BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ wa Watchtower
Watchtower
BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ
Ɔtɛtɛla
  • BIBLE
  • EKANDA
  • NSANGANYA
  • w97 3/1 lk. 13-18
  • “Okende W’untu Tshe”

Ndooko vidɛo yele lo kɛnɛ kɔsɔnyiyɛ.

Otokimwe, munga kakongi etena kakayatelesharjɛki vidɛo.

  • “Okende W’untu Tshe”
  • Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—1997
  • Ɛtɛ w'awui wahɔnyi
  • Awui wa woho akɔ
  • Okotshelo w’Ekiyanu wa Ntondo lo Lɔsɛnɔ
  • Nkumbo, Lokumu, ndo Lowandji
  • Kɛnɛ Koleki Ohomba lo Lɔsɛnɔ Laso ndo Ɔkɛndɛ Aso
  • Lɔsɛnɔ Layɛ—Oyango Alɔ na?
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—1997
  • Kakɔna ketɛ lɔsɛnɔ ɔlɔ?
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2008
  • Onde Sɔlɔmɔna ekɔ ɛnyɛlɔ ka dimɛna le yɛ kana ɔhɛmwɛlɔ?
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2011
  • Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku dia Undaki
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2006
Enda awui akina
Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—1997
w97 3/1 lk. 13-18

“Okende W’untu Tshe”

“Uki [Nzambi ka mɛtɛ, “NW”] woma, ulamaki elembe andi. Oso eli okende w’untu tshe.”​—⁠UNDAKI 12:⁠13.

“KAKONA katuyanga[ka] [Jehowa] uma le ye?” Omvutshi ɔmɔtshi wa lo nshi y’edjedja mbakoke dimbola sɔ. Oma lâsɔ ko nde ndjɛnya hwe kɛnɛ katɔlɔmba Jehowa​—⁠monga la losembwe, nanga akambo w’ɔlɔlɔ ndo kɛndakɛnda l’okitshakitsha kâmɛ la Nzambi.​—⁠Mika 6:⁠8.

2 Lo nshi nyɛ ya dipanda ndo y’onto l’onto l’osembe ande, anto efula hawɔngɛnangɛna kanyi y’ɔnɛ Nzambi mbalɔmbaka dikambo dimɔtshi. Vɔ hawolange onto ɔmɔtshi mbasokoya la wolo dia vɔ sala dui dimɔtshi. Ko kayotota lo dikambo dia kanyi yakayodihiyaka Sɔlɔmɔna lo dibuku di’Undaki na? “Akambu tshe wambukema, nyulungi ekumelu ka dikambu. Uki [Nzambi ka mɛtɛ, NW] woma, ulamaki elembe andi. Oso eli okende w’untu tshe.”​—⁠Undaki 12:⁠13.

3 Oyadi lɔsɛnɔ la ngande lele laso ndo kanyi yakɔna tshɛ yele laso lo dikambo dia lɔsɛnɔ, sho kokaka kimanyiyama efula naka sho menda akambo wakayokonyaka Sɔlɔmɔna dia nde ndjotondja kanyi shɔ ya ndjihelo. Nkumekanga Sɔlɔmɔna, ofundji wa dibuku sɔ diakasambiyama oma le Nzambi, akende akambo amɔtshi watosalemaka lushi la lushi lo lɔsɛnɔ l’onto. Amɔtshi mbeyaka ndjota esadi eto ɔnɛ kanyi yande yekɔ mɛtɛ kanyi yakɔmɔla otema. Ko tete ɔsɔ ekɔ kanyi yakasambiyama oma le Nzambi ndo yɔ kokaka tokimanyiya dia sho sɛdingola elimu aso ndo akambo wadjaso lo dihole dia ntondo lo lɔsɛnɔ laso, ko tayokondja ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula.

Okotshelo w’Ekiyanu wa Ntondo lo Lɔsɛnɔ

4 Sɔlɔmɔna akasɛdingola ‘olimu w’ana w’anto’ dimɛna dimɛna. “Dimi lakadji utema dia nyanga la nkemba la yimba, kene tshe katutshamaka l’esi ulungu.” ‘Olimu’ wakatɛkɛtaka Sɔlɔmɔna lanɛ nembetshiyaka kɛnɛ tshɛ kasala apami la amato ndo kahomana lawɔ l’edja tshɛ ka nsɛnɔ yawɔ, koko aha paka lotumu lakamba onto lo bilɔ kana lo dihole dikina dia kondja falanga. (Undaki 1:13) Ɛsɔ tênde ekiyanu ɛmɔtshi woleki weke, kana elimu akɔ wakataka Sɔlɔmɔna, kele tɛdike elimu aso shamɛ ndo akambo wadjaso lo dihole dia ntondo.

5 Falanga mɛtɛ mbele l’atei atei w’ekiyanu efula w’onto ndo w’elimu efula wasalande. Ndoko onto lele la shadiya ya mbuta ɔnɛ Sɔlɔmɔna kombidjaka falanga yimba, oko wele akanga w’ɛngɔnyi amɔtshi hawodje falanga yimba. Nde aketawɔka l’otema ɔtɔi ɔnɛ yema ya falanga yekɔ ohomba; monga la falanga lo yɛdikɔ yakoka ekɔ ɔlɔlɔ ndeka ndo monga la lɔsɛnɔ la tonaka weho tshɛ w’ɛngɛnɔngɛnɔ kana monga wola. (Undaki 7:​11, 12) Koko, ondo wɛ ambɛnaka ɔnɛ falanga, kâmɛ la diangɔ tshɛ diakoka onto somba la yɔ, kokaka ndjoyala oyango wa ntondo lo lɔsɛnɔ​—⁠oyadi le ose wola kana le kanga ɔngɔnyi.

6 Ohɔ wɛɛla wa Yeso wa pami kɛmɔtshi k’ɔngɔnyi; pami kɛsɔ akakambaka dia nyomoleka monga l’ɔngɔnyi nɛ dia ndoko lushi lakandɛnyi ɔnɛ kɛnɛ kele lande kambokoka. Nzambi akawêlɛ ɔnɛ kanga enginya. Lande na na? Nɛ dia ‘lɔsɛnɔ laso haloyala oma lo diangɔ diele laso.’ (Luka 12:​15-21) Awui wakasale Sɔlɔmɔna​—⁠ondo ndeka ndo awui wambotosala la fwa​—⁠mɛnyaka ɔnɛ ɛtɛkɛta wa Yeso ɛsɔ wekɔ mɛtɛ. Adia ɔkɔndɔ wofundami l’Undaki 2:​4-9. Tena dimɔtshi, Sɔlɔmɔna akayashaka ndamɛ dia kondja lomombo. Nde akake mvudu y’amɛna hangɔnɛ ndo akasale tojardɛ t’amɛna efula. Nde aki l’akoka wa kondja amato w’amɛna efula ndo akawakondja. Onde ɔngɔnyi la kɛnɛ tshɛ kakandasale l’ɔngɔnyi akɔ akɔ̂ngɛnyangɛnya efula, akawɛnya ɔnɛ lɔsɛnɔ lande lambolowana mɛtɛ, ndo akawɛnya oyango wa lo lɔsɛnɔ lande? Nde akahonola ate: “Dimi lakakani yimba lu elimu tshe wakatshaka anya ami, ndu pa kakamenaka dia mb[a]tsha. Tshe anyanya atu, uku untu latatshanya lopepe. Nduku waho wa nkundja antu lu kene katshawo l’esi ulungu.”​—⁠Undaki 2:11; 4:⁠8.

7 Ɔsɔ ekɔ dui dia mɛtɛ mɛtɛ diɛnama lo nsɛnɔ y’anto efula. Sho la dia mbetawɔ ɔnɛ monga la falanga efula hashidiya ekakatanu tshɛ. Ekakatanu ɛmɔtshi mbeyaka shila, ɛnyɛlɔ oko kondja mbo ya ndɛ la ahɔndɔ esadi eto. Koko onto ɔmɔtshi mbeyaka ndɔta paka ɔlɔtɔ akɔ wâmɛ oto mbala tshɛ ndo nde mbeyaka monga ko hale ndo hanɔ efula, paka yema tshitshɛ tsho, koyanga mbende la falanga efula. Ndo ondo wɛ ambadiaka dihole dimɔtshi ɔnɛ akanga w’ɛngɔnyi amɔtshi wekɔ la nsɛnɔ ya pâ: awala awɔ wekɔ lo ndjakema, waya ɛhɔmbɔ wa dinɔnɔ dia wolo, ndo lohetsho la mamba lekɔ lam’asawɔ la wanɛ wotɔ la wɔ. Jean Paul Getty, pami kele la miliyɔ efula ya dɔlara, akate ate: “Aha falanga mbêla ɔngɛnɔngɛnɔ nshi tshɛ. Mbala mɔtshi, falanga mbelaka lonyangu.” Lâsɔ mɛtɛ, Sɔlɔmɔna komindja lam’akandate ɔnɛ ngandji ka paonyi kekɔ anyanya. Enda otshikitanu wele l’asa dikambo sɔ la kɛnɛ kakayotaka Sɔlɔmɔna ate: “Djo y’ukambi yatuyalaka longovungovu, kana yema tshitshe mbulendi kana efula, keli elutelu ka kanga ongonyi hatûladiaka djo.”​—⁠Undaki 5:​10-12.

8 Falanga la ekundji hasha onto ɔngɛnɔngɛnɔ lo kɛnɛ kendana la lɔsɛnɔ la lo nshi yayaye. Naka wɛ ekɔ la falanga efula ndo la diangɔ efula, kete ondo mɛtɛ wɛ ayonyomoleka ndjakiyanya dia dikokɛ, ndo wɛ hateya kɛnɛ kayoyala lui. Onde wɛ ayokoka shisha falanga yayɛ tshɛ kâmɛ ndo lɔsɛnɔ layɛ? (Undaki 5:​13-17; 9:​11, 12) Lam’ele falanga la diangɔ hasha onto ɔngɛnɔngɛnɔ, kema wolo dia sho mɛna bonde kele lɔsɛnɔ laso, kana elimu aso, pombaka monga l’oyango woleki woke ndo watshikala edja ndeka ndo falanga la diangɔ dia l’emunyi.

Nkumbo, Lokumu, ndo Lowandji

9 Lam’akandasɛdingolaka lɔsɛnɔ l’onto, Sɔlɔmɔna akasɛdingola ndo woho watahɛka onto otema lo dikambo dia nkumbo. Bible tɛkɛtaka efula lo dikambo dia lɔsɛnɔ la nkumbo, ndo ɔngɛnɔngɛnɔ wa mbota ana la mbaodja. (Etatelu 2:​22-24; Osambu 127:​3-5; Tukedi 5:​15, 18-20; 6:20; Mako 10:​6-9; Efeso 5:​22-33) Ko onde ɔsɔ mbele dikambo dioleki ohomba lo lɔsɛnɔ? Mɛnamaka di’anto efula fɔnyaka ngasɔ, lo menda woho wɔsama diwala, ana la diokanelo dia lo nkumbo, la nɛmɔ dia mamba lo bɛkɛ dimɔtshi. Koko Undaki 6:3 mɛnyaka ɔnɛ kânga monga l’ana lokama bu dui diasha onto lɔsɛnɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Ohokanyiya woho waketawɔ ambutshi efula ndjâhondja ɔnɛ kele wakimanyiya anawɔ dia vɔ tatɛ lɔsɛnɔ lo yoho y’ɔlɔlɔ ndo aha mɛna pâ efula. Kânga mbele kɛsɔ tshɛ kasala ambutshi ekɔ dui dia dimɛna efula, Otungi aso mɛtɛ kɔmɛnya ɔnɛ oyango woleki tshɛ wa lɔsɛnɔ laso ele mbota ana, oko wota nyama yalɔmbɔma la solo dia lôtɔ (instinct) di’aha lokoho layɔ nshishɔ.

10 Oma lo shɛnɔdi yande, Sɔlɔmɔna akatɛkɛta awui amɔtshi watosalemaka mɛtɛ lo lɔsɛnɔ la nkumbo. Ɛnyɛlɔ, onto ɔmɔtshi mbeyaka ndjasha tshɛ dia kotsha ehomba w’anande la w’ekana ande. Ko onde an’akɔ wayoyala la lomba? Kana onde vɔ wayodjɔ aladi la kɛnɛ tshɛ kakandɛnyi pâ dia mbatshumanyɛ? Naka vɔ ndjoyala dinginya, kete tshɛ ayoyoyala ‘anyanya ato ndo mpokoso ka woke’!​—⁠Undaki 2:​18-21; 1 Khumi ya Dikanga 12:8; 2 Ekondo 12:​1-4, 9.

11 Lo wedi okina, anto efula mbɔsaka lɔsɛnɔ la nkumbo oko dui diele l’ɛse k’oyango awɔ wa kondja lokumu kana lowandji lâdiko di’akina. Ondo ɔsɔ ekɔ ɛkɔmɔ kaleka mɛnama le apami. Onde wɛ ambɛnaka mbekelo kɛsɔ le asekayɛ wa la kalasa, le anyayɛ wa l’olimu kana le asukanyi ayɛ? Anto efula ndjatshutshuyaka la wolo tshɛ ɔnɛ kele wamɛnyi, ɔnɛ kele ndjâle onto la woke, kana kondja lowandji lâdiko di’akina. Ko akambo asɔ tshɛ ohomba akɔna wewɔ mɛtɛ na?

12 Ohokanyiya woho wayatshutshuya anto amɔtshi dia kondja lokumu, oyadi lo yɛdikɔ ya tshitshɛ kana ya woke. Sho mɛnaka mbekelo kɛsɔ la kalasa, l’etenyi ka ngelo kodjashiso, ndo l’atei w’atshunda w’anto. Saki kɛsɔ ka kondja lokumu kekɔ nto la shɛngiya ya wolo le wanɛ walanga mbeyama l’akambo w’asango, wa disɛlasɛla, wa mishiki, wa tɔkɛnyɔ, ndo wa pɔlitikɛ. Shi ekɔ anyanya di’onto ndjatshutshuya dia kondja lokumu? Sɔlɔmɔna komindja lam’akandelɛ dui sɔ ate ‘wotshanyelo wa lɔpɛpɛ.’ (Undaki 4:⁠4) Oyadi kânga ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi ekɔ la dihole dia woke l’atei wa tshunda dimɔtshi, l’ekipɛ k’akɛnyi wa tɔkɛnyɔ, kana l’olui w’ampumi a mishiki​—⁠kana naka pami kɛmɔtshi kana omoto ɔmɔtshi ekɔ la lokumu efula lo société kakambande kana lo tshunda dimɔtshi​—⁠anto angana mɛtɛ weya dikambo sɔ na? Onde anto efula wa lo lɛkɛ lokina la nkɛtɛ (kânga lo wodja akɔ wâmɛ) mbeyaka ɔnɛ onto ɔsɔ kapanda ekɔ? Kana onde vɔ tetemalaka sɛna nsɛnɔ yawɔ aha la mbeya lokumu la tshitshɛ lele l’onto akɔ kânga yema? Ngasɔ mbakokaso mbuta ndo lo dikambo dia lowandji lele l’onto l’olimu, l’osomba, kana l’atei w’olui ɔmɔtshi w’anto.

13 Ngande wayoyalaka lokumu kana lowandji la ngasɔ l’ɔkɔngɔ diko na? Oko weta lɔlɔnga lɔmɔtshi ko lokina ndja, anto wa weke kana wele la lowandji lâdiko di’akina mvɔka ko mbohamamɛka. Dui sɔ mɛnamaka le ambiki wa mvudu wa tomanamana, amembi la ampumi wa mishiki, wanɛ wakela etshikitanu l’atei w’atshunda w’anto, efula k’ewandji wa pɔlitikɛ, w’asɔlayi, ndo anto akina. L’atei w’elimu ɛsɔ, anto akɔna weyayɛ wakasɛnɛ l’asa ɛnɔnyi 1700 la 1800 na? Sɔlɔmɔna akasɛdingola akambo ɔlɔlɔ ko nde ndjota ate: “Fo kasena ndeka tambwe kambuvo ololo. Wasena mbeyaka vati: Vo wayuvo. Keli wavo haweyi nduku dikambu. . . . Euhwelu kawo kambushila.” (Undaki 9:​4, 5) Ndo naka lɔsɛnɔ lɔnɛ ka tshɛ welɔ anɛ, kete ndjatshutshuya dia kondja lokumu kana lowandji ekɔ mɛtɛ dikambo di’anyanya.a

Kɛnɛ Koleki Ohomba lo Lɔsɛnɔ Laso ndo Ɔkɛndɛ Aso

14 Sɔlɔmɔna kɔtɛkɛta dikambo di’elimu efula, eyango efula, ndo ɛngɛnɔngɛnɔ efula waleka anto mbɔsa la nɛmɔ lo nsɛnɔ yawɔ. Koko, kɛnɛ kakandafunde kokaka. Hatohombe mbɔsa ɔsɛdingwelo wa dibuku diakɔ oko dikambo dimɔtshi diatohindja asolo kana diatɔkɔmɔla etema, nɛ dia tambɔsɛdingola dibuku dia Bible diakasambiya Jehowa Nzambi l’oyango ɔmɔtshi dia tokimanyiya. Diɔ kokaka tokimanyiya dia sho sembola kanyi yele laso lo dikambo dia lɔsɛnɔ ndo awui walekaso mbidja yimba. (Undaki 7:2; 2 Timote 3:​16, 17) Dui sɔ mɛnamaka djekoleko lo tokanyi ta ndjihelo takayotondjaka Sɔlɔmɔna oma l’ekimanyielo ka Jehowa.

15 Dui dimɔtshi diakatɛkɛtaka Sɔlɔmɔna mbala ko mbala ele dui di’ɔnɛ ekambi wa Nzambi ka mɛtɛ pombaka ngɛnangɛnaka lo elimu wasalawɔ la ntondo Kande. “Dimi mbeyaka nti: Nduku diese diuleki le wo, uku ngenangena la ntsha ololo lam’ekiwo la lumu. Ushasha wa [Nzambi, NW] le untu tshe one: nde, no la ngenangena l’ulimu andi.” (Undaki 2:24; 3:​12, 13; 5:18; 8:15) Tolembete ɔnɛ Sɔlɔmɔna kokeketsha anto dia vɔ salaka afɛstɔ wa mindjo la edjwelo ka wanu; ndo nde kɔmɛnya ɔnɛ nde aketawɔka dionga dia ‘Tole, tɔnɔ, ndo tɔngɛnɛngɛnɛ nɛ dia lui tayovɔ.’ (1 Koreto 15:​14, 32-34) Nde akɛnya ɔnɛ sho pombaka ngɛnangɛnaka lo awui wele bu kɔlɔ, ɛnyɛlɔ oko ndɛ, nɔ, ndo ‘sala ɔlɔlɔ l’edja tshɛ keso la lɔsɛnɔ.’ Dui sɔ mɛtɛ mɛnyaka ɔnɛ kɛnɛ kahomba monga lo dihole dia ntondo lo lɔsɛnɔ laso ele sala lolango l’Otungi, ɔnɛ lashikikɛ kɛnɛ kele mɛtɛ ɔlɔlɔ.​—⁠Osambu 25:8; Undaki 9:1; Mako 10:​17, 18; Romo 12:⁠2.

16 Sɔlɔmɔna akafunde ate: “Utshu, utuli ma diaye l’ongenongeno. Utono wanu aye l’utema w’ongenongeno, ne dia [Nzambi, NW] ambetawoka ulimu aye.” (Undaki 9:​7-9) Eelo, pami kana omoto lele mɛtɛ la lɔsɛnɔ la dimɛna efula ndo l’ɔngɛnɔngɛnɔ salaka awui wangɛnangɛna Jehowa. Dui sɔ tɔlɔmbaka dia sho mbidjaka Jehowa yimba tena tshɛ. Kanyi shɔ mɛtɛ tshikitana efula la nyɛ y’anto walɔmbɔla nsɛnɔ yawɔ lo ndjela tokanyi t’anto!

17 Kânga mbele ɛtɛmwɛlɔ ɛmɔtshi ndakanyaka dikambo dia lɔsɛnɔ la l’ɔkɔngɔ wa nyɔi, anto efula mbetawɔka ɔnɛ lɔsɛnɔ lɔnɛ mbele kɛnɛ tshɛ kakokawɔ mɛna ɔnɛ kekɔ mɛtɛ. Ondo wɛ ambowaɛnaka wasala oko akate Sɔlɔmɔna ate: “Ehimbwelu k’akambu wa kolo hayala esadi. Diako mbatululaka etema w’antu too la pusa ka ntsha kolo.” (Undaki 8:11) Oyadi kânga wanɛ wahayatambiya tshavu lo ditshelo dia kɔlɔ mɛnyaka dia vɔ ndjakiyanyaka ntondotondo paka dia lɔsɛnɔ lawɔ la kakianɛ. Diɔ diakɔ diele falanga, diangɔ dia l’emunyi, lokumu, lowandji lâdiko di’akina, nkumbo, kana akambo akina wa woho ɔsɔ, ekɔ akambo wɔsawɔ la nɛmɔ dia tshambandeko. Koko, Sɔlɔmɔna kokomɛ lâsɔ ato. Nde akayota nto ate: “Kuyanga untu a kolo ambutsha kolo tena lukama ndu ambutalula nshi yandi, mete, dimi mbeyaka nti: Waku watukaka [Nzambi, NW] woma, wayuhumo lukulu l’olo, ne dia vo watukaka woma la ntundu kandi. Keli diese huyala le untu a kolo. Ndi hutalula nshi yandi [yele oko dɛdi], ne dia ndi hatukaka woma la ntundu ka [Nzambi, NW].” (Undaki 8:​12, 13) Lâsɔ mɛtɛ, mbokɛmaka hwe ɔnɛ Sɔlɔmɔna akashikikɛ ɔnɛ naka sho ‘mboka Nzambi ka mɛtɛ wɔma’ kete tayohomɔ lokolo l’ɔlɔlɔ. Woho akɔna na? Sho kokaka kondja okadimwelo lo otshikitanu wakandɛnya l’asa anto wa kɔlɔ l’anto w’ɛlɔlɔ. Jehowa kokaka ‘talola nshi yaso.’

18 Anto tshɛ, djekoleko wanɛ weke yema ɛlɔngɔlɔngɔ, pombaka kanaka yimba lo dui dia mɛtɛ di’ɔnɛ naka vɔ mboka Nzambi wɔma kete wayohomɔ lokolo l’ɔlɔ. Oko wamboyɛnaka ondo, ɔnɛ loleki mbidja lowango kokaka takana ko akina ndjôlekana. Asɔlayi wa wolo kokaka nɛndjama lo ta. Pami ka tshundju lo akambo w’okanda mbeyaka ndjɔsɛna lo wola lushi lɔmɔtshi. Ndo lam’ele akambo akina efula waki kosangoyama ndjotombaka, wɛ hakoke mbeya kɛnɛ kayosalema lo lɔsɛnɔ lo nshi y’otsha la ntondo. Koko wɛ kokaka shikikɛ dikambo nɛ: Dui dioleki lomba ndo di’oshika ele ngɛnangɛna la lɔsɛnɔ lam’asalayɛ kɛnɛ kele ɔlɔlɔ lo ndjela ɛlɛmbɛ wa Nzambi ndo lo yoho yɔtɔnɛ la lolango lande. (Undaki 9:11) L’atei w’akambo asɔ, pombaka wɛ mbeka lolango la Nzambi oma lo Bible, nambola lɔsɛnɔ layɛ le nde, ndo monga Okristo wambobatizama.​—⁠Mateu 28:​19, 20.

19 Otungi hatotshutshuya ɛlɔngɔlɔngɔ kana anto akina la wolo dia vɔ ndjela awui ande. Vɔ kokaka ndjatambiya tshavu lo mbɔtɔ kalasa, kana mbeka lokema l’abuku wotumbi oma lo lomba l’onto l’edja ka lɔsɛnɔ lawɔ l’otondo. L’edjedja ka wonya, dui sɔ diayoyɛnama dia diɔ kɔmɔlaka demba. Kana, vɔ kokaka kɛndakɛnda lo mboka y’etema awɔ wele bu kokele kana ndjela kɛnɛ kakotola asho. Dui sɔ mɛtɛ diayowaela disanya, ndo lɔsɛnɔ la ngasɔ layoyɛnama l’ɔkɔngɔ diko dia lɔ lekɔ anyanya ato. (Undaki 11:9–12:12; 1 Joani 2:​15-17) Ɔnkɔnɛ, Sɔlɔmɔna akasha ɛlɔngɔlɔngɔ dako dimɔtshi​—⁠dako sɔ sho pombaka didja l’etema aso oyadi ɛnɔnyi akɔna wele laso: “Okone uhoki utungi aye lu nshi yaye y’olongo a pami, ntundu nshi ya kolo yatakuki, ndu deku diatasukana diayuyuta wati: Dimi halongenangena.”​—⁠Undaki 12:⁠1.

20 Lâsɔ ahombaso mbuta lo ndjihelo na? Kayotota lo dikambo dia kanyi yakayodihiyaka Sɔlɔmɔna na? Nde akɛnyi, kana akasɛdingola, “elimu tshe [wakatshama] l’esi ulungu, ku vo tshe anyanya atu, pudi nduku engo.” (Undaki 1:14) Lo dibuku di’Undaki, ndoko dihole diatanaso ɛtɛkɛta ɛmɔtshi w’onto lele la lonyangu kana lɛna akambo tshɛ la sso dia kɔlɔ. Ɛtɛkɛta wa lɔkɔ wekɔ etenyi kɛmɔtshi ka Dui diakasambiyama oma le Nzambi ndo sunganaka sho mbasɛdingola.

21 Sɔlɔmɔna akasɛdingola ntumu ya pâ yakamba anto, ekakatanu awɔ ndo saki yawɔ. Nde akakane yimba lo woho wayokomɛka akambo tshɛ, woho wayokondjaka anto efula etombelo wa lonyangu ndo w’anyanya. Nde akende akambo wa mɛtɛ w’oma l’ekokele k’onto ndo nyɔi katoyakaka oma lɔkɔ. Ndo nto, nde akadje ewo k’oma le Nzambi lo dikambo dia eongelo ka wanɛ wambovɔ la elongamelo ka lɔsɛnɔ la lo nshi yayaye. Akambo asɔ tshɛ wakasɛdingwama oma le onto lele Nzambi akafudia lomba lande, eelo, onto akɔ ekɔ l’atei w’anto woleki tomba wakayala lanɛ la nkɛtɛ. Oma lâsɔ, kanyi yakandayodihiyaka yakɔtshiyama l’atei w’Afundelo w’Ekila lo wahɔ w’anto tshɛ walanga lɔsɛnɔ lele l’oyango w’oshika mɛtɛ. Onde hatokoke mbetawɔ dui sɔ?

22 “Akambu tshe wambukema, nyulungi ekumelu ka dikambu. Uki [Nzambi ka mɛtɛ, NW] woma, ulamaki elembe andi. Oso eli okende w’untu tshe. [Nzambi, NW] ayela akambu tshe l’elumbwelu, ndu akambu wushami kana ololo kana kolo.”​—⁠Undaki 12:​13, 14.

[Footnote]

a Tshoto y’Etangelo (ya l’Angɛlɛ) yakate ɛtɛkɛta ɛnɛ wa yimba: “Hatohombe ndanya lɔsɛnɔ lɔnɛ lo akambo w’anyanya . . . Naka lɔsɛnɔ lɔnɛ ka tshɛ welɔ anɛ, kete ndoko dikambo diele ohomba. Lɔsɛnɔ lɔnɛ lekɔ oko ponde kokawɔ otsha l’olongo ko kakiye ato kete kambɔkɔ nto la nkɛtɛ. Lɔ lekɔ oko dɛdi diahaviya la mbeta, oko dɛmbɔlɛmbɔ dialɛngɛ esadi eto, oko lɔlɛngɛsɛ la diyo lakoka pembɔma ko moma kakiye ato. . . . Naka sho mbɛdika otale wa lɔsɛnɔ laso la etena ka pondjo pondjo, kete lɔsɛnɔ laso hɛnama ndo mɛnama. Otale wa lɔsɛnɔ laso ekɔ oko piɔpɔpɔpɔ y’ashi l’atei w’ɔkɛdi w’ashi. Lo mɛtɛ, [Sɔlɔmɔna] komindja lam’akandende ekiyanu la elimu efula wa lo lɔsɛnɔ l’onto ko nde mbuta ate tshɛ ekɔ anyanya. Lam’ele sho mvɔka esadi eto, otoleka dimɛna otondoyala sho kombotɔ, tekɔ ɔtɔi l’atei w’anto miliyara nunu wayoya ko mbeta, ko atɔi ato mbayeya ɔnɛ takikɔ la lɔsɛnɔ lanɛ. Ɔsɔ kema kanyi yahindja asolo w’onto, yawosha lonyangu kana yoye oma le kanga otema w’ɛngɛnɔ. Ɔsɔ ekɔ dui dia mɛtɛ, kanyi yasungana, naka lɔsɛnɔ lɔnɛ ka tshɛ welɔ anɛ.”​—⁠Loseketanya 1, 1957, lɛkɛ 472.

[Study Questions]

1, 2. Bonde kele sunganaka sho menda ɔkɛndɛ wele laso la ntondo ka Nzambi?

3. Bonde kahombaso mbidja yimba efula dia sɛdingola dibuku di’Undaki dimɛna dimɛna?

4. Kakɔna kakasɛdingola Sɔlɔmɔna ndo kakandatɛkɛta lo dibuku di’Undaki?

5. Naa dikambo dimɔtshi dialeka anto ndjasha dia kondja?

6. Wetshelo akɔna wakokaso kondja lo dikambo dia falanga lo menda wɛɛla ɔmɔtshi wa Yeso la awui wakasale Sɔlɔmɔna ndamɛ?

7. (a) Lo menda awui wakomɛ anto efula, akokaso mbuta lo kɛnɛ kendana la nɛmɔ dia falanga? (b) Kakɔna kamboyɛnaka wɛmɛ kɛnya ɔnɛ kanyi yakayotondjaka Sɔlɔmɔna yekɔ mɛtɛ?

8. Bonde kahatahombe mbɔsa falanga la nɛmɔ dia tshambandeko?

9. Bonde kele Sɔlɔmɔna komindja lam’akandasɛdingola ndo lɔsɛnɔ la nkumbo l’atei w’akambo wakandasɛdingolaka?

10. Lande na kele ndjasha lo yoho ya tshambandeko lo dikambo dia nkumbo mbeyaka monga dui di’anyanya?

11, 12. (a) Anto amɔtshi ndjashaka dia nyanga awui akɔna lo lɔsɛnɔ? (b) Bonde kakokaso mbuta ɔnɛ nyanga lokumu ekɔ ‘oko onto latatshanya lɔpɛpɛ’?

13. (a) Ngande watokimanyiya Undaki 9:​4, 5 dia sho monga la kanyi yasungana lo kɛnɛ kendana la ndjatshutshuya dia kondja lokumu kana lowandji? (b) Awui akɔna wahatahombe mbewɔ naka lɔsɛnɔ lɔnɛ ka tshɛ welɔ anɛ? (Enda lo nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi.)

14. Bonde kahomba dibuku di’Undaki tokimanyiya l’onto ndo l’onto?

15, 16. (a) Kanyi yakɔna yaki la Sɔlɔmɔna lo dikambo dia ngɛnangɛna lo lɔsɛnɔ? (b) Lo ndjela kɛnɛ kakate Sɔlɔmɔna, kakɔna mɛtɛ kele ohomba di’onto ngɛnangɛna lo lɔsɛnɔ?

17, 18. (a) Kakɔna katosalaka efula k’anto lam’ɛnawɔ awui wasalema mɛtɛ lo lɔsɛnɔ? (b) Etombelo akɔna wahombaso mbohɔka nshi tshɛ?

19. Ngande wakoka ɛlɔngɔlɔngɔ kamba la nsɛnɔ yawɔ? Ko naa dui diakokawɔ sala oko akanga a tomba?

20. Naa kanyi y’oshika yatanema lo losango lele lo dibuku di’Undaki?

21, 22. (a) Naa awui wa lo lɔsɛnɔ wakende Sɔlɔmɔna? (b) Naa kanyi y’oshika yakandayotondjaka lo ndjihelo? (c) Ngande wamonandema otema ayɛ lo woho wambotɔsɛdingola awui wa l’Undaki?

[Caption]

[Footnotes]

[Caption ]

[Questions]

[Caption on page 15]

[Caption on page 15]

Aha falanga la diangɔ mbasha onto ɔngɛnɔngɛnɔ

[Caption on page 17]

[Caption on page 17]

Naka vɔ mbokaka Nzambi wɔma, kete ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka kokaka shikikɛ ɔnɛ tayohomɔ lokolo l’ɔlɔ

[Caption on page 18]

[Review on page 18]

Onde Wɛ Akohɔ?

◻ Dihole diakɔna diele la diangɔ dia l’emunyi lo lɔsɛnɔ layɛ naka wɛ ekɔ kanga lomba?

◻ Bonde kahatahombe mbɔsa nkumbo, lokumu, kana lowandji la nɛmɔ diambɔtɛkɔya?

◻ Dionga diakɔna diokana la lolango la Nzambi diakatokeketsha Sɔlɔmɔna dia sho monga ladiɔ lo kɛnɛ kendana l’ɔngɛnɔngɛnɔ?

◻ Ɛlɔlɔ akɔna wamboyokondja oma l’ɔsɛdingwelo wa dibuku di’Undaki?

    Ekanda wa l’Ɔtɛtɛla (1983-2025)
    Tomba
    Ɔtɔ
    • Ɔtɛtɛla
    • Kahana l'onto
    • Nango
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ɛlɛmbɛ w'okambelo
    • Awui wa sheke
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Ɔtɔ
    Kahana l'onto