Onde wɛ ayonga​—l’andja w’oyoyo?

“Nduku diese diuleki le wo, uku ngenangena la ntsha ololo lam’ekiwo la lumu. Ushasha wa [Nzambi] le untu tshe one: nde, no la ngenangena l’ulimu andi.”​—UNDAKI 3:12, 13.

1. Bonde kakokaso nongamɛ ɔnɛ awui w’ɛlɔlɔ wayonga lo nshi yayaye?

ANTO efula fɔnyaka ɔnɛ Nzambi Nkanga-Nkudu-Tshɛ ekɔ onto l’awui wolo ndo lahokana kɛtshi kânga yema. Koko, divɛsa diofundami la diko ndo diekɔ dui dia mɛtɛ diakokayɛ tana l’atei w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Diɔ mbɔtɔnɛka la woho wende ‘Nzambi k’ɔngɛnɔngɛnɔ’ ndo wakandakitsha ambutshi aso wa ntondo lo paradiso ka laa nkɛtɛ. (1 Timote 1:11; Etatelu 2:7-9) Lam’ayotoyangaka dia ndeka shihodia awui wayosalema lo nshi yayaye walaka Nzambi ekambi ande, hatohombe mamba dia mɛna woho wa lɔsɛnɔ layotosha ɔngɛnɔngɛnɔ wa pondjo.

2. Naa awui amɔtshi wakongɛyɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ?

² Lo sawo dietshi, takasɛdingola ahole asato l’atei w’ahole anɛi wa lɛnɛ atɛkɛta Bible dia “ulungu w’uyuyu la kete y’uyuyu.” (Isaya 65:17) Ɔmɔtshi a l’atei a prɔfɛsiya shɔ y’eshika fundama lo Enyelo 21:1. Avɛsa wahɔnyi tɛkɛtaka dia etena kayotshikitanya Nzambi Nkanga-Nkudu-Tshɛ akambo wa lo nkɛtɛ lo yoho ya diambo efula dia mbalɔngɔsɔla. Nde ayonya asɔi w’ekiyanu. Anto hawotovɔka nto pondjo oma lo lotshundju, hemɔ kana wâle ɔmɔtshi. Delo, tokoko la kandji hatonga nto pondjo. Ande elongamelo k’ɔlɔ efula lee! Ko onde sho kokaka shikikɛ ɔnɛ akambo asɔ wayotshama, ndo elongamelo kɛsɔ kokaka monga la shɛngiya yakɔna le so oma ko kakianɛ na?

Ɛkɔkɔ wa monga l’eshikikelo

3. Bonde kakokaso mbetawɔ ɔnɛ kɛnɛ kalaka Bible lo dikambo dia nshi yayaye kayokotshama?

³ Lembetɛ woho watetemala Enyelo 21:5. Ɛtɛkɛta wofundami lɔkɔ ele ɛtɛkɛta wakatombe oma l’onyɔ wa Nzambi, ɔnɛ lakadjasɛ l’okudi ande wa l’olongo ko mbutaka ate: “Nyende! Dimi leetɛ diangɔ tshɛ eyoyo.” Daka sɔ di’oma le Nzambi ndeka kânga weho w’ɛtɛkɛta wa dipanda dia wodja akɔna tshɛ kana ɛlɛmbɛ wadjama dia kokɛ lɔkɛlɛngɛ l’anto kana kɛnɛ tshɛ kakombola anto lo nshi yayaye. Ɔsɔ ekɔ ɔtɛkɛta wa shikaa w’oma le Ɔnɛ lata Bible ɔnɛ ‘nde hakoke mbuta kashi pondjo.’ (Tito 1:2) Ondo wɛ ayota wate aya sho memalaka lanɛ ko ngɛnangɛnaka tsho l’elongamelo kɛsɔ ka dimɛna efula ndo mbɛkɛ otema le Nzambi. Eelo mɛtɛ, ndoko kɔlɔ wɛ mbuta ngasɔ, koko hatohombe komɛ lanɛ. Akambo efula wekekɔ wahombaso mbeka lo kɛnɛ kendana la nshi yaso yayaye.

4, 5. Naa prɔfɛsiya mɔtshi ya Bible yambotoshila mbeka yakoka keketsha mbetawɔ kaso lo kɛnɛ kayosalema lo nshi y’otsha la ntondo?

⁴ Tokokanyiya kɛnɛ kakatɛnyi lo sawo dietshi lo dikambo di’alaka wa Bible w’olongo w’oyoyo la nkɛtɛ k’oyoyo. Isaya akatatshi awui wa ngasɔ w’eyoyo, ndo prɔfɛsiya kande kɛsɔ kakakotshama lam’akakalola ase Juda lo wodja awɔ ndo ndjôlola ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. (Ezera 1:1-3; 2:1, 2; 3:12, 13) Ko onde kɛnɛ kakataka prɔfɛsiya k’Isaya komɛ lasɔ? Atonga! Awui wakandatatshi wakahombe ndjokotshama lo yɛdikɔ ya woke lo nshi yayaye y’etale efula. Bonde kataso ɔsɔku na? Ele nɛ dia kɛnɛ kadiaso lo 2 Petero 3:13 ndo lo Enyelo 21:1-5. Avɛsa asɔ tɛkɛtaka dia olongo w’oyoyo la nkɛtɛ k’oyoyo wayela Akristo ɛlɔlɔ efula lo nkɛtɛ k’otondo.

⁵ Oko wakataditshi la ntondo, ɛtɛkɛta w’ɔnɛ “ulungu w’uyuyu la kete k’uyuyu” fundama mbala nyɛi lo Bible. Takɛnyi ahole asato watanema ɛtɛkɛta akɔ ndo takakondja tokanyi t’ekeketshelo oma lɔkɔ. Bible mbutaka hwe hwe ɔnɛ Nzambi ayonya akambo wa kɔlɔ ndo awui wasoya anto ko l’ɔkɔngɔ wa lâsɔ, nde ayɔtshɔkɔla anto l’andja w’oyoyo wakandalake.

6. Prɔfɛsiya ka nɛi katɛkɛta dia “ulungu w’uyuyu la kete y’uyuyu” atatɔ?

⁶ Kakianɛ, aya sho sɛdingolaka dihole diambotshikala diatanema ɛtɛkɛta “ulungu w’uyuyu la kete y’uyuyu,” l’​Isaya 66:22-24: “Uku wayutshikala ulungu w’uyuyu la kete y’uyuyu yayangami ntunga, mbayutshikala tukanula taye la lukumbu laye la ntundu kami, mbata [Jehowa]. Uma lu yalelu ya ngondo utsha lu yalelu ya ngondo, uma lu lushi la mumuya utsha lu lushi la mumuya, antu tshe wayuyakaka la ndjontemola, mbata [Jehowa]. Lam’ayuwutumbaka, vo wayenaka edu w’antu wakantombokwela, ne dia kusu hayushilaki laawo, la dja yatshumba edu hayudimalaki. Ku edu ako wayuyala wononyi le antu tshe.”

7. Lande na kakokaso mbuta ɔnɛ kɛnɛ kofundami l’​Isaya 66:22-24 kayoyokotshama lo nshi yayaye?

⁷ Prɔfɛsiya kɛsɔ kakakotshama le ase Juda wanɛ wakakalola dia todjasɛ lo nkɛtɛ yawɔ, koko tɔ kakahombe ndjonga l’ekotshamelo kekina. Tɔ kakahombe ndjokotshama ɛnɔnyi efula l’ɔkɔngɔ wa mukanda wa hende wa Petero la dibuku dia Enyelo fundama, nɛ dia ekanda ɛsɔ tɛkɛtaka dia ‘olongo w’oyoyo la nkɛtɛ k’oyoyo’ wa lo nshi yayaye. Lâsɔ sho kokaka nongamɛ ɔnɛ tɔ kayokotshama tshɛ lo tshɛ ndo lo yɛdikɔ ya woke efula l’andja w’oyoyo. Ɛsɔ tênde awui amɔtshi wakokaso nongamɛ ndjɔngɛnangɛnaka la wɔ.

8, 9. (a) Lo yoho yakɔna ‘yayotetemala’ ekambi wa Nzambi ‘la memala’? (b) Naa kitshimudi ya prɔfɛsiya k’ɔnɛ ekambi wa Jehowa wayowɔtɛmɔlaka “uma lu yalelu ya ngondo utsha lu yalelu ya ngondo, uma lu lushi la mumuya utsha lu lushi la mumuya”?

⁸ Enyelo 21:4 mɛnyaka ɔnɛ nyɔi hatonga nto pondjo. Isaya tshapita 66 mbetawɔka dui sɔ. Isa 66 Divɛsa 22 diekɔ lo tɛ̂nya dia Jehowa mbeyaka ɔnɛ olongo ɔsɔ w’oyoyo la nkɛtɛ kɛsɔ k’oyoyo hawototshikala lo tshanda mɔtshi tsho. Ndo nto, ekambi ande wayotshikala pondjo; vɔ ‘wayotetemalaka memala’ la ntondo kande. Lo menda kɛnɛ kakashile Nzambi salɛ wodja ande wakandasɔnɔla, sho kokaka shikikɛ ɔnɛ awui asɔ mɛtɛ wayotshama. Akristo wa mɛtɛ pɛnyahɛnyamaka hakoke, anto amɔtshi ntshaka ndo l’ekudukudu tshɛ dia mbashila oshiki. (Joani 16:2; Etsha 8:1) Koko, oyadi kânga atunyi wa wolo wa mamba, ɛnyɛlɔ oko Néron, nkumekanga k’ase Rɔma ndo Adolf Hitler, ndoko lakakoke ndjaka ekambi wa Nzambi wa kɔlamelo tshɛ, wanɛ wɛmba lokombo lande. Jehowa akalame etshumanelo k’ekambi ande, ndo sho kokaka monga l’eshikikelo ɔnɛ nde kokaka kilama dia tɔ mongaka pondjo pondjo.

⁹ Popo ndo ase nkɛtɛ k’oyoyo wanɛ wele la kɔlamelo le Nzambi, mbut’ate tshunda di’atɛmɔdi wa mɛtɛ wanɛ wayɔsɛna l’andja w’oyoyo, wayotetemala memala l’onto ndo l’onto dikambo vɔ wayɔtɛmɔlaka Otungi wa diangɔ tshɛ l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi. Vɔ hawotɔtɛmɔlaka Nzambi paka lo tena dimɔtshi to kana ɔtɛmɔlatɛmɔla. Ase Isariyɛlɛ wakalɔmbwamaka lo ndjela Ɛlɛmbɛ waki Nzambi wakandawasha lo tshimbo ya Mɔsɛ dia vɔ ntshaka akambo amɔtshi wa l’ɔtɛmwɛlɔ ngɔndɔ tshɛ, lo alelo ka ngɔndɔ, ndo lomingu tshɛ, lushi la mumuya kana la Sabato. (Akambu w’Asi Lewi 24:5-9; Walelu 10:10; 28:9, 10; 2 Ekondo 2:4) Ɔnkɔnɛ, Isaya 66:23 mɛnyaka ɔnɛ wayɔtɛmɔlaka Nzambi lushi tshɛ, ɔtɛmwɛlɔ waha pe, lomingu la lomingu ndo ngɔndɔ la ngɔndɔ. L’etena kɛsɔ ndoko anto wayanguna Nzambi kana wayowɔtɛmɔlaka la dungi pende. ‘Anto tshɛ wayoya dia ndjokusama la ntondo ka’ Jehowa.

10. Bonde kakokayɛ shikikɛ ɔnɛ andja w’oyoyo hawotofukutanyema pondjo oma le anto wa kɔlɔ?

¹⁰ Isaya 66:24 toshikikɛka ɔnɛ wɔladi ndo akambo w’ɔlɔlɔ wa lo nkɛtɛ k’oyoyo hawokokaki fukutanyema pondjo. Atshi wa kɔlɔ hawotonga nto dia ndjodja ofukutanu. Ohɔ dia 2 Petero 3:7 mbutaka ɔnɛ ‘lushi l’elombwelo ndo l’elanyelo k’anto wa kɔlɔ’ lekɔ lo ndjaye. Anto wa kɔlɔ mbayodiakema. Akanga a memakana hawotohomɔ ndoko mpokoso; hatoyala oko lo ata w’anto, lɛnɛ avɔ anto k’anto efula ndeka ndo asɔlayi. Shushi ya Woke toshikikɛka ɔnɛ lushi lande layoyala lushi l’elanyelo k’anto wa kɔlɔ.

11. Kakɔna kɛnya Isaya kayoyokomɛ onto tshɛ loka Nzambi ɔkɔngɔ ndo lamɔ oma l’ɔtɛmwɛlɔ ande?

¹¹ Anto w’ɛlɔlɔ wayokondja eko wayɛna ɔnɛ ɔtɛkɛta wa Nzambi wa prɔfɛsiya wekɔ mɛtɛ. Isa 66 Divɛsa 24 mbutaka ɔnɛ ‘edo w’anto wakatɔmbɔkwɛ’ Jehowa wayonga djembetelo y’ɔnɛ elombwelo kande kambosalema. Kânga mbele ɛtɛkɛta wa hwe hwe wakafunde Isaya mbeyaka mbokɛma le anto amɔtshi oko kɔlɔ, nde akatɛkɛtaka awui wakasalemaka lo nshi yakete. L’andja wa pele dia Jerusalɛma y’edjedja, aki ahole amɔtshi wakawadjaka mindo ndo, lo tena dimɔtshi, wakakadjaka edo w’atɔmbɔki wakawadiakaka ndo wakiwɔ kɔmɛnaka ɔlɔlɔ nkundɛ.a Nkusu la dja yakalombalombaka lɛkɔ yakashidiyaka mindo tshɛ ndo yakalongoyaka edo ɛsɔ oshiki lo tshenyi ya wonya. Lâsɔ mɛtɛ, ɛnyɛlɔ kɛsɔ kakakambe l’Isaya mɛnyaka lɛnɛ ayoyokomɛ elombwelo ka Jehowa le wanɛ wahindola awui ande.

Kɛnɛ kakandalake

12. Kakɔna kɛnya Isaya nto lo kɛnɛ kendana la lɔsɛnɔ la l’andja w’oyoyo?

¹² Enyelo 21:4 totɛka akambo amɔtshi wahatoyala l’andja w’oyoyo wayaye. Ko lâsɔ, akambo akɔna wayoyala lo nshi shɔ na? Lɔsɛnɔ layonga ngande na? Onde sho kokaka kondja kanyi mɔtshi kana djembetelo mɔtshi ya shikaa yatɛnya woho wayonga lɔsɛnɔ? Eelo. Isaya tshapita ya 65 kɔndɔlaka l’ɛtɛkɛta wa prɔfɛsiya, akambo wayototɔngɛnangɛnaka la wɔ endaka Jehowa têtawɔ dia sho sɛna l’etena kayondotonga olongo ɔsɔ w’oyoyo la nkɛtɛ kɛsɔ k’oyoyo lo yoho ya mɛtɛ mɛtɛ. Wanɛ wayonga la diɛsɛ dia kondja dihole dia pondjo lo nkɛtɛ k’oyoyo hawototshunda esombe ndo hawovɔki pondjo. Isaya 65:20 toshikikɛka ɔnɛ: “Nduku ona layuvo lam’ekindi la nshi tshitshe, ndu usumbi havu tshikima ndi ambukutsha nshi yandi. Ona mbeyaka mvo, tshikima aya deku lukama, la untu a kolo laya deku lukama, ayudjama mananu.”

13. Ngande watoshikikɛ Isaya 65:20 ɔnɛ ekambi wa Nzambi wayonga lo lotui tshitshi?

¹³ Mbala ka ntondo kakakotshama ɛtɛkɛta ɛsɔ le ase wodja w’Isaya, vɔ wakɛnyaka ɔnɛ ana w’ashashi wa lo wodja kokokaka mbokala wâle ɔmɔtshi. Ndoko atunyi wakayaka, oko wakaye ase Babilɔna mbala kɛmɔtshi, ko ndjɛmba ana walɔma awɛlɛ kana ndjodiaka ɛlɔngɔ w’apami wele dikila diakahɛtahɛta. (2 Ekondo 36:17, 20) L’andja w’oyoyo wayaye, anto hawotokoka mbokala ndoko wâle, wayonga lo lotui tshitshi ndo wayokoka mbokaka ɔlɔ wa lɔsɛnɔ. Naka onto ndamɛ ambɔtɔmbɔkwɛ Nzambi, kete hawotetawɔ nde tetemala monga la lɔsɛnɔ. Nzambi ayowonya. Ko naka onto lambɔtɔmbɔkɔ, lambosala pɛkato, ekɔ l’ɛnɔnyi lokama? Nde ayovɔ ‘oko ɔna’ lo mbɛdikola la lɔsɛnɔ lahakomɛki.​—1 Timote 1:19, 20; 2 Timote 2:16-19.

14, 15. Lo ndjela kɛnɛ kofundami l’​Isaya 65:21, 22, naa elimu w’ɔngɛnɔngɛnɔ wakokayɛ nongamɛ tosala?

¹⁴ Lo dihole dia nde mbetsha wenya lo kɔndɔla woho ɔnɛ wayodiakema ɔnɛ latsha pɛkato l’okonda, Isaya ekɔ lo kɔndɔla woho wa lɔsɛnɔ layoyala l’andja w’oyoyo. Ohɔsa di’oko wɛ ekɔ lo mɛna akambo akɔ asɔ. Kɛnɛ kakoka ndja lo yimba yayɛ ntondo ele awui watoyolekaka kanyiya kana walekayɛ nanga. Kɛsɔ mbatɛkɛta Isaya lo Isa 65 divɛsa 21 la 22 ɔnɛ: “Vo wayuhika mvudu, wayudjaseka loko; wayune dikambo di’elua, wayolekaka elua w’uma loko. Vo hawuhika mvudu, ku akina ndjudjase loko. Vo hawukamba dikambo di’elua, ku akina ndjole elua uma loko. Nshi y’antu ami yayuyala uku nshi y’etamba. Esonami ami wayongenangena ne dia elimu w’anya awo.”

¹⁵ Naka wɛ atakaka luudu kana atasalaka jardɛ, kete prɔfɛsiya kɛsɔ k’Isaya mɛnyaka ɔnɛ wɛ ayoteka elimu ɛsɔ. Ko onde wɛ hatɔngɛnangɛna mbeka elimu akɔ lam’ele embetsha wa tomanamana weya olimu dimɛna wayokokimanyiyaka, mbala mɔtshi ko ndo asukanyi ayɛ wayokoshaka lonya? Isaya hatotɛ kana luudu layɛ layonga la wesho wa weke l’ɔtɛ wa luudu kana l’adidishi wa weke wa hwe dia wɛ mbɔsaka hiɛlɛlɛ ya tshitshi y’oma l’andja, kana adididshi wa ku wa talatala dia wɛ mendaka woho watatshikitana deko. Onde wɛ ayoka luudu lele la nsambe yɔsɛlɛmwɛ yema dia kɛdjaka ashi wa mvula la loonge? Onde lo menda dionga dia loowe (climat) dia lo dihole diayoyodjasɛ, wɛ ayɛna ɔlɔlɔ mbika luudu lele la nsambe y’ebamubamu, oko mvudu yakawɔ lo lɛkɛ l’Ehotwelo ka wonya, lɛnɛ akokayɛ tshumana wɛ la nkumbo kayɛ ko nyu mbokaka ɔlɔlɔ wonya walɛnyu mma dia dimɛna ndo wasawolanyu?​—Euhwelu k’Elembe 22:8; Nehemiya 8:16.

16. Bonde kakokayɛ nongamɛ ɔnɛ ɔngɛnɔngɛnɔ wayongaka wonya tshɛ l’andja w’oyoyo?

¹⁶ Awui asɔ bu akambo woleki ohomba. Kɛnɛ koleki ohomba ele mbeya ɔnɛ wɛ ayonga l’edjaselo kayɛ hita. Wɛ ayonga la luudu layɛ hita, aha oko nshi nyɛ yele wɛ mbeyaka mɛna pâ la mbika luudu, koko onto okina mbayoyɛna ɔlɔ. Isaya 65:21 mbutaka nto ɔnɛ wɛ ayonɛ etamba ko ayɔlɛ elowa w’oma lɔkɔ. Mbokɛmaka hwe lâsɔ dia akambo tshɛ wayoyalaka ɔsɔku oto. Wɛ ayongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula oma lo wolo wadjayɛ, mbut’ate elowa w’oma lo lotumu layɛ. Wɛ ayokoka ntshaka awui asɔ lo lɔsɛnɔ l’edja efula: ‘Wate kana nshi y’otamba.’ Kɛsɔ mɛtɛ mbɔtɔnɛka l’ɛtɛkɛta w’ɔnɛ “diangɔ tshɛ eyoyo”!​—Osambu 92:12-14.

17. Daka diakɔna diayoleka keketsha ambutshi?

¹⁷ Endaka wɛ ekɔ l’ana, kete ɛtɛkɛta ɛnɛ wayonanda otema ayɛ: “Vo hawukamba ukambakamba, kuyanga mbuta ana [“oya l’okiyanu,” NW], ne dia vo weli ana w’atshokwami wa [Jehowa] ndu an’awo pupu. La ntundu vo watambeti, dimi layâkaluya diui. Layuwaukela lam’ekiwo lu nteketa.” (Isaya 65:23, 24) Onde wɛ mbeyaka pâ ka ‘mbota ana oya l’okiyanu’? Sho kema l’ohomba wa shila akambo wahomana l’ana ndo wakiyanya ambutshi awɔ la anto akina. Lo dikambo sɔ, tekɔ lo mɛna ambutshi wayasha tshɛ paka l’elimu awɔ kana l’ɛngɛnɔngɛnɔ w’andja ɔnɛ ko mbidjasɛka l’anawɔ paka yema tshitshɛ tsho. Koko, Jehowa ekɔ lo toshikikɛ ɔnɛ nde ayotohokamɛka ndo ayokotshaka ehomba aso, ayotoshaka ndo kɛnɛ kayotoyonga la tɔ ohomba lo nshi y’otsha la ntondo.

18. Lande na kakokayɛ nongamɛ dia tɔngɛnangɛnaka la waa nyama l’andja w’oyoyo?

¹⁸ Lam’akanyiyayɛ kɛnɛ kakokayɛ tɔngɛnangɛnaka la tɔ l’andja w’oyoyo, ɔsa di’oko wɛ ekɔ lo mɛna woho wayonga kɛnɛ kata ɔtɛkɛta wa prɔfɛsiya waki Nzambi ɔnɛ: “Laundu la on’okoko wayole kame. Tambwe ayole adiyu kame la ngombe. La ului ayoleka paka ditshu. Vo hawutshela nduku engo kolo, kana kilanya l’ukungu ami w’ekila tshe, mbata [Jehowa].” (Isaya 65:25) Asangi w’asango pembaka sanga awui asɔ. Koko, awui watama lanɛ bu oko sango diele osangi ndamɛ sangaka kɛnɛ kakanyiyande lo wɔɔngɔ ande. Ɔsɔ ekɔ awui wayonga mɛtɛ. Wɔladi wayoyala l’asa anto ndo l’asawɔ la waa nyama. Efula k’ambewi wa bioloji la anangi a waa nyama mbetshaka etenyi koleki otale ka nsɛnɔ yawɔ lo wekelo wa weho engana eto a waa nyama, mbala mɔtshi ko woho ɔtɔi oto wa nyama. Ko ohotokokanyiya kɛnɛ kayoyokoka mbeka l’etena kahatonga waa nyama la wɔma w’anto. L’etena kɛsɔ, wɛ ayokoka sukana kânga la tofudu ndo la ditongatonga dimɔtshi dia totshitshɛ efula diodjashi l’atei wa ngamba kana w’otekele; wɛ ayokoka sukana la diɔ, dishishima ɔlɔlɔ ndo ngɛnyangɛnyaka washo lo dienda. (Jobo 12:7-9) Wɛ ayokoka ntshaka awui asɔ aha la mbokala wâle, ndoko onto kana nyama kayokosalɛ kɔlɔ. Jehowa ekɔ lo mbuta ate: “Vo hawutshela nduku engo kolo, kana kilanya l’ukungu ami w’ekila.” Ande otshikitanu wayonga la nkɛtɛ kɛnɛ kɛnaso nshi nyɛ lee!

19, 20. Lande na kele ekambi wa Nzambi tshikitana efula l’efula k’anto wa nshi nyɛ?

¹⁹ Oko wakataditshi l’etatelo, anto hawokoke mbuta awui wayosalema lo nshi yayaye ko awui akɔ ndjosalema tshɛ oko akawatatshi, kânga mbayakiyanya anto wa l’ahole tshɛ lo kɛnɛ kendana la ntambe k’oyoyo k’ɛnɔnyi kinunu kambotɔtɔ. Diɔ diakɔ diele anto efula wambɔkɔmɔ otema, wekɔ l’okandanu ndo waya bu l’elongamelo. Peter Emberley, ɔnɔmbɔdi w’inivɛrsite ɔmɔtshi wa la Canada, akafunde ɔnɛ: “Efula [k’epalanga] wekɔ lo ndjaoka wembola wa lɔsɛnɔ w’etatelo. Eemi na? Ayatshutshuyami mɛtɛ dia ntsha? Kakɔna kayomotshikɛ lɔlɔnga layaye? L’atei atei wa nshi yawɔ ya lɔsɛnɔ, vɔ wekɔ lo ndjâtshutshuya dia mbidja nsɛnɔ yawɔ l’ɔnɔngɔ ndo ndjietɛ ohomba.”

²⁰ Wɛ kokaka mboka bonde kele anto efula lo ntsha ngasɔ. Vɔ mbeyaka nyanga woho wa ngɛnangɛna la lɔsɛnɔ lo tɔkɛnyɔ ndo lo weho ekina wa ngɛnyangɛnya demba. Koko, vɔ haweye kɛnɛ kayosalema lo nshi yayaye. Ɔnkɔnɛ, vɔ mbeyaka mɛna di’oko lɔsɛnɔ bu ndoko ohomba, bu l’ekongelo ndo l’oyango wa shikaa. Kakianɛ, endaka woho wotshikitanyi kanyi yawɔ la kanyi yele layɛ lo dikambo dia lɔsɛnɔ lo menda awui wambotɔtɛkɛta lanɛ. Wɛ mbeyaka ɔnɛ lo olongo w’oyoyo la nkɛtɛ k’oyoyo wakalake Jehowa, sho kokaka kɛsakɛsa lo ndjɛkɛ tshɛ yotodingi ko mbuta oma ka tshina di’otema ɔnɛ: ‘Mɛtɛ, Nzambi ambetɛ diangɔ tshɛ eyoyo!’ Ande ɔlɔ wayonga la so lee!

21. Naa dui diamɛ diatanaso l’​Isaya 65:25 la l’​Isaya 11:9?

²¹ Aha naka tekɔ lo kanyiya nganɛ wayotɔsɛna l’andja w’oyoyo waki Nzambi kete lâsɔ taya akanga wa lotamanya. Nzambi ekɔ lo tɔlɔmba ndo tokeketsha dia sho mbɔtɛmɔla lo mɛtɛ kakianɛ ndo monga la waonga wahombama dia sɛna l’etena ‘kahawatosala ndoko kɔlɔ kana ntsha ofukutanu ɔmɔtshi l’okongo ande w’ekila w’otondo.’ (Isaya 65:25) Ko onde wɛ ambeyaka ɔnɛ l’etatelo ka dibuku diande, Isaya akakɔndɔla awui akɔ wâmɛ ndo ɔnɛ nde akate ndo dui dimɔtshi diele ohomba efula dia sho ngɛnangɛna mɛtɛ l’andja w’oyoyo? Isaya 11:9 mbutaka ɔnɛ: “Vo hawuhumuya kuyanga nanya ukungu ami w’ekila tshe, ne dia kete ayulula la ewu ka [Jehowa], uku atululaka ashi a waki.”

22. Woho ɔnɛ wambotɔsɛdingola prɔfɛsiya nyɛ ya Bible pombaka tokeketsha dia ntsha na?

²² ‘Ewo ka Jehowa.’ Lam’ayetɛ Nzambi diangɔ tshɛ eyoyo, anto wayodjasɛ laa nkɛtɛ wayonga l’ewo k’oshika kakinde ndo ka lolango lande. Aha paka mbeka awui ande lo menda nyama yakandatonge tsho ko pe. Wayekaka ndo Ɔtɛkɛta ande wakafundama lo wolo wa nyuma. Ohokanyiya awui wambotɛna lam’ambotɔsɛdingola prɔfɛsiya nyɛi tsho yatɛkɛta dia “ulungu w’uyuyu la kete y’uyuyu.” (Isaya 65:17; 66:22; 2 Petero 3:13; Enyelo 21:1) Wɛ ekɔ mɛtɛ l’ɔkɔkɔ w’oshika wa mbadiaka Bible lushi la lushi. Onde wɛ ekɔ la mbekelo kɛsɔ? Endaka aha ɔsɔku, etshikitanu akɔna wahombayɛ ntsha lo lɔsɛnɔ layɛ woho wa wɛ mongaka la diaaso dia mbadiaka ɛtɛkɛta ɛmɔtshi waki Nzambi lushi la lushi na? Wɛ ayɛna ɔnɛ lâdiko dia nongamɛ ɛngɛnɔngɛnɔ wa l’andja w’oyoyo, wɛ ayokondja ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula oma ko kakianɛ, ɔnkɔnɛ wakakondja omembi w’esambo.​—Osambu 1:1, 2.

[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]

Ayoyokadimola?

• Bonde kakokaso mbuta ɔnɛ Isaya 66:22-24 mbutaka awui wahomba ntshama lo nshi yayaye?

• L’atei w’akambo wofundami lo prɔfɛsiya ya l’​Isaya 66:22-24 la Isaya 65:20-25, dui diakɔna dialekayɛ nongamɛ l’asolo walomɔlomɔ dia tosala?

• Ɛkɔkɔ akɔna wele layɛ wakoshikikɛ ɔnɛ wɛ ayonga la lɔsɛnɔ lo nshi yayaye?

[Esato wa lo lɛkɛ 15]

Isaya, Petero la Joani wakatatshi awui wayonga l’‘olongo w’oyoyo la nkɛtɛ k’oyoyo’