BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ wa Watchtower
Watchtower
BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ
Ɔtɛtɛla
  • BIBLE
  • EKANDA
  • NSANGANYA
  • w06 12/1 lk. 29-lk. 32 od. 12
  • Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku dia Undaki

Ndooko vidɛo yele lo kɛnɛ kɔsɔnyiyɛ.

Otokimwe, munga kakongi etena kakayatelesharjɛki vidɛo.

  • Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku dia Undaki
  • Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2006
  • Ɛtɛ w'awui wahɔnyi
  • Awui wa woho akɔ
  • KAKƆNA KELE BU ANYANYA?
  • (Undaki 1:1–6:12)
  • DAKO LE KANGA LOMBA
  • (Undaki 7:1–12:8)
  • “AUI WA KANGA YIMBA” DIA TƆLƆMBƆLA
  • (Undaki 12:9-14)
  • “Okende W’untu Tshe”
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—1997
  • Onde wɛ ekɔ lo kotsha ɔkɛndɛ wele layɛ tshɛ le Nzambi?
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—1999
  • Lɔsɛnɔ Layɛ—Oyango Alɔ na?
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—1997
  • Kakɔna ketɛ lɔsɛnɔ ɔlɔ?
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2008
Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2006
w06 12/1 lk. 29-lk. 32 od. 12

Ɔtɛkɛta wa Jehowa wekɔ la lɔsɛnɔ

Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku dia Undaki

OWANDJI wa nkumbo Jɔbɔ akate ate: “Untu akuto uma le umuntu! Lumu landi leli mundumundu, halukimo nsutshasutshama.” (Jobo 14:1) Ekɔ mɛtɛ ohomba efula diaha sho mbetsha lɔsɛnɔ laso la mondo lo ndjasha dia sala akambo w’anyanya! Sho pombaka kamba la wenya aso, wolo aso ndo l’ekundji aso lo dikambo dia eyango akɔna? Eyango akɔna wahombaso mbewɔ? Ɛtɛkɛta wa lomba wofundami lo dibuku dia lo Bible dia Undaki toshaka ɛlɔmbwɛlɔ k’oshika lo dikambo sɔ. Losango lele lɔkɔ “mbeyaka nimbitela tukanyi la saki ya utema” ndo koka tokimanyiya dia nsɛna lɔsɛnɔ lele la oyango.​—Heberu 4:12.

Dibuku dia Undaki diakafundama oma le Sɔlɔmɔna nkumekanga ka l’Isariyɛlɛ w’edjedja kakeyamaka efula oma lo lomba lande. Diɔ diekɔ la alako w’amɛna wendana la kɛnɛ kele anyanya lo lɔsɛnɔ ndo kɛnɛ kele ohomba. Lam’ele Sɔlɔmɔna tɛkɛtaka dia mvudu mɔtshi yakandake, lâsɔ nde akafunde dibuku dia Undaki l’ɔkɔngɔ wa mvudu shɔ shila ndo la ntondo kande ndjangana oma l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. (Nehemiya 13:26) Kɛsɔ tokiyaka dia nde akadifunde la ntondo ka ɔnɔnyi 1000 ntondo ka tena diaso, oya l’ekomelo k’ɛnɔnyi 40 wa lowandji lande.

KAKƆNA KELE BU ANYANYA?

(Undaki 1:1–6:12)

Ondaki akafunde ate: “Anyanya w’anyanya: tshe eli anyanya! Waho akɔna watukundjaka untu uma lu pa tshe katunduyaenyaka la yanyi?” (Undaki 1:2, 3) Tɔtɛkɛta “anyanya” ndo “l’esi ulungu” tɛkɛtamaka mbala la mbala lo dibuku dia Undaki. Tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru yokadimwami ɔnɛ “anyanya” nembetshiyaka lo yoho ya mɛtɛ mɛtɛ ɔnɛ “loowe” kana “lɔpɛpɛ” ndo yɔ mendanaka la ɛngɔ kele bu ohomba, kahatshikala pondjo kana kele nɛmɔ diatɔ hakɔhɛ la shila. Tshɛkɛta “l’esi ulungu” nembetshiyaka “la nkɛtɛ nyɛ” kana “l’andja ɔnɛ.” Omalɔkɔ, kɛnɛ tshɛ kayatshutshuya anto tshɛ dia sala kahɔtɔnɛ la lolango la Nzambi kekɔ anyanya.

Sɔlɔmɔna akate ate: “Ulamaki dikaka diaye lam’ayuyotoka lu luudu la [Nzambi]. Nsukana dia mbuka ambuleka.” (Undaki 5:1) Ndjasha l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ waki Jehowa Nzambi kema dikambo di’anyanya. Mbidja yimba lo diɔtɔnganelo diasaso lande ekɔ dui di’ohomba efula dia nsɛna lɔsɛnɔ lele la oyango.

Ekadimwelo lo ambola w’oma l’Afundelo:

1:4-10​—Lo yoho yakɔna yele otshikitanelo wa deko diakatongama ‘kɔmɔlaka onto demba’? Otshumanyishi akatɛkɛta paka dia diangɔ sato nto diakimayiya dia lɔsɛnɔ monga lanɛ la nkɛtɛ, mbuta ate wonya, lɔpɛpɛ ndo ashi. Lo mɛtɛ, diangɔ efula diakatongama tshimbaka kana kɛlaka, ndo ɔsɔ ekɔ dui diahamanema fundo. Onto mbeyaka mbetsha lɔsɛnɔ lande l’otondo lo tekaka dikambo sɔ koko nde hoshihodia. Kɛsɔ kokaka ‘kɔmɔla onto demba.’ Mbɛdika lɔsɛnɔ laso la mondo mondo lɔnɛ la deko diahakomɛ sɔ ekɔ dui diakɔmɔla demba. Kânga welo wadja anto dia mbishola awui w’eyoyo kɔmɔlaka demba. Wanɛ wasala diangɔ di’eyoyo kambaka tsho l’atɔndɔ wakashikikɛ Nzambi ka mɛtɛ ndo wakakambe lande lo etongelo.

2:1, 2​—Lande na kele tɔla mbɔsamaka oko “enginya”? Tɔla mbeyaka tokimanyiya dia sho mbohɛ ekakatanu aso lo tshanda mɔtshi, ndo ɔngɛnɔngɛnɔ koka tokonya dia sho mbɔsa ekakatanu aso oko dikambo dia tshitshɛ. Koko, tɔla hatonyɛ ekakatanu aso. Omalɔkɔ, oyango w’ɔngɛnɔngɛnɔ lo tshimbo ya tɔla mbɔsamaka oko “enginya.”

3:11​—Kakɔna kakasale Nzambi “dimena lu etena kato”? Diangɔ dimɔtshi diakatonge Nzambi “dimena,” kana di’ɔlɔlɔ ndo di’ohomba l’etena katɔ ekɔ etongelo kaki Adama la Eva, sheke ya ngolo, sheke yakandadje la Abarahama, sheke yakandadje la Davidi, oyelo wa Mɛsiya, ndo wahenyelo wa Yeso Kristo l’okudi oko Nkumekanga ka lo Diolelo dia Nzambi. Koko ekɔ dikambo dikina diayosala Jehowa “dimena” lo nshi yayaye. Sho koka monga l’eshikikelo dia andja w’oyoyo wosembwe ayoyala dikambo dia mɛtɛ lo etena katɔ.​—2 Petero 3:13.

3:15b​—Ngande ‘watotetemalaka Nzambi ka mɛtɛ nyanga kɛnɛ katawesama’? ‘Kɛnɛ katawesama’ mbeyaka mendana la akambo wasangoya Nzambi dia sala. Kânga mbele woho wonga onto mbotɔ ko l’ɔkɔngɔ ndjovɔ ndo ata monga ko l’ɔkɔngɔ wɔladi mbeyaka konya anto dia kanyiya ɔnɛ vɔ kema l’ekimanyielo ndo mbakonya dia vɔ kanyiya ɔnɛ kɛnɛ kambosalemaka kayonyomosalema nto, teye dia Nzambi ka mɛtɛ kokaka nyanga ndo kotsha kɛnɛ tshɛ kalangande sala. (Undaki 3:1-10, 15a) ‘Kɛnɛ katawesama’ mbeyaka mendana nto l’anto w’ɔlɔlɔ, wele anto wa kɔlɔ mbawesaka mbala la mbala. Lo dikambo sɔ, Jehowa tetemalaka nyanga anto w’ɔlɔlɔ dia nde ‘mɛnya wolo ande’ lo wahɔ awɔ.​—2 Ekondo 16:9.

5:9​—Ngande wele ‘wahɔ wa nkɛtɛ wekɔ l’atei awɔ vɔ tshɛ’? Anto tshɛ wodjashi lâdiko dia nkɛtɛ mendɛka lo ‘wahɔ wa nkɛtɛ,’ mbuta ate diangɔ tshɛ diatondja nkɛtɛ. Ndo nkumi ya dikanga mbendɛ lo wahɔ wa nkɛtɛ. Dia nkumekanga kondja diangɔ di’oma lo ekambɔ kande, ase olimu ande wakamba nkɛtɛ pombaka kamba olimu wa wolo.

Wetshelo le so:

1:15. Ekɔ dikambo di’enginya dia mbetsha wenya la wolo lo ndjatshutshuya dia minya ɛhɛnyɔhɛnyɔ kana wɛngiya wɛnaso ɛlɔ kɛnɛ. Paka Diolelo diaki Nzambi mbakoka minya awui wa kɔlɔ.​—Danyele 2:44.

2:4-11. Elimu wa diewo, wele oko wokelo, olimu wa jardɛ, mishiki ndo lɔsɛnɔ l’ɔngɔnyi ekɔ oko “untu latatshanya lopepe” nɛ dia akambo asɔ tshɛ hawosha onto lɔsɛnɔ lele l’oyango w’oshika ndo ɔngɛnɔngɛnɔ wa pondjo.

2:12-16. Lomba ndeka enginya dimɛna nɛ dia lɔ kokaka kimanyiya onto dia kandola ekakatanu ɛmɔtshi. Koko, lo kɛnɛ kendana la nyɔi, lomba l’onto kema ndoko la wahɔ. Ndo oyadi onto akikɔ la lokumu oma lo lomba laki lande, onto ɔsɔ mbohamɛka esadi.

2:24; 3:12, 13, 22. Kema kɔlɔ dia sho ngɛnangɛna la diangɔ di’oma l’olimu aso wa wolo.

2:26. ‘Onto lele ɔlɔlɔ la ntondo ka Jehowa’ mbalongola lomba laki Nzambi lasha onto ɔngɛnɔngɛnɔ. Hatokoke kondja lomba laki Nzambi naka sho bu la diɔtɔnganelo di’oshika lam’asaso la nde.

3:16, 17. Hatokoke nongamɛ dia oseka dikambo tshɛ diayosalema la losembwe. Lo dihole dia sho monga la lonyangu l’ɔtɛ w’awui wasalema l’andja ɛlɔ kɛnɛ, sho pombaka mendɛ le Jehowa dia nde mbidja akambo l’ɔnɔngɔ.

4:4. Olimu wa wolo wokambi onto la ɔkɔmi tshɛ koka mbosha ɔngɛnɔngɛnɔ. Koko, kamba la wolo paka dia ndeka anto akina koka ndjotondja yimba ya shɛmanedi ndo koka ndjota tokanyi ta kɔlɔ ndo ta kandjema. Eyango w’ɛlɔlɔ wele laso mbahomba totshutshuya dia ndeka ndjasha l’olimu w’Okristo.

4:7-12. Diɔtɔnganelo diele lam’asa anto diekɔ ohomba efula ndeka lomombo la l’emunyi ndo oyango wa lomombo hahombe mbeta pondjo la ntondo ka diɔtɔnganelo diaso.

4:13. Aha mbala tshɛ mbatowɔlɛmiyaka onto l’ɔtɛ wa dihole ndo ɛnɔnyi wele lande. Wanɛ wele l’ahole wa weke pombaka sala akambo la lomba.

4:15, 16. ‘Ɔna lahɔnyi,’ mbuta ate ɔhɛna wa nkumekanga mbeyaka l’etatelo kondja osukɔ waki ‘anto tshɛ wele la ntondo kande,’ koko ‘l’ɔkɔngɔ diko, vɔ hawotɔngɛnangɛna.’ Lo mɛtɛ, nangema oma le anto efula tongaka paka lo tshanda mɔtshi tsho.

5:2. Alɔmbɛlɔ aso pombaka monga wa l’ekanelo ka lomba ndo la dilɛmiɛlɔ, koko aha w’ɛtshɔlɔlɔ.

5:3-7. Ndjasha dia monga la lomombo la l’emunyi koka konya onto esadi eto dia okanyiya paka dikambo dia wahɔ wa lokaki. Dui sɔ koka ndasha onto ongondo l’otsho, mbuta ate mbohombiya djɔ. Onto latɛkɛta efula mbeyaka ndjɔsama oko enginya oma le anto akina ndo dui sɔ koka mbokonya dia tshika dɔkɔlɔkɔ la shashimoya la ntondo ka Nzambi. ‘Mboka Nzambi ka mɛtɛ wɔma’ toshimbaka diaha sho sala awui asɔ.

6:1-9. Wahɔ akɔna wele l’ɔngɔnyi, lotombo, lɔsɛnɔ l’otale ndo kânga nkumbo ka woke naka akambo wa wanyandja ambotoshimba diaha sho ngɛnangɛna la diangɔ sɔ na? Ndo “kene katenaka ashu,” mbetawɔ kɛnɛ kambotokomɛ ndeka “kene kakumbula utema,” mbuta ate nsaki yele onto hakoke ndjikotsha ɔlɔlɔ. Lâsɔ yoho yoleki dimɛna ya nsɛna ele monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo “diango dia nde ndu diango dia ndota” diele laso ndo l’etena kakɔ kâmɛ ngɛnangɛna la kɛnɛ kele laso ndo ndjasha dia nama diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ diele lam’asaso la Jehowa.​—1 Timote 6:8

DAKO LE KANGA LOMBA

(Undaki 7:1–12:8)

Ngande wakokaso nama lokombo laso l’ɔlɔlɔ kana lokumu laso? Dionga diakɔna diahomba monga laso otsha le ewandji w’ana w’anto ndo akambo wa wɛngiya wakokaso mɛna? Lam’ele anto wambovɔ haweye ndoko dikambo, ngande wahombaso kamba la lɔsɛnɔ laso oma ko kakianɛ? Ngande wakoka ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka kamba la wenya ndo la wolo awɔ la lomba? Alako wa lomba waki otshumanyishi l’akambo asɔ ndo l’akambo akina fundama lo Undaki tshapita 7 polo 12.

Ekadimwelo lo ambola w’oma l’Afundelo:

7:19​—Ngande wele lomba la wolo woleki wa “ewandji dikumi”? Bible kambaka la lofulo la dikumi lo yoho ya didjidji dia nembetshiya kɛnɛ kele kokele. Lanɛ Sɔlɔmɔna ekɔ lo mbuta dia wolo wa kokɛ wele la lomba ndeka wa lofulo la kokele l’andɔshi wa ta walama osomba.

10:2​—Kakɔna kalembetshiya etelo k’ɔnɛ otema w’onto wekɔ “lu lunya landi la pami” kana “lu lunya landi la lomoso”? Lam’ele lonya l’omi nembetshiyaka dia onto ambohomɔ lokolo l’ɔlɔ, woho wele otema ande lo lonya l’omi nembetshiyaka dia otema ande mbotomaka dia nde sala akambo w’ɔlɔlɔ. Koko, naka otema w’onto mbotshutshuyaka dia nde sala akambo wa kɔlɔ, kete lâsɔ otema ande wekɔ lo lonya lande la lɔmɔsɔ.

10:15​—Ngande wele ‘olimu wa wolo wa kanga enginya mbohekoyaka’? Naka onto ɔmɔtshi kema la ekanelo ka lomba ka dimɛna, kete olimu ande wa wolo hatotondja ndoko dikambo dia dimɛna. Nde hakondja ndoko wahɔ oma lɔkɔ. Welo tshɛ wayondodja wayowɔkɔmɔla demba.

11:7, 8​—Kakɔna kalembetshiya etelo k’ɔnɛ: “Usasi eko dimena, ashu ngenangenaka dia mena unya.” Osase la wonya ngɛnyangɛnyaka ditongami dia nsɛna. Lanɛ Sɔlɔmɔna ekɔ lo mbuta dia ekɔ dimɛna monga la lɔsɛnɔ ndo ɔnɛ sho pombaka “ngɛnangɛna” la ntondo ka nshi y’asui kana y’osombe tokomɛ ko toshishɛ wolo aso.

11:10​—Lande na kele “nshi y’etatelu ka lumu y’olongolongo yeli anyanya”? Naka hawokambi la nshi yawɔ lo yoho ya dimɛna, kete dui sɔ diekɔ anyanya, oko lɔpɛpɛ, nɛ dia nshi y’ɔlɔngɔlɔngɔ kana y’osekaseka mbetaka esadi eto.

Wetshelo le so:

7:6. Tɔla ta wɔlɔla tatomadjaka ndo tatongaka oko etondɔtondwelo k’atɛndɛ lo dja l’ɛse ka mpoke. Sho pombaka mbewɔ woho wa tɔla ta ngasɔ.

7:21, 22. Hatohombe ndjakiyanya otamanya lo kɛnɛ kata anto akina.

8:2, 3; 10:4. Etena katohangwɛ kana katongola owandji w’olimu, ekɔ dui dia lomba dia sho tshikala ki. Ndeka dimɛna sala ngasɔ lo dihole dia ‘momala ko mimɔ la ntondo kande,’ nɛ dia ɔsɔ ekɔ yoho ya mɔnyɔla lowandji lande.

8:8; 9:5-10, 12. Lɔsɛnɔ laso mbeyaka komɛ la shashimoya oko woho watondamaka lose l’ɔtɛi kana fudu lo djonga. Lâdiko dia lâsɔ, ndoko onto lakoka shimba lɔsɛnɔ lande diaha mɛna nyɔi ndo ndoko onto lakoka pandɔ nyɔi lele otunyi w’anto tshɛ. Omalɔkɔ hatohombe kɔma anya lo shishaka wenya aso tshanana. Jehowa nangaka dia sho mbɔsa lɔsɛnɔ la nɛmɔ ndo ngɛnangɛna lalɔ lo yoho ya dimɛna. Dia tsha ngasɔ, sho pombaka mbetsha olimu wa Jehowa lo dihole dia ntondo lo nsɛnɔ yaso.

8:16, 17. Ndoko lakoka shihodia dui tshɛ diakasale Nzambi kana diakandetawɔ dia diɔ komɛ anto, oyadi sho kolalaka engondo dia shihodia awui akɔ. Ndjakiyanya efula l’ɔtɛ w’akambo wa kɔlɔ wasalema ayotoshishɛ tsho paka ɔngɛnɔngɛnɔ wa lo lɔsɛnɔ.

9:16-18. Lomba pombaka mbɔsama la nɛmɔ oyadi etena kele anto efula kema la lowando lo dikamb dialɔ. Ɛtɛkɛta w’ɔkɔkɛ waki kanga lomba ndeka ɛtɛkɛta w’ehangohango waki kanga enginya ɔlɔlɔ.

10:1. Sho pombaka nsɛna wolo lo kɛnɛ kendana l’ɛtɛkɛta ndo la etsha aso. Naka hatendji ɔlɔlɔ, kete kɛlɛ ka la shashimoya, ɔnwɛlɔ a wanu wa tshambandeko, kana awui wa mindo wa dieyanelo, koka toshishɛ lokumu laso l’ɔlɔlɔ ndo nɛmɔ diayashaso.

10:5-11. Hatokoke kɔmiya onto lele owandji ko bu l’akoka wahombama. Onto lele kema l’akoka wa kamba kânga olimu wa tshitshɛ koka monga l’etombelo wa kɔlɔ. Koko, monga la dikoka dia ‘kambaka la lomba dia tondoya’ ekɔ la wahɔ. Ekɔ mɛtɛ ohomba dia sho monga tomanyi l’olimu w’esambishelo ndo wa mbetɛ anto ambeki.

11:1, 2. Sho pombaka monga la lokaho l’oma k’ɛse otema. Lɔ mbotaka lokaho.​—Luka 6:38.

11:3-6. Okandokando wa lo lɔsɛnɔ hahombe tokonya diaha sho mbɔsa tɛdikɔ.

11:9; 12:1-7. Ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka wayoyokoya la Jehowa. Ɔnkɔnɛ, vɔ pombaka kamba la tena ndo la wolo awɔ l’olimu wa Nzambi la ntondo ka osombe ndjowava wolo awɔ.

“AUI WA KANGA YIMBA” DIA TƆLƆMBƆLA

(Undaki 12:9-14)

Ngande wahombaso mbɔsa “aui w’amena” wakayange otshumanyishi dia mbishola ndo mbafunda? Otshikitanyi la “abuku efula” wele la lomba l’anto, “aui wa kanga [lo]mba weli uku atende, la ului wa tukedi w’uma le ulami otoi weli uku seti yokokomadi wulu.” (Undaki 12:10-12) Awui wa lomba washama oma le “ulami,” mbuta ate oma le Jehowa tokimanyiyaka dia sho shikikala wolo.

Kamba l’alako wa lomba watanema lo dibuku dia Undaki ayotokimanyiya dia sho monga la lɔsɛnɔ lele l’oyango ndo l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Ndo nto, sho kondjaka eshikikelo kɛnɛ ɔnɛ: “Waku watukaka [Jehowa] woma, wayuhumo lukulu l’olo.” Nyɛsɔ toyashikikɛ la wolo tshɛ dia ‘mboka Nzambi ka mɛtɛ wɔma ndo namaka ɛlɛmbɛ ande.’​—Undaki 8:12; 12:13.

[Osato wa lo lɛkɛ 31]

Olimu ɔmɔtshi w’anya woleki diambo waki Nzambi wayokotshama l’etena kakashikikɛma

[Osato wa lo lɛkɛ 32]

Woshasha wa Nzambi mbidjaka ndo mbo ya ndɛ, ya nnɔ ndo ngɛnangɛna l’olimu aso tshɛ wa wolo

    Ekanda wa l’Ɔtɛtɛla (1983-2025)
    Tomba
    Ɔtɔ
    • Ɔtɛtɛla
    • Kahana l'onto
    • Nango
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ɛlɛmbɛ w'okambelo
    • Awui wa sheke
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Ɔtɔ
    Kahana l'onto