‘Nyotshu ndo nyetɛ anto ambeki’
‘Wakambisha lowandji tshɛ l’olongo ndo la nkɛtɛ. Ɔnkɔnɛ, nyotshu ndo nyetɛ anto ambeki.’—MATEU 28:18, 19.
1, 2. (a) Ɔkɛndɛ akɔna wakasha Yeso ambeki ande? (b) Wembola akɔna wayotɔsɛdingola lo kɛnɛ kendana la wadjango waki Yeso?
AKI l’eleko kamɔnga akatshi l’Isariyɛlɛ l’ɔnɔnyi 33 tena diaso (T.D.), ndo ambeki waki Yeso wakatshumana l’okongo ɔmɔtshi wa la Ngalileya. Nkumɛwɔ Yeso akolɔ ndo aki suke la mbudɛ l’olongo, koko nde aki la dikambo dimɔtshi di’ohomba efula dia mbatɛ la ntondo ka nde mbudɛ l’olongo. Yeso aki l’ɔkɛndɛ ɔmɔtshi wa mbasha. Naa ɔkɛndɛ akɔ? Ngande wakasale ambeki ande lo kɛnɛ kendana l’ɔkɛndɛ ɔsɔ? Ndo ɛlɔ kɛnɛ ngande wendanaso l’ɔkɛndɛ ɔsɔ?
2 Kɛnɛ kakate Yeso fundama lo Mateu 28:18-20 ɔnɛ: “Wakambisha wulu tshe ndu l’ulungu ndu la kete. Okone nyutshu, nyete [“anto wa lo,” NW] wedja tshe ambeki, nyâbatiza lu lukumbu la Papa ndu l’Ona ndu la [n]yuma k’[ekila]. Nyuwaetshaki dia ntsha akambu tshe wamumunyutela. Nyulungi, dimi leko la nyu nshi tshe, edja ndu ekumelu k’andja.” Yeso akatɛkɛta dikambo dia ‘lowandji tshɛ,’ “wedja tshe,” “akambu tshe” ndo “nshi tshe.” Kɛnɛ kakandadjanga ndo woho wakandakambe l’akambo anɛi woshidiso ango totshutshuyaka dia ndjambola wembola ɛnɛ: lande na? dihole diakɔna? kakɔna? ndo etena kakɔna? Nyɛsɔ tɔsɛdingole wembola ɛsɔ ɔtɔi l’ɔtɔi.a
‘Wakambisha lowandji tshɛ’
3. Lande na kahombaso kitanyiya didjango dia mbetɛ anto ambeki?
3 Ntondotondo, lande na kahombaso kitanyiya didjango dia mbetɛ anto ambeki? Yeso akate ate: ‘Wakambisha lowandji tshɛ l’olongo ndo la nkɛtɛ. Ɔnkɔnɛ, nyotshu ndo nyetɛ anto ambeki.’ Tshɛkɛta “ɔnkɔnɛ” mɛnyaka ɔkɔkɔ woleki woke wahombaso kitanyiya didjango sɔ. Ekɔ nɛ dia Yeso, ɔnɛ lakatosha ɔkɛndɛ akɔ, ekɔ la ‘lowandji tshɛ.’ Polo lende akoma lowandji lande?
4. (a) Polo lende akoma lowandji laki Yeso? (b) Ngande wahomba eokelo kaso kendana la lowandji laki Kristo monga la shɛngiya lo woho wɔsaso didjango dia mbetɛ anto ambeki?
4 Yeso ekɔ la lowandji lâdiko di’etshumanelo kande, ndo oma ko 1914 nde ekɔ la lowandji lâdiko dia Diolelo di’oyoyo diaki Nzambi diakashikikɛma. (Kolosai 1:13; Enyelo 11:15) Ndo oko wende ondjelo a woke, nde ekɔ la lowandji lâdiko dia nkama ya miliyɔ ya w’andjelo. (1 Tesalonika 4:16; 1 Petero 3:22; Enyelo 19:14-16) She akawosha wolo wa nde ndanya ‘waolelo tshɛ, mandji tshɛ ndo wolo tshɛ’ walɔshana l’atɔndɔ w’ɔlɔlɔ. (1 Koreto 15:24-26; Efeso 1:20-23) Lowandji laki Yeso halokome paka le diangɔ diele la lɔsɛnɔ. Nde ekɔ nto “umbuledi a wasena la wakavu” ndo Nzambi akawosha wolo wa nde mbolola wanɛ tshɛ wele lo djɔ ya nyɔi. (Etsha 10:42; Joani 5:26-28) Lo mɛtɛ, didjango dioshami oma le Ɔnɛ lele la lowandji l’efula la ngasɔ la dia mbɔsama la nɛmɔ dioleki. Ɔnkɔnɛ, la dilɛmiɛlɔ tshɛ ndo la lolango tshɛ sho kitanyiyaka didjango diaki Kristo dia ‘ntshɔ ndo mbetɛ anto ambeki.’
5. (a) Woho akɔna wakakitanyiya Petero ɛtɛkɛta waki Yeso? (b) Okitanyiya waki Petero lo wadjango waki Yeso wakawela ɛtshɔkɔ akɔna?
5 L’etatelo k’olimu ande lanɛ la nkɛtɛ, Yeso aketsha ambeki ande lo yoho ya diambo ɔnɛ mbetawɔ ndo kitanyiya lowandji lande ayowaela ɛtshɔkɔ efula. Mbala kɛmɔtshi nde akatɛ Petero laki omundji wa nse ate: “Mosemiya watu utsha lu dingunda, nyukitshakitsha tei yanyu, keli nyokoke nsi.” Oko wakeyaka Petero dia nse komonga, nde akatɛ Yeso l’eshikikelo tshɛ ate: “Uwandji, shu takatshi ulimu utshu tshe, hatundji nduku engo.” Koko, la ndjakitshakitsha tshɛ Petero akakotsha ate: “Keli layukitshakitsha tei ne dia diui diaye.” L’ɔkɔngɔ wa Petero kitanyiya didjango diaki Kristo, nde akande ‘lokema la nse.’ Petero akâmbe heyama ku “akayakosha l’ekulu waki Jesu. Ndi akati ati: Khumadiondjo, umo uma le mi, ne dia untu a kolo kemi.” Koko Yeso akawotɛ ate: “Tukaki woma. Uma ka kakiane, we ayundaka antu.” (Luka 5:1-10; Mateu 4:18) Kakɔna kamboteka l’ɔkɔndɔ ɔsɔ?
6. (a) Kakɔna kɛnya ɔkɔndɔ wa wondelo wa nse wa diambo lo kɛnɛ kendana la woho w’okitanyiya walɔmba Yeso? (b) Ngande wakokaso mbokoya Yeso?
6 Yeso akasha Petero, Andɛlɛ ndo apɔstɔlɔ akina ɔkɛndɛ wa koma “amundji w’antu,” aha la ntondo, koko l’ɔkɔngɔ wa wondelo wa nse wa diambo ɔsɔ. (Mako 1:16, 17) Mɛnamaka dia Yeso kɔnɔmbaka dia monga l’okitanyiya waheyama ɔtɛ l’ekolo. Nde akasha Petero nde la Andɛlɛ ɔkɔkɔ wakawaetawoya dia vɔ pombaka mbokitanyiya. Oko wele kitanyiya didjango diaki Yeso dia mboka ɛtɛi l’ashi aki l’etombelo wa diambo, mbele ndo kitanyiya didjango diaki Yeso dia ‘munda anto’ akahombe mbaela ɛtshɔkɔ efula. La mbetawɔ tshɛ, apɔstɔlɔ waketawɔ kɛnɛ kakate Yeso. Ɔkɔndɔ komɛka l’ɛtɛkɛta ɛnɛ: “Lam’akawayi la watu awo l’umamu, vo wakatshiki tshe, wakûyeli.” (Luka 5:11) Ɛlɔ kɛnɛ, sho mbokoyaka Yeso etena kakeketshaso anto akina dia vɔ ndjasha l’olimu wa mbetɛ anto ambeki. Sho hatɔlɔmbɛ tsho anto dia vɔ sala kɛnɛ kawatɛso, koko sho mbashaka ɛkɔkɔ wetawoya wɛnya lande na kahombawɔ kitanyiya didjango diaki Kristo.
Ɛkɔkɔ wetawoya ndo eyango w’ɔlɔlɔ
7, 8. (a) Naa ɛkɔkɔ ɛmɔtshi wa l’Afundelo watotshutshuya dia sambisha Diolelo ndo mbetɛ anto ambeki? (b) Lo yoho ya lânde, naa avɛsa wakotshutshuya dia tetemala kamba olimu w’esambishelo? (Enda nto nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi.)
7 Lam’ele sho mbetawɔka lowandji laki Kristo, sho mbishaka lonya l’olimu w’esambishelo ka Diolelo ndo wa mbetɛ anto ambeki. Naa ɛkɔkɔ ekina wa l’Afundelo watotshutshuya dia kamba olimu ɔsɔ wakokaso mbisha anto wakombolaso tshutshuya l’elimu w’ɔlɔlɔ? Tende kɛnɛ kakate Ɛmɛnyi wa Jehowa efula wa kɔlamelo w’oma lo wedja wotshikitanyi ko tayɛna woho wasukɛ avɛsa woshidiwɔ kɔmatɛrɛ yawɔ.
8 Roy, lakabatizama lo 1951 mbutaka ate: “Etena kakamayakimɔ le Jehowa, dimi lakatshike daka dia mbokambɛka nshi tshɛ. Dimi kombolaka kotsha daka diami.” (Osambu 50:14; Mateu 5:37) Heather, lakabatizama lo 1962 mbutaka ate: “Etena kakanyiyami kɛnɛ tshɛ kambosalɛ Jehowa, dimi kombolaka mbɛnya lowando lami lo mbôkambɛ la kɔlamelo tshɛ.” (Osambu 9:1, 9-11; Kolosai 3:15) Hannelore, lakabatizama lo 1954 mbutaka ate: “Tena tshɛ dieso l’esambishelo, andjelo tosukɛka—ɔsɔ ekɔ mɛtɛ diɛsɛ dia woke!” (Etsha 10:30-33; Enyelo 14:6, 7) Honor, lakabatizama lo 1969 mbutaka ate: “Etena kayoya elombwelo kaki Jehowa, dimi handolange kânga osukanyi ami ɔtɔi sɔngwɛ Jehowa ndo Ɛmɛnyi ande dia vɔ wakawanya yimba lo mbuta ɔnɛ: ‘Ndoko lushi lakamalongola ɔhɛmwɛlɔ!’ ” (Ezekiyele 2:5; 3:17-19; Romo 10:16, 18) Claudio, lakabatizama lo 1974 mbutaka ate: “Etena kasambishaso, ‘Nzambi tɛnaka’ ndo ‘tekɔ kâmɛ la Kristo.’ Ohokanyiya dikambo sɔ! Lam’eso l’esambishelo, tekɔ kâmɛ l’Angɛnyi aso woleki tshɛ.”—2 Koreto 2:17.b
9. (a) Kakɔna kɛnya ɔkɔndɔ wendana la wondelo wa nse waki Petero nde l’apɔstɔlɔ akina lo kɛnɛ kendana l’oyango w’ɔlɔlɔ wa kitanyiya Kristo? (b) Ɛlɔ kɛnɛ oyango akɔna w’ɔlɔlɔ watotshutshuya dia kitanyiya Nzambi ndo Kristo wele laso, ndo lande na?
9 Ɔkɔndɔ wendana la nse yakandama lo yoho ya diambo tɛnyaka nto ohomba wa monga l’oyango w’ɔlɔlɔ dia kitanyiya Kristo, mbut’ate ngandji. Lam’akate Petero ate: “Umo uma le mi, ne dia untu a kolo kemi,” Yeso komimɔ oma la le nde, kana nde manya Petero ɔnɛ wɛ ambotsha pɛkato kɛmɔtshi. (Luka 5:8) Yeso kɔmɔnyɔla Petero ɔnɛ longo le nde mbambombutɛ dia dimi mimɔ suke la nde. Lo dihole dia nde tɛkɛta kɔlɔ dikambo diande, Yeso akokadimola la ngandji tshɛ ate: “Tukaki woma.” Wɔma wele kema dimɛna wototshutshuya Petero dia kitanyiya Kristo. Koko, Yeso akatɛ Petero dia nde l’asekande wayokoma amundji wa tomanamana w’anto. Ɛlɔ kɛnɛ, sho hatotshutshuya anto akina dia kitanyiya Kristo la wɔma kana l’ɔsɔnyi kana mbatɛ dia vɔ pombaka mbokitanyiya nɛ dia vɔ wekɔ l’onongo la ntondo kande. Paka okitanyiya wa l’anima tshɛ wele l’etshina lo ngandji kaki Nzambi ndo kaki Kristo mbangɛnyangɛnya otema waki Jehowa.—Mateu 22:37.
‘Nyetɛ anto wa lo wedja tshɛ ambeki’
10. (a) Dui diakɔna diendana la didjango diaki Yeso dia mbetɛ anto ambeki diaki okakatanu wa woke le ambeki ande? (b) Kakɔna kakasale ambeki lo kɛnɛ kendana la didjango sɔ diaki Yeso?
10 Wombola wa hende wakokaso ndjambola lo kɛnɛ kendana la didjango diaki Kristo ko: Dihole diakɔna diahomba salema olimu ɔnɛ wa mbetɛ anto ambeki? Yeso akatɛ ambeki ande ate: ‘Nyetɛ anto wa lo wedja tshɛ ambeki.’ La ntondo k’etena kakakambe Yeso olimu ande, ase wedja wakalongɔmaka dimɛna naka vɔ wamboya l’Isariyɛlɛ dia ndjokambɛ Jehowa. (1 Khumi ya Dikanga 8:41-43) Yeso ndamɛmɛ akasambisha ntondo ase Juda wa lôtɔ, koko kakianɛ nde ambotɛ ambeki ande dia vɔ ntshɔ le anto wa lo wedja tshɛ. Lo mɛtɛ, bɛtshi dia nkɛtɛ dia munda nse, mbut’ate diakahombe sambisha ambeki ande diakahembetɛ paka le djui ya tshitshɛ y’anto, mbut’ate ase Juda wa lôtɔ, koko aha la tshimbatshimba esambishelo kakahombe kokanɛ l’andja w’otondo. Kânga mbele dikambo sɔ diaki okakatanu wa woke le ambeki, aha la mengenga vɔ waketawɔ didjango diakawasha Yeso. Ɛnɔnyi oko 30 l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Yeso ɔpɔstɔlɔ Paulo akakoke funda dia lokumu l’ɔlɔlɔ lakasambishama aha paka le ase Juda ato, koko “l’etungelu tshe la tshina di’ulungu.”—Kolosai 1:23.
11. Ohamelo akɔna wendana la ‘bɛtshi dia nkɛtɛ dia munda nse’ mbut’ate dia sambisha wakasalema oma k’etatelo ka ntambe 20?
11 Atete ndoko edja, ohamelo wendana la bɛtshi dia nkɛtɛ dia sambisha wambosalema. L’etatelo ka ntambe 20, ‘bɛtshi dia nkɛtɛ dia munda nse’ mbut’ate dia sambisha diakatanemaka paka lo wedja engana eto. Koko, ambeki waki Kristo wa l’etena kɛsɔ wakokoya ɛnyɛlɔ k’Akristo wa lo ntambe ka ntondo ndo la waasaso tshɛ, vɔ wakafudia bɛtshi dia nkɛtɛ diakawahombe sambisha. (Romo 15:20) L’etatelo k’ɛnɔnyi 1930, vɔ waketɛka anto ambeki lo yɛdikɔ ya wedja oko lokama. Ɛlɔ kɛnɛ, ‘bɛtshi dia nkɛtɛ dia munda nse’ mbut’ate dia sambisha diotanemaka lo wedja 235.—Mako 13:10.
“Uma l’eteketa tshe”
12. Okakatanu akɔna wele lo prɔfɛsiya ka lo Zekariya 8:23?
12 Mbetɛ anto wa lo wedja tshɛ ambeki ekɔ okakatanu, aha tsho lo menda woke w’ɛtshi ka nkɛtɛ koko ndo lo menda efula k’ɛtɛkɛta watɛkɛtama l’ɛtshi kakɔ ka nkɛtɛ. Oma lo tshimbo y’omvutshi Zekariya, Jehowa akate ate: “Lu nshi sho, antu dikumi w’uma l’eteketa tshe wa wedja wayukimela usi Juda otoi l’uhimbu wa dihondo diandi, wata vati: Shu tayutsho kame la nyu, ne dia shu takuki lukumu [sh]ati: [Nzambi] eko kame la nyu.” (Zekariya 8:23) Lo ekotshamelo ka woke ka prɔfɛsiya kɛsɔ, “usi Juda” ekɔ didjidji dia atshikadi w’Akristo w’akitami w’esɔ, kele “antu dikumi” wekɔ didjidji dia “ului a wuki.”c (Enyelo 7:9, 10; Ngalatiya 6:16) Olui a woke w’ambeki waki Kristo asɔ wakahombe tanema lo wedja efula, ndo oko wakafunde Zekariya, vɔ wakahombe tɛkɛta lokema l’ɛtɛkɛta. Onde ɔkɔndɔ wa nshi nyɛ w’ekambi waki Nzambi mɛnyaka dia vɔ wayotomba oma lo wedja efula ndo oma l’ɛtɛkɛta efula? Eelo.
13. (a) Ohamelo akɔna wendana l’ɛtɛkɛta wambosalema l’atei w’ekambi wa Nzambi wa nshi nyɛ? (b) Kakɔna kambosala olui w’ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ lo menda ohomba wataleke monga wa mbo ya ndɛ ya lo nyuma l’ɛtɛkɛta wotshikitanyi? (Mbidja ndo awui wa lo kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Ekanda Dikambo di’Akanga a Totshungu.”)
13 L’ɔnɔnyi 1950 l’andja w’otondo, Angɛlɛ aki ɔtɛkɛta wa lôtɔ waki Ɛmɛnyi wa Jehowa 3 l’atei wa 5. Oya l’ɔnɔnyi 1980 yɛdikɔ shɔ yakatshikitana, mbut’ate akayongaka Ɛmɛnyi 2 lo Ɛmɛnyi 5, ndo ɛlɔ kɛnɛ Angɛlɛ ekɔ ɔtɛkɛta wa lôtɔ waki paka Ɔmɛnyi wa Jehowa 1 lo Ɛmɛnyi 5. Kakɔna kambosala olui w’ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ lo menda woho ɔnɛ wele efula k’anangɛso l’akadiyɛso wokamba l’ɛtɛkɛta ekina wele aha Angɛlɛ? Kɛnɛ kakawasale ele mbisha mbo ya ndɛ l’ɛtɛkɛta efula. (Mateu 24:45) Ɛnyɛlɔ, l’ɔnɔnyi 1950 ekanda aso wakatondjamaka l’ɛtɛkɛta 90, koko ɛlɔ kɛnɛ ekanda aso wotondjama l’ɛtɛkɛta suke la 400. Onde woho wambowoleka mbidja yimba le anto wa l’elui w’ɛtɛkɛta wotshikitanyi amonga l’etombelo ɛmɔtshi? Eelo! Yɛdikɔ ya l’atei atei y’anto 5 000 ‘w’oma l’ɛtɛkɛta tshɛ’ wekɔ lo koma ambeki waki Kristo lomingu tshɛ la l’ɔnɔnyi! (Enyelo 7:9) Ndo ohamelo ɔsɔ wâkatatetemala. Lo wedja ɛmɔtshi ‘ɛtɛi’ wekɔ lo munda nse efula!—Luka 5:6; Joani 21:6.
Olimu wele la difuto —onde wɛ koka mbisha lonya lɔkɔ?
14. Ngande wakokaso kimanyiya anto wele l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ watɛkɛta ɔtɛkɛta ɔmɔtshi w’angɛndangɛnda? (Mbidja ndo awui wa lo kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Tokambe l’Ɔtɛkɛta w’Akanga a Mpoke dia Mbetɛ Anto Ambeki.”)
14 Lo wedja efula wa la Mputu, otshwelo w’anto efula w’oma lo wedja ekina otsha lɛkɔ ambela okakatanu l’olimu wa mbetɛ anto wa lo ‘ɛtɛkɛta tshɛ’ ambeki nɛ dia vɔ pombaka ntondo sambisha anto wa lo wedja awɔ hita kâmɛ ndo nyemba kina y’anto y’oma lo wedja ekina. (Enyelo 14:6) Ngande wakokaso kimanyiya anto wa l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ watɛkɛta ɔtɛkɛta okina? (1 Timote 2:4) Sho kokaka kamba la dihomɔ diahombama. Tosha anto asɔ ekanda l’ɔtɛkɛta watɛkɛtawɔ. Naka kokaka, tɔshi yɛdikɔ di’Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔmɔtshi watɛkɛta ɔtɛkɛta awɔ ntshɔ dia towaembola. (Etsha 22:2) Ɛlɔ kɛnɛ, sala awui asɔ aya bu nto wolo nɛ dia Ɛmɛnyi wa Jehowa efula wambeka ɛtɛkɛta ekina lâdiko di’ɛtɛkɛta awɔ wa lôtɔ dia kimanyiya angɛndangɛnda waya lo wedja awɔ dia koma ambeki waki Kristo. Alapɔlɔ mɛnyaka dia kimanyiya lo woho ɔsɔ ekɔ dikambo diasha mɛtɛ ɔngɛnɔngɛnɔ.
15, 16. (a) Bɛnyɛlɔ diakɔna diɛnya dia ekɔ dikambo dia dimɛna efula kimanyiya wanɛ watɛkɛta ɔtɛkɛta ɔmɔtshi w’angɛndangɛnda? (b) Wembola akɔna wendana la kamba olimu l’ɛtshi ka nkɛtɛ katɛkɛtama ɔtɛkɛta w’angɛndangɛnda wakokaso sɛdingola?
15 Tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ dihende di’oma lo wodja wa Pays-Bas, lɛnɛ asalema esambishelo ka Diolelo l’ɛtɛkɛta 34. Wadi l’omi amɔtshi waketawɔ la lolango lawɔ dia ntshɔ ndo dia tetɛ anto ambeki l’atei w’anto wakaye oma lo wodja wa Pologne. Vɔ wakakondja etombelo wa diambo efula oma lo welo awɔ, woho ɔnɛ wele omi akahombe kitshakitsha olimu ande wa l’emunyi dia monga la lushi ɔtɔi kana nshi efula l’atei wa lomingu dia mbeka Bible l’anto olekanyi 20 lomingu tshɛ. Vɔ mbutaka ɔnɛ: “Olimu aso toshaka ɔngɛnɔngɛnɔ efula.” Wanɛ wetɛ anto ambeki mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula etena kawaɛnya anto woka akambo wa mɛtɛ w’oma lo Bible l’ɛtɛkɛta awɔ lowando lawɔ. Ɛnyɛlɔ, lo losanganya lɔmɔtshi lakasalema lo wodja wa Viet-Nam, osombe ɔmɔtshi wa pami akemala ndo akalɔmbɛ dikimɔ dia nde tɛkɛta. L’asɔi lo washo, nde akatɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa ate: “Losaka heyama lo welo wenyu lo mbidja dia mbeka ɔtɛkɛka ami wa wolo. Dimi ngɛnangɛnaka heyama dia mbeka akambo efula wa diambo w’oma lo Bible l’osombe ami ɔnɛ.”
16 Ɔnkɔnɛ, bu dikambo dia diambo dia mɛna dia wanɛ wakamba lo tshumanelo diatɛkɛta ɔtɛkɛta w’angɛndangɛnda kondjaka etombelo w’amɛna efula. Wadi l’omi amɔtshi wa lo wodja wa Grande-Bretagne mbutaka ɔnɛ: “Olimu wa sambisha l’ɛtshi ka nkɛtɛ katɛkɛtama ɔtɛkɛta w’angɛndangɛnda ekɔ yoho y’olimu wamboleka tosha ɔngɛnɔngɛnɔ l’ɛnɔnyi 40 wambotetsha l’olimu wa Diolelo.” Onde wɛ koka sala yema y’etshikitanu lo yoho yayɛ ya lɔsɛnɔ dia kamba olimu washa ɔngɛnɔngɛnɔ ɔsɔ? Naka wɛ akɔtɔ kalasa, onde wɛ hakoke mbeka ɔtɛkɛta ɔmɔtshi w’angɛndangɛnda dia ndjalɔngɔsɔla dia ndjokamba yoho y’olimu shɔ? Sala ngasɔ mbeyaka ndjokodiholɛ soko diatɔla otsha lo yoho ya lɔsɛnɔ ya dimɛna efula yoludi l’ɛtshɔkɔ. (Tukedi 10:22) Lande na kahayasawola dikambo sɔ kâmɛ l’ambutshi ayɛ?
Totshikitanyake toho taso ta sambisha
17. Woho akɔna wakokaso koma lo sambisha anto efula l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ?
17 Lo mɛtɛ, ekakatanu wele l’efula ka l’atei aso hawasha diaaso dia vɔ mboka ‘ɛtɛi’ awɔ lo bɛtshi dia nkɛtɛ diatɛkɛtawɔ ɔtɛkɛta w’angɛndangɛnda. Koko, sho mbeyaka ndeka sambisha anto efula oleki kɛnɛ kasalaso ɛlɔ kɛnɛ l’ɛtshi ka nkɛtɛ k’etshumanelo kaso. Woho akɔna na? Sho koka sala ngasɔ, lo tshikitanyaka aha losango laso koko toho taso ta sambisha. L’ahole efula lofulo lataleke mbudɛ l’anto wekɔ lo sɛna lo nkombo yalamema oma le asɔlayi. Anto akina efula hawotanema lo ngelo yawɔ wonya watatasambisha lo luudu la luudu. Diɔ diakɔ, diahombaso mbikadja ‘ɛtɛi’ aso lo wenya ndo l’ahole wotshikitanyi. Lo yoho shɔ, tayokoya Yeso. Nde akatshaka tshɛ dia sawola l’anto l’ahole wotshikitanyi.—Mateu 9:9; Luka 19:1-10; Joani 4:6-15.
18. Woho akɔna wele sambisha l’ahole wotshikitanyi ambonga l’etombelo w’ɔlɔlɔ? (Mbidja ndo awui wa lo kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Tetɛ Anto wa lo Mbilo k’Amundji w’Okanda Ambeki.”)
18 L’ahole amɔtshi wa l’andja ɔnɛ, sambisha l’ahole wakoka tanema anto koka monga yoho mɔtshi yoleki ohomba ya mbetɛ anto ambeki. Wanɛ waya tomanyi l’olimu wa mbetɛ anto ambeki wamboleka ndjasha lo sambisha l’ahole wotshikitanyi. Lâdiko w’esambishelo ka lo luudu la luudu, apandjudi efula wosambishaka ɛlɔ kɛnɛ lo asɛkɛ wa ndɛkɛ, lo waa biro, lo waa makashinyi, lo waa parkingɛ, lo ahole wemala mituka, l’ɛsɛsɛ, l’ahole waa tɔkɛnyɔ kana waa parkɛ, l’abongo, kana l’ahole akina. Efula k’Ɛmɛnyi wa Jehowa weke ka batizama lo wodja wa Hawaii wakatanema mbala ka ntondo l’ahole asɔ. Tshikitanya toho taso ta sambisha tokimanyiyaka dia sho kotsha dimɛna didjango diaki Yeso dia mbetɛ anto ambeki.—1 Koreto 9:22, 23.
19. Toho takɔna tohende tendana l’ɔkɛndɛ waki Yeso wayɔsɛdingɔma lo sawo diayela?
19 Ɔkɛndɛ waki Yeso wa mbetɛ anto ambeki hawɛnya tsho lande na ndo dihole diakɔna diahombaso kamba olimu akɔ koko vɔ mɛnyaka nto kakɔna kahombaso sambisha ndo polo etena kakɔna kahombaso tetemala la kamba olimu ɔsɔ. Toho tokina tohende tɔsɔ tendana la ɔkɛndɛ waki Yeso tayɔsɛdingɔma lo sawo diayela.
[Nɔtɛ ya l’ɛse ka dikatshi]
a Lo sawo nɛ tayɔsɛdingola wembola ehende wa ntondo. Wembola ekina ehende wayɔkɛtshanyema lo sawo diayela.
b Ɛkɔkɔ ekina watotshutshuya dia sambisha tanemaka lo Tukedi 10:5; Amose 3:8; Mateu 24:42; Mako 12:17; Romo 1:14, 15.
c Dia mbeya awui akina efula wendana l’okotshamelo wa prɔfɛsiya kɛsɔ, enda Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka Tanu 1, 2001, lɛkɛ 10, ndo La prophétie d’Isaïe, lumière pour tous les humains, vɔlimɛ 2, lɛkɛ 408, wakafundama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa.
Onde wɛ akohɔ?
• L’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ akɔna ndo l’oyango akɔna wasambishaso Diolelo ndo wetɛso anto ambeki?
• Ɛlɔ kɛnɛ, polo lo yɛdikɔ yakɔna yakotsha ekambi waki Jehowa ɔkɛndɛ waki Yeso wa mbetɛ anto wa lo wedja tshɛ ambeki?
• Ngande wakokaso tshikitanya toho taso ta ‘munda nse’ ndo lande na kahombaso sala ngasɔ?
[Kiombo/Esato wa lo lɛkɛ 21]
Ekanda Dikambo di’Akanga a Totshungu
Albert ekɔ ekumanyi kɛmɔtshi k’Okristo ndo okambi wa lo tena tshɛ lo wodja w’États-Unis. Nde ekɔ tshungu. Lo kamba l’ekanda walembetshiya Bible wa l’Ɔtɛkɛta w’Akanga a Totshungu mbokimanyiyaka dia nde ndeka monga dimɛna l’olimu ande w’esambishelo ndo l’elimu ande w’omendji w’olimu. Ngande wakotshande ɛkɛndɛ ande wa l’etshumanelo?
James omendji walɔmbɔla wa l’etshumanelo kɛmɔtshi mbutaka ate: “L’etshumanelo kaso, sho tatongaka l’omendji w’olimu wambokamba dimɛna efula oko Albert.” Albert ekɔ ɔmɔtshi l’atei wa totshungu 5 000 wele lo wodja w’États-Unis, wele l’edja k’ɛnɔnyi efula, wakalongolaka ekanda walembetshiya Bible l’Ɔtɛkɛta w’Akanga a Totshungu l’Angɛlɛ ndo l’espagnol. Ɔnkɔnɛ, oma ko 1912 polo ndo kakianɛ, olui w’ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo wambotondja olekanyi ekanda lokama l’Ɔtɛkɛta w’Akanga a Totshungu. Lo kamba la dihomɔ di’eyoyo di’oma l’awui wa tshulatshula, Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo tondja miliyɔ y’ekanda l’Ɔtɛkɛta w’Akanga a Totshungu ɔnɔnyi tshɛ l’ɛtɛkɛta ndekana dikumi ndo wekɔ lo kahanya ekanda akɔ lo wedja ndekana 70. Onde wɛ mbeyaka onto ɔmɔtshi lakoka kondja wahɔ oma l’ekanda walembetshiya Bible wakalɔngɔswama dikambo di’akanga a totshungu?
[Kiombo ya lo lɛkɛ 22]
Tokambe l’Ɔtɛkɛta w’Akanga a Mpoke dia Mbetɛ Anto Ambeki
Nunu di’Ɛmɛnyi wa Jehowa l’andja w’otondo mbidja ndo ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka efula wele l’ohetoheto wambeka ɔtɛkɛta w’akanga a mpoke dia kimanyiya akanga a mpoke dia vɔ koma ambeki waki Kristo. Etombelo wambonga la dikambo sɔ vɔ ɛnɛ: Lo wodja wa Brésil oto, ase mpoke 63 wakabatizama l’ɛnɔnyi weke ka mbeta ɛnɛ ndo Ɛmɛnyi wa Jehowa 35 w’akanga a mpoke wekɔ kakianɛ l’olimu wa lo tena tshɛ lo wodja ɔsɔ. L’andja w’otondo, tekɔ la tshumanelo ndo elui ndekana 1 200 wa l’ɔtɛkɛta w’akanga a mpoke. Lo wodja wa Russie otshimbedi w’ɔtɛkɛta w’akanga a mpoke, mbele otshimbedi woleki woke l’andja w’otondo nɛ dia vɔ mbɔsaka Russie w’otondo!
[Kiombo ya lo lɛkɛ 12]
Tetɛ Anto wa lo Mbilo k’Amundji w’Okanda Ambeki
Lam’akandatembolaka amundji w’okanda lo biro yawɔ, Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔmɔtshi wa lo wodja wa Hawaii akasawola la jɛra ya lo kɔmpanyi kɛmɔtshi kendana la wɛmbɛlɔ w’anto. Kânga mbakinde l’olimu efula, pami kɛsɔ aketawɔ dia vɔ mbekaka Bible lo biro kande minitɛ 30 lo lomingu. La pindju ka Lushi la Sato tshɛ, nde mbutɛka ase olimu ande di’aha vɔ mbofukutanya la mbotelefɔnɛka woho wa nde mbeya mbidja yimba yande tshɛ lo wekelo. Ɔmɛnyi okina wa lo wodja wa Hawaii mbekaka mbala ɔtɔi lo lomingu nde la kanga atɛliye ɔmɔtshi walɔngɔsɔlawɔ sabata. Wekelo salemaka paka lo dihole diafutawɔ falanga. Naka kidiya amboya, k’Ɔmɛnyi tokɔsɛmɛ yema l’ɔkɛngɛ dia mbotshikɛ dihole. L’ɔkɔngɔ naka kidiya ambotshɔ, ko vɔ tetemala la wekelo.
Anto ahende asɔ wakasambishama nɛ di’Ɛmɛnyi wa Jehowa wakɔshi yɛdikɔ ya mboka ‘ɛtɛi’ awɔ l’ahole wotshikitanyi. Onde wɛ kokaka kanyiya ahole amɔtshi wa l’ɛtshi ka nkɛtɛ k’etshumanelo kanyu wakokayɛ tana anto wahaleke tanema lawakawɔ?
[Osato wa lo lɛkɛ 23]
Onde wɛ koka kamba l’ɛtshi ka nkɛtɛ katɛkɛtawɔ ɔtɛkɛta w’angɛndangɛnda?