Jehowa, Nzambi “Katetawoka Nyimanyiya Antu Kolo”
“We [Jehowa] keli ololo, katetawoka nyimanyia antu kolo.”—OSAMBU 86:5.
DAVIDI nkumekanga ka l’Isariyɛlɛ w’edjedja akeyaka wotsho akɔna wɛmba onto laya bu la nkum’otema ka ki. Nde akafunde ate: “Kolo yami yambumbahema l’ote ami uku ushiko wa wutshu wahakuki dimi memba. Dimi kema la wulu, lambuwediawediama tshe. Dimi latukhumaka akhumu ne dia ohenyohenyo weli l’utema ami.” (Osambu 38:4, 8) Koyanga mbakalɔka otema ande ta nto, Davidi akayokeketshamaka. Nde akeye ɔnɛ kânga mbahetsha Jehowa pɛkato, nde hahetsha otshi wa pɛkato—naka onto akɔ amboyatshumuya mɛtɛ ndo ambotshika lɔkɛwɔ lande la kɔlɔ. (Esambu 32:5; 103:3) Ele la mbetawɔ k’efula lo woho wetawɔ Jehowa la lolango lande tshɛ dia mboka wanɛ wayatshumoya kɛtshi, Davidi akate ate: “We [Jehowa] keli ololo, katetawoka nyimanyia antu kolo.”—Osambu 86:5.
2 Naka ndo sho lawɔ tambosala pɛkato, kete sho mbeyaka mɛmba oshikɔ wa nkum’otema kambɔtɛtshatɛtshama. Bu kɔlɔ ndjahɛnyahɛnya efula ngasɔ l’asolo nɛ dia dui sɔ mbeyaka tosalɛ ɔlɔlɔ. Diɔ kokaka tosokoya dia sho mbɔsa tɛdikɔ t’eshika dia tshika kɔlɔ yaso. Koko kânga mbediɔ ɔsɔku, Akristo amɔ ndjaɔsaka oko anto wambokongola onongo a woke. Yoho yawâmia otema awɔ mbeyaka mbaɛnya ɔnɛ Nzambi howadimanyiyɛ, kânga vɔ koyatshumuyaka woho akɔna tshɛ. Lam’akandakanyiyaka l’ɔkɔkɔ wa kɔlɔ kakandasale, kadiyɛso kɛmɔ akate ate: “Mongaka kandji efula naka wɛ kanyiya ɔnɛ ondo Jehowa hakolangaki nto pondjo.” Kânga l’ɔkɔngɔ wa nde ndjatshumoya ndo mbetawɔ alako w’eshika w’oma le dikumanyi dia l’etshumanelo, nde akatetemala ndjaoka di’oko nde hasungana kondja edimanyielo ka Nzambi. Ɔnkɔnɛ mbalembetshiyande: “Dimi nɔmbaka Jehowa nshi tshɛ dia nde dimanyiyɛmi.” Naka ‘tamboyahɛnyahɛnya otamanya’ l’onongo wayashaso, kete Satana mbeyaka sala tshɛ dia tɔkɔsha balakata, dia sho ndjaoka ɔnɛ hatosungana kambɛ Jehowa.—2 Koreto 2:5-7, 11.
3 Koko Jehowa mɛnaka awui lo yoho yotshikitanyi! Dui diande toshikikɛka ɔnɛ naka tayoyatshumoya l’otema ɔtɔi, kete Jehowa hotolongamɛ, nde ayotodimanyiyɛ. (Tukedi 28:13) Omalɔkɔ, naka wɛ ambɛna ɔnɛ Nzambi atâkodimanyiyɛ kɔlɔ kakayasale, kete ondo ekɔ ohomba wɛ shihodia bonde ndo ngande wadimanyiyɛnde anto kɔlɔ.
Lande na “Katetawoka [Jehowa] Nyimanyia Antu Kolo”?
4 Sho mbalaka ɔnɛ: “Uku wanganyi ehutwelu la edjelu, mbatundutanganyiyaka ehedia asu etali. Uku atusambaka umbutshi an’andi, mbatusambaka [Jehowa] wane watuwukaka woma.” Bonde kokana Jehowa kɛtshi na? Divɛsa diahɔnyi mbutaka ɔnɛ: “Ne dia ndi mbeyaka uma lu na akatatungama. Ndi atuhoka ati: Ditshu mbesu.” (Osambu 103:12-14) Mɛtɛ, Jehowa hohɛ ɔnɛ ditongami di’oma lo ditshu mbeso, ndo tekɔ la wɛɔdu, nɛ dia sho bu kokele. Etelo k’ɔnɛ nde mbeyaka “uma lu na akatatungama” toholaka nganɛ wɛdinya Bible Jehowa la okengi wa poke ko sho oko poke yakengande.a (Jeremiya 18:2-6) Okengi minandaka dɔnga diande dia diwomba dimɛna ndo la yambalo y’efula, nɛ dia nde mbeyaka oma lɛnɛ otumbidiɔ. Woho akɔ wamɛ mbele, Jehowa, Okengi a Woke, hatshu la so la wolo wolo nɛ dia nde mbeyaka wɛɔdu wakatɔngɔ laso.—Ɛdika la 2 Koreto 4:7.
5 Jehowa mbeyaka nkudu kele la pɛkato. Afundelo mbutaka ɔnɛ pɛkato ekɔ nkudu kɛmɔ kanda anto wolo oko lo lɔhɔmbɔ la nyɔi. Naa wolo ɔsɔ wele la pɛkato wandawɔ anto na? Lo dibuku dia Rɔmɔ, ɔpɔstɔlɔ Paulo ekɔ lo nembetshiya dui sɔ l’ɛtɛkɛta wokɛma hwe ate: Sho tekɔ “la tshina dia wulu wa [“pɛkato,” NW],” oko wele asalayi l’ɛse k’ɔlɔmbɔdi awɔ (Romo 3:9); tɔ “akahamela” anto tshɛ oko nkumekanga (Romo 5:21); tɔ ‘mbidjasɛka’ kana ‘mongaka’ l’etema aso (Romo 7:17, 20); “olembe” atɔ kambaka olimu lo alemba aso tena tshɛ ndo pembaka mbahemɛ mboka yaso. (Romo 7:23, 25) Ande ta dia wolo diele la so dia pangakalɛ wolo wele la pɛkato kalanga mbidja alemba aso w’ekokele (imparfait) lo lɔhɔmbɔ lee!—Romo 7:21, 24.
6 Ɔnkɔnɛ, Nzambi kaso ka kɛtshi mbeyaka ɔnɛ ekɔ wolo sho mbokitanyiya tshɛ lo tshɛ, oyadi wolo akɔna wayotodja oma k’ɛse otema dia mbokitanyiya. (1 Khumi ya Dikanga 8:46) La ngandji k’efula, nde toshikikɛka ɔnɛ naka sho mbɔlɔmba edimanyielo l’otema wa ndjatshumoya, kete nde ayotoka nɛ dia nde ekɔ ombutshi wokana kɛtshi. Davidi, omembi w’esambu akate ate: “Elambu watongenangenaka [Nzambi] weli sulu diambate. [Nzambi] li, we hatuni sulu diambate kana utema wa ndjakitshakitsha.” (Osambu 51:17) Pondjo, Jehowa hakalɛki kana nsɛka otema wambatɛ ndo wambɔtɛtshatɛtshama la oshikɔ wa kɔlɔ kakandasale. Lâsɔ tambohotɔ mɛtɛ bonde ketawɔ Jehowa dimanyiyanɛ kɔlɔ!
7 Onde dui sɔ mɛnyaka ɔnɛ: lam’ele tokôngaka la saki ka ntsha kɔlɔ oma ko tɔngɔ, naka sho sala pɛkato kete Nzambi ayotoka kɛtshi oka? Atonga na! Jehowa halɔmbwama la nsaki y’anyanya. Kɛtshi kande kekɔ l’elelo. Nde hadimanyiyɛka wanɛ wasala pɛkato l’okonda, kana oma l’ɛtɛ wolo awɔ aha la ndjatshumoya. (Heberu 10:26-31) Lo wedi okina, lam’ɛnande otema “wambate kana wa ndjakitshakitsha,” nde “atetawoka nyimanyia.” (Tukedi 17:3) Nyɛsɔ tênde ditelo dimɔ diakamba Bible la diɔ dia nembetshiya nganɛ wadimanyiyanɛ Nzambi kɔlɔ pondjo.
Ngande Wadimanyiyanɛ Jehowa Pondjo Na?
8 Davidi, Nkumekanga kakayatshumuya akate ate: “Dimi lakashula munga kami le ye. Dimi kumbishe kolo kami. Dimi lakate nti: Layushula ehedia ami le [Jehowa]. Ku we akanyimanyiya munga kami.” (Osambu 32:5, sho mbɛnganyisha alɛta ango.) Etelo kɛnɛ k’ɔnɛ ‘dimanyiyama’ ndja oma lo tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru yokolembetshiyaka ɔnɛ “munyiya,” “mɛmba.” Lanɛ yɔ nembetshiyaka ɔnɛ ‘minya onongo, pɛkato, kana ohedia.’ Omalɔkɔ, sho koka mbuta ɔnɛ Jehowa akunyiya pɛkato ya Davidi ndo akayiɛmbɛ. (Ɛdika la Akambu w’Asi Lewi 16:20-22.) Aha la tamu, tshelo shɔ yaketɛ oshikɔ w’onongo wakatɛmbaka Davidi osadi. (Ɛdika la Osambu 32:3.) Ndo sho lawɔ kokaka ndjaɛkɛ tshɛ le Nzambi kadimanyiyɛ wanɛ w’ɔlɔmba edimanyielo ka pɛkato yawɔ lo tshimbo ya mbetawɔ kele lawɔ l’olambo w’etshungwelo waki Yeso Kristo. (Mateu 20:28; ɛdika la Isaya 53:12.) Wanɛ wele Jehowa ambowaunyiyɛ pɛkato yawɔ ndo ambowaɛmbɛyɔ bu l’ohomba wa tɛmbaka oshikɔ a wotsho wa pɛkato yawɔ yambetaka.
9 Yeso akakambe la wɛɛla wa diokanelo diele l’asa ɔsɔndji la onkolami dia nde mɛnya nganɛ wadimanyiyanɛ Jehowa pɛkato. Oko ɛnyɛlɔ, Yeso tokeketshaka dia sho nɔmbaka ɔnɛ: “Utudimanyia [“abasa aso,” NW].” (Mateu 6:12) Ngasɔ mbakɛdinya Yeso ‘pɛkato’ la ‘dibasa.’ (Luka 11:4) Naka tambotsha pɛkato, kete ‘tambokolama’ le Jehowa. Vɛrbɛ ya lo Grɛkɛ yokadimudiwɔ ɔnɛ ‘dimanyiyɛ’ kokaka mbuta ɔnɛ “tshika, kimwɛ onto dibasa, aha diotsha nto.” Lo yoho mɔ, lam’atodimanyiyɛ Jehowa, nde dinyadinyaka dibasa diaso diotowotâhɛ l’ɛtɛ aso. Ɔnkɔnɛ, atshi wa pɛkato wele la ndjatshumuya kokaka kondja esambelo. Jehowa hahikaki pondjo dibasa diakandadinyadinya!—Osambu 32:1, 2; ɛdika la Mateu 18:23-35.
10 Lo Etsha 3:19, Bible kambaka la yoho kina y’ɛtɛkɛta wa lo didjidji w’amɛna efula dia mɛnya woho wadimanyiyɛ Nzambi anto: “Okone nyukadimuli etema, nyusikiso dia kolo yanyu nyimanyiama.” Etelo k’ɔnɛ ‘dia kɔlɔ yanyu dimwama’ ndja oma lo tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yele, naka sho kamba layɔ lo yoho ya didjidji, kete kitshimudi yayɔ koka monga “kitola, dimola, minya, kana nanya.” Oko wadita waa nomb’ewo mɔtshi, kanyi yɛnyawɔ lanɛ ko dimola kɛnɛ kakawafunde l’anya. Ngande wakakoke salema dui sɔ na? Wakafundaka l’ashi a mukanda lo nshi ya ntondo, ashi wakawakondjaka oma lo sɔhanya akatshi wa carbone (ofushi w’akalanga) la ashi wafɔna la wa tɔmwɛmwɛ ndo ashi wa lushi. Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ w’onto funda, nde akakokaka mbɔsa odimɔ wɔlɔwi yema l’ashi ko nde dimola awui wofundjinde.
11 Ɔsɔ ekɔ olembetshiyelo w’oshika wa woho wadimanyiyɛ Jehowa anto lo pondjo. Lam’atodimanyiyande kɔlɔ yaso, ekɔ oko nde ambɔsa odimɔ ko amboyidimola tshɛ. Aha sho mboka wɔma ɔnɛ nde ayoyôhola pɛkato shɔ nto lo nshi yayaye, nɛ dia Bible mbutaka dui dikina nto diɛnama hwe diendana la woho wokana Jehowa kɛtshi ɔnɛ: Lam’atodimanyiyɛnde, nde mbohɛka!
“Handjuho Kolo Kawo Ntu”
12 Jehowa akalake wanɛ wakɔtɔ la nde sheke y’oyoyo oma lo tshimbo y’omvutshi Jeremiya ate: “Dimi layadimanyia uhedia awo, handjuho kolo kawo ntu.” (Jeremiya 31:34) Onde dui sɔ mɛnyaka ɔnɛ naka Jehowa ambodimanyiyɛ onto pɛkato, kete nde hakoke ndjiohɔ nto oka? Kema, aha ngasɔ. Bible totɛka dikambo dia pɛkato yakasale anto wele Jehowa akakimwɛyɔ, ɛnyɛlɔ oko Davidi. (2 Samuele 11:1-17; 12:1-13) Mɛtɛ, polo nd’ɛlɔ kɛnɛ, Jehowa âkohɔ munga yakawatshe, oko ayiohɔso ndo sho lawɔ. Ɔkɔndɔ wa pɛkato yakawatshe, wa tshumu kawɔ ndo nganɛ wakâdimanyiyɛ Nzambi akalamema di’ɔlɔlɔ aso. (Romo 15:4) Ko Bible alangatɔ nembetshiya lam’atatɔ ɔnɛ Jehowa ‘mbohɛka’ pɛkato ya wanɛ wadimanyiyande na?
13 Vɛrbɛ ya lo Hɛbɛru yokadimɔmi ɔnɛ ‘Layohɔ’ mbutaka awui efula oleki mbohɔ paka kɛnɛ kambeta keto. Oko wadiɛnya dibuku Theological Wordbook of the Old Testament, tshɛkɛta shɔ nembetshiyaka nto ɔnɛ “mbɔsa tɛdikɔ ta lâdiko tasungana.” Lo yoho shɔ, ‘mbohɔ’ pɛkato kɛdikɛdi mbɔsɛ atshi wa pɛkato tɛdikɔ tɔmɔ. Lam’akate omvutshi Hɔsea dikambo di’Ase Isariyɛlɛ w’ɛtɛ wolo ɔnɛ: “[Jehowa] ayuho uhedia awo,” nde akalange mbuta ate: Jehowa ayowaɔsɛ tɛdikɔ tɔmɔ nɛ dia vɔ kondjatshumoya. Ko etenyi ka divɛsa kotshikadi mbutaka nto ɔnɛ: “[Nde] ayâsuya ne dia [“pɛkato,” NW] yawo.” (Hosea 9:9) Lo wedi okina, lam’ata Jehowa ate: “handjuho kolo kawo ntu,” nde ekɔ lo toshikikɛ ɔnɛ naka nde ambodimanyiyɛ otshi a pɛkato wamboyatshumoya, kete nde hôsoya onto akɔ lo dikambo dia pɛkato yakɔ nto lo nshi yayaye. (Ezekiyele 18:21, 22) Nde mbohɛka lo yoho y’ɔnɛ nde hatohola pɛkato yaso mbala la mbala dia nde tâmiaka kana toshaka dilanya esangɔ tshɛ. Omalɔkɔ, Jehowa ambotosha ɛnyɛlɔ ka mamba ka sho mbokoya lo woho wasɛnaso l’anto akina. Naka mindjo yambotomba, ndoko ohomba mboholaka kɔlɔ y’edjedja yakakosalɛ onto ndo yakayetawɔ mbokimwɛ.
Kayotota Di’Etombelo w’oma lo Pɛkato Na?
14 Onde woho wetawɔ Jehowa todimanyiyɛ mɛnyaka ɔnɛ otshi wa pɛkato wamboyatshumoya hɛnyi etombelo ɛmɔ w’oma l’awui ande wa kɔlɔ? Kema. Hatokoke ntsha pɛkato aha la kondja dilanya. Paulo akafunde ate: “Untu tshe ayuna diango diakandune.” (Ngalatiya 6:7) Sho mbeyaka diɛnɛ l’etombelo ɛmɔ w’oma l’etsha aso wa kɔlɔ, koko l’ɔkɔngɔ wa nde todimanyiyɛ, Jehowa hatêla ekakatanu. Lam’atomba ekakatanu, Okristo atokanake ɔnɛ ‘ondo Jehowa mbotome dilanya lo dikambo dia pɛkato yami y’edjedja.’ (Ɛdika la Jakoba 1:13.) Lo wedi okina, Jehowa hatokokɛ oma l’etombelo tshɛ wa kɔlɔ kakatasale shamɛ. Ovwelo wa diwala, diemi diakiyɛ kokana, hemɔ y’oma l’awui wa dieyanelo, anto akina hawoyotɔsa la nɛmɔ kana tɔlɛmia—awui asɔ tshɛ mbeyaka ndjâla etombelo wa kandji w’oma lo pɛkato, ndo Jehowa hotokokɛ oma l’awui wa ngasɔ. Tatohɛke ɔnɛ kânga mbakandadimanyiyɛ Davidi pɛkato yakandasale lo dikambo diaki Batɛsheba la Uriya, Jehowa kôkokɛ Davidi oma l’etombelo wa kandji wakayokomɛka.—2 Samuele 12:9-14.
15 Pɛkato yaso mbeyaka monga l’etombelo ekina. Nyɛsɔ tende ɔkɔndɔ wa lo Akambu w’Asi Lewi tshapita 6. Lo tshapita nyɛ, Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ wekɔ lo tɛkɛta di’onto lasala pɛkato ka woke lo mpɔtɔla onyande Os’Isariyɛlɛ diangɔ diande la wolo, lo mbova kana lo mbôkesa. Otshi wa pɛkato mbeyaka manguna onongo ande, ndo nde mbeyaka tshiba lo kashi oko fumbɔ-sɔnyi. Ɔsɔ ekɔ dui diendana l’osanyi wa l’asa anto amɔ wele hateye ata mɛtɛ kana kashi. L’ɔkɔngɔ diko, nkum’otema k’onto lakatshɛ onyande kɔlɔ mbeyaka ndjɔhɛnyahɛnyama ko nde ndjoshola pɛkato kande. Dia Nzambi mbodimanyiyɛ, nde la dia ntsha awui anɛ asato: kaloya mbo yakandɔshi, futa kanga diangɔ amandɛ wa % 20, ndo kimɔ ɔkɔkɔ w’omi oko olambo wa kɔlɔ kande. Lâdiko dia lâsɔ, ɔlɛmbɛ mbutaka ɔnɛ: “Olombedi ayûtungela ekesanelu la ntundu ka [Jehowa], ku ndi ayudimanyiama.”—Akambu w’Asi Lewi 6:1-7; ɛdika la Mateu 5:23, 24.
16 Ɔlɛmbɛ ɔsɔ aki yɛdikɔ y’oma le Nzambi yolodi la kɛtshi. Ɔnɛ lakawasalɛ kɔlɔ akakondjaka wahɔ oma lɔkɔ, nɛ dia wakɔ̂ngɛlɛka mbo yande ndo nde akakimanyiyamaka efula lam’aketawɔka otshi wa kɔlɔ pɛkato yande. L’etena kakɔ kâmɛ, ɔlɛmbɛ akɔ wakakundjiyɛka otshi wa kɔlɔ ɛlɔlɔ, nɛ dia nkum’otema kande akayɔ̂hɛnyahɛnya ko ndjôsokoya dia nde suya kɔlɔ kande ndo kilɔngɔsɔla. Lo mɛtɛ, naka nde hasuyisha, kete ndoko edimanyielo kayondokondja oma le Nzambi.
17 Kânga mbeso kema l’ɛse k’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, vɔ tokimanyiyaka dia sho shihodia dimɛna kɛnɛ kakana Jehowa lo dikambo di’edimanyielo. (Kolosai 2:13, 14) Naka pɛkato kaso kambohumuya anto akina l’asolo kana kambasalɛ kɔlɔ, kete Jehowa ayɔngɛnangɛna naka sho sala la wolo aso tshɛ dia ‘nɔngɔsɔla munga kaso.’ (2 Koreto 7:11) Dui sɔ tɔlɔmbaka dia sho mbetawɔ pɛkato kaso, kɔlɔ yaso, ndo nɔmba ɔnɛ lakatasalɛ kɔlɔ kɛtshi. L’ɔkɔngɔ mbayotoyɔlɔmba Jehowa edimanyielo lo tshimbo y’olambo wakafute Yeso ko sho ndjônga la nkum’otema ka pudipudi ndo l’eshikikelo k’ɔnɛ Nzambi ambotodimanyiyɛ.—Heberu 10:21, 22.
18 Oko ombutshi tshɛ woka anande ngandji, Jehowa mbeyaka todimanyiyɛ ko tosha ndo yema y’ohokwelo. (Tukedi 3:11, 12) Okristo wayatshumoya mbeyaka shisha waɛsɛ ande wele oko ekumanyi, okambi w’olimu, kana ombatshi mboka. Nde mbeyaka mboka kandji efula dia shisha lo tshanda mɔtshi waɛsɛ asɔ waki ohomba efula le nde. Ɔnkɔnɛ, ohokwelo wa ngasɔ hɛnya ɔnɛ Jehowa hayowolanga, kana ɔnɛ Jehowa halange mbodimanyiyɛ. Ndo nto, sho la dia mbohɔ ɔnɛ ohokwelo wa Jehowa ekɔ djembetelo yɛnya ɔnɛ nde tolangaka. Naka sho mbetawɔ ndo kamba l’ohokwelo akɔ, kete tayokondja ɛlɔlɔ w’efula ndo vɔ kokaka tɔtɔla otsha lo lɔsɛnɔ la pondjo.—Heberu 12:5-11.
19 Ande ekeketshelo dia mbeya ɔnɛ tekɔ lo kambɛ Nzambi ‘ketawɔ todimanyiyɛ’ lee! Jehowa mɛnaka l’edia ka pɛkato la ka munga yaso. (Osambu 130:3, 4) Nde mbeyaka kɛnɛ kele l’etema aso. Naka wɛ ndjaokaka ɔnɛ otema ayɛ wambɔtɛtshatɛtshama ndo wambatɛ dikambo dia kɔlɔ yayɛ y’edjedja, kete totake ɔnɛ Jehowa hayokoka kôka kɛtshi. Oyadi kɔlɔ kakɔna tshɛ kakayasale, naka mɛtɛ wɛ akayatshumoya, akɔsɛ tɛdikɔ ta tshika kɔlɔ kakɔ, ndo akakɔlamɛ nɔmba Jehowa edimanyielo lo tshimbo ya dikila dia Yeso diakatshɔma, kete l’eshikikelo tshɛ, wɛ mbeyaka mbetawɔ ɔnɛ ɛtɛkɛta ɛnɛ wa lo 1 Joani 1:9 mendanaka layɛ: “Naka shu tambushula kolo yasu, ndi eko la kolamelu la ololo wa ntudimanyia kolo yasu, la ntedia uma lu kolo tshe.”
20 Bible tokeketshaka dia sho dimanyiyɛka asekaso lo ndjela ɛnyɛlɔ ka Jehowa. Ko polo ndo lo yɛdikɔ yakɔna yahombaso dimanyiɛ anyaso ndo mbohɛ kɔlɔ yatosalɛwɔ na? Tayɔkɛtshanya dikambo sɔ lo sawo diaso diayela.
[Footnote]
a Dui dia diambo ko, vɔ kambaka la tshɛkɛta y’oma lo Hɛbɛru yokadimudiwɔ ɔnɛ “uma lu na akatatungama” lo dikambo dia dɔnga dia diwomba diokengi okengi wa mpoke.—Isaya 29:16.
[Study Questions]
1. Oshikɔ akɔna wa wotsho efula wakɛmbɛ Nkumekanga Davidi, ndo ngande wakandakondja esambelo lo dikambo dia nkum’otema kakɔ̂hɛnyahɛnyaka?
2, 3. (a) Lam’atshaso pɛkato, oshikɔ akɔna wakokaso mɛmba oko etombelo wa kɔlɔ kaso, ko bonde kele dui sɔ kimanyiaka efula? (b) Wâle akɔna wokuki komɛ onto naka nde ‘ambondama la lɔkɔnyɔ l’efula’ oma l’onongo wokongudinde? (c) Eshikikelo kakɔna katosha Bible lo woho wetawɔ Jehowa todimanyiyɛ?
4. Kakɔna kahohɛ Jehowa lo woho wakatatongama, ndo ngande wendana dui sɔ la woho watosalɛnde?
5. Ngande walembetshiya dibuku dia Rɔmɔ wolo wele la pɛkato lâdiko di’alemba aso w’ekokele?
6. Ngande wɔsa Jehowa wanɛ wayanga kɛtshi kande l’otema wambɔtɛtshatɛtshama na?
7. Lande na ahatahombe mbɛkɛ yɛkɛ nɛndɛ ɔnɛ Nzambi ayotoka kɛtshi?
8. Kakɔna kasala Jehowa, djekoleko lam’atodimanyiyɛnde pɛkato, ndo shɛngiya yakɔna yele la dui sɔ le so?
9. Ɛtɛkɛta wa Yeso w’ɔnɛ: ‘otodimanyiye abasa aso’ alembetshiyawɔ?
10, 11. (a) Naa wɛɛla wakakambema lo etelo ka lo Etsha 3:19 k’ɔnɛ “nyusikiso” na? (b) Oma lo ɛnyɛlɔ kakɔna keyaso ɔnɛ Jehowa dimanyiyɛka anto pɛkato pondjo?
12. Lam’ata Bible ɔnɛ Jehowa mbohɛka pɛkato yaso, onde mbut’ate nde hakoke ndjiohɔ, ko lande na akadimolɛ ngasɔ na?
13. (a) Vɛrbɛ ya lo Hɛbɛru yokadimɔmi ɔnɛ ‘layohɔ’ ekɔ la kitshimudi yakɔna nto? (b) Lam’ata Jehowa ɔnɛ: “handjuho kolo kawo ntu,” alangande toshikikɛ na?
14. Bonde kele dimanyiyɛ onto hɛnya ɔnɛ naka onto akɔ amboyatshumoya, kete nde ambohandɔ ndo oma l’etombelo wa kɛnɛ kakandatshe na?
15, 16. Ngande wakakondjaka onto lakakongola onongo la ɔnɛ lakandasalɛ kɔlɔ wahɔ oma l’ɛlɛmbɛ wofundami l’Akambu w’Asi Lewi 6:1-7?
17. Naka akina wambotonyangɛ oma lo pɛkato kosadiso, kakɔna kalongamɛ Jehowa oma le so na?
18. Ohokwelo akɔna wakoka ndjelana la edimanyielo ka Jehowa na?
19, 20. (a) Naka wɛ akatshe kɔlɔ, lande na ahayahombe ndjaoka ɔnɛ Jehowa hakoke kôka kɛtshi? (b) Kakɔna kayotɔkɛtshana lo sawo diayela na?
[Caption]
[Footnotes]
[Caption]
[Questions]
[Caption on page 22]
[Caption on page 22]
Naka pɛkato kaso kambonyangia anto akina, kete Jehowa ayolongamɛ dia sho nɔngɔsɔla dui sɔ
[Caption on page 24]
[Review on page 24]
Ngande Wayoyokadimola?
◻ Lande na ‘ketawɔ Jehowa todimanyiyɛ’?
◻ Ngande walembetshiya Bible woho watodimanyiyɛ Jehowa pondjo?
◻ Lam’atodimanyiyɛ Jehowa, lo yoho yakɔna yôhɛnde?
◻ Kakɔna kalongamɛ Jehowa oma le so naka tambosalɛ anto akina kɔlɔ oma lo pɛkato kaso?