔna lahombaso paka mbetawɔ?
17. Ngande watɛtɛmɔlawɔ Jehowa lo ‘osambu wa Mɔsɛ la wa Ɔna Ɔkɔkɔ’?
18. Naa dikambo dia diambo diohɔma l’osambu wa lo Etumbelu tshapita 15?
19, 20. (a) Lande na kakatonge Jehowa wodja w’Isariyɛlɛ? (b) Ngande wakakadimola Ɔna Ɔkɔkɔ la anto akina lo tɔfwɛfwɛ taki Satana?
21. Lo ndjela Etsha 17:29-31, kakɔna kayotɔtɛkɛta mbala kayaye?
[Caption]
[Wembola]
[Caption on page 20]
[Diombwɛlo di’osato wa lo lɛkɛ 20]
Ditongami dia weoho la weoho diaki “Khumekanga ka pundju” mɛnyaka lotombo lande
[Caption on page 25]
[Diombwɛlo di’osato wa lo lɛkɛ 25]
Oko wakangɛnangɛna Mɔsɛ l’Ase Isariyɛlɛ tshɛ lam’akadje Jehowa otshumba lo Ndjale ka Beela, woho akɔ mbayonga ɔngɛnɔngɛnɔ a woke l’ɔkɔngɔ w’Armagɛdɔ
[Caption on page 24]
Ovuswelo
◻ Lande na kasungana Jehowa mbelamɛ ɔnɛ: “Khumekanga ka pundju”?
◻ Ngande wɛnama lomba laki Jehowa lo diangɔ diakandatonge?
◻ Woho akɔna wele anto etongelo koleki diambo?
◻ Etsha akɔna walɔmba ‘osambu wa Mɔsɛ la wa Ɔna Ɔkɔkɔ’?
[Caption on page 22]
[Box on page 22]
LOMBA LA MAMBA LELE LA JEHOWA