Dilɛmiyɛlɔ dia lowandji bonde kediɔ ohomba?

KEMA onto tshɛ lalɛnya ɛlɛmbɛ ngɛnangɛnɛka lowandji kana lotshungɔ lele l’apulushi la munda andjakanyi kana wanɛ wava diangɔ diaso ndo wânɛ nkumbo kaso? Kema sho ngɛnangɛnaka lowandji lele la tuminadi la mbisha andjakanyi dilanya l’oyango wa kokɛ tshunda di’anto?

Sho mbeyaka kanyiya nto dikambo di’elimu ekina w’ɔlɔlɔ wakamba aseka lɛɛta, ɛnyɛlɔ oko, nɔngɔsɔla etadimbo, waa komba, ndo kalasa. Difuto diakondja anto asɔ ndja oma l’elambo walɔmba lɛɛta. Akristo wa mɛtɛ wekɔ anto wa ntondo wetawɔ dia ekɔ ohomba nɛnya ewandji. Ko polo lo yɛdikɔ yakɔna yahombawɔ mbalɛnya na? Ndo l’akambo akɔna wa lo lɔsɛnɔ wahombawɔ nɛnya lowandji?

Lowandji la l’atei wa tshunda

Bible nɔmbaka anto tshɛ, oyadi ambetawudi kana wanɛ wele bu ambetawudi dia nɛnya ewandji wa lɛɛta, nɛ dia vɔ kambaka dikambo di’ɔlɔlɔ w’anto. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafundɛ anyande ambetawudi wa la Rɔma lo dikambo sɔ, ndo tayokimanyiyama efula lo sɛdingola kɛnɛ katande, oko wadiɛnya Romo 13:1-7.

Paulo aki ose Rɔma, ndo l’etena kɛsɔ Rɔma mbaki diolelo diakolɛ andja w’otondo. Mukanda waki Paulo wakafundama oya l’ɔnɔnyi wa 56 T.D., ndakaka Akristo dia monga anto washa ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ. Nde akafunde ate: ‘Anima tshɛ walɛmbɛ ewandji wa lâdiko, nɛ dia ndoko lowandji lahaye oma le Nzambi; kele mandji tshɛ yakashikikɛma l’ahole awɔ oma le Nzambi.’

Lanɛ, Paulo ekɔ lo nembetshiya ɔnɛ ndoko lowandji ɔtɔi l’anto lohonga l’andja ɔnɛ otonga Nzambi kombetawɔ dia lɔ monga. Nde akate ngasɔ lo yoho nyɛ yele mandji ya lâdiko yekɔ la hiole mɔtshi l’olimu ɔnɛ wendana la sangwelo diaki Nzambi. Divɛsa sɔ mbutaka nto ɔnɛ: ‘Onto lahakitanyiya lowandji ambɔnyɔla yɛdikɔ yaki Nzambi.’

Ewandji wa lâdiko mandolaka anto watsha akambo w’ɔlɔlɔ ndo ewandji ɛsɔ wekɔ nto la wolo wa mbisha atshi wa kɔlɔ dilanya. Wanɛ watsha akambo wa kɔlɔ kokaka mɛtɛ mboka lotshungɔ lele l’ewandji la kamba oko ‘asɔmbɔyishi’ wɔma, nɛ dia mandji tshaka akambo asɔ oko ‘okambi waki Nzambi.’

Paulo ambokumiya kanyi yande lo mbuta ɔnɛ: “Okone dieli la nyu dia ndjala la ukitanyia, aha paka uma lu woma w’asui utu, keli ndu ne dia khum’utema. Ndu lu dikambu diako mbatunyufutaka elambu. Embuledi weko tundjihu ta [Nzambi], mbatuwutshaka elimu eso.”

Mandji ya lâdiko mbele l’ɔkɛndɛ wa futshanya elambo, koko aha ɔnɛ lafuta. Oko wende onto laha la lokeso, Okristo mongaka la nkum’otema k’ɔlɔlɔ. Nde mbeyaka ɔnɛ lo kitanyiya mandji ya lâdiko ndo lo futa elambo walɔmbama, nde nɛnyaka aha tsho ɛlɛmbɛ wa lo tshunda diodjashinde koko nde mbɔtɔnganyiyaka lɔsɛnɔ lande la kɛnɛ kalɔmba Nzambi.

Lowandji la l’atei wa nkumbo

Kayotota dikambo dia lowandji la lo nkumbo na? Lo nshi y’etatelo ka lɔsɛnɔ lande, ɔna ashashi tokotolaka yambalo y’anto mbala efula lo ndela kana lo ntondɔ la tɔla. Koko naka ɔna olela, ombutshi wele la lomba ayɔsɛdingola dia mbeya mɛtɛ kɛnɛ kele lande ohomba koko aha nyanga dia mbɔlɛmbɔhaya la wolo. Ana amɔtshi nongolaka lotshungɔ la ntsha kɛnɛ kalangawɔ kana ndjadjɛ ɛlɛmbɛ awɔ vamɛ lam’ayawole. Oko wewɔ watɔmbɔ wɛɔngɔ, vɔ mbeyaka ndjoyakimɔ l’awui wa ngala kana l’akambo akina wa kɔlɔ, ko ndjela efukutanu lo nkumbo kana lo tshunda diodjashiwɔ, oko wadieya ewandji efula wa lo ngelo.

Rosalind Miles, ɔnɛ lakatondja jurunalɛ mɔtshi yelɛwɔ Children We Deserve ekɔ lo mbuta ate: “Ambutshi ndjongolaka ana paka l’ɔkɔngɔ. Etena kahombawɔ tatɛ mangola ele kama wotɔwɔ.” Naka oma k’etatelo ambutshi tɛkɛtaka la wɔ la dui dioludi la ngandji, kambaka la lowandji lawɔ lo kotsha tɛdikɔ kana ɛtɛkɛta awɔ, kete anawɔ wayeka esadi eto dia mbetawɔ lowandji lawɔ ndo ohokwelo woludi la ngandji wawashawɔ.

Bible ekɔ l’akambo efula wendana la lowandji la lo nkumbo. Lo dibuku dia Tukedi, Sɔlɔmɔna, pami ka lomba kotolaka yambalo yaso lo woho wahomba ambutshi woka Nzambi wɔma kamba dihɛka lo dihɛka la ntondo k’anawɔ, lo mbuta ɔnɛ: “On’ami, ulungi wetshelu wa sho, tutunaki alaku wa nyo.” (Tukedi 1:8) Naka ambutshi wayotetemala kamba dihɛka lo dihɛka mbuta ate mɛnya kâmɛ kawɔ la ntondo k’anawɔ, kete ana wayeya kanyi yele l’ambutshi ndo kɛnɛ kalanga ambutshi vɔ sala. Ana mbeyaka pomanya ɛtɛ w’ambutshi akɔ ahende l’oyango wa vɔ kondja lotshungɔ la sala kɛnɛ kalangawɔ, koko naka ambutshi wayokamba la lowandji lawɔ kâmɛ kete vɔ wayokokɛ anawɔ wêke ɛlɔngɔlɔngɔ kana esekaseka.

Bible nembetshiyaka dia omi mbele l’ɔkɛndɛ wa ntondo lo kɛnɛ kendana la lonyuma l’anande ndo la wadiɛnde. Mbut’ate nde mbele owandji. Ko ngande wahombande kamba la lowandji lakɔ na? Paulo shikikɛka ɔnɛ oko wele Kristo Ɔtɛ w’ɛkɛlɛzia mbele pami ɔtɛ wa wadiɛnde. Paulo ambokotsha nto ate: ‘Waomi, nyotetemale nanga wadiɛnyu, oko wakalange Kristo etshumanelo [wadiɛnde la lo nyuma] ko ndjakimɔ ndamɛmɛ dikambo diatɔ.’ (Efeso 5:25) Naka pami ndjela ɛnyɛlɔ kaki Yeso ndo kamba la lowandji lande la ngandji, kete nde ‘ayɔlɛmiyama efula’ oma le wadiɛnde. (Efeso 5:33) Ana wa lo nkumbo ka ngasɔ wayɔsaka lowandji lakasha Nzambi ambutshi awɔ la nɛmɔ ndo wayokeketshama dia lilɛnya.​—Efeso 6:1-3.

Ngande wakoka ambutshi wodia ana vamɛ, la wanɛ wambovusha elonganyi awɔ kamba la dikambo sɔ na? Oyadi ombutshi wa pami kana wa womoto mbende, ambutshi asɔ kokaka kotwama mbala kakɔ ɔtɔi la yoho yakamba Jehowa Nzambi nde la Yeso Kristo la lowandji lawɔ. Yeso akatɛkɛtaka mbala tshɛ la lowandji, mbut’ate akayaɛkɛka lo lowandji laki She ndo l’Afundelo.​—Mateu 4:1-10; 7:29; Joani 5:19, 30; 8:28.

Bible tetshaka awui efula wendana l’ekakatanu wahomana l’ana. Lo mbeya awui asɔ wata Bible ndo lo kamba lawɔ, ombutshi ayonga l’akoka wa mbisha anande alako woludi la ngandji ndo wayowakimanyiya. (Etatelu 6:22; Tukedi 13:20; Mateu 6:33; 1 Koreto 15:33; Filipi 4:8, 9) Ambutshi kokaka nto kamba l’ekanda walembetshiya awui wa lo Bible wakatondjama dia mbakimanyiya dia vɔ mbetsha anawɔ woho wa ngɛnangɛna ɛlɔlɔ waya oma lo nɛnya kɛnɛ kata Afundelo.a

Lowandji la l’atei w’etshumanelo

“On’ami la ngandji one, ndi ambongenyangenya; nyuwukeli.” (Mateu 17:5) Ɛtɛkɛta ɛsɔ wakatondja Jehowa Nzambi ndamɛ, mɛnyaka dia oma lo lowandji la Nzambi mbatɛkɛta Yeso. Kɛnɛ kakandatɛkɛta kakafundama l’Evanjiliɔ ɛnɛi wakokaso mboka sso lɔkɔ esadi eto.

La ntondo ka nde mbudɛ otsha l’olongo, Yeso akatɛ ambeki ande ate: ‘Wakambisha lowandji tshɛ, oyadi l’olongo kana la nkɛtɛ.’ (Mateu 28:18) Oko Ɔtɛ w’etshumanelo kande, Yeso ekɔ lo tetemala nama ambeki ande w’akitami w’esɔ wêke lanɛ la nkɛtɛ, tatɛ oma lam’akawalongola nyuma k’ekila lo Pɛntɛkɔsta ka l’ɔnɔnyi 33 T.D., ndo nde ekɔ lo kamba la wɔ oko ehomɔ k’akambo wa mɛtɛ, mbut’ate oko ‘ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ.’ (Mateu 24:45-47; Etsha 2:1-36) Kakɔna katshande dia kotsha akambo asɔ tshɛ woho wa keketsha etshumanelo k’Akristo na? ‘Lam’akandadɛ l’olongo . . . , nde akakimɔ apami wele oko w’eshasha.’ (Efeso 4:8) ‘Apami asɔ wele oko w’eshasha’ wekɔ dikumanyi di’Akristo wanɛ wasɔnama oma le nyuma k’ekila ndo walongola lowandji la kokɛ wahɔ wa lo nyuma wa anyawɔ ambetawudi.​—Etsha 20:28.

L’ɔkɔkɔ ɔsɔ mbalaka Paulo ate: ‘Nyohɔ wanɛ wanyɔlɔmbɔla, wanɛ wakanyotɛ dui diaki Nzambi, ndo l’ɔkɔngɔ wanyu sɛdingola lɔkɛwɔ lawɔ, nyokoya mbetawɔ kawɔ.’ Lam’ele apami asɔ wa kɔlamelo ndjelaka wanya waki Yeso dimɛna, ekɔ dui dia lomba naka sho mbokoya mbetawɔ kawɔ. Paulo ambokotsha nto ate: ‘Nyokitanyiya awui wa wanɛ wanyɔlɔmbɔla ndo nyonge l’okitshakitsha, [“nyotetemale mbetawɔ lowandji lele lawɔ lâdiko dianyu,” The Amplified Bible] nɛ dia wekɔ lo tetemala nama anima anyu oko anto wayoyokoya la [Nzambi]; dia vɔ mbeya ntsha dikambo sɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ koko aha l’akumu, nɛ dia dikambo sɔ diayonga wâle le nyu.’​—Heberu 13:7, 17.

Kakɔna katotombaka lam’ɔnyɔla anto dako dia ngasɔ na? Anto amɔtshi wa l’etshumanelo k’Akristo wa ntondo wakɔnyɔla alako asɔ ko wakayokomamaka ɛtɔlɔki. Vɔ tɛkɛtaka dikambo diaki Humeyana nde la Filɛtɔ oko anto wakalanya mbetawɔ y’anto amɔtshi ndo ‘wakɔnyɔla kɛnɛ kele ekila’ oma l’ɛtɛkɛta awɔ w’anyanya. L’atei w’akambo wakawataka, mbaki ndo kanyi y’ɔnɛ eolwelo kambotashilaka monga, oyadi ka lo nyuma kana ka lo didjidji, ndo ɔnɛ ndoko eolwelo kekina kayonga lo nshi yayaye lo Diolelo diaki Nzambi.​—2 Timote 2:16-18.

Ewandji wakasɔnama wakaye dia ndjokandola dikambo sɔ. Dikumanyi di’Akristo waki l’akoka wa kandola tamanu tɔsɔ nɛ dia oko wakiwɔ atomami waki Yeso, vɔ wakakambe la lowandji lele l’Afundelo. (2 Timote 3:16, 17) Ngasɔ mbediɔ ndo ɛlɔ kɛnɛ l’atei w’etshumanelo k’Akristo, kelamɛ ɔnɛ ‘ekundji ndo osukɔ w’akambo wa mɛtɛ.’ (1 Timote 3:15) Mbetawɔ dia wetshelo wa kashi ndanya ‘yɛdikɔ y’awui w’ɔlɔlɔ,’ wakômbama dikambo diaso l’atei wa Bible ekɔ dikambo diahasalemaki pondjo.​—2 Timote 1:13, 14.

Kânga mbatashishɔ dilɛmiyɛlɔ dia lowandji esadi esadi l’andja ɔnɛ, oko weso Akristo sho mbetawɔka dia ewandji wa l’atei w’atshunda, wa l’atei wa nkumbo, ndo wa l’atei w’etshumanelo wakasɔnama dia wahɔ wakiso. Dilɛmiyɛlɔ dia lowandji diekɔ ohomba dikambo di’ɔlɔlɔ wa yonge yaso ya demba, wa nsaki yaso ndo wa lonyuma laso. Lo mbetawɔ ndo lo nɛnya lowandji lɔsɔ loye oma le Nzambi, sho tayokondja ekokelo oma le ewandji woleki tshɛ​—Jehowa Nzambi nde la Yeso Kristo, dikambo di’ɔlɔlɔ aso wa pondjo.​—Osambu 119:165; Heberu 12:9.

[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]

[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 5]

Bible kekɔ l’awui efula wendana la lowandji la l’atei wa nkumbo

[Osato wa lo lɛkɛ 6]

Ambutshi wodia ana vamɛ kokaka kotwama lo yoho yakamba Jehowa Nzambi nde la Yeso Kristo la lowandji lawɔ

[Esato wa lo lɛkɛ 7]

Akristo mbetawɔka lowandji la l’atei wa nkumbo, la l’atei w’etshumanelo k’Akristo, ndo la l’atei wa tshunda di’anto lakashikikɛma dikambo dia wahɔ wakiwɔ.

[Efundelo wɛnya kanga osato wa lo lɛkɛ 4]

Fɔtɔ kakɔsama oma le Josh Mathes, ka Tuminade ta Lâdiko ta l’États-Unis